Piotr Olender - wojny na morzu

Dr hab. Piotr Olender, prof. PWSZ
Wojny morskie na przełomie XIX i XX wieku
Historię wojen morskich podzielić można na kilka okresów, których granice w sposób
ogólny wyznaczają przemiany w dziedzinie budownictwa wojennomorskiego i morskiej
sztuki wojennej, szczegółowo zaś czas trwania poszczególnych konfliktów zbrojnych.
Jednym z okresów w historii wojen morskich jest tzw. „okres pary i żelaza”,
zapoczątkowany w połowie XIX wieku upowszechnieniem w budownictwie okrętowym
napędu parowego oraz żelaza jako budulca okrętowego i materiału służącego do opancerzania
jednostek pływających. Podzielić można go na dwa podokresy: pierwszy, trwający mniej
więcej do połowy lat osiemdziesiątych XIX wieku, będący okresem poszukiwań optymalnych
rozwiązań technicznych i odpowiadającej im taktyce walki, oraz drugi, trwający do
pierwszych lat XX wieku, gdy doświadczenia zdobyte w okresie wcześniejszym zostały
wykorzystane i w dziedzinie budownictwa wojennomorskiego oraz morskiej sztuki wojennej
nastąpił okres względnej stabilizacji. W sferze historii poszczególnych konfliktów zbrojnych
początek „okresu pary i żelaza” wyznacza niewątpliwie wybuch wojny secesyjnej (18611865), koniec zaś wojna rosyjsko-japońska (1904-1905), choć przyjąć też można iż nastąpił w
przededniu wybuchu I wojny światowej.
Cały okres przedstawić można graficznie za pomocą krzywej logistycznej w kształcie
„rozciągniętej” litery S. Jej początek wyznacza moment przełomowy dający impuls do zmian,
które w ostateczności doprowadziły do wyodrębnienia się wspomnianego okresu „pary i
żelaza” – uznać za niego można skonstruowania dział haubicznych Paixhansa strzelających
granatami oraz zastosowanie w budownictwie morskim maszyny parowej. Czynniki te nie
doprowadziły do istotnych zmian natychmiast – wymagały bowiem długiego okresu
adaptacyjnego, po którym nastąpił okres przyśpieszonego rozwoju. Właśnie ów okres
przyspieszonego rozwoju, który obejmuje ćwierćwiecze od mniej więcej roku 1860 do
połowy lat 80. wieku XIX, uznać można za pierwszą część okresu „pary i żelaza”. Po nim,
zgodnie z przyjętą formułą obrazowaną przez krzywą logistyczną, winna nastąpić faza
opóźnionego rozwoju – za takową uznać można okres od połowy lat 80. do roku 1905, czyli
roku w którym zakończyła się wojna rosyjsko-japońska i zwodowany został pancernik nowej
generacji Dreadnought, wyznaczający zupełnie nowe trendy w budownictwie okrętowym i
morskiej sztuce wojennej.
Oczywiście fakt ten musiał być poprzedzony nowym momentem przełomowym
inicjującym kolejnych zmiany – za takowy można by uznać wynalezienie prochu
bezdymnego i zaadaptowanie sprzętu artyleryjskiego do jego zastosowania. Otworzyło to
zupełnie nowe możliwości przed ówczesną artylerią morską, czego właśnie efektem była
budowa pancerników monokalibrowych nowej generacji. Ten temat wybiega już jednak poza
okres będący przedmiotem referatu. Który skoncentrować się ma na przedstawieniu
podstawowych mechanizmów rozwoju szeroko rozumianej wojskowości morskiej (a więc tak
budownictwa wojennomorskiego, morskich środków walki jak i morskiej sztuki wojennej) w
okresie od roku 1860 do 1905/1914.