Rocznica Bitwy Korczyńskiej

Rocznica Bitwy Korczyńskiej
W dniu 25 września 2016 r. odbyła się na cmentarzu wojennym w Czarkowach uroczystość
o charakterze religijno – patriotycznym, zorganizowana dla uczczenia 102. rocznicy chrztu
bojowego 1. Pułku Piechoty Legionów Polskich, a w konsekwencji I Brygady Legionów Polskich.
Bowiem w dniu 23 września 1914 r. pod Czarkowami miał miejsce sławny bój Legionów
Komendanta Piłsudskiego z wojskami moskiewskimi, pod wodzą generała Aleksandra Nowikowa.
Bitwa zwana operacją korczyńską rozpoczęła się strzelaniną, prowadzoną na szerokość Wisły,
pomiędzy żandarmerią austriacką, a konnymi patrolami rosyjskimi w rejonie Borusowej.
Dowódca plutonu jazdy legionowej Gustaw Orlicz – Dreszer, w asyście 4 ułanów, rzucił się
przez Wisłę. Na przeciwległym brzegu rozpędził zaskoczonych Rosjan i poszedł w kierunku
Nowego Korczyna, gdzie zastał biwakujący oddział kawalerii rosyjskiej. Ostrzelawszy Rosjan
przekazał Komendantowi Józefowi Piłsudskiemu informację o położeniu i siłach rosyjskich na
drugim brzegu Wisły. Ten rozkazał opanować Nowy Korczyn.
Sztab Józefa Piłsudskiego stanął w jednym z domów w Nowym Korczynie. Natomiast kawaleria
Beliny – Prażmowskiego w Czarkowach, w pałacu Pusłowskich.
W Czarkowach przebywał również Czesław Młot – Fijałkowski.
W dniu 19 września Rosjanie zaatakowali z całą mocą. Ze strony polskiej do ataku poszła część
III batalionu Edwarda Śmigłego – Rydza i część II batalionu Michała Żymierskiego. Rosjanie
zostali odparci.
W dniu 22 września Rosjanie grupowali się w Szczytnikach. Komendant Józef Piłsudski
postanowił zaatakować w nocy z 22 na 23 września. Ułani Beliny wycięli niemal cały oddział
moskiewski. Rozwścieczony nieprzyjaciel zaatakował Polaków z całą mocą. Zmuszeni do
wycofania się ułani Beliny zajęli obronne stanowiska w Czarkowach, Ksanach i Kocinie.
Atak jazdy i piechoty rosyjskiej, ogień artyleryjski trwał nieprzerwanie kilka godzin.
Szczególnym męstwem wykazali się żołnierze z plutonu Czesława Młota – Fijałkowskiego.
W zemście za udzieloną pomoc Belinie, Rosjanie spalili pałac Pusłowskich.
Pod Czarkowami szlify bojowe zdobyło trzech Marszałków Polski: Józef Piłsudski, Edward
Rydz – Śmigły i Michał Żymierski oraz blisko stu przyszłych generałów WP.
Z poległych 22 legionistów w bojach operacji korczyńskiej, 17 pochowano na cmentarzu
wojennym w Gręboszowie. Najpierw zmarłych zawieziono do kościoła w Opatowcu, a następnie
przeprawiono się łodzią na drugi brzeg Wisły. Pozostali spoczęli na cmentarzach w Krakowie,
Opatowcu, Uciskowie i Czarkowach.
Cmentarz wojenny w Czarkowach, powstał na początku lat 20 – tych ubiegłego stulecia.
W mogiłach z drewnianymi krzyżami pochowano legionistów, którzy polegli wiosną 1915 r. na
obszarze Ponidzia. Ziemię na ten cmentarz ofiarowało małżeństwo rolników z Chwalibogowic:
Ewa i Aleksander Kozerowie.
W 1928 r. cmentarz uporządkowano, większość zwłok ekshumowano i przeniesiono na cmentarz
w Opatowcu. Przy pomniku Zwycięstwa Legionów położono płytę z wykutym krzyżem Virtuti
Military z napisem: ,, Grób nieznanego żołnierza”, pod którą spoczywa prawdopodobnie ułan
powieszony na wierzbie, przy wąwozie prowadzącym z gościńca do Starego Korczyna.
W 1937 r. na cmentarzu złożono prochy 14 legionistów z cmentarzy i mogił Ponidzia.
Kolejny pogrzeb na cmentarzu w Czarkowach odbył się 21 czerwca 1944 r. W kwaterze po lewej
stronie cmentarza złożono szczątki 44 ciał żołnierzy Wojska Polskiego, poległych podczas boju
stoczonego 8 września 1939 r. pod Ksanami i Kociną. Wcześniej żołnierze ci pochowani byli
w polnych mogiłach w rejonie Ksan i Kociny.
Po wojnie na mogiłach żołnierzy Września ustawiono niewielki pomnik w formie płaskorzeźby
z piaskowca, przedstawiającej dwóch żołnierzy: poległego i atakującego z karabinem i granatem,
autorstwa Edwarda Stoksika z Rzemianowic.
Ostatni pogrzeb na cmentarzu w Czarkowach odbył się nocą z 20 na 21 lipca 1944 r.
Pochowano wówczas zmarłego na skutek ran odniesionych w czasie akcji na pocztę w Opatowcu
15 lipca 1944 r. - dowódcę drużyny w oddziale Armii Krajowej ,, Skok” ppor. Józefa
Lenczewskiego PS. ,, Rybka”.
Pierwotny pomnik czynu legionowego wzniesiony został w 1928 r. z inicjatywy społeczeństwa,
władz powiatu pińczowskiego i Związku Legionistów Polskich.
Projektantem pomnika był krakowski artysta – rzeźbiarz, profesor akademii Sztuk Pięknych
w Krakowie – Konstanty Laszczka.
Odsłonięcie pomnika nastąpiło 23 września 1928 r. Na odsłonięciu i poświęceniu pomnika obecni
byli: Prezydent Ignacy Mościcki, Marszałek Sejmu Ignacy Daszyński. Mszy św. koncelebrowanej
przewodniczył bp Władysław Bandurski.
W styczniu 1945 r. żołnierze radzieccy Armii Czerwonej zniszczyli pomnik. Zakopaną menzurkę
z aktem erekcyjnym pomnika przechowywał rolnik z Żukowic – Stanisław Pietrzyk.
Przy ogromnym zaangażowaniu władz gminy Nowy Korczyn, mieszkańców Nowego Korczyna,
Kazimierzy Wielkiej, Pińczowa i Opatowca, pomnik został odbudowany i odtworzony
z oryginalnych planów. Zawiązał się Społeczny Komitet Odbudowy Pomnika Zwycięstwa
Legionów w Czarkowach nad Nidą. Kronikę odbudowy pomnika pieczołowicie prowadzili:
Stanisław Przybyszewski i Andrzej Bienias z Kazimierzy Wielkiej.
Uroczystość odsłonięcia pomnika odbyła się 20 września 1992 r. Rozpoczęła się mszą św.
celebrowaną przez ks. dziekana Józefa Barczyka, który również poświęcił pomnik. Odsłonięcia
pomnika dokonali: wicewojewoda kielecki – Zygmunt Szopa, przewodniczący Komitetu
Odbudowy Pomnika – Józef Cabaj ze Starego Korczyna i dr Władysław Chojna – syn legionisty,
biorącego udział w bitwie korczyńskiej.
Od chwili odsłonięcia pomnika, corocznie, w rocznicę bitwy pod Czarkowami odbywają się
uroczystości poświęcone pamięci poległych legionistów.
Szczególnie podniosły charakter miała uroczystość w 2014 r. z okazji 100. Rocznicy Bojów.
Dzięki staraniom władz samorządowych gminy Nowy Korczyn, wójta Pawła Zagai, cmentarz
został odrestaurowany w 2012 i 2013 r. Pomnik legionowy został odnowiony, groby oczyszczone,
a cały teren ogrodzony.
Ligia Płonka
Punkt Informacji Turystycznej
Nowy Korczyn