WYKŁAD 1 Kompetencje Parlamentu Europejskiego Wśród

WYKŁAD 1
Kompetencje Parlamentu Europejskiego
Wśród kompetencji Parlamentu
można wyróżnić trzy kategorie: legislacyjne,
kontrolne
i budżetowe. Jeżeli chodzi o uprawnienia legislacyjne, Parlament uczestniczy w czterech zasadniczych
procedurach:
1. procedurze współdecyzji
2. procedurze zgody
3. procedurze współpracy
4. procedurze konsultacji
Ewolucja uprawnień legislacyjnych Parlamentu Europejskiego
Uprawnienia Parlamentu Europejskiego rozszerzane były z każdym kolejnym traktatem Unii
Europejskiej. Początkowo - jeszcze jako Zgromadzenie w latach 50. XX wieku - pełnił on funkcję ciała
doradczego. Procedura konsultacji pojawiła się już w Traktatach z 1958 r., które zobowiązały Radę
Ministrów do konsultowania z Parlamentem zarówno propozycji legislacyjnych, jak i pozalegislacyjnych,
przedstawianych przez Komisję. Orzeczenie Trybunału Sprawiedliwości z 1980 r. w sprawie Izoglukozy
wyraźnie stanowiło, iż Rada nie może uchwalić prawa zanim nie uzyska opinii Parlamentu. Pojawił się więc
po stronie Rady prawny wymóg konsultowania z Parlamentem projektów aktów prawnych, a jego pominięcie
oznaczało uznanie decyzji za nieważną (zaskarżenie projektu do Trybunału Sprawiedliwości i ewentualne
uchylenie uchwały Radu przez instytucję sądowniczą UE). Należy jednak zaznaczyć, iż jest to wymóg
formalny, a opinie nie mają charakteru wiążącego dla Rady.
Komisja inicjuje proces legislacyjny, a treść projektu zostaje przygotowana w jednym z Dyrektoriatów
Generalnych. Następnie, projekt jest przekazywany Komisji (jako ciału kolegialnemu, składającemu się
z Komisarzy), a ta przesyła go do Rady Unii. Staje się on przedmiotem dyskusji w wyspecjalizowanych
komitetach i komisjach oraz w COREPER. Rada z kolei przekazuje projekt do Parlamentu lub/i Komitetu
Ekonomicznego i Społecznego (Economic and Social Committee - ESC), które to instytucje muszą wyrazić
na jego temat opinię. Projekt wraz z opinią powraca do Rady, a w COREPER przebiegają negocjacje, co do
ustalenia ostatecznej wersji decyzji. Ostateczna decyzja należy do Rady, a projekt może zostać przyjęty
jednomyślnie bądź większością kwalifikowaną. W trakcie procedury konsultacyjnej Komisja może
wnioskować o wprowadzenie określonych zmian do projektu .
Ostatni traktat - Traktat z Lizbony - obowiązujący od 1 grudnia 2009 roku - przyznał Parlamentowi
Europejskiemu większe niż kiedykolwiek kompetencje. Znacząco zwiększyła się m. in. liczba dziedzin,
1
w których PE decyduje na równej stopie z Radą UE. Parlament wraz z rządami krajów członkowskich zyskał
też odpowiedzialność za cały unijny budżet. Dziś PE ma równie duży wpływ na kształt unijnego budżetu
i europejskich aktów prawnych jak Rada Unii Europejskiej. Jest także uprawniony do zatwierdzania
i odwoływania Komisji Europejskiej.
Traktat Lizboński przewiduje, że w obrębie procedury współdecydowania, w której Parlament
Europejski dzieli równo władzę z Radą UE, znalazło się 40 nowych obszarów, m. in. rolnictwo, polityka
energetyczna, imigracja i fundusze unijne. Oznacza to, że w większości przypadków Parlament i Rada
muszą uzgadniać treść każdej unijnej dyrektywy czy rozporządzenia. Zanim unijny akt prawny zostanie
skierowany do wdrożenia w państwach członkowskich, musi zostać podpisany zarówno przez
przewodniczącego Parlamentu Europejskiego, jak i przewodniczącego Rady UE. Rada zachowała natomiast
pierwszoplanową rolę w dziedzinach wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa oraz koordynacji
polityki gospodarczej.
Wraz z wejściem w życie Traktatu Lizbońskiego Parlament uzyskał wpływ na całość unijnego
budżetu. Do tej pory PE nie miał ostatniego słowa w sferze tzw. wydatków obowiązkowych, związanych np.
z rolnictwem lub realizacją umów międzynarodowych. Wydatki takie stanowią ok. 45 proc. budżetu.
Parlament - wspólnie z Radą - zatwierdza roczny budżet UE, który nie może wejść w życie bez podpisu
przewodniczącego Parlamentu Europejskiego. Ponadto parlamentarna Komisja Kontroli Budżetowej
monitoruje wydatki budżetowe Unii.
Parlament uczestniczy również w tworzeniu wspólnej polityki zagranicznej. Zgoda europosłów jest
wymagana do podpisania przez UE traktatów międzynarodowych i do przyjęcia do Unii nowych członków.
Rada ds. zagranicznych, czyli szefowie dyplomacji krajów członkowskich, jest zobowiązana do zasięgania
opinii Parlamentu przed podjęciem ważnych decyzji dotyczących wspólnej polityki zagranicznej. Na
posiedzenia plenarne może zostać wezwany szef unijnej dyplomacji, którego zadaniem jest przedstawienie
sprawozdań z działalności Unii Europejskiej na arenie międzynarodowej.
Parlament stoi także na straży praw człowieka. Wysyła m.in. swoje misje obserwacyjne na wybory
do różnych państw świata, aby ocenić czy głosowanie przebiega w sposób wolny i demokratyczny. Co roku
Parlament Europejski publikuje sprawozdanie dotyczące przestrzegania praw człowieka na świecie.
Parlamentowi Europejskiemu przysługuje ponadto rola kontrolna w stosunku do innych unijnych
instytucji. Parlament wybiera - na podstawie wstępnej selekcji przeprowadzonej przez unijnych szefów
państw i rządów - przewodniczącego Komisji Europejskiej. Oznacza to, że poparcie dla kandydata jest
uzależnione bezpośrednio od wyników wyborów do Parlamentu.
Zgoda PE jest wymagana także przy zatwierdzaniu całego składu Komisji, w tym wysokiego
przedstawiciela Unii do spraw zagranicznych i polityki bezpieczeństwa, który jest jednocześnie
wiceprzewodniczącym KE. W czasie prowadzonych w PE przesłuchań europosłowie weryfikują kompetencje
kandydatów na komisarzy zgłaszanych przez państwa członkowskie. Podczas przesłuchań kandydatów na
komisarzy tzw. drugiej komisji Jose Barroso na początku 2010 roku europosłowie doprowadzili do rezygnacji
bułgarskiej kandydatki na komisarza ds. pomocy humanitarnej Rumiany Żelewej, a w pierwszej jego komisji,
w 2004 roku - Włocha Rocco Buttiglione, który miał być wiceprzewodniczącym KE i komisarzem ds.
sprawiedliwości, wolności i bezpieczeństwa.
2
Parlament dysponuje także wotum nieufności, dzięki któremu może wymóc na Komisji zbiorową
dymisję. Narzędzie to jest traktowane jako ostateczność i nigdy jeszcze nie zostało zastosowane. W 1999
roku w związku z zarzutami o nadużycia finansowe do dymisji podała się cała Komisja Jacques'a Santera,
zanim sprawą zajęli się europarlamentarzyści.
PE ma także prawo inicjatywy politycznej, co oznacza, że europosłowie mogą występować do
Komisji Europejskiej z wnioskiem o przedstawienie propozycji legislacyjnych. Parlament zyskał ponadto
prawo proponowania zmian traktatowych. Na szczytach przywódców UE, tzw. Radzie Europejskiej,
przewodniczący PE - który na tych spotkaniach zabiera głos jako pierwszy - może wyrazić opinie
i wątpliwości Parlamentu dotyczące zarówno aktualnych problemów, jak i zagadnień przewidzianych
w porządku obrad.
Kompetencje i zadania Parlamentu Europejskiego
Parlament Europejski nie został wyposażony w kompetencje ustawodawcze. Jest on instytucją
wspomagającą w tym zakresie Radę Unii oraz Komisję posiadającą prawo inicjatywy legislacyjnej.
Kompetencje PE w procesie legislacyjnym można podzielić na kompetencje bezpośrednie i kompetencje
pośrednie.
Do kompetencji bezpośrednich zalicza się wszystkie uprawnienia przyznane przez traktaty, które
pozwalają na bezpośrednie włączanie się Parlamentu do procesu legislacyjnego. Do kompetencji
pośrednich zalicza się te, które wynikają ze sprawowania przez Parlament funkcji kontrolnych w stosunku
do innych organów, odgrywających pierwszoplanową rolę w procesie prawotwórczym, co pośrednio
umożliwia mu wywieranie wpływu na kierunek ich działalności.
Parlament Europejski ma również uprawnienia do wykonywania funkcji kontrolnych nad
działalnością Komisji Europejskiej. Funkcje kontrolne sprawowane są za pomocą klasycznych metod
stosowanych przez parlamenty krajowe:
przez system interpelacji i pytań ustnych lub pisemnych,
poprzez coroczną dyskusję nad raportem generalnym o działalności Unii składanym przez Komisję,
poprzez wyrażanie wotum nieufności dla Komisji,
analizę i debatę nad projektem rocznego budżetu Unii.
PE posiada również uprawnienia o charakterze kontrolnym. Na wniosek członków może powołać
tymczasowy Komitet Dochodzeniowy, który zajmuje się badaniem domniemanych wykroczeń lub
niewłaściwego zarządzania podczas stosowania prawa Wspólnot. Parlament może również przyjmować
petycje od obywateli Unii w sprawach ich bezpośrednio dotyczących, pod warunkiem, że wchodzą one w
zakres działalności WE.
PE sprawuje kontrolę nad realizacją budżetu poprzez upoważnienie do udzielania Komisji
absolutorium z jego wykonania.
PE ma uprawnienia o charakterze konsultacyjno – doradczym w kwestiach dotyczących ustalania
podstawowych kierunków wspólnej polityki zagranicznej i bezpieczeństwa Unii oraz w dziedzinie wymiaru
3
sprawiedliwości i spraw wewnętrznych.
Parlament
mianuje
Rzecznika
Praw
Obywatelskich,
który
ma
status
funkcjonariusz
międzynarodowego.
Parlament Europejski uważany jest za jedyny organ Unii posiadający demokratyczną legitymację do
działania. Jest jednak krytykowany za nadmierną fasadowość swej struktury, co powoduje wysokie koszty
jego utrzymania i małą skuteczność działania przy bardzo wygórowanych ambicjach.
Anna A. Miklaszewska
Radca prawny
KT 2779
oraz
Michał Rutkowski
4