warsztaty terapii zajęciowej jako przykład rehabilitacji osób

Zofia Merc-Gołębiowska
Justyna Gołębiowska
WARSZTATY TERAPII ZAJĘCIOWEJ JAKO PRZYKŁAD
REHABILITACJI OSÓB NIEPEŁNOSPRAWNYCH.
Słowa kluczowe: niepełnosprawni, warsztat terapii zajęciowej, rehabilitacja, integracja
Streszczenie: W pracy przedstawiono różne formy opieki nad osobami
niepełnosprawnymi, w tym także dziećmi z upośledzeniem ruchowym lub
intelektualnym, w krajach Unii Europejskiej na przykładzie Holandii w kontekście naszej
niedługiej już przynależności do Unii, a co za tym idzie przystosowania swoich
przepisów i norm do jej wymogów. Pokazano jedną z form wspomagania
niepełnosprawnych i ich rodzin jaką są Warsztaty Terapii Zajęciowej. Tę formę opieki
omówiono na przykładzie Warsztatu Terapii Zajęciowej w Wieruszowie, w którym
wcielana jest idea profesora Degi kompleksowej rehabilitacji pod którym to
sformułowaniem rozumieć należy usprawnianie ruchowe, poprawę funkcji
intelektualnych, a także włączenie niepełnosprawnych do społeczeństwa, a więc
wyuczenie również zawodu, co jest nieodłącznym składnikiem integracji.
W perspektywie niedalekiego wstąpienia Polski do Unii Europejskiej istnieje
konieczność dostosowania naszych przepisów i norm do tych które obowiązują w krajach
Zjednoczonej Europy. Polska szkoła rehabilitacji zapoczątkowana przez prof. Wiktora Degę
wciela zasadę kompleksowości rehabilitacji w życie w szerokim tego słowa znaczeniu.
Integracja niepełnosprawnych ze zdrową częścią społeczeństwa jest nieodłączną, wiodącym
elementem szeroko pojmowanego procesu usprawniania .Różne są formy przywracania, czy
też wprowadzania ludzi niepełnosprawnych w środowisko ludzi sprawnych. Jedną z tych
form są Warsztaty Terapii Zajęciowej, gdzie grupa osób o ograniczonej sprawności ruchowej
lub intelektualnej, a często oboma rodzajami upośledzenia, poznaje nie tylko różne metody
usprawniania , ale uczy się odpowiednich do swoich możliwości form działalności
zawodowej. Osiągnięcie umiejętności wykonywania określonych czynności pozwoli tym
ludziom w przyszłości podjąć pracę zarobkową bądź też w ramach zakładów pracy chronionej
lub też pracować na stanowiskach przystosowanych do ich niepełnosprawności w różnych
zakładach pracy. Możność podjęcia pracy jest dla osób o ograniczonej sprawności bardzo
ważnym czynnikiem integrującym ich ze społeczeństwem.
System opieki nad osobami niepełnosprawnymi w Holandii oparty jest na Narodowej Radzie
Konsultacyjnej (SOLOZ) w skład której wchodzą Narodowa Rada Szpitali i Instytucji (NZr),
Stowarzyszenie Organizacji i Usług na Rzecz Osób z Upośledzeniem Umysłowym (FiadWolt), Narodowe Stowarzyszenie Organizacji Prac Społecznych na Rzecz Osób
z Upośledzeniem Umysłowym (Somma) oraz Narodowa Rada Zakładów Pracy
Chronionej(NOSW). Uczestnicy SOLOZ udzielają sobie rad nawzajem, rządowi
holenderskiemu, jak i innym organizacjom. W chwili obecnej występują w Holandii dwa
żródła opieki społecznej, przy czym w głównej mierze opieka nad osobami
niepełnosprawnymi oparta jest na inicjatywie prywatnej, zaś władze centralne i lokalne
uchwalają i wprowadzają w życie stosowne regulacje prawne w celu wspierania
i koordynowania inicjatyw prywatnych, a także zapewniają doradztwo i wsparcie finansowe.
W myśl ustawy o wyjątkowych wydatkach medycznych (A.W.B.Z.) osoby korzystające
z tego narodowego systemu ubezpieczeń (obejmuje wszystkich mieszkańców Holandii)
nie są obciążane finansowo, ale niekiedy muszą ponosić część kosztów utrzymania personelu
oraz tych wydatków na opiekę które nie podlegają subsydiowaniu.
Dorośli niepełnosprawni otrzymywać mogą wsparcie finansowe ze względu na niezdolność
do pracy zgodnie z ustawą o ogólnych uprawnieniach dla osób kalekich (A.A.W.).
Założeniem polityki holenderskiego ustawodawstwa jest popieranie działań pomagających
osobom niepełnosprawnym w funkcjonowaniu i w miarę ich możliwości pełnym ich rozwoju
we wszystkich sytuacjach i dziedzinach życia w zależności od wieku i uwarunkowań
społeczno-kulturalnych. Generalnym założeniem jest traktowanie osób niepełnosprawnych
jako pełnoprawnych członków społeczeństwa, czemu ma służyć stworzenie im odpowiednich
warunków rozwoju, kształcenia i pracy. Wszystkie dzieci i młodzież niepełnosprawna
w wieku 4-20 lat uczęszcza do sieci szkół specjalnych. Istnieje zróżnicowana forma
szkolnictwa specjalnego w zależności od rodzaju i stopnia niepełnosprawności. Kwalifikacja
do szkół specjalnych poprzedzona jest testami psychologicznymi, badaniami lekarskimi oraz
wywiadem społeczno-środowiskowym. Decyzję co do rodzaju szkoły w której uczyć się
będzie dziecko niepełnosprawne podejmują wspólnie rodzice i pedagodzy szkolni. Badania
oceniające umiejętności dziecka wykonywane są co 2 lata i pozwalają stwierdzić czy istnieje
możliwość ponownej integracji dziecka w regularnym systemie szkolnym, czy też nadal
zachodzi konieczność kontynuowania nauki w szkole specjalnej. W Holandii dzieci
z upośledzeniem umysłowym uczęszczają do szkół specjalnych dla „poważnie niezdolnych
do nauki” (ZMLK) lub dla „niezdolnych do nauki”(MLK)
Dzieci w wieku 4-15 lat niezdolne do uczęszczania do szkół specjalnych umieszczone mogą
być w dziennych ośrodkach dla dzieci, których celem jest kształtowanie samodzielności na
poziomie samowystarczalności oraz pobudzanie ich do społecznego i intelektualnego
rozwoju.
Niepełnosprawni od 16 r.ż. najczęściej przebywają w grupach domowych liczących od 16 do
24 mieszkańców. Działalność prowadzona w ramach grup domowych ma na celu integrację
podopiecznych ze społeczeństwem ludzi sprawnych , ma kształtować i podtrzymywać
społeczną oraz życiową sprawność niepełnosprawnych, jak również zachować i poprawić
zdolność do społecznego ich funkcjonowania.
Oprócz wymienionych istnieje w Holandii całodobowa opieka nad osobami
niepełnosprawnymi prowadzona przez instytucje o charakterze małych jednostek
mieszkalnych, jak również dostępna jest pomoc domowa (praktyczne wsparcie), doradztwo
czy też praktyczna opieka nad rodziną niepełnosprawnego. Zatrudnienie niepełnosprawnych
finansuje Ministerstwo Zatrudnienia i Ubezpieczeń Społecznych w ramach zakładów pracy
chronionej określanej jako warsztaty chronione. Zakłady te mają cel zarówno społeczny,, jak
i ekonomiczny, osiągane zarobki są czynnikami motywującymi osoby niepełnosprawne, lecz
zdolne do doskonalenia nie tylko swojej sprawności, ale także umiejętności zawodowych.
Innowacją jest powstawanie w Holandii tzw. domów gościnnych gdzie osoby (dzieci lub
dorośli) niepełnosprawne mogą przebywać przez określony, dość krótki z regóły okres czasu,
w którym ich opiekunowie mogą wyjechać na odpoczynek.
Warsztat Terapii Zajęciowej w Wieruszowie powstał w dniu 5 grudnia 1995 r. na
mocy umowy podpisanej z PFRON. Mieści się on w obiekcie przekazanym w nieodpłatne
użytkowanie na okres 25 lat przez Radę Miasta i Gminy w Wieruszowie. Do WTZ
uczęszczają osoby niepełnosprawne z orzeczoną niezdolnością do pracy, zakwalifikowane
przez zespół rehabilitacyjny do usprawniania w formie terapii zajęciowej. Warsztat realizuje
2
zadania w zakresie rehabilitacji zawodowej , jak i społecznej zmierzającej do poprawy
ogólnego rozwoju i sprawności uczestnika , a tym samym umożliwia w miarę jego
możliwości niezależne, samodzielne i aktywne życie w społeczeństwie. Cele te spełniane są
poprzez szereg czynników takich , jak:
usprawnianie ogólne,
wyuczenie czynności samoobsługi i życia codziennego,
przygotowywanie do życia w społeczeństwie, co osiągane jest poprzez nabywanie
umiejętności komunikowania się i planowania, podejmowania samodzielnie decyzji
osobistych, a także poprawę odporności psychicznej niepełnosprawnego,
nabywanie nowych umiejętności przy zastosowaniu różnych form terapii zajęciowej
zgodnie z zainteresowaniami i możliwościami uczestnika, a tym samym stworzenie
warunków do podjęcia samodzielnej pracy zarobkowej w warunkach otwartego rynku lub
w zakładzie pracy chronionej,
kształtowanie psychofizycznych cech niezbędnych do wykonywania pracy.
Zajęciami WTZ w okresie jego działalności objętych było 124 systematycznie
uczęszczających osób i 40 niesystematycznie uczęszczjących niepełnosprawnych.
W trakcie całego dotychczasowego okresu pracy warsztatu spośród wszystkich uczestników
7 podjęło pracę zarobkową bądź to w ramach Zakładów Pracy Chronionej, bądź wolnego
rynku, zaś 9 osób pracuje jako wolontariusze w projektach stowarzyszenia Integracyjnego
prowadząc bank danych stowarzyszenia, Biura Porad Obywatelskich lub uczestnicząc
w zajęciach integracyjnych.
W ramach WTZ powstały sekcje pracownie i tak najpierw w 1995-96r. pracownia
gospodarstwa domowego, artystyczno-plastyczna, krawiecko-tkacka, stolarsko-ślusarska,
w 1997-98 r. komputerowa, zaś 1999-2000 introligatorska oraz ceramiczna i mas twardych.
Zajęcia w WTZ odbywają się przez 5 dni w tygodniu na zasadzie pobytu dziennego, którego
czas wynosi 35 godzin tygodniowo.
Uczestnicy zamieszkują w miejscowościach na terenie całego powiatu wieruszowskiego,
pochodzą z rodzin o niskich dochodach, nie posiadają własnego środka transportu, co
spowodowało konieczność zapewnienia im przez Warsztat codziennego dojazdu. Dojazd
niepełnosprawnych jest zabezpieczony samochodem dostosowanym do przewozu osób
niepełnosprawnych. Z terenu Wieruszowa i jego najbliższych okolic dowożeni byli
prywatnymi lub PKS (osoby samodzielnie dojeżdzające) przy czym koszty dojazdu ponosi
WTZ. Każdy uczestnik WTZ otrzymywał i otrzymuje kieszonkowe w wysokości ustalonej na
dany rok, co wykorzystywane jest jako forma treningu ekonomicznego.
Pieniądze na realizację programu WTZ pochodzą z dotacji PFRON oraz z Zarządu MiejskoGminnego (organizatora placówki), który przeznacza na ten cel własne środki pochodzące ze
składek członkowskich, darowizn sponsorów, jak również od osób prywatnych. Ważnym
elementem pomagającym realizować zadania warsztatu jest także pomoc rzeczowa.
Dzięki tym funduszom mogły być realizowane inne przedsięwzięcia, takie jak: wycieczki,
imprezy kulturalne i sportowe, turnusy rehabilitacyjne, zakup drobnego sprzętu do
usprawniania, jak również pomoce i materiały do prowadzenia terapii.
Uczestnicy WTZ są aktywnymi uczestnikami zajęć rehabilitacyjnych prowadzonych zgodnie
z rozpoznanymi schorzeniami i zaleceniami konsultanta ds. rehabilitacji. Zajęcia
opracowywane są z uwzględnieniem możliwości uczestnika lub grupy i prowadzone
indywidualnie lub grupowo.
Na terenie wieruszowskiego Klubu Sportowego „PROSNA” oraz na basenie w Wieluniu
prowadzone są także 1-2x tygodniowo zajęcia grupowe dla młodzieży uczestniczącej
w warsztatach. Dodatkowymi zajęciami prowadzonymi w celu usprawniani są zajęcia
rytmiczno-taneczne, aktualnie biorą w nich udział 23 osoby. W ramach zajęć grupowych
w WTZ prowadzone są także ćwiczenia treningu interpersonalnego, które mają na celu
3
poznanie zarówno siebie , jak i innych ludzi, umiejętności nawiązywania kontaktów
międzyludzkich, rozwiązywania konfliktów czy współdziałania w grupie.
Odbywają się także spotkania dotyczące problemów higieny osobistej, chorób społecznych,
czy umiejętności udzielania pierwszej pomocy itp.
Oprócz programu intensywnej rehabilitacji w ramach programu ćwiczeń warsztatowych
młodzież uczestniczy w zajęciach rewalidacyjnych, które opracowywane są na każdy rok dla
poszczególnych osób, jak również dla grup. Zajęcia rewalidacyjne służą nie tylko,
kompensowaniu deficytów percepcyjno-motorycznych, czy doskonaleniu technik szkolnych,
ale są pomocne dla rozładowania napięcia psychicznego, pomagają w kształtowaniu
pozytywnych postaw, rozwijają umiejętności wyrażania emocji, rozwiązywania konfliktów,
sprzyjaj porozumiewaniu się.
W ramach zajęć każdy z uczestników prowadzi pod opieką wyznaczonego pracownika
dokumentację-rozliczenie z gospodarowania dostępnymi środkami finansowymi w oparciu o
nie i zgodnie ze swoimi potrzebami planuje też swoje wydatki.
Znaczną rolę w procesie rehabilitacji, jak i rewalidacji odgrywa zaangażowanie rodziny osoby
niepełnosprawnej i jej współpraca z zespołem instruktorów i terapeutów.
Terapia zajęciowa prowadzona jest w warsztacie w ramach sekcji-pracowni:
1. gospodrstwa domowego-obejmuje ona czynności związane z przygotowywaniem
posiłków od fazy początkowej jaką jest ułożenie prawidłowego menu i poczynienie
odpowiednich zakupów aż do wykonania czynności porządkowych po spożyciu
posiłku,
2. artystyczno-plastyczna-uczy różnych technik plastycznych takich, jak: malowanie,
rysowanie itp., a także wykorzystywania różnych dostępnych materiałów np. liście,
suszone kwiaty, owoce, jak również różnych materiałów wtórnych np. butelki, korki.
W ramach zajęć w tej pracowni uczestnicy mają możliwość nabycia umiejętności
indywidualnego wypowiadania się poprzez różne formy aktywności twórczej oraz
doskonalenia posiadanych umiejętności,
3. krawiecko-tkacka zajęcia w tej pracowni uczą wykonywania prostych form
konfekcyjnych np.: ściereczki, powłoczki, za pomocą różnych technik (szycie ręczne,
maszynowe, haftowanie, tkanie) uczestnicy uczą się także takich czynności, jak:
pranie, krochmalenie, maglowanie, prasowanie,
4. komputerowo-poligraficzna w ramach zajęć w tej pracowni uczestnicy zapoznają się
z obsługą komputera, drukarki, skanera, kserokopiarki, jak i maszyny do pisania , a
także nabywają umiejętności obsługi i zastosowania programów komputerowych.
5. stolarsko-ślusarska jej uczestnicy wykonują ramki do obrazów, kwietniki, wieszaki,
zabawki itp. Z płyty wiórowej, sklejki czy drewna, wykonują drobne naprawy mebli
z wyposażenia ośrodka, ważnym elementem pracy tej sekcji jest zdobywanie
umiejętności obsługi maszyn i narzędzi, jak również obliczanie zużycia materiału
koniecznego do wykonania określonego wyrobu,
6. introligatorska-uczy umiejętności obsługi takich urządzeń jak: laminator, gilotyna,
bindownica jak również stosowanie tradycyjnych technik introligatorskich: zszywanie,
klejenie, w ramach pracy w tej sekcji uczestnicy wykonują np.: notesy, znaczki
okolicznościowe, dzienniki zajęć,
7. ceramiczna i mas twardych w pracowni tej najczęstszymi uczestnikami są osoby z
różnymi formami dysfunkcji kończyn górnych. Zajęcia prowadzone w ramach tej
pracowni wyrabiają precyzję, dokładność, służą poprawianiu upośledzonych w
wyniku choroby funkcji manualnych jak również koordynacji oburęcznej, w tym celu
stosowane są urządzenia, takie jak koło garncarskie, formy do odlewów oraz techniki
lepienia z różnych mas plastycznych, rzeźby w drewnie i wosku, oraz wykonywania
witraży.
4
Na dzień 31.12.2001 WTZ zatrudniały pracowników w ramach 12.5 etatu przeliczeniowego,
wspomaganych intensywną pracą licznej rzeszy wolontariuszy, aktywnie pracujących na
rzecz niepełnosprawnych uczestników warsztatu.
Dyrektorem WTZ w Wieruszowie jest pani Henryka Sokołowska, która funkcję tę pełni od
początku jego istnienia.
AN OCCUPATIONAL THERAPY WORKSHOPS AS AN EXAMPLE OF THE
REHABILITATION OF THE DISABLED PEOPLE.
Abstract: The work presents and deals with the different form of care connected with
disabled people including children with both motoral and intellectual disorder in UE
(Holland)In the conext of Poland joining UE soon and the need to adjust our regulahons
and norms to its requirements, The Therapy Workshops were presented as one of the
form of supporting the disabled and their families.This form of care was presented on the
basis of the Therapy Workshops in Wieruszów. The idea of complex rehabilitation, which
is the improvement of both motoral and intellectual functions as well as the incorporation
of the disabled into society was incorporated there.This means incorporating the disabled
into the jobs,which is an inseparable element of integration.
5