90 Podzia∏ pracy

Podzia∏ pracy
Adam Smith (czyt. smif), najwybitniejszy
w XVIII w. teoretyk liberalizmu ekonomicznego (zob. s. 125), w dziele Badania nad naturą
i przyczynami bogactwa narodów (1776 r.) ukazał pozytywne efekty podziału pracy na przykładzie produkcji szpilek.
[…] rzemiosło wyrobu szpilek jest podzielone na 18 odrębnych czynności,
które w pewnych manufakturach wykonują różni pracownicy […]. Widziałem
małą pracownię tego rodzaju, gdzie zatrudnionych było […] dziesięć osób.
[…] Owe dziesięć osób mogło więc
wyprodukować wspólnie ponad 48 000
szpilek dziennie. Ponieważ każda z nich
robiła dziesiątą część owych 48 000
szpilek, przeto można uważać, że wyrabiała 4800 szpilek dziennie. Gdyby natomiast każda z tych osób pracowała
oddzielnie i samodzielnie i nie była
uprzednio wyszkolona w tej specjalnej
pracy, to z pewnością żadna z nich nie
zrobiłaby dwudziestu, a może nawet
i jednej szpilki na dzień […]
W każdym rzemiośle lub przemyśle
skutki podziału pracy są podobne do
tych, jakie widzimy w tym niepozornym
przemyśle. […] Podział ten jest najdalej
posunięty w krajach o najwyższym
stopniu rozwoju gospodarczego. […]
Produkcja szpilek – rycina z Wielkiej encyklopedii francuskiej (druga po∏owa XVIII w., zob. s. 343–345).
1. ObjaÊnij sposób rozumowania Adama Smitha. Jakie wnioski wyciàga∏ ze
swoich obserwacji?
2. Policz, ile osób jest zatrudnionych przy produkcji przedstawionej na rycinie B. Spróbuj wyjaÊniç, jakie czynnoÊci wykonujà poszczególni pracownicy.
3. W jaki sposób podzia∏ pracy przyspiesza∏ i u∏atwia∏ proces produkcji?
90
Demografia
Poczàtki tzw. rewolucji przemys∏owej
W drugiej połowie XVIII w. w Anglii następowały ważne zmiany
w trzech dziedzinach gospodarki: włókiennictwie, górnictwie, metalurgii. Symbolem przeobrażeń technologicznych stało się nowe, całkowicie sztuczne źródło energii – maszyna parowa. Pierwsze urządzenia
tego typu, stosowane jako pompy w kopalniach, skonstruował w 1712 r. Thomas
Newcomen (czyt.: niukamen). W 1769 r.
inżynier James Watt (1736–1819, czyt.:
dżejms łot) udoskonalił maszynę parową,
a następnie, dzięki współpracy z bogatym
przemysłowcem Matthew Boultonem
(czyt.: mefju bolton), wdrożył wynalazek
do seryjnej produkcji (w zakładach w Soho w Anglii, otwartych w 1775 r.). Przez
dłuższy czas nie zmieniało się zastosowanie tych maszyn, które wykorzystywano
jako pompy (głównie w górnictwie).
W 1785 r. rozpoczęła się kariera maszyny
Maszyna parowa Jamesa Watta (model
parowej jako urządzenia napędowego
ze zbiorów Muzeum Miasta Sto∏ecznego
Warszawy). Losy maszyny parowej ukazu- w procesach produkcji. Wówczas to urujà charakterystyczne cechy przemian
chomiono w Anglii pierwszą przędzalnię
technologicznych XVIII w. Wynalazki,
o napędzie parowym. Jednak dopiero
których twórcami cz´sto byli praktycy
w początkach XIX w. takie rozwiązanie
(np. Newcomen by∏ kowalem), podlega∏y
techniczne nabrało większego gospodarkolejnym udoskonaleniom, poszukiwano
dla nich coraz to nowych zastosowaƒ.
czego znaczenia.
Post´p techniczny by∏ wi´c efektem
d∏ugiego ciàgu stopniowych przemian.
Stosunkowo długa droga maszyny parowej
do hali fabrycznej nakazuje ostrożność
przy oznaczaniu początku tzw. rewolucji przemysłowej, polegającej na
awansie przemysłu do roli podstawy życia gospodarczego. Chronologii
tego zjawiska nie wyjaśniają bowiem daty poszczególnych wynalazków.
Obecnie wśród badaczy dziejów gospodarczych przeważa opinia, że
skutki innowacji technicznych – przejawiające się w formie prawdziwej
ekspansji zmechanizowanego fabrycznego przemysłu – wystąpiły najwcześniej w ostatnich dwóch dziesięcioleciach XVIII w.
Podstawą tej ekspansji były zmiany w górnictwie i metalurgii. W początkach XVIII w. brak wystarczających ilości drewna spowodował obniżenie produkcji żelaza. Rozwiązaniem problemu okazało się
www.wsip.com.pl
91