Badania przesiewowe skuteczną profilaktyką niepowodzeń

Działanie „ Badania przesiewowe skuteczną profilaktyką niepowodzeń szkolnych
uczniów na poziomie edukacji wczesnoszkolnej”
Realizowane przez Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną w Krośnie Odrzańskim
Opis przykładu dobrej praktyki
Informacje ogólne o działaniu:
Nazwa placówki:
Nazwa i rodzaj działania:
Obszar pracy placówki, którego dotyczy:
Uzasadnienie; Przykład dobrej praktyki
uzyskał:
Poradnia Psychologiczna – Pedagogiczna w Krośnie
Odrzańskim
Badania przesiewowe skuteczną
profilaktyką niepowodzeń szkolnych uczniów na
poziomie edukacji wczesnoszkolnej
Profilaktyka
W dniu 21.04.2010r. Rada Pedagogiczna podjęła Uchwałę
Nr 4/2009/2010 w sprawie uznania działania
„Badania przesiewowe skuteczną profilaktyką niepowodzeń
szkolnych uczniów na poziomie edukacji wczesnoszkolnej” za
przykład dobrej praktyki
IV Krajowe Forum Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych,
które odbyło się w Warszawie w dniach 27-28 IX 2008 r.
„Dobre praktyki w drodze ku lepszej jakości” wyłoniło nasz
program do prezentacji jako propozycję dobrych praktyk.
Wieloletnie, planowe, systematyczne działania w zakresie
wczesnego diagnozowania dzieci z grupy ryzyka edukacyjnego i
udzielania im specjalistycznej pomocy stworzyło możliwość
wyrównywania szans edukacyjnych oraz zapobiegania
niepowodzeniom szkolnym.
Dodatkowo pozwoliło na
wypracowanie modelu współpracy w zakresie diagnozy i
terapii z placówkami oświatowymi w rejonie działania poradni.
 Program spowodował
monitorowanie rozwoju
wszystkich dzieci od momentu rozpoczęcia edukacji,
co spowodowało wczesne wyłonienie wszystkich
dzieci potrzebujących specjalistycznej pomocy .
 Program pozwolił na wczesne objęcie dzieci pomocą
psychologiczno-pedagogiczną na terenie placówek i
poradni,
co dało im większą szansę uniknięcia
poważniejszych zaburzeń rozwojowych.
 Wyniki uzyskane podczas realizacji programu ułatwiły
na kolejnych etapach nauki diagnozę i podejmowanie
decyzji
w sprawach
uczniów wymagających
dostosowania wymagań edukacyjnych.
Imię i nazwisko autorów i zajmowane
stanowisko, funkcja:
Jadwiga Biekisz – pedagog;
Alicja Sztandera – pedagog, logopeda
Inni realizatorzy/ ich liczba:
Pracownicy Poradni ( 2 pedagogów, psycholog),
nauczyciele edukacji przedszkolnej (20) i
wczesnoszkolnej (34),
1
Działanie „ Badania przesiewowe skuteczną profilaktyką niepowodzeń szkolnych
uczniów na poziomie edukacji wczesnoszkolnej”
Realizowane przez Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną w Krośnie Odrzańskim
rodzice dzieci 6-, 7-letnich z 16-tu szkół
podstawowych, 10-ciu przedszkoli, 10-ciu
oddziałów przedszkolnych (placówki z rejonu
działania Poradni).
Osoby/szkoły/przedszkola/współpracujące: Dyrektorzy w/w placówek, nauczyciele edukacji
przedszkolnej i wczesnoszkolnej.
Adresaci przedsięwzięcia:
Dzieci 6-, 7-letnie z 10-ciu przedszkoli, 10-ciu oddziałów
przedszkolnych oraz 16-tu szkół podstawowych
(placówki z rejonu działania Poradni), rodzice i
nauczyciele.
Liczba osób biorących udział:
Nauczyciele, rodzice dzieci 6-, 7-letnich z 16-tu szkół
podstawowych,10-ciu przedszkoli i 10-ciu oddziałów
przedszkolnych (placówki z rejonu działania Poradni).
2118 badanych dzieci 6-letnich w latach 2003-2009
1797 badanych dzieci 7-letnich w latach 2003-2009
2257 badanych dzieci 7-letnich w latach 2003-2010
(SRD)
Termin i miejsce realizacji:
Rok szkolny 2003/04; 2004/05; 2005/06; 2006/07;
2007/08; 2008/09; 2009/10.
Przedszkola, oddziały przedszkolne i szkoły
podstawowe z rejonu działania Poradni.
Cele i założenia:


wczesne rozpoznawanie grup ryzyka edukacyjnego, a więc dzieci (uczniów) szczególnie
podatnych na niepowodzenia szkolne;
wczesna interwencja w postaci organizowania i udzielania dzieciom specjalistycznej
pomocy psychologiczno-pedagogicznej i wsparcia w rozwoju.
Opis działań:
Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Krośnie Odrzańskim przeprowadza:



przesiewowe badania logopedyczno-pedagogiczne zmierzające do wczesnego
wykrywania zaburzeń rozwojowych i ich korygowania;
przesiewowe badania słuchu wg programu „ Słyszę”
przesiewowe badania Skalą Ryzyka Dysleksji mające na celu wyłonienie dzieci z grupy
ryzyka dysleksji rozwojowej i udzielenia im specjalistycznej pomocy;
2
Działanie „ Badania przesiewowe skuteczną profilaktyką niepowodzeń szkolnych
uczniów na poziomie edukacji wczesnoszkolnej”
Realizowane przez Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną w Krośnie Odrzańskim

przesiewowe badania systemem „Prolexia” wybranej populacji uczniów, monitorujące
postępy w zakresie nabywania umiejętności czytania.
Przesiewowe badania logopedyczno-pedagogiczne poprzedzone są
konsultacjami z dyrektorami i nauczycielami przedszkoli oraz oddziałów przedszkolnych,
a także z rodzicami dzieci.
Pracownicy – logopeda i pedagog z działu przedszkolnego, na podstawie zebranych
informacji oraz obserwacji własnych, dokonują wstępnej oceny rozwoju mowy,
sprawności dużej i małej motoryki, lateralizacji oraz rozwoju społeczno emocjonalnego
dzieci 6-letnich.
Wstępny materiał diagnostyczny pozwala wytypować do pogłębionych badań
psychologiczno- pedagogiczno - logopedycznych dzieci
z grupy ryzyka edukacyjnego.
Szczegółowa diagnoza ma na celu zakwalifikowanie ich do odpowiedniej formy terapii w
placówce macierzystej lub w Poradni.
Aby monitorować postępy w rozwoju mowy dzieci objętych terapią logopedyczną, na
początku roku szkolnego logopeda przeprowadza kontrolne, przesiewowe badania
logopedyczne we wszystkich klasach I szkół podstawowych. Pozwala to ocenić postępy
terapii, motywuje do dalszego wysiłku w przezwyciężaniu zaburzeń w rozwoju mowy
oraz kontynuowania ćwiczeń logopedycznych. Wyniki badań przedstawiane są na piśmie
rodzicom i nauczycielom. Ułatwiają one również nauczycielom wypełnianie arkuszy
badań Skalą Ryzyka Dysleksji (badania prowadzone w klasach I).
Tab.1 Logopedyczne badania przesiewowe dzieci 6-letnich
Rok szkolny
Ogółem badanych
Dzieci z wadą wymowy
Ilość
264
405
260
198
221
2003/04
2004/05
2005/06
2006/07
2007/08
383
527
350
303
300
2009/10
Badania w trakcie realizacji – podsumowanie lipiec2010
%
69
76
74
65
73
Tab. 2 Kontrolne logopedyczne badania przesiewowe uczniów klas I
Rok szkolny
2003/04
2004/05
2005/06
2006/07
2007/08
Ogółem badanych
Dzieci z wadą wymowy
Ilość
294
202
230
189
161
337
308
387
384
290
3
%
87
65
59
49
55
Działanie „ Badania przesiewowe skuteczną profilaktyką niepowodzeń szkolnych
uczniów na poziomie edukacji wczesnoszkolnej”
Realizowane przez Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną w Krośnie Odrzańskim
2009/10
Badania w trakcie realizacji – podsumowanie lipiec2010
Na zlecenie Instytutu Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie, w naszej Placówce
prowadzone są również przesiewowe badania słuchu przy pomocy Multimedialnego
Programu „Słyszę”. Dotyczą one wszystkich dzieci klas „O” oraz pierwszego etapu
edukacyjnego, które zgłaszane są na badania logopedyczne, psychologiczne,
pedagogiczne. Dzieci z zaburzeniami słuchu kierowane są do lekarzy – specjalistów, w
celu diagnozy i podjęcia leczenia. Pozwala to zminimalizować ich problemy w adaptacji do
środowiska przedszkolnego i szkolnego, uniknąć poważniejszych ograniczeń w
komunikowaniu się, złagodzić trudności w nauce czytania i pisania..
Badania przesiewowe Skalą Ryzyka Dysleksji
(Skala Ryzyka Dysleksji – narzędzie diagnostyczne opracowane przez prof. dr hab. Martę
Bogdanowicz) przeprowadzana jest
wśród wszystkich uczniów klas I szkół
podstawowych z rejonu działania Poradni, przy ścisłej współpracy z nauczycielami i
rodzicami.
Na przełomie września/października każdego roku organizowana jest konferencja
szkoleniowa (lub indywidualne spotkania) dla pedagogów szkolnych
i nauczycieli uczących w klasach I, na której przekazywane są instrukcje dotyczące
diagnozowania ryzyka dysleksji rozwojowej u dzieci w młodszym wieku szkolnym.
Rolą nauczycieli jest wypełnienie arkuszy badań dla wszystkich diagnozowanych dzieci,
w oparciu o 4 – stopniową skalę, przy współudziale rodziców (ważna jest rozmowa z
rodzicami, zwłaszcza w przypadku trudności z oceną niektórych stwierdzeń zawartych w
kwestionariuszu SRD).
Zadaniem pedagoga i psychologa Poradni jest obliczenie wyników ogólnych i
szczegółowych, następnie ich ocena i interpretacja w oparciu o wykreślone profile.
Wyniki badań przekazywane są nauczycielom i rodzicom na spotkaniach
organizowanych w szkołach.
Pozwalają one na wstępne wyłonienie dzieci zagrożonych niepowodzeniami w nauce
czytania i pisania. Są też podstawą do podjęcia decyzji o zastosowaniu właściwych form
pomocy (skierowanie dziecka na pogłębione badania diagnostyczne w przypadku
wysokiego ryzyka dysleksji, a następnie na specjalistyczne zajęcia logopedyczne czy
korekcyjno –
kompensacyjne).
Tab.3 Przesiewowe badania Skalą Ryzyka Dysleksji uczniów klas I
Rok
szkolny
Klasy I
(liczba
uczniów)
Brak ryzyka
Pogranicze ryzyka Umiarkowane ryzyko Wysokie ryzyko
dysleksji (liczba dysleksji (liczba dysleksji (liczba
dysleksji (liczba
uczniów)
uczniów)
uczniów)
uczniów)
4
Działanie „ Badania przesiewowe skuteczną profilaktyką niepowodzeń szkolnych
uczniów na poziomie edukacji wczesnoszkolnej”
Realizowane przez Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną w Krośnie Odrzańskim
2003/04 386
(100%)
2004/05 349
(100%)
2005/06 362
(100%)
2006/07 350
(100%)
2007/08 290
(100%)
2008/09 281
(100%)
2009/10 239
(100%)
326
27
25
8
(85%)
(7%)
(6%)
(2%)
281
37
29
2
(80%)
(11%)
(8,5%)
(0,5%)
268
40
40
14
(74%)
(11%)
(11%)
(4%)
273
25
40
12
(78%)
(7%)
(12%)
(3%)
178
41
50
21
(63%)
(14%)
(17%)
(7%)
182
34
42
23
(65%)
(12%)
(15%)
(8%)
194
18
16
11
(80%)
(8%)
(7%)
(5%)
Poradnia Psychologiczno – Pedagogiczna w Krośnie Odrzańskim czwarty rok
monitoruje postępy w zakresie nabywania umiejętności czytania wybranej populacji
uczniów (klasa III), przeprowadzając badania przesiewowe testem „Prolexia”
(słów i zdań łańcuchowych) autorstwa docenta doktora habilitowanego Jana Obera.
Uczniowie wybranej klasy objęci byli tymi badaniami przez kolejne lata (rok szkolny
2006/07; 2007/08; 2008/09; 2009/10). Łącznie badano 25 uczniów Szkoły
Podstawowej
nr 2 w Krośnie Odrzańskim.
Testem „Prolexia” służy do sprawdzania umiejętności czytania w dwóch wymiarach:
o
o
dekodowania fonologicznego, czyli sprawności odczytywania pojedynczych
wyrazów;
rozumienia czytanych zdań, czyli umiejętności integracji poszczególnych znaczeń
wyrazów w informację zawartą w zdaniu (czytanie ze zrozumieniem).
Testy
łańcuchowe
umożliwiają orientacyjne
wyłonienie
dzieci,
które
mają rzeczywiście duże trudności z czytaniem oraz określenie rodzaju występujących
trudności. Dzieci, które źle dekodują wyrazy, a jednocześnie dobrze rozumieją czytany
tekst, mogą mieć trudności o charakterze dyslektycznym. Natomiast dzieci, które
5
Działanie „ Badania przesiewowe skuteczną profilaktyką niepowodzeń szkolnych
uczniów na poziomie edukacji wczesnoszkolnej”
Realizowane przez Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną w Krośnie Odrzańskim
zaskakująco sprawnie dekodują wyrazy, przy niskim poziomie rozumienia czytanego
tekstu, wykazują trudności w czytaniu typu „hiperleksji”. Diagnozowane są także trudności
w czytaniu o charakterze niespecyficznym, a wynikające z opóźnionego rozwoju
psychofizycznego.
Kolejne, kontrolne badanie przesiewowe umiejętności czytania systemem „Prolexia”
tej wybranej populacji uczniów przewidziane jest pod koniec drugiego semestru nauki,
w
obecnej klasie IV.
Wyniki/uzyskane efekty:

Przesiewowe badania logopedyczno-pedagogiczne, słuchu oraz badania Skalą Ryzyka
Dysleksji pozwoliły na wczesne rozpoznanie zaburzeń rozwoju psychomotorycznego
dzieci oraz interwencję, w postaci skierowania na pogłębione badania diagnostyczne w
Poradni, a następnie zorganizowanie specjalistycznej pomocy i wsparcia rozwojowego w
postaci zajęć logopedycznych i korekcyjno-kompensacyjnych na terenie przedszkoli,
szkół i Poradni.

W ciągu 6 lat (od 2003 r. do 2009 r.) poddano przesiewowym badaniom logopedycznym
2118 dzieci 6-letnich oraz 1797 uczniów klas I szkół podstawowych.
W ciągu 7 lat (od 2003 r. do 2010 r.) ogólna liczba uczniów klas I szkół podstawowych
badanych Skalą Ryzyka Dysleksji wyniosła 2257.
Wyniki badań przesiewowych SRD umożliwiły wytypowanie uczniów z wysokim
ryzykiem dysleksji rozwojowej na pogłębione badanie diagnostyczne do Poradni, a także
skierowanie na specjalistyczne zajęcia korekcyjno-kompensacyjne.
Kontrolne badanie przesiewowe SRD uczniów z umiarkowanym ryzykiem dysleksji,
przeprowadzane z końcem roku szkolnego w klasach I, wskazały na zdecydowanie
mniejszą liczbę uczniów z trudnościami w nauce czytania i pisania, a tym samym na
skuteczność udzielonej dzieciom pomocy.
Widoczne efekty prowadzonej terapii pedagogicznej uczniów w szkołach i na terenie
Poradni, ujawniają się podczas kontrolnych badań diagnostycznych w/w uczniów na
koniec I etapu edukacyjnego w klasach III oraz podczas badań przesiewowych SRD w
klasach IV.
Wyniki badań wykorzystywane są przy diagnozowaniu uczniów klas programowo
wyższych: pozwalają na ustalanie przyczyn trudności dydaktycznych, czy przyznanie
ewentualnych preferencji na sprawdzianie lub egzaminie gimnazjalnym.
Wczesne rozpoznanie zaburzeń rozwojowych oraz udzielona pomoc specjalistyczna
stworzyły szansę na zapobieżenie niepowodzeniom szkolnym i wtórnym zaburzeniom
zachowania – emocjonalnym (nerwice szkolne) i motywacyjnym.
Konferencje szkoleniowe, konsultacje i spotkania indywidualne z nauczycielami i
rodzicami badanych dzieci pogłębiły wśród nich znajomość problematyki trudności w
uczeniu. Uczestnicy poznali patomechanizm występujących trudności, skuteczne
sposoby ich usprawniania i korygowania zaburzeń.
Systematyczna współpraca z nauczycielami przedszkoli i szkół spowodowała wzrost
zaufania do pracowników Poradni i zachęciła do częstszego korzystania z ich
profesjonalnej pomocy.
Przeprowadzane po raz czwarty badania przesiewowe testem „Prolexia” wśród tej
samej grupy uczniów wskazały na wyraźny postęp w zakresie nabywania umiejętności









6
Działanie „ Badania przesiewowe skuteczną profilaktyką niepowodzeń szkolnych
uczniów na poziomie edukacji wczesnoszkolnej”
Realizowane przez Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną w Krośnie Odrzańskim


czytania, zarówno w aspekcie sprawności dekodowania fonologicznego wyrazów, jak i
rozumienia czytanego tekstu.
Po dokonaniu diagnozy różnicowej, a tym samym porównaniu dwóch aspektów
umiejętności czytania (dekodowania fonologicznego wyrazów oraz rozumienia
czytanych zdań) na karcie monitorowania postępów - stwierdzono, że 85% uczniów
osiągnęło wynik pozytywny. Trudności o charakterze niespecyficznym ujawniono wśród
5% uczniów. Osłabioną umiejętność czytania ze zrozumieniem przejawiało 10%
uczniów. Nie stwierdzono trudności o charakterze dyslektycznym, czy tzw.
„hiperleksji”.
Zaobserwowano wzrost świadomości rodziców w zakresie aktywnego uczestnictwa w
procesie edukacji dzieci, w szczególności przy nasilających się trudnościach szkolnych.
Wczesne zdiagnozowanie dzieci z grupy ryzyka edukacyjnego
i udzielenie im
specjalistycznej pomocy, służy wyrównaniu szans edukacyjnych
zapobiegając
niepowodzeniom szkolnym, które na poziomie edukacji wczesnoszkolnej ujawniają się
głównie w postaci trudności w opanowaniu czytania i pisania.
Pedagog J. Biekisz i pedagog-logopeda A. Sztandera wzięły udział w IV Krajowym Forum
Poradni Psychologiczno-Pedagogicznych, które odbyło się w Warszawie w dniach 27-28
IX 2008 r.. Tematem Forum było: „Dobre praktyki w drodze ku lepszej jakości”. Referat
zgłoszony przez Poradnię PP w Krośnie Odrzańskim został przyjęty przez komisję IV
Forum i
zaprezentowany jako praktyczne rozwiązanie dotyczące systemowej
współpracy z placówkami oświatowymi w obszarze tematycznym: „Badania
przesiewowe skuteczną profilaktyką niepowodzeń szkolnych uczniów na poziomie
edukacji wczesnoszkolnej”. Zaprezentowane działania wzbudziły duże zainteresowanie
uczestników.
Materiały z prezentacji zostały zamieszczone na stronie internetowej CMPPP w
Warszawie , w „Tygodniku Powiatowym” w dniu 29.01.2009 r. oraz na stronie
internetowej
Poradni
Psychologiczno– Pedagogicznej w Krośnie Odrzańskim.
Uwagi o problemach i trudnościach:
Poradnia, planując w/w działanie , wyszła naprzeciw społecznemu zapotrzebowaniu
na skuteczną profilaktykę zmierzające do zapobiegania niepowodzeniom szkolnym
uczniów. W trakcie realizacji pracownicy natrafili na opór ze strony grupy rodziców,
którzy byli przeciwni diagnozowaniu dzieci na etapie edukacji wczesnoszkolnej.
Obawiali się, że ewentualne rozpoznanie zaburzeń rozwojowych u ich dzieci może
dyskredytować je w środowisku szkolnym. Przed rozpoczęciem badań przesiewowych
należało więc przekonać rodziców i niektórych nauczycieli o wadze problemu i
korzyściach płynących z wczesnej diagnozy. Aktualnie przedsięwzięcie to realizowane
jest sprawnie, zgodnie z planem i przynosi wymierne korzyści nie tylko Poradni, ale i
środowisku szkolnemu.
Co dalej:
7
Działanie „ Badania przesiewowe skuteczną profilaktyką niepowodzeń szkolnych
uczniów na poziomie edukacji wczesnoszkolnej”
Realizowane przez Poradnię Psychologiczno-Pedagogiczną w Krośnie Odrzańskim
Poszerzamy już nasze działania o przesiewowe badania logopedyczne dzieci w wieku 4-5
lat, co związane jest z obniżeniem wieku szkolnego. Ponadto kontrolne badania
logopedyczne oraz słuchu wprowadzane są na kolejnym etapie edukacyjnym kl. IV – VI.
Planujemy
kontynuowanie
wszystkich
przesiewowych
badań
pedagogicznych, słuchu, Skalą Ryzyka Dysleksji oraz systemem Prolexia.
Kontakt do Poradni:
Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Krośnie Odrzańskim
ul. Piastów 10 B
Tel. 68 383 0260; e-mail: [email protected]
Kontakt do autora/autorów:
Jadwiga Biekisz
e-mail: [email protected]
Alicja Sztandera
e-mail: [email protected]
8
logopedyczno-