1 Pedagogika ogólna 1. Współczesna humanistyka wobec pytań o

Lista zagadnień i podstawowych lektur do kolokwium z pedagogiki dla osób, które wnioskują
o wszczęcie przewodu doktorskiego DSWE TWP, a nie posiadają tytułu zawodowego
magistra pedagogiki
PEDAGOGIKA OGÓLNA
Pedagogika ogólna
1. Współczesna humanistyka wobec pytań o właściwy jej typ refleksji oraz
o jej kulturowe i społeczne funkcje. Humanistyka jako rozumienie człowieka
i jako samowiedza teraźniejszości. Rola przedrozumienia (wiedzy ukrytej,
„milczącej”) w powstawaniu naszej wiedzy o świecie i sobie samych. Krytyka jako
refleksja nad przedrozumieniem. Różne odmiany krytyki.
2. Geneza i struktura wiedzy pedagogicznej. Społeczno-kulturowe uwarunkowania
wiedzy pedagogicznej. Zależność pedagogiki od innych dziedzin wiedzy. Dlaczego
pedagogika chce (chciała?) być nauką o wychowaniu? Czy pedagogika musi być nauką?
Różnice między pedagogiką rozumianą jako nauka i jako filozofia wychowania. Typowe
pytania pedagogiczne. Struktura i style myślenia pedagogicznego.
3. Główne doktryny (systemy) pedagogiczne. Pojęcie doktryny pedagogicznej.
Przynależność doktryn do różnych nurtów pedagogiki. Związek doktryn
z
ideologiami
i formacjami
światopoglądowymi.
Znaczenie
doktryn
dla
współczesnej refleksji o wychowaniu. Potrzeba i sposób studiowania doktryn
pedagogicznych.
4. Samowiedza teraźniejszości jako źródło i miejsce myślenia o edukacji.
Filozofia drugiej połowy XX wieku jako ontologia teraźniejszości. Pojęcie i typy
samowiedzy. Teraźniejszość jako czas kryzysu. Różne rozumienia kryzysu. Spory
o teraźniejszość jako czas kryzysu: teraźniejszość jako czas neurotyzmu, jako czas
konfliktu dwóch racjonalności, jako czas niedoboru sensu i motywacji, jako czas
próżni egzystencjalnej, jako czas kryzysu wartości i norm moralnych, jako epoka
nauki i techniki, jako epoka postępu i zarazem czas zmierzchu idei postępu, jako
czas totalitaryzmu i czas upadku totalitarnych wizji porządku społecznego.
Osobliwości społeczeństwa postkomunistycznego.
1
5. Wychowanie jako fakt kulturowy określony przez teraźniejszość.
Dzisiejsze spory o wychowanie jako świadectwo typowych dla teraźniejszości
konfliktów ideologii i światopoglądów. Kryzys edukacyjny w perspektywie sporów
o teraźniejszość jako czas kryzysu, czyli - kryzys edukacji jako zjawisko kulturowe
wytwarzane przez: kryzys wartości norm moralnych, niedobór sensu i motywacji,
próżnię egzystencjalną i utratę klarownych wizji świata, konflikt dwóch
racjonalności i dominację racjonalności instrumentalnej nad komunikacyjną,
zmierzch idei postępu, upadek totalitarnych wizji świata. Osobliwości kryzysu
wychowania w społeczeństwie postkomunistycznym.
6. Różne odmiany myślenia o wychowaniu (różne pedagogiki) jako
odpowiedzi na różne diagnozy teraźniejszości. Pedagogika humanistyczna
a teraźniejszość rozumiana jako czas neurotyzmu. Pedagogika krytyczna
a teraźniejszość rozumiana jako czas świadomości zniewolonej i czas dominacji
rozumu
instrumentalnego.
Różne
odmiany
pedagogiki
konserwatywnej
a teraźniejszość rozumiana jako czas kryzysu norm i wartości, czas próżni
egzystencjalnej i czas niedoboru sensu i motywacji. Antypedagogika jako przykład
autodestrukcji i degeneracji myśli edukacyjnej i jako przykład jej bezsilności
wobec różnych odmian kryzysu teraźniejszości.
7. Współczesny
dyskurs
edukacyjny.
Nurt
liberalny,
konserwatywny,
metadyskurs pedagogiczny (wybrane stanowiska pedagogiki krytyczno –
hermeneutycznej).
Literatura:
Edukacja wobec zmiany społecznej, red. J. Brzeziński, L. Witkowski, Poznań Toruń 1994.
Ewolucja tożsamości pedagogiki, red. H. Kwiatkowska, Warszawa 1994.
Hołówka T., Myślenie potoczne, Warszawa 1988.
Wprowadzenie do pedagogiki, Wybór tekstów, red. T. Jaworska, R. Leppert, Kraków
1996 .
Kwaśnica R., Dwie racjonalności. Od filozofii sensu ku pedagogice ogólnej,
Wrocław 1987.
Kwaśnica R., Ku dialogowi w pedagogice, [w]: Prace Pedagogiczne CVIII,
Wrocław 1995.
2
Kwaśnica R., Trzy wykładnie hasła „bądź krytyczny”, „Kwartalnik Pedagogiczny”
1989, nr 2.
Kwaśnica R., Trzy wykładnie hasła „bądź krytyczny”. Wprowadzenie do
rozumienia krytyczności pedagogiki, „Kwartalnik Pedagogiczny”1989, nr 2.
Kwaśnica R., Ukryte założenia trzech krytyk. Przyczynek do samowiedzy
pedagogii przejścia i pogranicza, [w:] Ku pedagogii pogranicza, red. Z.
Kwieciński, L. Witkowski, Toruń 1990.
Nieobecne dyskursy. cz. I, red. Z. Kwieciński, Toruń 1991 i wszystkie pozostałe
części
O kryzysie. Rozmowy w Castel Gandolfo 1985, t. II, red. K. Michalski, Warszawa
1990.
Odmiany myślenia o edukacji, red. J. Rutkowiak, Kraków 1995.
Pedagogika ogólna. Tradycja - teraźniejszość - nowe wyzwania, red. T. HejnickaBezwińska, Bydgoszcz 1995.
Racjonalność współczesności, red. H. Kozakiewicz, E. Mokrzycki, M. J. Siemek,
Warszawa 1992.
Sośnicki K., Rozwój pedagogiki zachodniej na przełomie XIX i XX wieku, Warszawa
1967.
Spory o edukację. Dylematy i kontrowersje we współczesnych pedagogiach, red. Z.
Kwieciński, L. Witkowski, Warszawa 1993.
Śliwerski B., Współczesne teorie i nurty wychowania. Kraków 1998.
Znak 1985, nr 5 (cześć I, poświęcona kryzysowi nauki).
Pedagogika, t. I - II, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2005.
HISTORIA WYCHOWANIA
1. Grecka paideia w okresie helleńskim.
2. Systemy wychowawcze Sparty i Aten.
3. Koncepcje pedagogiczne Sokratesa, Platona i Arystotelesa.
4. Teoretycy wychowania w starożytnym Rzymie: Seneka Młodszy, Kwintylian,
Plutarch z Cheronei.
5. Chrześcijaństwo a dorobek myśli pedagogicznej i szkolnictwa starożytności.
6. Powstanie najstarszych europejskich uniwersytetów.
3
7. Ideał stanu rycerskiego w średniowieczu i wychowanie rycerskie.
8. Pedagogika Erazma z Rotterdamu i Ludwika Vivesa.
9. Wpływ reformacji na wychowanie i szkolnictwo.
10. Szkolnictwo jezuickie w Polsce w okresie staropolskim.
11. Życie i myśl J.A. Komeńskiego.
12. Pedagogika europejskiego oświecenia.
13. Wychowanie naturalistyczne wg J.J. Rousseau.
14. J. Locke i program wychowania gentlemana.
15. Powstanie i działalność Komisji Edukacji Narodowej.
16. Europejska myśl pedagogiczna XIX wieku i jej główni przedstawiciele: J.F. Herbart
i H. Spencer.
17. Szkolnictwo na ziemiach polskich pod zaborami.
18. Nowe wychowanie i jego wpływ na oświatę.
19. Rozwój myśli pedagogicznej w Polsce w okresie międzywojennym.
20. Polityka oświatowa okupantów w okresie II wojny światowej.
21. Polityczne aspekty reform szkolnych w Polsce po II wojnie światowej.
22. Szkoła alternatywna i jej odmiany.
Literatura
Bartnicka K., Szybiak I., Zarys historii wychowania, Warszawa 2001.
Chmaj L., Prądy i kierunki w pedagogice XX wieku, Warszawa 1963.
Draus J., Terlecki R., Historia wychowania, t. II: Od Rewolucji Francuskiej do
czasów obecnych, Kraków 2005.
Jaeger W., Paideia. Formowanie człowieka greckiego, Warszawa 2001.
Kot S., Historia wychowania, t. I - II, Warszawa 1996.
Litak S., Historia wychowania, t. I: Do Wielkiej Rewolucji Francuskiej, Kraków
2004.
Okoń W., Dziesięć szkół alternatywnych, Warszawa 1999.
Szulakiewicz W., Historia oświaty i wychowania w Polsce 1918-1939. Studium
historiograficzne, Toruń 2000.
4
Teoria wychowania
1. Wychowanie jako naturalny i kulturowy fenomen społecznej egzystencji
człowieka.
2. Kontrowersje wokół istoty i właściwości wychowania.
3. Geneza i zróżnicowanie współczesnych systemów wychowawczych.
4. Antropologiczny i społeczny wymiar wychowania.
̵ relacje międzyludzkie jako podstawa sytuacji wychowawczej.
̵ odpowiedzialność jako antropologiczna zasada wychowania.
5. Ontologiczne,
epistemologiczne
i
metodologiczne
aspekty
konstruowania
szczegółowych teorii wychowania.
6. Teleologia wychowania – spory wokół celów oraz sposobów ich stanowienia.
7. Aksjologiczne podstawy celów wychowania.
8. Zmienność celów i sposobów działalności wychowawczej – wychowanie jako
przymus społeczny.
9. Rodzaje i funkcje celów wychowania.
10. Podmiotowość w wychowaniu.
11. Wychowanie na tle różnych koncepcji rzeczywistości społecznej.
12. Znaczenie środowiska w wychowaniu – etos i morale środowisk i grup
społecznych w oddziaływaniu intencjonalnym i nieintencjonalnym.
13. Dylematy współczesnego wychowania.
14. Przemiany kultury współczesnej i ich implikacje edukacyjne.
̵ globalizacja jako źródło przesileń w edukacji.
̵ kultura popularna i jej miejsce w wychowaniu.
̵ wielokulturowość jako kontekst kształtowania tożsamości człowieka.
15. Proces wychowania – jego struktura i uwarunkowania.
16. Aksjologiczne podłoże sytuacji wychowawczych (konsekwencje subiektywizmu i
obiektywizmu aksjologicznego).
17. Teoretyczne podstawy metod oraz technik wychowania.
18. Style pracy wychowawczej – teoria i praktyka.
19. Sposoby poznawania uczniów i diagnozowania sytuacji wychowawczej.
20. Antypedagogika jako negacja wychowania.
21. Samowychowanie.
5
Literatura
Ablewicz
K.,
Teoretyczne
i
metodologiczne
podstawy
pedagogiki
antropologicznej. Studium sytuacji wychowawczej, Kraków 2003.
Edukacyjne konteksty kultury popularnej, red. W. Jakubowicz, E. Zierkiewicz,
Kraków 2002.
Edukacyjne problemy czasu globalizacji, red. A. Karpińska, Białystok 2003.
Gajda J., Edukacja zorientowana na XXI wiek, Lublin 2000.
Gawlina B., Wychowanie. Interpretacja jego wartości i granic, Kraków 1998.
Kolberg L., Mayer L., Rozwój jako cel wychowania [w:] Alternatywy myślenia
o/dla edukacji, red. Z. Kwieciński, Warszawa 2000.
Pedagogika, t. II, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2003.
Łobocki M., Wybrane problemy wychowania nadal aktualne, Lublin 2004.
Mamzer H., Tożsamość w podróży. Wielokulturowość a kształtowanie
tożsamości jednostki, Poznań 2003.
Melosik Z., Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji, Toruń – Poznań
1995.
Śliwerski B., Współczesne teorie i nurty wychowawcze, Kraków 1998.
Tyrała P., Teorie wychowania – bliżej uniwersalnych wartości i realnego życia,
Toruń 2001.
DYDAKTYKA OGÓLNA
1. Orientacje metodologiczne w dydaktyce.
2. Tradycje dydaktyki polskiej.
3. Podstawowe koncepcje kształcenia.
4. Źródła celów edukacji.
5. Cele kształcenia i ich kategoryzacja.
6. Koncepcje i kierunki modyfikacji programów kształcenia.
7. Programy autorskie.
8. Dydaktyczne uwarunkowania współczesnego modelu kształcenia.
9. Podstawowe prawidłowości procesu uczenia się.
6
10. Style uczenia się.
11. Nowe koncepcje charakteryzujące rolę ucznia.
12. Rola aktywności emocjonalnej w procesie kształcenia.
13. Kształtowanie postaw twórczych.
14. Ewaluacja procesu kształcenia.
15. Kontrowersje wokół oceniania szkolnego.
16. Innowacje a reformy oświatowe.
17. Granice moralne innowacji dydaktycznych.
18. Technologia kształcenia.
19. E-learning a nauczanie tradycyjne.
20. Nowe kompetencje nauczyciela.
Literatura
Arends R., Uczymy się nauczać, Warszawa 1994.
Bruner J. S., W poszukiwaniu teorii nauczania, Warszawa 1964.
Dobrołowicz W., Psychodydaktyka kreatywności, Warszawa 1995.
Dryden G., Vos J., Rewolucja w uczeniu się, Poznań 2000.
Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku, red. T. Pilch, Warszawa 2003 (wybrane
hasła).
Nawroczyński B., Dzieła wybrane, t. II, Warszawa 1987.
Okoń W., Wprowadzenie do dydaktyki ogólnej, Warszawa 1997.
Ornstein A. C., Hunkins F. P., Program szkolny. Założenia, zasady,
problematyka, Warszawa 1998.
Pedagogika, t. II, red. Z. Kwieciński, B. Śliwerski, Warszawa 2003.
Silberman M., Uczymy się uczyć, Gdańsk 2003.
Zaczyński W., Metodologiczna tożsamość dydaktyczna, Warszawa 1988.
PEDAGOGIKA SPECJALNA
1. Przedmiot pedagogiki specjalnej.
2. Upodmiotowienie i obiektywizacja niepełnosprawności.
7
3. Pedagogika specjalna w kontekście wyzwań społecznych: wczesna interwencja
rehabilitacyjna, edukacja inkluzywna, normalizacja, samostanowienie.
4. Formy postępowania terapeutyczno -wychowawczego w pedagogice specjalnej.
5. Klasyfikacje niepełnosprawności umysłowej
6. Etiologia niepełnosprawności umysłowej.
7. Charakterystyka osób niepełnosprawnych umysłowo.
8. Rewalidacja osób niepełnosprawnych umysłowo.
9. Zaburzenia ze spektrum autyzmu – problemy wczesnego rozpoznawania i terapii
10. Wspomaganie rozwoju dziecka zagrożonego niepełnosprawnością w oparciu o
psychomotorykę jako holistyczną opcję percepcji osoby.
11. Zaburzenia sensoryczne /rodzaje i etiologia/.
12. Możliwości i ograniczenia przezwyciężania deprywacji sensorycznej.
13. Ogólna charakterystyka skutków braku lub zaburzeń w funkcjonowaniu analizatora
wzroku.
14. Upośledzenie słuchu i jego wpływ na funkcjonowanie poznawczo emocjonalne
jednostki.
15. Sprzężenie upośledzeń.
16. Rewalidacja osób przewlekle chorych i z dysfunkcjami narządu ruchu.
17. Rehabilitacja i pomoc osobom niepełnosprawnym w domu rodzinnym i szkole.
18. Rehabilitacja zawodowa osób niepełnosprawnych.
19. Stadia i typologie nieprzystosowania społecznego.
20. Czynniki osobowościowe i społeczne jako predyktory zachowań niedostosowanych
i przestępczych.
21. Rodzaje i rozmiary współczesnych zachowań patologicznych młodzieży.
22. System profilaktyki i resocjalizacji osób niedostosowanych w Polsce.
23.
Czynniki
determinujące
efektywność
oddziaływań
rewalidacyjnych
i
resocjalizacyjnych.
Literatura:
Czapów Cz., Jedlewski S., Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 1971.
Doroszewska J., Pedagogika specjalna, t. I –II, Warszawa 1981.
Dykcik W., Pedagogika specjalna wobec aktualnych sytuacji i problemów osób
niepełnosprawnych, Poznań 2005.
8
Kosakowski Cz., Węzłowe problemy pedagogiki specjalnej, Toruń 2003.
Machel H., Więzienie jako instytucja karna i resocjalizacyjna, Gdańsk 2003.
Pedagogika specjalna, red. W. Dykcik, Poznań 2003.
Pytka L., Pedagogika resocjalizacyjna, Warszawa 1995.
Stańdo–Kawecka B., Prawne podstawy resocjalizacji, Zakamycze 2000.
Urban B., Zaburzenia w zachowaniu i przestępczość młodzieży, Kraków 2000.
9