117 joga1.qxp - Medycyna Sportowa

Medycyna Sportowa
© MEDSPORTPRESS, 2006; 3(6); Vol. 22, 176-179
Zaanga¿owanie Autorów
A – Przygotowanie projektu
badawczego
B – Zbieranie danych
C – Analiza statystyczna
D – Interpretacja danych
E – Przygotowanie manuskryptu
F – Opracowanie piœmiennictwa
G – Pozyskanie funduszy
Agata Wiza
ed
.
Zak³ad Pedagogiki Czasu Wolnego, Akademia Wychowania Fizycznego, Poznañ
tio
np
roh
ibit
JOGA W KONTEKŒCIE
SALUTOGENETYCZNEJ KONCEPCJI
ZDROWIA
Author’s Contribution
A – Study Design
B – Data Collection
C – Statistical Analysis
D – Data Interpretation
E – Manuscript Preparation
F – Literature Search
G – Funds Collection
YOGA BASED ON SALUTOGENESIS HEALTH'S THEORY
S³owa kluczowe: joga, salutogeneza, zdrowie, stres, radzenie sobie, sprawnoœæ
cia³a i umys³u
Key words: yoga, salutogenesis, health, stress, coping, fitness of the body and mind
nly
-d
istr
ibu
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
ARTYKU£ POGL¥DOWY / OPINION ARTICLE
eo
Summary
y is
2662
0
0
11
op
Word count:
Tables:
Figures:
References:
is c
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr Agata Wiza
Zak³ad Pedagogiki Czasu Wolnego Akademii Wychowania Fizycznego
61-884 Poznañ, ul. Rybaki 19, tel./fax: (0-61) 835-53-21, e-mail: [email protected] lub [email protected]
Th
Otrzymano / Received
Zaakceptowano / Accepted
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
for
pe
rs
on
al
us
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
The main aim of the article is to show the benefits of doing yoga based on the salutogenesis health's theory. The author describes saluthogenesis theory and combine
this theory with the benefits of doing yoga. Nowadays yoga is becoming a system of
promoting health. Yoga improves the functioning of all the groups of muscles, not
only streching or strengthening them, but raising them to a new level of quality. Many beneficial changes take place both in the bones and muscles systems, and in the
nervous system. Physical exercises of yoga influence the internal organs, glands, keeping the whole organism healthy. They are designed in such a way that they develop not only the body. They increase mental and spiritual skills, and, first of all, they
reduce stress and tension and help in coping with the loads of our everyday life. The
verification of the correct way of practising yoga is better health, the increased scope
of movements, refinement in our awareness, and greater resistance to stress.
176
25.10.2005 r.
19.04.2006 r.
op
y is
for
pe
rs
on
tio
np
roh
ibit
ibu
-d
istr
nly
eo
al
us
Symptomatycznym znakiem naszych czasów jest
wzrost zainteresowania zdrowym stylem ¿ycia, w którym aktywnoœæ fizyczna, sport i rekreacja zajmuj¹ znacz¹ce miejsce. Rozwijaj¹ siê nowe dyscypliny sportu,
nowe formy rekreacji. Odkrywamy niektóre praktykowane od wieków staro¿ytne metody pracy z cia³em.
Przyk³adem tego jest joga, która staje siê coraz bardziej popularna na Zachodzie i zaczyna interesowaæ
tak¿e œwiat naukowy.
Joga jest indyjskim tradycyjnym systemem wychowawczym i rekreacyjno-leczniczym, zmierzaj¹cym do
podniesienia stanu psychofizycznego organizmu na mo¿liwie najwy¿szy poziom [1]. Podnoszenie siê poziomu
œwiadomoœci spo³ecznej powoduje pojawienie siê troski
o jakoœæ ¿ycia, co z kolei tworzy model zachowañ, w którym aktywnoœæ ruchowa staje siê koniecznoœci¹ codziennego ¿ycia. Dla spe³niania siê i realizowania we wszystkich sferach ¿ycia nasze cia³o potrzebuje ci¹g³ej troski.
Wspó³czesny styl ¿ycia, naznaczony syndromem przyspieszenia, wymusza na nas dbanie o kondycjê psychofizyczn¹ po to, aby móc funkcjonowaæ zarówno w obszarze ¿ycia zawodowego, jak i osobistego.
S³owo joga pochodzi od sanskryckiego rdzenia
yuj i znaczy: wi¹zaæ, ³¹czyæ, kierowaæ i skupiaæ na
czymœ uwagê, u¿ywaæ i stosowaæ. Joga polega wiêc
na ³¹czeniu, scalaniu cia³a, umys³u i duszy, zw³aszcza i¿ we wspó³czesnym cz³owieku panuje dezintegracja tych sfer. Praktyka jogi wymaga zatem poddania dyscyplinie intelektu, emocji i woli oraz oznacza
duchow¹ równowagê, pozwalaj¹c¹ odnosiæ siê do
wszystkich aspektów ¿ycia z równym spokojem. Joga
rozwija cz³owieka, poprawia jego stan fizyczny, umys³owy, emocjonalny i duchowy. Wszyscy ludzie bez
wzglêdu na wiek mog¹ praktykowaæ jogê, st¹d okreœla siê j¹ mianem powszechnej oœwiaty [2]. Joga jest
ca³oœciowym, ponadczasowym i praktycznym system
dotycz¹cym psychofizycznego rozwoju cz³owieka.
Jedna z definicji jogi mówi, ¿e jest to najstarsza
nauka nie o chorobach, ale o tym, jak najd³u¿ej zachowaæ sprawnoœæ cia³a i umys³u. Wspó³czeœnie joga
staje siê systemem promocji zdrowia.
Istnieje wiele odmian jogi. Dla wspó³czesnego
cz³owieka Zachodu najbardziej dostêpna jest hathajoga, w której punktem wyjœcia jest cia³o.
Wed³ug prof. Romanowskiego hatha-joga to „æwiczenia izometryczne wykonywane w stanie skupienia
uwagi na zaanga¿owanych w tych æwiczeniach miêœniach oraz na pewnych czêœciach cia³a, zale¿nych
od rodzaju pozycji. Utrzymywanie tych pozycji przez
pewien okreœlony czas powoduje przekrwienie odpowiednich narz¹dów i czêœci cia³a” [3].
Æwiczenia hatha-jogi mieszcz¹ siê w kategorii szeroko pojêtej rekreacji, maj¹cej wyj¹tkowe dzia³anie
prozdrowotne i profilaktyczne. Hatha-joga nie opiera
siê na zewnêtrznych œrodkach ani lekach. Uczy polegania na w³asnej naturze i wspomagania organizmu
w naturalny sposób, aby funkcjonowa³ jak najwydajniej i najskuteczniej.
Joga ma wiele punktów stycznych z salutogenetyczn¹ koncepcj¹ zdrowia.
patogennych. Twórc¹ tej koncepcji jest profesor socjologii medycyny Aron Antonowski. U podstaw salutogenetycznej koncepcji zdrowia le¿y za³o¿enie, ¿e
pomiêdzy zdrowiem a chorob¹ istnieje kontinuum
stanów, które nale¿y rozumieæ jako dynamiczny proces równowa¿enia wymagañ i zasobów w toku konfrontacji ze stresem. Konfrontacja ze stresem rodzi
napiêcie, z którym cz³owiek musi sobie poradziæ.
Efekt patologiczny, neutralny czy sprzyjaj¹cy zdrowiu
zale¿y od tego, jak adekwatnie cz³owiek sobie radzi.
Podstawowym pytaniem o zdrowie jest zatem pytanie o czynniki warunkuj¹ce sposób radzenia sobie
z napiêciem. Czynnikami, od których zale¿y radzenie
sobie ze stresem, s¹ zasoby odpornoœciowe [4].
Do zasobów odpornoœciowych zaliczamy: cechy
œrodowiska naturalnego, materialnego i spo³ecznokulturowego, cechy organizmu i cechy psychiczne
jednostki korzystne z punku widzenia radzenia sobie
ze stresem. Antonowski odkry³ zasadê, dziêki której
mo¿na wyt³umaczyæ funkcjonowanie zasobów odpornoœciowych. Zasad¹ t¹ jest globalna orientacja ¿yciowa zwana poczuciem koherencji. Poczucie koherencji sprawia, ¿e uruchamiamy w³aœciwe dla danej sytuacji zasoby i umiemy je w pe³ni wykorzystaæ.
„Poczucie koherencji jest to globalna orientacja cz³owieka, wyra¿aj¹ca stopieñ, w jakim cz³owiek ten ma dojmuj¹ce, trwa³e, choæ dynamiczne poczucie pewnoœci, ¿e:
1. bodŸce nap³ywaj¹ce w ci¹gu ¿ycia ze œrodowiska
wewnêtrznego i zewnêtrznego maj¹ charakter
ustrukturowany, przewidywalny i wyt³umaczalny;
2. dostêpne s¹ zasoby, które pozwol¹ mu sprostaæ
wymaganiom stawianym przez te bodŸce;
3. wymagania te s¹ dla niego wyzwaniem wartym
wysi³ku i zaanga¿owania” [4].
Sk³adnikami poczucia koherencji s¹:
• Poczucie zrozumia³oœci – stopieñ, w jakim cz³owiek spostrzega bodŸce, z którymi siê styka jako
sensowne poznawczo, jako informacje jasne,
spójne, uporz¹dkowane;
• Poczucie zaradnoœci – stopieñ, w jakim cz³owiek
spostrzega dostêpne zasoby jako wystarczaj¹ce,
by sprostaæ wymaganiom, jakie stawiaj¹ bombarduj¹ce go bodŸce. Osoba o silnym poczuciu zaradnoœci umie sobie poradziæ, kiedy zdarzaj¹ siê
rzeczy trudne;
• Poczucie sensownoœci – wyznacza stronê motywacyjn¹, to jest stopieñ, w którym cz³owiek czuje,
¿e ¿ycie ma sens z punktu widzenia emocjonalnego i przynajmniej czêœæ wymagañ, jakie niesie ¿ycie, warta jest wysi³ku i zaanga¿owania.
Najwa¿niejszy jest motywacyjny sk³adnik poczucia sensownoœci. Bez przekonania, ¿e dysponujemy
odpowiednimi zasobami, poczucie sensownoœci maleje i s³abn¹ wysi³ki, aby poradziæ sobie z dan¹ sytuacj¹. Myœlenie w kategoriach salutogenetycznych koncentruje siê na zasobach umo¿liwiaj¹cych radzenie
sobie ze stresem. Podobnie jest w przypadku osób
uprawiaj¹cych jogê, którzy wybieraj¹c w³aœnie tê formê aktywnoœci, koncentruj¹ siê na swoich zasobach.
Joga uznaje wspó³zale¿noœæ cia³a i psychiki, stanowi¹cych mechanizm homeostatyczny utrzymuj¹cy
równowagê czynnoœciow¹ organizmu. Joga stawia
sobie za cel wskazanie drogi do utrzymania stanu
równowagi cia³a i psychiki, a w przypadku istnienia
czynników zaburzaj¹cych tê równowagê – do szybkiego jej odzyskania [1].
Z badañ H. Sêk i A. Antonowskiego wynika, ¿e osoby z wysokim poczuciem koherencji bêd¹ rozwija³y
i aktywizowa³y zasoby odpornoœciowe w taki sposób,
ed
.
Wstêp
is c
Za³o¿enia salutogenetycznej koncepcji zdrowia
Th
Koncepcja salutogenezy powsta³a w odpowiedzi
na pytanie: jak to siê dzieje, ¿e ludzie zachowuj¹
zdrowie lub szybko do niego wracaj¹ pomimo du¿ego obci¹¿enia, dzia³ania wielu stresorów i czynników
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Wiza A., Joga w kontekœcie salutogenetycznej koncepcji zdrowia
177
Th
is c
op
y is
for
pe
rs
on
tio
np
roh
ibit
al
us
eo
nly
-d
istr
ibu
Zdrowotne aspekty jogi
Praktyka jogi zaczyna siê od przywracania równowagi miêœniom, potem pog³êbia oddech, nastêpnie czyni go l¿ejszym. W ramach dostrojonej struktury cia³a organy wewnêtrzne odzyskuj¹ naturaln¹ energiê i pulsacjê. Uspokaja siê równie¿ umys³, miêdzy innymi dlatego,
¿e otrzymuje coraz bardziej harmonijne sygna³y z cia³a.
Hatha-joga to system stycznych æwiczeñ fizycznych, które: rozci¹gaj¹ i tonizuj¹ miêœnie, stawy, krêgos³up i ca³y uk³ad kostny. Przyczyniaj¹ siê w ten sposób
do lepszego od¿ywiania tkanki ³¹cznej i tym samym
dzia³aj¹ profilaktycznie na powstawanie zmian degeneracyjnych uk³adu kostnego. Oddzia³uj¹ tak¿e na narz¹dy wewnêtrzne, gruczo³y i uk³ad nerwowy, utrzymuj¹c
w zdrowiu ca³y organizm. Æwiczenia fizyczne jogi s¹
zaprojektowane tak, aby rozwija³y nie tylko cia³o. Rozszerzaj¹ tak¿e zdolnoœci mentalne i duchowe, a przede
wszystkim redukuj¹ stres i uruchamiaj¹ zasoby do radzenia sobie z obci¹¿eniami codziennego ¿ycia [5].
„Organizm cz³owieka mo¿na porównaæ do doskona³ego instrumentu muzycznego, który nieprawid³owo
u¿ywany trwale siê rozstraja. Jedne grupy naszych
miêœni s¹ zbyt napiête i potrzebuj¹ rozluŸnienia, rozci¹gniêcia i „rozmro¿enia”. Inne, zbyt wiotkie, trzeba
wzmocniæ. Niektóre osoby s¹ wyraŸnie „spêtane” lub
„spêcznia³e” (przewaga miêœni nadmiernie napiêtych), inne „niezwarte” (zbyt wiele miêœni wiotkich).
Nawet ci, którzy dbaj¹ o swoje cia³o i podejmuj¹ ró¿ne æwiczenia, mog¹ zbyt jednostronnie je wykonywaæ
– obsesyjnie wzmacniaæ (kulturystyka, si³ownia) lub
zajmowaæ siê wy³¹cznie rozluŸnianiem i rozci¹ganiem
(relaks, streching, niektóre formy hatha-jogi)” [6].
Æwiczenia fizyczne jogi nazywane s¹ asanami.
Termin ten oznacza sta³¹, pewn¹ postawê. Asany,
okreœlane inaczej pozycjami, utrzymuje siê nieruchomo przez jakiœ czas. W³aœciwe ustawienie koœci i stawów prowadzi do polepszenia równowagi przy mniejszej pracy miêœni. Asany daj¹ stabilnoœæ, lekkoœæ i si³ê. Nieruchoma i wygodna pozycja cia³a przyczynia
siê do wytworzenia psychicznej równowagi i przeciwdzia³a „chwiejnoœci” umys³u. Poprzez praktykowanie
asan mo¿na rozwin¹æ sprawnoœæ, równowagê, wytrzyma³oœæ i du¿¹ witalnoœæ. Zapewniaj¹ one ³adn¹
budowê cia³a i utrzymuj¹ je w zdrowiu. Nie powoduj¹
przy tym stwardnienia miêœni, wzmacniaj¹c cia³o, jednoczeœnie czyni¹ je giêtkim. Usuwaj¹ zmêczenie i koj¹co oddzia³ywuj¹ na uk³ad nerwowy, æwicz¹c umys³
i pomagaj¹c w jego opanowaniu [2,11]. W³aœciwie wykonane asany poprawiaj¹ kr¹¿enie, tworz¹ wewnêtrzn¹ przestrzeñ, szczególnie w stawach, i przywracaj¹
zrównowa¿ony przep³yw energii przez ca³e cia³o.
A otwarcie cia³a na przep³yw silnego strumienia energii
prowadzi do zdrowia i dobrego samopoczucia.
Æwiczenia jogi koncentruj¹ siê na zdrowiu krêgos³upa, jego sile i elastycznoœci. Krêgos³up mieœci
w sobie bardzo wa¿n¹ czêœæ uk³adu nerwowego,
rdzeñ krêgowy – system telekomunikacyjny naszego
cia³a. Utrzymuj¹c poprzez æwiczenia elastycznoœæ
i si³ê krêgos³upa, poprawiamy kr¹¿enie, a komórki
nerwowe maj¹ zapewnion¹ dostawê sk³adników pokarmowych i tlenu. Asany wp³ywaj¹ równie¿ na organy wewnêtrzne i uk³ad dokrewny, którego olbrzymi¹
rolê w prze¿ywaniu stresu odkryto kilkadziesi¹t lat temu. W³aœnie dziêki temu joga znajduje obecnie zastosowanie w redukcji stresu.
W³aœciwie wykonana asana usuwa stan zak³ócenia czynnoœci ustroju i w ten sposób przywraca harmonijne jego funkcjonowanie, dzia³aj¹c w szczególnoœci na stan napiêcia uk³adu nerwowo-miêœniowego.
Istniej¹ dwa rodzaje impulsów p³yn¹cych z uk³adu
nerwowego: pobudzaj¹ce i hamuj¹ce. Zakoñczenia
nerwowe w miêœniach wspó³dzia³aj¹ w mechanizmie
fizjologicznym okreœlanym jako sprzê¿enie zwrotne.
W tym samym czasie, gdy jedne neurony powoduj¹
skurcz miêœnia, inne neurony dzia³aj¹ hamuj¹co na
antagonistyczne grupy miêœniowe, zmniejszaj¹c ich
napiêcie, co daje p³ynny ruch i umo¿liwia harmonijne
wspó³dzia³anie miêœni na stawy. Czynnoœci przeciwstawne wystêpuj¹ we wszystkich uk³adach organizmu, a zgodne wspó³dzia³anie cia³a i psychiki uzale¿nione jest od dwu przeciwstawnych sobie czynników
(1). Ponadto æwiczenia jogi, poprzez naukê koncentracji i skupienia umys³u na wykonywanych æwiczeniach, daj¹ mo¿liwoœæ wyciszenia umys³u, co w efekcie prowadziæ mo¿e do uzyskania równowagi wegetatywnej ca³ego organizmu. Wa¿nym efektem asan
jest ich wp³yw na nastrój. Wydzielane podczas wysi³ku przez mózg endorfiny wyraŸnie go poprawiaj¹,
dzia³aj¹c dodatkowo przeciwbólowo. Dlatego te¿ po
æwiczeniach pojawia siê przyjemne uczucie rozluŸnienia i zadowolenia [5].
Ponadto, jak wskazuje prof. Ravi Javalkegar, dziêki jodze cz³owiek osi¹ga œwiadom¹ kontrolê nad autonomicznym systemem nerwowym przez uk³ad podwzgórzowo-limbiczny, który ustanawia równowagê
pomiêdzy sympatycznym i parasympatycznym systemem nerwowym [7].
ed
.
aby umacnia³o siê ich zdrowie. Ludzie o silnym poczuciu koherencji wybieraj¹ okreœlon¹ strategiê radzenia
sobie, najbardziej ich zdaniem adekwatn¹ do danego
stresora. W trakcie stosowania wybranej strategii ludzie o silnym poczuciu koherencji maj¹ poczucie skutecznoœci i sensownoœci swoich przedsiêwziêæ. Nale¿¹
do nich osoby uprawiaj¹ce jogê, które œwiadomie
i zgodnie z w³asnymi potrzebami rozwijaj¹ w³asny program rekreacyjno-zdrowotnej aktywnoœci fizycznej.
Zgodnie z salutogenetyczn¹ koncepcj¹ zdrowia uruchamiaj¹ oni odpowiednie zasoby odpornoœciowe (m.
in. cechy organizmu i cechy psychiczne jednostki korzystne z punktu widzenia radzenia sobie ze stresem),
których funkcjonowanie wyjaœnia poczucie koherencji.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Wiza A., Joga w kontekœcie salutogenetycznej koncepcji zdrowia
178
Rola jogi w psychofizycznym funkcjonowaniu
wspó³czesnego cz³owieka
Æwiczenia hatha-jogi nale¿y rozpatrywaæ jako istotny czynnik w przebiegu psychologicznych procesów
zmagania siê cz³owieka ze stresem, poprzez redukowanie i opanowywanie reakcji. Jednym z wa¿nych
efektów, wskazanych przez osoby æwicz¹ce jogê, jest
poczucie wiêkszej równowagi wewnêtrznej, zmniejszenie odczuwanego niepokoju.
Osoby æwicz¹ce hatha-jogê podkreœlaj¹, ¿e æwiczenia podnosz¹ ich sprawnoœæ psychiczn¹, zarówno intelektualn¹ (koncentracja uwagi), jak i emocjonaln¹ (redukcja stresów, dystans do problemów, korzystanie z posiadanych zasobów). Poczucie zaradnoœci (jako sk³adnik poczucia koherencji) sprawia, ¿e
uruchamiamy w³aœciwe dla danej sytuacji zasoby odpornoœciowe i umiemy je w pe³ni wykorzystaæ. Uwidacznia siê zatem kolejny zwi¹zek jogi z salutogenetyczn¹ koncepcj¹ zdrowia.
Badania Górnej i Ortenberger, dotycz¹ce wp³ywu
æwiczeñ jogi na wybrane aspekty funkcjonowania
psychofizycznego i radzenia sobie, potwierdzaj¹ wy¿ej opisane korzyœci z uprawiania jogi. G³ówne kate-
eo
nly
-d
istr
ibu
tio
np
roh
ibit
ed
.
nym efektem u badanych jest znacznie wiêksza œwiadomoœæ w³asnego cia³a. Pog³êbione poczucie jednoœci
psychofizycznej dotyczy æwicz¹cych we wszystkich kategoriach wiekowych. Pog³êbione poczucie jednoœci
psychofizycznej mo¿e staæ siê punktem wyjœcia dla wyuczenia siê zachowañ zdrowotnych.
Badania Ortenberger wykaza³y, ¿e najwiêksz¹
zmianê samopoczucia zauwa¿y³y u siebie osoby, które mia³y przeciêtnie wysokie przekonanie o wewnêtrznej kontroli dolegliwoœci [10].
Istniej¹ce u danej osoby poczucie w³asnej wewnêtrznej kontroli tego, co siê dzieje z organizmem,
sprzyja mobilizacji i poszukiwaniu na w³asn¹ rêkê
form odzyskiwania dobrego samopoczucia. W efekcie osoby takie poszukuj¹ zarówno w³asnej drogi rozwoju psychofizycznego, jak i œwiadomie korzystaj¹
z kompetencji innych osób, np. lekarzy.
Poczucie wewnêtrznej kontroli i poszukiwanie w³asnej drogi rozwoju osób uprawiaj¹cych jogê wi¹¿e siê
poczuciem koherencji, a wiêc kluczowym aspektem
salutogenetycznej koncepcji zdrowia.
Joga przeorientowuje mapê rozk³adu energii
w naszym ciele, podnosz¹c pracê ca³ych grup miêœni
na zupe³nie nowy jakoœciowo poziom, a nie tylko rozci¹gaj¹c je czy wzmacniaj¹c. Du¿o korzystnych zmian
dla naszego psychofizycznego funkcjonowania zachodzi zarówno w uk³adzie kostno-miêœniowym, jak
i uk³adzie nerwowym. Zasadnicza praca to wzmacnianie i wysubtelnianie siê œwiadomoœci, uwa¿noœci
i woli. Weryfikacj¹ prawid³owej praktyki jogi jest coraz
lepsze zdrowie, zwiêkszony zakres ruchów oraz
wiêksza odpornoœæ na stresy, a tak¿e g³êbsze rozumienie naszych uwarunkowañ spo³ecznych.
Piœmiennictwo
1. Kuvalayananda S, Vinker SL. Joga – indyjski system
leczniczy. Podstawowe zasady i metody. Pañstwowy
Zak³ad Wydawnictw Lekarskich, Warszawa 1970;
44: 71.
2. Iyengar BKS. Œwiat³o jogi. Wydawnictwo Akademia
Hatha-Jogi, Warszawa 1995; 11.
3. Grochmal S. (red.): Æwiczenia relaksowo-koncentruj¹ce. PZWL, Warszawa 1993.
4. Antonowski A. Rozwik³anie tajemnicy zdrowia. Jak
radziæ sobie ze stresem i nie zachorowaæ. Fundacja
IPN, Warszawa 1995; 34: 20-28.
5. Szopa J. (red.) Joga dla zdrowia. Wydawnictwo Wydzia³u Zarz¹dzania Politechniki Czêstochowskiej, Czêstochowa 2004.
6. Santorski J. Przedmowa do wydania polskiego. [W:]
Iyengar BKS. Drzewo jogi. Wydawnictwo Akademia
Hatha-Jogi. Warszawa 1988; 72.
7. Javalkegar R. Joga lecznicza. Wydawnictwo Ravi,
£ódŸ 1998.
8. Górna J, Ortenburger D. Wp³yw æwiczeñ jogi na wybrane aspekty funkcjonowania psychofizycznego
i radzenia sobie. [W:] Szopa J. Joga dla zdrowia. Wydawnictwo Wydzia³u Zarz¹dzania Politechniki Czêstochowskiej, Czêstochowa 2004.
9. Kamiñska M, Siewierski B, Skwara A, Szóstak A. Panowanie nad stresem. Wydawnictwo Helion, Gliwice 2003.
10. Ortenburger D. Przekonania zdrowotne a samopoczucie u osób w ró¿nym wieku æwicz¹cych hatha-jogê. [W:] Szopa J. (red.) Joga dla zdrowia. Wydawnictwo Wydzia³u Zarz¹dzania Politechniki Czêstochowskiej, Czêstochowa 2004.
11. Raman K. A matter of health. Integration of yoga and
western medicine for preparation and cure. Eastwest
Books PVT. LTD. Chennai Madras 1998.
Th
is c
op
y is
for
pe
rs
on
al
us
gorie satysfakcjonuj¹cych zmian, które zasz³y w opinii badanych pod wp³ywem æwiczeñ hatha-jogi, to:
• lepsze samopoczucie,
• mniej dolegliwoœci,
• wiêksza œwiadomoœæ cia³a i jego mo¿liwoœci,
• poprawa w³asnego wizerunku,
• wewnêtrzny spokój, dystans,
• wiêksza sprawnoœæ fizyczne, gibkoœæ i kondycja
• lepsza koncentracja,
• ³atwiejsze podejmowanie decyzji.
Aby jednak zasz³y pozytywne zmiany w samopoczuciu, konieczna jest motywacja do rozpoczêcia æwiczeñ hatha-jogi. Wœród motywów podjêcia æwiczeñ
dominuje:
• poprawa samopoczucia,
• zredukowanie stanu napiêcia, d¹¿enie do uspokojenia
• uzyskanie harmonii,
• w³asny rozwój,
• zapobieganie chorobom i skutkom stresu [8].
Motywacyjny aspekt poczucia sensownoœci jest
wa¿nym sk³adnikiem poczucia koherencji. Widoczny
jest zatem kolejny czynnik ³¹cz¹cy jogê z holistyczn¹
koncepcj¹ zdrowia.
Czynniki psychiczne odgrywaj¹ istotn¹ rolê nie tylko
w chorobach psychosomatycznych, lecz tak¿e w ka¿dej
innej chorobie ze schorzeniami ostrymi w³¹cznie. Zaburzenia czynnoœci psychicznych mog¹ zwiêkszyæ podatnoœæ organizmu na szkodliwe wp³ywy zewnêtrzne
przez obni¿enie ogólnej odpornoœci, a tak¿e powoduj¹c
zak³ócenie wspó³dzia³ania poszczególnych narz¹dów
i obni¿aj¹c sprawnoœæ organizmu jako ca³oœci.
Joga wyjaœnia, jak do tego dochodzi. Wszystkie zaburzenia psychofizyczne i emocje, szczególnie o charakterze negatywnym, wp³ywaj¹ tak¿e na napiêcie miêœni i naczyñ krwionoœnych oraz na zaburzenia oddychania. Wed³ug jogi, zaburzenia rytmu oddychania mog¹ byæ spowodowane przez zaburzenia napiêcia miêœni i naczyñ, a te mog¹ byæ czynnikiem wyzwalaj¹cym
szereg reakcji chorobowych. Bardzo wa¿n¹ czêœci¹ jogi jest pranajama (æwiczenia oddechowe). Jej praktykowanie oczyszcza cia³o i psychikê. Wspó³zale¿noœæ
pomiêdzy oddychaniem a zachowaniem siê cz³owieka
jest coraz bardziej uznawana przez wspó³czesn¹ naukê. Przeprowadzono wiele badañ i zebrano wiele danych eksperymentalnych z tej dziedziny. Dotycz¹ one
zmiany czynnoœci oddychania w stanach koncentracji
uwagi, podczas wysi³ku umys³owego, w stanach emocjonalnych, reakcjach sytuacyjnych [1,11].
Okreœlaj¹c sposób ¿ycia sprzyjaj¹cy niwelowaniu
negatywnych skutków stresu, musimy zadbaæ zarówno o cia³o, jak i psychikê. Poprzednikiem zdrowia fizycznego jest zdrowie psychiczne. Doskona³¹ tarcz¹
chroni¹c¹ nasz organizm przed negatywnymi skutkami stresu jest aktywnoœæ fizyczna [9]. Wed³ug transakcyjnej koncepcji stresu w ujêciu Lazarusa i Folkmana, stres jest rodzajem relacji (transakcji) pomiêdzy
jednostk¹ a otoczeniem. Jest to rodzaj relacji, który
jest zak³óceniem równowagi pomiêdzy zasobami czy
mo¿liwoœciami jednostki a wymaganiami otoczenia.
Stres oddzia³ywuj¹cy na nasz organizm ma charakter psychofizjologiczny, a wiêc dotyka zarówno naszej psychiki, jak i cia³a. Badania zwi¹zku miêdzy
przekonaniami zdrowotnymi, przejawianymi przez
osoby æwicz¹ce hatha-jogê, a zmianami w funkcjonowaniu psychofizycznym, odczuwanym jako poprawa
samopoczucia, potwierdzaj¹ tezê, i¿ zdecydowana
wiêkszoœæ badanych zaobserwowa³a u siebie pozytywne zmiany w samopoczuciu. Naj³atwiej dostrzegal-
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
Wiza A., Joga w kontekœcie salutogenetycznej koncepcji zdrowia
179