docnr 101 wrzesień 2016 - Auschwitz
download 
Reklamacja Transkrypt
nr 101 wrzesień 2016 - Auschwitz
M a g a z y n b e z pła t n y I SSN 1899‑ 4407 nr 101 wrzesień 2016 Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 REDAKCJA: OD REDAKCJI Magazyn „Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura” Redaktor naczelny: Paweł Sawicki Sekretarz redakcji: Agnieszka Juskowiak‑Sawicka Zespół redakcyjny: Bartosz Bartyzel Łukasz Lipiński Olga Onyszkiewicz Jadwiga Pinderska‑Lech Beata Sereś Artur Szyndler Współpraca: Andrzej Winogrodzki Projekt graficzny: Agnieszka Matuła, Grafikon Skład DTP: Zygmunt Gałgan, Multimedia Partner Sp. z o.o. Druk: Agora SA Okładka: Strona numerowo-nazwiskowego spisu mężczyzn i chłopców przywiezionych do obozu Auschwitz z obozu w Pruszkowie w dniu 4 września 1944 r. Źródło: APMA-B Około dwóch tysięcy osób wzięło udział w uroczystościach upamiętniających o. Maksymiliana Kolbe zamordowanego 75 lat temu, 14 sierpnia 1941 r., w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz. W rocznicę tych wydarzeń uroczystą mszę świętą przy Bloku Śmierci odprawił metropolita krakowski kardynał Stanisław Dziwisz. W uroczystościach wzięli udział: Premier RP Beata Szydło, biskupi, księża i zakonnicy, a także parlamentarzyści oraz przedstawiciele władz samorządowych. Gośćmi honorowymi była rodzina Maksymiliana Kolbe oraz byli więźniowie obozu Auschwitz. Podsumowanie na następnej stronie. Na stronach Centrum Dialogu i Modlitwy publikujemy natomiast tekst wolontariusza, Jakoba Niezboraly, który podsumowuje swój roczny pobyt w Oświęcimiu, podczas którego m.in. miał okazję pisać dla naszego miesięcznika. Polecamy Państwa uwadze podsumowanie seminariów w MDSM: Sinti i Romowie w Europie – tożsamość, historia, pamięć oraz 25 lat dobrego sąsiedztwa – jak Polska i Niemcy radzą sobie ze współczesnymi wyzwaniami. Piszemy również Podsumowujemy również seminarium Auschwitz o badaniach prowadzonych na terenie cmentarza żydoww zbiorowej świadomości w Polsce i na świecie. Rola skiego w Oświęcimiu. i znaczenie pamięci Auschwitz-Birkenau dla Żydów i Polaków, zorganizowane przez Międzynarodowe Centrum 1 września 2016 r. minęło dziesięć lat pracy dr. Piotra M. A. Edukacji o Auschwitz i Holokauście. W dwunastodnio- Cywińskiego na stanowisku dyrektora Państwowego Muwym seminarium wzięło udział 20 osób z Izraela, które zeum Auschwitz-Birkenau. W trakcie ostatnich dziesięciu w ramach swojej pracy zawodowej zajmują się historią lat Miejsce Pamięci rozwijało się dynamicznie i zmieniało Zagłady. Wśród nich znaleźli się pracownicy Instytutu się w wielu aspektach. Jedną z decyzji dyrektora CywińPamięci Yad Vashem w Jerozolimie, Muzeum Bojowni- skiego było stworzenie muzealnego miesięcznika, którego ków Getta w kibucu Lochamej HaGeta’ot, Beit Ha-Edut 101. edycję mają Państwo w rękach (lub na ekranach). W oraz Beit Terezin. „Osi” przeczytać można o najważniejszych wydarzeniach i osiągnięciach tej dekady Miejsca Pamięci. W „Osi” piszemy też o szczególnej uroczystości, która odbyła się w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży. Krzyżem Zasługi na Wstędze Orderu Zasługi Paweł Sawicki Redaktor naczelny magazynu „Oś” Republiki Federalnej Niemiec, przyznanym przez preoś@auschwitz.org zydenta Niemiec, Joachima Gaucka, odznaczona została GALERIA XX WIEKU WYDAWCA: Państwowe Muzeum Auschwitz‑Birkenau www.auschwitz.org Centrum Żydowskie www.ajcf.pl Centrum Dialogu i Modlitwy www.cdim.pl Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży www.mdsm.pl Adres redakcji: „Oś – Oświęcim, Ludzie, Historia, Kultura” Państwowe Muzeum Auschwitz‑Birkenau ul. Więźniów Oświęcimia 20 32‑603 Oświęcim e‑mail: [email protected] nakład: 5000 egz. O zaprezentowanej dziś fotograficznej reprodukcji niedużego obrazka w tonacji sepii, przedstawiającego wnętrze pokoju – może kuchni – siedzącą babcię z robótką na kolanach w czasie sekretnej rozmowy z wnuczką. Są też kotki oraz elementy wyposażenia pokoju – owej rysunkowej pracy wykonanej na usztywnionej kartce papieru w technice pastelu przez Mostowskiego – imienia brak – w Bernie w Szwajcarii w 1883 r. Nie potrafię powiedzieć nic ponadto, co napisałem powyżej. Od lat jest w zbiorach rodzinnych. Ze znaną rodziną Mostowskich pozostawali w przyjacielsko-rodzinnych relacjach Othowie, właściciele apteki w Strykowie koło Łodzi, moi dalsi krewni. Matka Marii Othowej nosiła panieńskie nazwisko Mostowska. I to jest jedyny trop genealogii, genezy i historii zaprezentowanego dziś rysunku, wykonanego z dokładnością, drobiazgowością i fachową znajomością rzemiosła i reguł sztuki artystycznej. Drugi z tej serii rysunek przedstawia dziadka z wnuczkiem w saloniku. Fot. Ze zbiorów Andrzeja Winogrodzkiego PARTNERZY: pani Krystyna Oleksy, wieloletnia zastępczyni dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau, odpowiedzialna m.in. za kwestie edukacji. Serdecznie gratulujemy! Andrzej Winogrodzki 1 2 3 4 Rysunek autorstwa Mostowskiego wykonany w roku 1883 w Bernie 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Państwowe Muzeum Auschwitz‑Birkenau Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 75. ROCZNICA ŚMIERCI O. MAKSYMILIANA KOLBE O Fot. Bartosz Bartyzel Fot. Bartosz Bartyzel koło dwóch tysięcy osób wzięło udział w uroczystościach upamiętniających o. Maksymiliana Kolbe zamordowanego 75 lat temu, 14 sierpnia 1941 r., w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz. W rocznicę tych wydarzeń uroczystą mszę świętą przy Bloku Śmierci odprawił metropolita krakowski kardynał Stanisław Dziwisz. W uroczystościach wzięli udział: Premier RP Beata Szydło, biskupi, księża i zakonnicy, a także parlamentarzyści oraz przedstawiciele władz samorządowych. Gośćmi honorowymi była rodzina Maksymiliana Kolbe oraz byli więźniowie obozu Auschwitz. Około dwóch tysięcy osób wzięło udział w uroczystościach upamiętniających o. Maksymiliana Kolbe zamordowanego 75 lat temu, 14 sierpnia 1941 r., w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz mie i w pośpiechu, bezimiennie, oznaczony wielocyfrowym numerem, niezauważony, dobijany nie z okrucieństwa, ale by zrobić miejsce następnemu. Mogło się wydawać, że wszystko jedno jak umrze: heroicznie czy w poniżeniu, skoro nikt tego nie miał dostrzec. Bohaterstwo w Auschwitz było bohaterstwem małej liczby w wielkich liczbach – podkreślił ojciec Jarosław Zachariasz. Ze słowem pozdrowienia do zgromadzonych zwrócił się arcybiskup Bambergu Ludwig Schick. Podkreślił, że, jak każdy Niemiec, przybywa do Auschwitz z ciężkim sercem. – Tutaj, jak nigdzie indziej widać co my, Niemcy, uczyni- liśmy Żydom, Polakom, Romom, a także innym narodom z powodu ich pochodzenia, narodowości, religii. Mimo tego po 1945 r. Auschwitz stało się miejscem wybaczenia, pojednania, wzajemnego zrozumienia narodów i przyjaźni. (...) Bez pojednania w Auschwitz niemożliwe jest jakiekolwiek pojednanie między narodem niemieckim, polskim i innymi – powiedział niemiecki duchowny. – Staramy się, aby to pojednanie (...) trwale rozwijało się, aby te narody bliskie geograficznie, także i moralnie, politycznie były bardzo blisko siebie – podkreślił na zakończenie mszy metropolita krakowski kardynał Fot. Bartosz Bartyzel – Maksymilian, oddając życie za jednego człowieka, stał się symbolem drobnych, duchowych bohaterstw ludzi – powiedział w kazaniu franciszkanin ojciec Jarosław Zachariasz. – Dzisiaj, mimo upływu 75 lat, wiemy, że Auschwitz przyniosło ze sobą niespotykane wcześniej doświadczenie, stworzyło sytuacje wcześniej nieznane, te najtrudniejsze z trudnych, trudne do określenia moralnie, nieopisane, nieprzewidziane również w historycznych wzorach męstwa i świętości – mówił ojciec Zachariasz. – Przerażająca nowość Auschwitz polegała jednak na liczbach. (...) Człowiek umierał w tłu- Około dwóch tysięcy osób wzięło udział w uroczystościach upamiętniających o. Maksymiliana Kolbe zamordowanego 75 lat temu, 14 sierpnia 1941 r., w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz 1 2 3 4 5 6 7 8 Około dwóch tysięcy osób wzięło udział w uroczystościach upamiętniających o. Maksymiliana Kolbe zamordowanego 75 lat temu, 14 sierpnia 1941 r., w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz 9 10 Stanisław Dziwisz. – By walczyły o to pojednanie i pokój na świecie, ten pokój, który w tej chwili jest zagrożony. Wzorem tego pojednania, tej walki o pokój, jest dla nas ojciec Maksymilian Kolbe, jak powiedział Jan Paweł II. Oni głosili miłość, miłość także nieprzyjaciół. Te słowa z listu biskupów są bardzo ważne i trzeba je przypominać. „Przebaczamy i prosimy o przebaczenie”. Mówimy różnymi językami, (...) ale jednoczy nas jeden język, język miłości, język ewangeliczny – tego uczył nas ojciec Maksymilian Kolbe – podkreślił kardynał Dziwisz. Liturgia została odprawiona nieopodal celi głodowej w bloku 11, w której 75 lat temu zamordowano o. Maksymiliana Kolbe i była kulminacyjnym elementem rocznicowych obchodów. Przed mszą do byłego obozu dotarły pielgrzymki z franciszkańskiego Centrum św. Maksymiliana w Harmężach i z kościoła pw. św. Maksymiliana w Oświęcimiu. Podczas rocznicowych uroczystości kwiaty i znicze złożono pod Ścianą Śmierci na dziedzińcu bloku 11, a także na obozowym placu apelowym, gdzie 29 lipca 1941 r. Maksymilian Kolbe ofiarował życie za współwięźnia Franciszka Gajowniczka. Modlono się również w celi głodowej w bloku 11. Bartosz Bartyzel Rajmund Kolbe urodził się 8 stycznia 1894 r. w Zduńskiej Woli. W 1910 r. wstąpił do zakonu franciszkanów we Lwowie, gdzie otrzymał imię Maksymilian. W 1912 r. rozpoczął studia w Rzymie z zakresu filozofii i teologii, uzyskując doktoraty z tych nauk, a także przyjął święcenia kapłańskie. Do Polski powrócił w 1919 r. W 1927 r. założył pod Warszawą klasztor w Niepokalanowie i wydawnictwo. Był też misjonarzem w Japonii. 28 maja 1941 r. został osadzony w obozie koncentracyjnym Auschwitz. Dwa miesiące później ofiarował swoje życie za nieznanego mu Franciszka Gajowniczka, wyznaczonego przez esesmanów na śmierć głodową w odwecie za ucieczkę jednego z więźniów. Zmarł 14 sierpnia 1941 r., zamordowany zastrzykiem fenolu w podziemiach tzw. Bloku Śmierci. Został beatyfikowany przez papieża Pawła VI w 1971 r. Jego kanonizacji dokonał św. Jan Paweł II 10 października 1982 r. W 1999 r. został ogłoszony przez papieża patronem honorowych dawców krwi. Patronuje on także diecezji bielsko-żywieckiej. 11 12 13 14 15 16 Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 Państwowe Muzeum Auschwitz‑Birkenau 10 LAT DYREKTORA MUZEUM Fot. PMA-B Fot. PMA-B 1 września 2016 r. mija dziesięć lat pracy dr. Piotra M. A. Cywińskiego na stanowisku dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau. W trakcie ostatnich dziesięciu lat Miejsce Pamięci rozwijało się dynamicznie i zmieniało się w wielu aspektach. Sesja z udziałem byłych więźniów podczas konferencji Pamięć w nas ciągle niedojrzała… wzrosła kilkukrotnie. Dzięki podjętym w ramach Fundacji działaniom, Muzeum Auschwitz jest jedynym Miejscem Pamięci na świecie, dysponującym tak rozbudowaną infrastrukturą służącą konserwacji. status licznych wypożyczeń, które nie wracały na czas z zagranicy. Odzyskano także ponad szesnaście tysięcy obiektów pochodzących z badań archeologicznych na terenie byłego obozu Birkenau sprzed pół wieku. Stale rozwijana jest ochrona terenu Miejsca Pamięci, do którego w międzyczasie udało się pozyskać przestrzeń wokół byłej rzeźni obozowej, budynek Starego Teatru czy też tzw. małe ziemniaczarki w BirkeCałkowicie zredefiniowane nau. zostały zasady gromadzenia historycznych obiektów. Duże zmiany zostały przeOgromne inwestycje mające prowadzone także w samej na celu zabezpieczenie po- strukturze instytucji Muzostałości poobozowych zre- zeum. Utworzone zostało alizowano m.in. w zbiorach m.in. Biuro Prasowe, Biuro i w archiwum. Wzmocnio- Wolontariatu czy specjalna została ochrona prawna na komórka ds. metodyki wypożyczanych obiektów, oprowadzania w MCEAH. a także uregulowano zgodnie Ze względu na rekordową z obowiązującym prawem frekwencję zreorganizowano również system rezerwacji i obsługi odwiedzających. Okres ostatniego dziesięciolecia był również wzmożonym czasem budowania dialogu Miejsca Pamięci z całym światem. Dwukrotnie zmieniała się strona internetowa Miejsca Pamięci, której oglądalność osiąga ponad 20 milionów odsłon rocznie. Utworzone zostały profile na najważniejszych portalach społecznościowych, m.in. na Facebooku (ponad 225 tys. obserwujących). Wydawnictwo Muzeum przygotowało kilkadziesiąt nowych książek i albumów. Jako dyrektor Muzeum, dr Piotr M. A. Cywiński dawał liczne wykłady, prelekcje i prezentacje na uniwersytetach i w instytucjach kultury wielu krajów, m.in.: Australii, Austrii, Belgii, Danii, Francji, Fot. PMA-B Rozwój różnorodnych działań edukacyjnych, w tym e-learningu, prowadzonych przez Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście sprawił, że Muzeum postrzegane jest także jako ważna i ceniona placówka edukacyjna. Przygotowany projekt zagospodarowania tzw. Starego Teatru na rzecz edukacyjnej siedziby MCEAH uzyskał w 2016 r. ścieżkę finansowania ze źródeł europejskich, co otwiera całkowicie nowe perspektywy dla rosnących programów edukacyjnych Muzeum. Otwarcie wystawy Forbidden Art w siedzibie ONZ w Nowym Jorku Rozpoczęto prace nad całkowitą zmianą wystawy głównej z 1955 r., stworzono także wiele nowych wystaw czasowych i narodowych, a także wiele ekspozycji podróżujących po całym świecie. Na rampie na terenie byłego obozu Auschwitz II-Birkenau ustawiony został autentyczny niemiecki wagon kolejowy z czasów deportacji, który stał już się jednym z symboli Miejsca Pamięci. Fot. PMA-B Na skalę nieporównywalną z jakimkolwiek Miejscem Pamięci na świecie rozwinięte zostały programy konserwatorskie – utworzona została Fundacja Auschwitz-Birkenau, której zgromadzony kapitał wieczysty w wysokości ponad 100 (z planowanych 120 milionów euro) służy długofalowemu finansowaniu prac nad zachowaniem autentyzmu wszystkich pozostałości niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i Zagłady. W 2016 r. dotacja Fundacji dla Miejsca Pamięci wynosi ok. ośmiu milionów złotych. Dzięki pozyskanym funduszom rozpoczęły się m.in. niezbędne prace konserwatorskie w obszarze byłego obozu kobiecego w Birkenau. Rozbudowane zostały także pracownie i laboratoria konserwatorskie, a liczba zatrudnionych konserwatorów Z kardynałem Franciszkiem Macharskim 1 2 3 Wizyta premiera Kanady Justina Trudeau 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 Fot. PMA-B Fot. PMA-B Państwowe Muzeum Auschwitz‑Birkenau Z prof. Władysławem Bartoszewskim podczas konferencji dotyczącej Fundacji Auschwitz-Birkenau Hiszpanii, Izraela, Kanady, Litwy, Monako, Niemiec, Norwegii, Polski, Rosji, Rwandy, Słowacji, Stanów Zjednoczonych, Szwecji czy Włoch. W rozmowach z dziennikarzami Piotr Cywiński skupiał się na wyjaśnianiu istoty Miejsca Pamięci, jego historii, wpływie zwiedzania na procesy edukacyjne oraz potrzebie zachowania autentyzmu. ok. 300 ocalałych oraz delegacje z 48 państw. Oglądalność transmisji na żywo w ponad 250 telewizjach świata przekroczyła pół miliarda widzów, a ponad 1 miliard 750 milionów odbiorców czytało relacje pisane z tego wydarzenia. Wedle komentatorów było to upamiętnienie o „największym jako dotąd zasięgu medialnym na świecie”. Jednym z najważniejszych wydarzeń tej dekady była niewątpliwie 70. rocznica wyzwolenia KL Auschwitz, która 27 stycznia 2015 r. zgromadziła W trakcie ostatnich dziesięciu lat Miejsce Pamięci odwiedziło ponad 13 milionów osób. Piotr Cywiński towarzyszył i oprowadzał po terenie Miej- 70. rocznica wyzwolenia KL Auschwitz sca Pamięci wielu znamienitych gości, m.in. prezydentów wielu państw, premierów czy Sekretarza Generalnego ONZ oraz licznych historyków, badaczy i specjalistów z zakresu edukacji, muzealnictwa i pamięci. Na osobistą prośbę papieża Franciszka, dyrektor Cywiński witał go w Bramie Śmierci Birkenau. Liczba odwiedzających wzrosła w latach 2006-2016 ponad dwukrotnie, a roczny budżet Muzeum – trzykrotnie, mimo utrzymania zasady darmowego wstępu na teren Miejsca Pamięci. Dr Piotr Cywiński w trakcie obejmowania funkcji dyrektorskiej napisał kilka książek (m.in. cztery tomy – piąty w druku) serii Miejsce Prawdy, opisującej wybrane zagadnienia dziejów Auschwitz poprzez cytatów z relacji ocalałych, a także zbiór esejów Epitafium. Dr Cywiński jest także współautorem kilku innych publikacji, m.in. encyklopedii Auschwitz od A do Z. i Męczeństwa, Rady ds. Muzeów. Współpracuje również – jako ekspert i doradca – z wieloma ośrodkami muzealniczymi w Polsce i za granicą. Praca dyrektora Cywińskiego została doceniona licznymi nagrodami i odznaczeniami, m.in. krzyżem oficerskim Orderu Odrodzenia Polski, a także belgijskim Orderem Korony, monakijskim Orderem Piotr Cywiński uczestniczył św. Karola, greckim Orderem w pracach wybitnych gre- Feniksa i francuskim Orderem miów, m.in. Międzynaro- Palm Akademickich. dowej Rady Oświęcimskiej, PS Rady Ochrony Pamięci Walk ZOFIA POSMYSZ (POLSKA) – BYŁA WIĘŹNIARKA KL AUSCHWITZ (7566) , PISARKA, AUTORKA M.IN. PASAŻERKI Do dzisiaj pamiętam uczucie, którego doznałam kilkanaście lat temu. Przemierzając po raz kolejny Lagerstrasse w Birkenau, zobaczyłam przy jednym z baraków ludzi dokonujących przy nim prac konserwatorskich. Było to uczucie ulgi i wdzięczności. Ulgi – że coś robi się, aby to miejsce nie zamieniło się w proch, jak ten z ludzkich ciał pokrywających tę ziemię, i głębokiej wdzięczności dla ludzi, którzy ocalają to miejsce. Jestem pełna wdzięczności także dla ich szlachetnych kontynuatorów i dla pana dyrektora Piotra Cywińskiego za troskę o zachowanie autentyzmu tego miejsca. HALINA BIRENBAUM (IZRAEL) – OCALAŁA Z ZAGŁADY, BYŁA WIĘŹNIARKA AUSCHWITZ (48 693), PISARKA, AUTORKA M.IN. NADZIEJA UMIERA OSTATNIA Nie wiem, czy przeczuwałeś, jak bardzo niesamowity ogrom bierzesz na siebie, gdy podjąłeś się funkcji dyrektora Muzeum największego pogrobowca na świecie – Auschwitz i Po Auschwitz. Muzeum pamięci masowego zabijania ludzi, pojęć nauczanych od kołyski po starość wartości moralnych pokoleń, we wszelkich aspektach życia. Śmierć życia! Studiowałeś ten kataklizm okropny, czynniki, które zezwoliły na jego zaistnienie, ideologie morderczej nienawiści, rasizmu, politykę i bezduszną – sadystyczną, ale najdoskonalej sprawną – technikę mordu i grabieży, aż po skórę ludzką. Wczytywałeś się w dokumenty, książki, wsłuchiwałeś się w głosy ocalonych, wpatrywałeś w pozostałe szczątki, najróżniejsze ślady, zanim stanąłeś w tym Miejscu, i dalej to robisz. Odszukujesz wciąż śladów na ziemi i pod ziemią tego piekła, walczysz z czasem niszczącym ślady tych zbrodni, sam piszesz o tym książki, i tak w ciągu długich dni i nocy – do dziś, dziesięć lat!!! Ale i to nie wszystko w tym przeraźliwym Auschwitz po Auschwitz, bo jeszcze wpijający się w serce i duszę rozpaczliwy ból jednostek i setek tysięcy jednostek, milionów zgładzanych potwornie tutaj, ich cierpienia przestraszne, rozpacz, tragedie, bezradność wobec najokropniejszych okrucieństw i mąk. I ból, tęsknota, koszmarne sny ocalałych – ich niekończące się, niemilknące wspomnienia, łzy, błagania o zrozumienie, o udokumentowanie ich na wieki. I spory, dyskusje z ludźmi z całego świata, takich, co nie pojmują, zaprzeczają – i z Tymi, którzy przeżyli, wrócili z Tamtego świata, z piekła Auschwitz, drażliwość na byle trochę nieudolnego słowa, spojrzenia, bo zranionego jak nie położyć, boli… Podziwiam Twoje siły, cenię głęboko Twoje oddanie, Twój nieumęczony, uparty trud i ich wyniki tak niezmiernie cenne, ważne! Dziękuję Ci za to wszystko, gdyż Auschwitz i ten Po Auschwitz są wielką częścią także mojego długiego życia. Życzę Tobie i nam, ocalałym, żebyś jeszcze niejedną dekadę stał na czele Straży Pamięci Auschwitz dla zrozumienia i edukacji dalszych pokoleń! 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Państwowe Muzeum Auschwitz‑Birkenau Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 KAZIMIERZ ALBIN (POLSKA) – BYŁY WIĘZIEŃ KL AUSCHWITZ (118), UCIEKINIER Z OBOZU, AUTOR M.IN. LISTU GOŃCZEGO Dr Piotr M.A. Cywiński podczas swojej 10-letniej kadencji na stanowisku dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau wszedł do grona osób, które poświęciły swoje życie ratowaniu pamięci o potwornych wydarzeniach w tym obozie zagłady. Pracę tę kontynuował z doskonałą ekipą poprzez działania konserwatorskie, edukacyjne, naukowe, wydawnicze, medialne oraz liczne inne. Jako dyrektor Muzeum dr Cywiński prowadził wykłady i prezentacje na uniwersytetach wielu krajów. Udzielanie wywiadów dziennikarzom z całego świata stało się regułą. Przez cały ten okres byłem świadkiem jego niezwykłych dokonań. Z wyrazami uznania i szacunku. SERGE KLARSFELD (FRANCJA) – POWOJENNY POGROMCA NAZISTÓW, HISTORYK ZAGŁADY, PREZES STOWARZYSZENIA SYNÓW I CÓREK DEPORTOWANYCH ŻYDOWSKICH Z FRANCJI Znam Piotra Cywińskiego dłużej niż dziesięć lat i pamiętam moją radość, gdy dowiedziałem się, że został nominowany jako dyrektor Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau. Doceniam jego kulturę i głębię spojrzenia. Zawsze czułem się w zgodzie z nim, co do głównych opcji, które należało wybierać dla tego wyjątkowego miejsca: przede wszystkim jeśli chodzi o pozostawienie Birkenau jako miejsca skupienia i spotkania samego siebie. Piotr Cywiński jest kompetentny we wszystkich obszarach historycznych i technicznych dotyczących Auschwitz. Jest najbardziej wykwalifikowany, by w perspektywie długoterminowej dbać o konserwację i ukazywanie Miejsca Pamięci, odnowę wystawy, rozwój roli pedagogicznej Miejsca Pamięci i opiekę nad rosnącą liczbą odwiedzających. AVNER SHALEV (IZRAEL) – PRZEWODNICZĄCY DYREKTORIATU INSTYTUTU YAD VASHEM W JEROZOLIMIE Dziesiąta rocznica piastowania przez Ciebie stanowiska Dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau to dla mnie doskonała okazja, by wyrazić, jak wielki podziw wzbudza we mnie wszystko to, co osiągnąłeś, stojąc na czele Muzeum. Od początku naszej znajomości było dla mnie jasne, że wspólne nam wartości, wizja oraz zaangażowanie wykraczają poza nasze odmienne doświadczenia życiowe oraz tożsamość. Zarówno ja, jak i Ty dobrze wiemy, że upamiętnienie Holokaustu to misja o wyjątkowej i uniwersalnej wadze; misja, która wymaga obszernej wiedzy historycznej, osobistej uczciwości, a także spójności w sferze moralnej. Ty zostałeś obdarowany tymi wszystkimi cennymi przymiotami i skutecznie przekładasz je na godne wyróżnienia działanie, które słusznie zyskało wielkie uznanie zarówno w Twoim kraju, jak i na całym świecie. Wiele razy walczyłeś o to, by Auschwitz-Birkenau pozostało miejscem w autentyczny i wiarygodny sposób świadczącym o swojej strasznej przeszłości na rzecz teraźniejszości i przyszłości. Wymaga to rzadkiej umiejętności odkrywania i prezentowania w sposób wierny wieloaspektowej relacji z Holokaustu, unikalnej historii ludzkiego okrucieństwa, eksterminacji, przetrwania i, w niektórych przypadkach, nadziei. Zarówno mnie, jak i Tobie przypadał w udziale zaszczyt doskonalenia i praktycznego wykorzystywania tej umiejętności w wielu okolicznościach, w tym w trakcie naszej bliskiej współpracy przy tworzeniu wystawy stałej Instytutu Yad Vashem Szoa – blok 27. SARAH BLOOMFIELD (USA) – DYREKTOR UNITED STATES HOLOCAUST MEMORIAL MUSEUM Dla United States Holocaust Memorial Museum Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau to najważniejsze na świecie miejsce związane z Holokaustem. Jest ono dla całej ludzkości – i oby na zawsze pozostało – autentycznym terenem, który nie tylko doświadczył okrucieństwa, ale również symbolizuje systematyczne starania podejmowane przez nazistowskie Niemcy i ich sprzymierzeńców mające na celu wyeliminowanie europejskich Żydów. Waga Auschwitz jako Miejsca Pamięci oraz edukacji dla ludzi z całego świata nieustannie rośnie i jest niezwykle ważna także w związku z rozwijaniem wspólnej misji United States Holocaust Memorial Museum i Muzeum Auschwitz. Piotra Cywińskiego spotkałam po raz pierwszy w 2006 r. podczas jego wizyty w Waszyngtonie. Stawiał wtedy pierwsze kroki w roli dyrektora Muzeum Auschwitz. Zaskoczył mnie wtedy młody wiek Piotra. Szybko jednak stało się dla mnie jasne, że jego wiedza, zrozumienie zagadnienia Holokaustu oraz pasja, jaką żywił do historii tego zagadnienia były wyjątkowe. Od tamtej pory mam zaszczyt współpracować z Piotrem bezpośrednio w ramach licznych projektów. W trakcie naszej bliskiej współpracy jasne stało się dla mnie także to, że Piotr posiada wyjątkową wizję i mądrość niezbędne do kierowania tą nieprzeciętną instytucją, w szczególności w tak kluczowym momencie – momencie zmiany pokoleń – gdy Holokaust staje się coraz bardziej odległym w czasie wydarzeniem. Stanie na czele instytucji, jaką jest Muzeum Auschwitz, wymaga odwagi połączonej ze skromnością, wyjątkowych zdolności interpersonalnych oraz potężnego kompasu moralnego. Piotr posiada wszystkie te cechy, a także wiele więcej. Poza tym w istotny sposób przyczynił się on do upowszechniania obrazu i świadomości Auschwitz, a także doprowadził do znacznego zwiększenia liczby odwiedzających Muzeum oraz do wzrostu jego siły oddziaływania. Choć jego imponująca wizja sprawia, że Muzeum Auschwitz nieustannie się rozwija, Piotr nigdy nie zapomina, że musi być przede wszystkim wierny prawdzie historycznej oraz uświęconej pamięci życia i śmierci ofiar. Jestem dumna, że mogę nazywać Piotra swoim bliskim partnerem, szanowanym kolegą oraz drogim przyjacielem. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Państwowe Muzeum Auschwitz‑Birkenau Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 SEMINARIUM DLA IZRAELSKICH EDUKATORÓW Z Fot. Tomasz Kobylański akończyło się seminarium Auschwitz w zbiorowej świadomości w Polsce i na świecie. Rola i znaczenie pamięci Auschwitz-Birkenau dla Żydów i Polaków zorganizowane przez Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau. W dwunastodniowym seminarium wzięło udział 20 osób z Izraela, które w ramach swojej pracy zawodowej zajmują się historią Zagłady. Wśród nich znaleźli się pracownicy Instytutu Pamięci Yad Vashem w Jerozolimie, Muzeum Bojowników Getta w kibucu Lochamej HaGeta’ot, Beit Ha-Edut oraz Beit Terezin. Seminarium dla izraelskich edukatorów. Oprowadzanie po terenie Miejsca Pamięci Auschwitz 1 2 3 4 Podczas pobytu w Kielcach w siedzibie znajdującego się tam Stowarzyszenia im. Jana Karskiego zobaczyli również otwartą w 70. rocznicę pogromu kieleckiego wystawę pt. Wspomnijcie na minione dni, poświęconą tragicznym wydarzeniom z 4 lipca 1946 r. Istotną częścią seminarium była możliwość dogłębnego poznania historii niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz-Birkenau. Uczestnicy wysłuchali wykładów historycznych dotyczących m.in. losów różnych grup ofiar Auschwitz, roli obozu w nazistowskim programie zagłady europejskich Żydów czy też załogi SS w KL Auschwitz. W programie seminarium znalazły się także zajęcia dotyczące znaczenia Auschwitz w edukacji historycznej, których uzupełnieniem były zajęcia warsztatowe odbywające się m.in. w muzealnych Zbiorach oraz Pracowniach Konserwatorskich. – Uczestnicy seminarium mieli także wyjątkową możliwość udziału w wizytach studyjnych do Mo- 5 6 7 8 nowic i Jawiszowic, gdzie znajdowały się podobozy Auschwitz, a także zobaczenia miejsc niedostępnych na co dzień dla odwiedzających, m.in. bloku nr 10 – relacjonował Tomasz Kobylański. – Grupa wzięła także udział w po- Oszpicin. Historia żydowskiego Oświęcimia przedstawiającą historię lokalnej społeczności żydowskiej, której początki sięgają pierwszej połowy XVI wieku. Z kolei w oświęcimskim Stowarzyszeniu Romów w Polsce zwiedzili nową wystawę stałą pt. Przenikanie kultury. Romowie kiedyś i dziś. Wizyta ta była dobrą okazją do dyskusji na temat pamięci o romskich ofiarach nazizmu i mających miejsce kilka dni wcześniej obchodów likwidacji w obozie Auschwitz II-Birkenau tzw. obozu rodzinnego dla Cyganów (Zigeunerfamilienlager). Uczestnicy seminarium spędzili także trzy dni w Krakowie. Podczas wizyty na Kazimierzu i Podgórzu poznali miejsca związane z wielowiekową historią społeczności żydowskiej w Polsce, odwiedzili Fabrykę „Emalia” Oskara Schindlera, a w ramach wizyty w Żydowskim Muzeum „Galicja” wzięli udział w spotkaniu z Mirosławą Gruszczyńską, Sprawiedliwą wśród Narodów Świata. MCEAH Fot. Tomasz Kobylański – Program seminarium rozpoczął się w Warszawie, gdzie 1 sierpnia jego uczestnicy zwiedzili Muzeum Powstania Warszawskiego, a o godz. 17.00 – w godzinę „W” – oddali hołd powstańcom warszawskim, Polakom i Żydom walczącym w jego szeregach – powiedział Tomasz Kobylański z MCEAH, koordynator seminarium. – Dzień później uczestnicy seminarium wzięli z kolei udział w obchodach związanych z 73. rocznicą buntu w Treblince. Po obchodach rocznicowych spotkali się z Krystyną Willenberg, ocaloną z warszawskiego getta, żoną zmarłego w lutym tego roku Samuela Willenberga, ostatniego buntownika z Treblinki. Willenberg po ucieczce z obozu zagłady w Treblince przez rok ukrywał się w Warszawie, a po wybuchu Powstania Warszawskiego włączył się do walk – dodał Kobylański. Ponadto, w ramach pobytu w Warszawie, odbyło się zwiedzanie terenu byłego warszawskiego getta. Seminarzyści odwiedzili także Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. dróży upamiętniającej ofiary Marszów Śmierci, którą zakończyli w Gliwicach, odwiedzając tamtejszy cmentarz żydowski oraz otwarty na początku tego roku Dom Pamięci Żydów Górnośląskich – dodał. – Będąc edukatorami Holokaustu z Izraela, mieliśmy możliwość poznać nowe aspekty i perspektywy. Seminarium nie tylko powiększyło naszą wiedzę, ale dostarczyło nam nowych spostrzeżeń oraz narzędzi, które będziemy mogli wykorzystywać w wielu aspektach naszej pracy – powiedziała Sari Granitza, zastępca dyrektora Działu Stosunków Międzynarodowych Yad Vashem, a równocześnie koordynatorka seminarium z ramienia tej instytucji. – Mamy nadzieję na kontynuację w przyszłości wzajemnej współpracy, która promuje nasze wspólne cele. W duchu Janusza Korczaka: „jeśli chcesz zmienić świat, edukuj” – podkreśliła. W ramach pobytu w Oświęcimiu grupa seminaryjna odwiedziła także Muzeum Żydowskie i synagogę Chewra Lomdej Misznajot, zwiedzając wystawę Seminarium dla izraelskich edukatorów. Oprowadzanie po Miejscu Pamięci w Treblince 9 10 11 12 13 14 15 16 Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 POŻEGNANIE KONSULA GENERALNEGO DR. WERNERA KÖHLERA W dniu 11 sierpnia 2016 r. w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha odbyło się pożegnanie dr. Wernera Köhlera. W spotkaniu wziął udział krakowski korpus dyplomatyczny: Jacek Krupa – marszałek Województwa Małopolskiego, Józef Gawron – wicewojewoda, Janusz Chwierut – prezydent Miasta Oświęcimia, Kazimierz Barczyk – wiceprzewodniczący Sejmiku Województwa Małopolskiego, Anna Skrzypińska – zastępca dyrektora Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau oraz przedstawiciele wielu instytucji kultury Krakowa, Małopolski i Województwa Świętokrzyskiego. Spotkanie zaszczycił swą obecnością Andrzej Wajda – wybitny twórca filmowy, laureat Oskara. Dr Köhler dokonał podsumowania swojej czteroletniej pracy w Krakowie. Marszałek Jacek Krupa wraz z wiceprzewodniczącym Kazimierzem Barczykiem wręczyli Konsulowi oraz pani Köhler elementy stroju krakowskiego – czapkę i korale. Fot. MDSM stera – dyrektora MDSM oraz grupa pracowników działu programowego i administracji. W trakcie uroczystości przekazany został Konsulowi specjalny prezent – maszyna do szycia firmy Köhler wraz z tytułem „Wielkiego Krawca Polsko-Niemieckich Relacji”. Wzruszony Konsul Generalny podziękował wszystkim, podkreślając wagę problematyki Auschwitz i relacji W spotkaniu wzięła z MDSM w swojej dyploudział delegacja MDSM matycznej służbie. z udziałem dr. Joachima Russka – współprzewodBożena Grzywa niczącego Rady Fundacji na rzecz MDSM, Krystyny Oleksy – członka Zarządu Fundacji, Leszka Szu- W dniu 11 sierpnia 2016 r. w Muzeum Sztuki i Techniki Japońskiej Manggha odbyło się pożegnanie dr. Wernera Köhlera KRZYŻ ZASŁUGI NA WSTĘDZE DLA KRYSTYNY OLEKSY Przekazanie tego ważnego odznaczenia odbyło się w obecności wielu gości m.in. dyrektora Muzeum Auschwitz-Birkenau, Piotra M.A. Cywińskiego, wiceprezydenta miasta Oświęcimia, Andrzeja Bojarskiego, wicekonsula RFN w Krakowie, Isolde Felskau, członków zarządu Fundacji na rzecz MDSM, Alicji Bartuś i Doris Graenert, pracowników Państwowego Muzeum Auschwitz-Birkenau i MDSM oraz przyjaciół i rodziny odznaczonej. Przybyłych powitał dyrektor MDSM Leszek Szuster. Wręczenia Krzyża Zasługi na Wstędze dokonał Konsul Generalny Niemiec dr Werner Köhler, który w swojej laudacji odniósł się do pracy zawodowej i działalności nagrodzonej na rzecz zachowania pamięci i porozumienia. Następnie głos zabrała pani Krystyna Oleksy, która wzruszona podziękowała za to wyróżnienie. Po licznych osobistych gratulacjach i oficjalnym toaście, zebrani mieli przyjemność wysłuchać koncertu wybitnego akordeonisty Tomasza Drabiny, który przeniósł słuchaczy w muzyczną podróż po Europie. Pani Krystyna Oleksy w swojej wieloletniej pracy w Państwowym Muzeum i Miejscu Pamięci Auschwitz-Birkenau, w którym od 1990 r. do przejścia na emeryturę w roku 2012 pełniła funkcję wicedyrektora, poświęcała szczególną uwagę zadaniom edukacyjnym związanym z Miejscem Pamięci. Na plan pierwszy wysuwała pytanie, jak w tym miejscu – symbolu Holokaustu – przekazywać wiedzę historyczną i doświadczenia w taki sposób, aby zachęcić odwiedzających to miejsce ludzi z całego świata, przede wszystkim młodzież, do osobistego angażowania się na rzecz przestrzegania praw człowieka. Ponadto istotne było dla niej, aby włączyć upamiętnienie ofiar Holokaustu i troskę o ocalałych z Auschwitz w działalność edukacyjną. Z inicjatywy pani Oleksy 1 2 3 4 powstało Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau, które podjęło działalność w 2005 r., oraz nawiązana została współpraca z Miejscami Pamięci na całym świecie, w tym z Yad Vashem. Pani Oleksy jako prezes zarządu Fundacji Pamięci Ofiar Auschwitz-Birkenau oraz jako członek wielu rad naukowych innych Miejsc Pamięci, także w Niemczech, nadal angażuje się na rzecz edukacji o Auschwitz. Pracowała ponadto w Komisji Pedagogicznej w Radzie Fundacji na rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży (MDSM) w Oświęcimiu, a obecnie pełni funkcję członka zarządu Fundacji. W uzasadnieniu przyznania wyróżnienia przeczytać możemy: „W swojej działalności pani Oleksy wspierała spotkania z Niemcami – szczególnie z młodymi ludźmi. Istotne było i jest dla niej, aby młodzież niemiecka mogła zmierzyć 5 6 7 8 się z Auschwitz i zbrodniami Niemców z czasów narodowego socjalizmu. W ten sposób ma ona ważny wkład w bolesną, trudną i konieczną pracę mającą na celu zachowanie pamięci w Niemczech. Za te zasługi prezydent federalny Joachim Gauck przyznał pani Krystynie Oleksy Federalny Krzyż Zasługi na Wstędze Orderu Zasługi Republiki Federalnej Niemiec”. Order Zasługi Republiki Federalnej Niemiec (Verdienstorden der Bundesrepublik Deutschland) jest odznaczeniem państwowym za zasługi cywilne i nadawany jest przez władze federalne Republiki Federalnej Niemiec. Maria Knapik-Wciślak Fot. MDSM W dniu 17 lipca 2016 r. odbyła się w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu szczególna uroczystość. Krzyżem Zasługi na Wstędze odznaczona została pani Krystyna Oleksy – członek zarządu Fundacji na Rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży. 17 lipca 2016 r. w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu Krzyżem Zasługi na Wstędze odznaczona została pani Krystyna Oleksy 9 10 11 12 13 14 15 16 Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 ŚWIATŁO W CIEMNOŚCI – POLSKO-UKRAIŃSKIE WARSZTATY TEATRALNE jest najlepszy pomysł na długi weekend sierpniowy? Spędzić go w twórczym gronie międzynarodoJła aki wym! Tak postanowiła młodzież z Oświęcimia oraz Kirowogradu / Kropiwnickiego (Ukraina) i przyby14 sierpnia do Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży, żeby wziąć udział w polsko-ukraińskich warsztatach teatralnych Światło w ciemności. Pamięci już po raz kolejny i myślałam, że nie usłyszę tam nic nowego. Ale przewodnik przytoczył wiele cytatów i historii z życia byłych więżniów, to było bardzo ciekawe! – skomentowała uczestniczka z Polski, a uczestnik z Ukrainy podkreślił: – Bardzo się cieszę, że zwiedziłem Miejsce Pamięci, gdzie w czasie wojny tak okrutnie postępowano z ludźmi, takimi samymi, jak i my. W drugiej części projektu młodzież wspólnie przyjrzała się rozwojowi systemu praw człowieka po wojnie i współczesnym sytuacjom ich łamania w świecie oraz we własnych krajach. – Przypadki łamania praw człowieka w moim kraju nie były dla mnie zaskoczeniem, bo mówi się o tym na co dzień, aczkolwiek dowiedziałem się o organizacjach pozarządowych, które monitorują dotrzymywanie praw człowieka w różnych krajach. To bardzo mi się przyda w przyszłości – zaznaczył uczestnik z Polski. Nową wiedzę utrwaliła gra miejska Prawa człowieka a przestrzeń miejska Krakowa poprowadzona przez panią dr Kingę Annę Gajdę oraz panią Katarzynę Suszkiewicz z Uniwersytetu Jagiellońskiego, podczas której młodzi Polacy i Ukraińcy w nietradycyjny sposób zwiedzili Kraków oraz zastosowali swoje zdolności twórcze. Również w tym dniu młodzież z Polski miała okazję zrobić krótką wycieczkę na Ukrainę do Konsulatu Generalnego Ukrainy w Krakowie na zaproszenie Konsula Generalnego, pana Ołega Mandiuka, który objął projekt swoim patronatem honorowym. Trzecia część projektu skupiła się na opracowaniu nowej wiedzy i wrażeń za pomocą dramy. Pod kierownictwem instruktora teatralnego, Moniki Opalach, uczestniczki i uczestnicy z Polski i Ukrainy wspólnie opracowali scenariusz oraz zagrali spektakl Światło w ciemności, w którym zwrócili uwagę widzów na łamanie poszczególnych praw człowieka i brak tolerancji w świecie dzisiejszym oraz wyrazili nadzieję na polepszenie sytuacji w przyszłości. – Wyboru poszczególnych praw dokonaliśmy sami na podstawie tego, które prawa do nas najbardziej przemówiły. Na przykład, po zwiedzaniu Auschwitz byłem przerażony, że w tym miejscu, gdzie tak brutalnie zostały pogwałcone wszystkie prawa człowieka, w tym prawo do życia, nie było też miejsca na prawo do prywatności. Stąd pomysł na naszą scenkę, gdzie pokazaliśmy osobę w jednym z najbar- dziej intymnych momentów – tak skomentował spektakl uczestnik z Ukrainy. 20 sierpnia skończył się projekt. Pożegnianie było emocjonalne i ciepłe – wspólne śpiewanie Hej, sokoły, uściski, życzenia, łzy. Mamy nadzieję, że uczestniczki i uczestnicy polsko-ukraińskich warsztatów teatralnych będą dalej nieść w swoim życiu to światełko wiedzy i szacunku dla innych. MDSM Fot. MDSM Pomysł projektu powstał we współpracy ze Stowarzyszeniem Polaków Obwodu Kirowogradzkiego „Polonia” oraz Uczniowskim Klubem Sportowym „Jocker”, działającym przy Zespole Szkół nr 1 w Oświęcimiu, a realizacja była możliwa dzięki wsparciu Fundacji Pamięci Ofiar Auschwitz-Birkenau, IG Metal Wolfsburg oraz Fundacji na Rzecz MDSM. W pierwszej części projektu uczestniczki i uczestnicy omówili historię II wojny światowej na terenach Polski i Ukrainy oraz zastanowili się nad specyfiką pamięci o tych wydarzeniach w swoich krajach. Analiza różnic i podobieństw pokazała, iż źródłami kultury pamięci w grupach są rozmowy w rodzinie, spotkania ze świadkami historii oraz wycieczki szkolne. Podczas zwiedzania Miejsca Pamięci Auschwitz-Birkenau w grupach narodowych młodzież zgłebiła wiedzę na temat historii Auschwitz oraz ogromu tragedii, która tam się wydarzyła. – Byłam w Miejscu Światło w ciemności – polsko-ukraińskie warsztaty teatralne DZIEŃ PAMIĘCI O ZAGŁADZIE ROMÓW 2 sierpnia 2016 r. w Państwowym Muzeum Auschwitz-Birkenau odbyły się uroczystości w ramach obchodów 72. rocznicy likwidacji tzw. obozu cygańskiego. Obok delegacji przedstawicieli Centralnej Rady Niemieckich Sinti i Romów w wydarzeniu uczestniczyli ocaleni z Holokaustu – przedstawiciele państwa polskiego, ambasadorzy, społeczność Sinti i Roma z różnych krajów oraz delegacja przedstawicieli Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu. 1 2 3 4 po uroczystościach w Muzeum. Pozdrowienia do zgromadzonych gości skierowała również Sylvia Löhrmann, minister ds. szkolnictwa i doskonalenia zawodowego, oraz Roman Kwiatkowski, prezes Stowarzyszenia Romów w Polsce. W uroczystościach wzięli udział także uczestnicy polsko-niemieckiego seminarium dla młodzieży Sinti i Romowie w Europie – tożsamość, historia, pamięć, organizowanego przez MDSM po raz czwarty. Wydarzeniu towarzyszyła wystawa o tematyce romskiej ŚLADY TROPY, autorstwa Krzysztofa Gila, polskiego Roma, absolwenta Wydziału Grafiki Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie. Prezentowane prace mają na celu uświadomienie odbiorcy, jak zawodna 5 6 7 8 jest nasza pamięć i przypominać o tym, jak ważną rolę w naszym życiu odgrywa pielęgnowanie pamięci, zwłaszcza tej dotyczącej tak fundamentalnej kwestii, jaką był Holokaust, oraz wyciąganie wniosków, jak daleko idące konsekwencje może nieść ze sobą brak akceptacji na odmienność drugiego człowieka. Jak mówi artysta: Punktem wyjścia dla poszukiwań odpowiedniej formy wyrazu prac rysunkowych lub graficznych są stare fotografie przedstawiające Romów. Fotografia ma na celu utrwalenie przedmiotu, widoku, osoby, zdarzenia. Materializuje obraz chwili, która po zamknięciu się przesłony aparatu nieuchronnie się zmienia. Kawałek światłoczułego papieru, który po wywołaniu obrazu z kliszy staje 9 10 11 12 się fotografią, ma nam przy- nasza pamięć. Wystawę można pominać o tym, co chcieliśmy było zwiedzać w MDSM do 26 utrwalić. Jednak i ona poddana sierpnia 2016 r. MDSM jest próbie czasu tak samo, jak Fot. MDSM Po uroczystościach w Brzezince, na zaproszenie dr. Wernera Köhlera, Konsula Generalnego RFN w Krakowie, ponad 70 gości spotkało się tradycyjnie w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży i uczciło minutą ciszy pamięć prof. Rudolpha Sarközi, Prezesa Stowarzyszenia Kultury Romów Austriackich. Leszek Szuster, dyrektor MDSM, podziękował konsulowi Wernerowi Köhlerowi, którego kadencja dobiega końca, za owocną współpracę w ostatnich latach, a także wsparcie dla Domu, życzliwość i wrażliwość na problematykę oświęcimską. Romani Rose, przewodniczący Centralnej Rady Niemieckich Sinti i Romów, podkreślił ważną tradycję, jaką stało się już coroczne spotkanie w MDSM Obchody 72. rocznicy likwidacji tzw. obozu cygańskiego 13 14 15 16 Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży SINTI I ROMOWIE W EUROPIE – TOŻSAMOŚĆ, HISTORIA, PAMIĘĆ K Fot. MDSM Fot. MDSM iedyś synonim wolności, niezależności, połączenia z naturą, teraz postrzegani jako złodzieje, kłamcy i żebracy. Sinti i Romowie to jedna z najbardziej niedocenianych i niezrozumianych grup etnicznych. Przez ideologię hitlerowską uważani za grupę podludzi (liczba Romów zabitych w czasie II wojny światowej to ok. 500 tys.), w obecnych czasach szykanowani, wytykani palcami. Tak więc co ucięło skrzydła tym, którzy kiedyś byli ptakami? Odpowiedź na to pytanie postanowiła znaleźć dziesięcioosobowa, polsko-niemiecka grupa młodzieży podczas czwartej edycji seminarium (28.07.-03.08.2016 r.) pt. Sinti i Romowie w Europie – tożsamość, historia, pamięć, zorganizowanego przez Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu wraz z Alternatives Jugendzentrum Dessau i Fundację Dialog Pheniben. Zwiedzanie wystawy Romowie. Historia i Kultura Spotkanie z panią Krystyną Gil Pierwszy dzień naszego seminarium rozpoczęliśmy od przedstawienia uczestników i organizatorów, programu naszych spotkań, a także oczekiwań i ewentualnych lęków związanych ze wspólną pracą. Kolejnym punktem programu była nowość dołączona do corocznie odbywających się zajęć – omówienie i wprowadzenie do pracy nad dokumentacją metodą simple show. Grupa seminaryjna została podzielona na dwa zespoły, które przez cały nadchodzący tydzień, codziennie zdobywając nowe informacje, tworzyły filmy poświęcone tematom: „Zagłada Sinti i Romów” oraz „Kultura, i historia Sinti i Romów przed II wojną światową”. Dzień inauguracyjny zakończyliśmy spacerem po Oświęcimiu wraz z wolontariuszem z Austrii, podczas którego poznaliśmy zarówno historyczny, jak i współczesny charakter miasta z ponad 800-letnią przeszłością. Kolejny dzień poświęciliśmy na dogłębne poznanie funkcjonowania społeczności romskiej. Mieliśmy przyjemność uczestniczyć w wykładzie pani Agnieszki Caban z Fundacji Dialog Pheniben, doktor antropologii kulturowej, która od wielu lat zajmuje się inicjatywami, mającymi na celu zwalczanie nienawiści w stosunku do narodu romskiego. Rozpoczynając od tematu przywędrowania Ro- mów do Europy, przeszliśmy do informacji o kulturze oraz współczesnej sytuacji tego narodu w Polsce. Nasze spotkanie zakończyliśmy dyskusją na temat naszej własnej styczności ze społecznością romską w rodzinnych miastach. Następnie powędrowaliśmy z wizytą do budynku Stowarzyszenia Romów w Polsce. Pierwsza część wystawy Romowie. Historia i kultura poświęcona była historii romskiego pochodzenia oraz migracji, druga skupiała się na przedstawieniu odrębności i indywidualności romskiego narodu – w tej części mieliśmy okazję zobaczyć wiele zdjęć przedstawiających tradycyjne romskie rodziny i zawody (zgodne z Romanipen – niepisanym, obowiązującym kodeksem praw i zasad) oraz dzieła artystów zainspirowanych pięknem romskich kobiet i wolnością wypływającą z wędrujących taborów. Trzecia część wystawy poświęcona została ofiarom Porajmos – ludobójstwa na Sinti i Romach. Wieczorem odbyły się warsztaty, podczas których zaznajomiliśmy się z wybranymi biografiami ofiar: Edwarda Paczkowskiego, Franza Rosenbacha i Wald-Friedy Weiss, a także oglądaliśmy film Co się stało z Unku. Krótki żywot Erny Lauenburger. W seminaryjny weekend zmierzyliśmy się z prawdopodobnie najtrudniejszą częścią naszego programu – zwiedza- 1 2 3 4 niem terenów byłego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz I oraz Auschwitz II-Birkenau. Wydarzenie to miało szczególne znaczenie dla tych uczestników, którzy Miejsce Pamięci zwiedzali w swoim życiu po raz pierwszy. Dodatkową uwagę przeznaczyliśmy wystawie w bloku 13, poświęconej zagładzie Sinti i Romów oraz tzw. rodzinnemu obozowi cygańskiemu, przez który przeszliśmy, czytając uprzednio przygotowane cytaty spisane przez naocznych świadków tamtych zdarzeń. W ten sposób dowiedzieliśmy się m.in. o sposobach karania więźniów, sytuacji dzieci w obozie oraz zbrodniczych eksperymentach lekarza SS – Josefa Mengele. Pomiędzy zwiedzaniem obu części obozu, wzięliśmy udział w warsztatach Hate speech zorganizowanych przez stowarzyszenie INTERKULTURALNI PL. Niezwykle ciekawą częścią naszego seminarium były wspólne, międzynarodowe refleksje, kiedy każdy uczestnik mógł opowiedzieć o swoich myślach i uczuciach. W przedostatni dzień naszego seminarium spotkaliśmy się z Romką – Krystyną Gil, Ocalałą z masakry na cmentarzu w Szczurowej. Pani Krystyna jest ostatnią żyjącą osobą, która uratowała się z pogromu Romów, do którego doszło na początku lipca 1943 r. Jako 6-letnie dziecko 5 6 7 8 była świadkiem rozstrzelania 42 członków swej rodziny. Z przejęciem wysłuchaliśmy osobistych przeżyć pani Krystyny. Rozmawialiśmy zarówno o pogromie, o czasach powojennych, jak i o współczesnym, rodzinnym życiu i walce przeciwko dyskryminacji narodu romskiego. 2 sierpnia jest datą szczególną – w tym dniu obchodzimy Dzień Pamięci o Zagładzie Romów. Z tego powodu uczestniczyliśmy w uroczystości upamiętnienia likwidacji tzw. obozu cygańskiego na terenie Auschwitz II-Birkenau. Oprawą muzyczną ceremonii zajął się romski zespół z Węgier. Oprócz społeczności romskiej oraz międzynarodowych delegacji, udział w ceremonii wzięło wiele osób ze świata polityki, takich jak: przedstawiciel węgierskiego parlamentu László Teleki, austriacki polityk Christian Illedits, oraz, co najważniejsze, Ocalały z Holokaustu Raymond Gureme. Po złożeniu kwiatów pod pomnikiem udaliśmy się do budynku MDSM na wernisaż prac artystycznych Krzysztofa Gila. Choć artysta nie mógł być osobiście z nami, to jego sztuka przemawiała sama za siebie. Ostatni wspólny wieczór spędziliśmy w Ogrodach Stowarzyszenia Romów w Polsce, gdzie przy wspólnej zabawie z poczęstunkiem oraz muzyce na żywo, dane nam było zaznać choć skraw- 9 10 11 12 ka wielobarwnego, romskiego życia. Podczas tygodniowego seminarium zdobyliśmy porządną dawkę nowej wiedzy, a także inspiracji do działania przeciwko jakiejkolwiek dyskryminacji innego człowieka, niezależnie od jego pochodzenia. Spotkania i wykłady pozwoliły nam poznać różne sposoby myślenia oraz walki o przełamanie stereotypów. Będziemy walczyć z dyskryminacją, rasizmem oraz przemocą, których ofiarami padają Romowie i Sinti w całej Europie. Bo jak stwierdził wcześniej wspomniany Raymond Gureme: „My, stare pokolenie wznieciliśmy płomień. Teraz to Waszym zdaniem jest utrzymać go i sprawić, by płonął coraz jaśniej, abyśmy byli silniejsi. Powstańcie, młodzi! I stójcie dumnie!”. Karolina Kolano, uczestniczka czwartej edycji seminarium „Sinti i Romowie w Europie – tożsamość, historia, pamięć” Koordynacja seminarium: Elżbieta Pasternak / MDSM Oświęcim, Jana Müller / AJZ Dessau, Joanna Talewicz-Kwiatkowska / Fundacja Dialog Pheniben Seminarium finansowane było ze środków Polsko-Niemieckiej Współpracy Młodzieży w ramach programu grantowego „Zachować Pamięć” oraz Förderverein für die IJBS Oświęcim. 13 14 15 16 Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży 25 LAT DOBREGO SĄSIEDZTWA – JAK POLSKA I NIEMCY RADZĄ SOBIE ZE WSPÓŁCZESNYMI WYZWANIAMI P Na wrocławskim Rynku Obchodzona w tym roku 25. rocznica podpisania 17 czerwca 1991 r. Traktatu między Rzeczpospolitą Polską a Republiką Federalną Niemiec o dobrym sąsiedztwie i przyjaznej współpracy skłoniła uczestników sympozjum do głębszej analizy polsko-niemieckich relacji w ostatnim dwudziestopięcioleciu i zastanowienia się, jak Polska i Niemcy radzą sobie ze współczesnymi wyzwaniami. Podczas siedmiu dni projektu, realizowanego najpierw w Oświęcimiu, a następnie w Krzyżowej, uczestnicy z Polski i Niemiec rozważali znaczenie Traktatu na płaszczyźnie politycznej, społecznej i gospodarczej. Rozpoczynając projekt w Oświęcimiu, nie można było jednak pominąć najbardziej bolesnego w historii nowożytnej okresu stosunków polsko-niemieckich: II wojny światowej i jej skutków. Uczestnicy sympozjum zgodnie przyznali, że wizyta w Państwowym 1 2 3 4 Muzeum Auschwitz-Birkenau była istotnym elementem programu i punktem wyjścia do dyskusji na temat polsko-niemieckich relacji. Jej pogłębieniem było spotkanie z Janem Kapłonem, pracownikiem Działu Zbiorów, i rozmowa na temat roli Miejsca Pamięci w stosunkach między Polską a NRD i RFN. Poruszono kwestię pierwszych niemieckich grup studyjnych w Auschwitz, zaangażowania byłych więźniów (w szczególności Tadeusza Szymańskiego) w pracę z niemieckimi wolontariuszami, wsparcia finansowego płynącego z Niemiec oraz aktualnej współpracy Muzeum z niemieckimi podmiotami. Ważnym aspektem polsko-niemieckich relacji przed rokiem 1991 było powstanie Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży, którego inicjatorami byli przedstawiciele niemieckiej organizacji Akcja Znaków Pokuty / Służby dla Pokoju z siedzibą 5 6 7 8 w Berlinie. Ten temat został pogłębiony podczas spotkania uczestników projektu z dyrektorem Domu Spotkań, Leszkiem Szusterem, który przybliżył ówczesną sytuację polityczną i zapoznał uczestników projektu z rolą i zakresem działań MDSM na tle stosunków polsko-niemieckich. Dyskusja o aktualnej roli MDSM, szczególnie w obszarze edukacji, była doskonałym punktem wyjścia do analizy współczesnych wyzwań stojących przed Polską i Niemcami. Uczestniczący w projekcie studenci, nauczyciele, urzędnicy i przedsiębiorcy podjęli najpierw próbę samodzielnego ich zdefiniowania. Zgodnie ocenili, że mocną stroną polsko-niemieckich relacji jest wymiana kulturalna oraz wymiana młodzieży. Zmiany w tych obszarach były możliwe dzięki pracy „u podstaw”, m.in. takich instytucji jak MDSM w Oświęcimiu czy MDSM w Krzyżowej, oraz wsparciu ze strony rządów obu państw. Przyjęcie Polski do Unii Europejskiej zaowocowało – w opinii uczestników – ujednoliceniem standardów, zacieśnieniem współpracy gospodarczej, polepszeniem relacji społecznych oraz zmniejszeniem różnic w mentalności Polaków i Niemców. Jest jednak jeszcze wiele do zrobienia. Najbardziej istotnym obecnie wyzwaniem dla obu krajów jest kwestia niesienia pomocy uchodźcom. Nierozwiązany zostaje ciągle brak równowagi w nauczaniu języka polskiego w Niemczech w stosunku do nauczania języka niemieckiego w Polsce. Zagadnienie to zostało szerzej omówione podczas spotkania z Rafałem Bartkiem, przewodniczącym Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Niemców na Śląsku Opolskim. Dzięki zapisom w Traktacie mniejszość niemiecka w Polsce uzyskała prawo do nauczania języka niemieckiego i czyni ciągle starania, by poprawić jakość edukacji językowej. Ma również swoich reprezentantów w sejmie RP. Kolejnym priorytetem mniejszości jest powstanie analizy naukowej historii mniejszości niemieckiej po roku 1945. Na zaproszenie Konsula Generalnego RFN w Krakowie uczestnicy sympozjum mieli możliwość spotkania się z Jerzym Millerem, który podzielił się swoim 25-letnim doświadczeniem w pracy w administracji na szczeblu wojewódzkim i centralnym, wielokrotnie podkreślając, jak ważne są dobre relacje sąsiedzkie, i przytaczając wiele przykładów sąsiedzkiej pomocy ze strony Niemiec. Analizując polsko-niemieckie relacje, począwszy od Listu biskupów niemieckich w roku 1965, poprzez wizytę kanclerza RFN Willego Brandta w Polsce w roku 1986, przez pomoc humanitarną oraz wsparcie polskiego podziemia w czasie stanu wojennego i przyjęcie tysięcy polskich imigrantów po Mszę Pojednania w Krzyżowej w 1989 r. i braterski uścisk Helmuta Kohla i Tadeusza Mazowieckiego, uświadomił słuchaczom, jak duży wpływ na wzajemne relacje ma dobra wola i chęć współpracy. Nie inaczej było przez ostatnich 15 lat, kiedy to Niemcy wielokrotnie wspierali Polaków, niosąc pomoc w czasie powodzi stulecia (1997 r.), czy udzielając jej poparcia politycznego podczas negocjacji z Unią Europejską. – Niemcy perfekcyjnie wykorzystali historyczną okazję do odbudowy swego autorytetu w oczach Polaków – powiedział Jerzy Miller. – Pomagali nam budować odnowioną Polskę, będąc nauczycielem, przewodnikiem, adwokatem i lobbystą, partnerem i inwestorem. Teraz Europa stoi przed trudnymi wyzwaniami. Fot. Olga Onyszkiewicz, Dominik Kretschmann Fot. Olga Onyszkiewicz, Dominik Kretschmann od takim tytułem już po raz czwarty odbyło się w Międzynarodowym Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu międzypokoleniowe sympozjum Drogi wolności. Akademia na peryferiach poświęcone polskim i niemieckim drogom ku wolności. Celem tego projektu – którego koncepcję wypracowali wspólnie przedstawiciele zarządów, dyrekcji oraz działów edukacyjnych Fundacji na Rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu i Fundacji „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego – jest spotkanie polskich i niemieckich reprezentantów różnych generacji i wspólne przejście zawiłymi powojennymi ścieżkami wolności i zniewolenia. Magazyn waliz pozostałych po ofiarach Auschwitz 9 10 11 12 13 14 15 16 Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 Fot. Olga Onyszkiewicz, Dominik Kretschmann Międzynarodowy Dom Spotkań Młodzieży Uczestnicy sympozjum w Krakowie przed potrzebującymi pomocy – powiedział. Podpisanie Traktatu w 1991 r. otworzyło drogę do powstania wielu niemieckich instytucji w Polsce, m.in. Konsulatu Generalnego RFN w Krakowie. Kończący już swoją służbę Konsul Generalny, dr Werner Köhler, przybliżył uczestnikom projektu rolę i zakres działań konsulatu, poinformował również o innych niemieckich i polsko-niemieckich instytucjach w Krakowie. Blok tematyczny poświęcony perspektywom dobrego sąsiedztwa Polski i Niemiec zamykał wykład dr Moniki Sus, w którym podsumowała ona główne wyzwania stojące przed Polakami i Niemcami. Do niemieckiej historii Dolnego Śląska nawiązał Rainer Sachs, oprowadzając seminarzystów śladami polsko-niemieckiej kultury po centrum Wrocławia, dokładnie wyjaśniając polityczne, gospodarcze i społeczne skutki koligacji rodzin panujących na Śląsku oraz zmiany, jakie zaszły w mieście po roku 1945. Bardzo ciekawym doświad- Olga Onyszkiewicz Projekt zrealizowany został dzięki wsparciu Fundacji Współpracy Polsko-Niemieckiej, Fundacji na Rzecz Międzynarodowego Domu Spotkań Młodzieży w Oświęci- miu oraz Fundacji „Krzyżowa” dla Porozumienia Europejskiego. Partnerzy projektu: Kreisau-Initiative e.V., Konsulat Generalny RFN w Krakowie i Wrocławiu. Według oceny uczestników projekt dostarczył im nie tylko nową wiedzę i możliwość ciekawych spotkań w interesujących miejscach, ale zainspirował do nowych działań: Uważam, że tego typu projekty są potrzebne. Mnie osobiście dają one siłę do działania. Udział w sympozjum „Drogi wolności” zrodził w mojej głowie kilka pomysłów, które (mam nadzieję) uda mi się zrealizować w przyszłości. Intrygujące i bardzo wzbogacające wiedzę merytoryczną było spotkanie z Jerzym Millerem w Krakowie i oprowadzanie po Wrocławiu. Bardzo ciekawe było zwiedzenie Zajezdni przed jej otwarciem. Rzadka możliwość zobaczenia wystawy w trakcie jej tworzenia. Spotkania i rozmowy polsko-niemieckie zapewniły mi większy poziom zrozumienia aktualnej sytuacji politycznej obu państw. Fot. Olga Onyszkiewicz, Dominik Kretschmann Powinniśmy pomóc Niemcom we wspólnej budowie silniejszej Europy. Jerzy Miller poruszył także kwestię uchodźców i zobowiązań Polski, jako pełnoprawnego członka UE, oraz Polaków, jako narodu od wieków emigrującego i szukającego schronienia lub lepszego życia w innych krajach. – Czy my, Polacy, którzy sami emigrujemy, mamy prawo zamknąć granicę przed imigrantami? Mamy prawo się bać, ale nie wolno nam zamykać się czeniem dla uczestników projektu było spotkanie z Markiem Stanielewiczem, artystą grafikiem, w dawnej zajezdni MPK przy ulicy Grabiszyńskiej, gdzie 26 sierpnia 1980 r. wybuchł strajk solidarnościowy. W tym miejscu narodziła się wrocławska „Solidarność”, ale również rozpoczęło się formowanie tożsamości współczesnego Wrocławia. Zajezdnia stała się symbolem tamtych wydarzeń. Obecnie powstaje tam Centrum Historii Zajezdnia, obiekt muzealno-wystawienniczy, w którym przedstawiona zostanie powojenna historia Wrocławia. Otwarcie wystawy już wkrótce. Projekt zakończył się w Fundacji „Krzyżowa”, która jest symbolem polsko-niemieckiego pojednania. To tutaj 12 listopada 1989 r. Tadeusz Mazowiecki, pierwszy niekomunistyczny premier Polski, i Helmut Kohl, kanclerz wchodzących na drogę zjednoczenia Niemiec, przekazali sobie podczas Mszy Pojednania znak pokoju, który stał się symbolicznym zamknięciem najtragiczniejszego rozdziału historii stosunków polsko-niemieckich. Spotkanie z Janem Kapłonem 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Centrum Żydowskie Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 BADANIA NA CMENTARZU ŻYDOWSKIM W OŚWIĘCIMIU Fot. CŻ Fot. CŻ N a terenie cmentarza żydowskiego w Oświęcimiu w sierpniu rozpoczęły się szeroko zakrojone badania połączone z projektem dotyczącym pojednania, podejmującym temat kulturowego i fizycznego ludobójstwa na cmentarzach żydowskich. Oświęcimski cmentarz został zbezczeszczony przez nazistów w czasie II wojny światowej. Macewy zostały uszkodzone i usunięte z cmentarza na potrzeby prac budowlanych naziści utworzyli na terenie cmentarza obóz po tym, jak społeczność żydowska otrzymała zakaz dokonywania tam pochówków. nazistów. Informacje ta pozwolą na nowe spojrzenie na charakter ludobójstwa kulturowego i fizycznego w tym miejscu, zapewnią bogaty materiał dla badaczy zainteresowanych przedwojennym żydowskiego życiem i doprowadzą do opracowania narzędzi edukacyjnych mówiących o żydowskim dziedzictwie oraz Holokauście. Ważnym aspektem projektu było uporządkowanie cmentarza. Praca ta była prowadzona przez Stevena Reece’a z Matzevah Foundation, który angażuje się w nią od trzech lat. – Od 2013 r. wolontariusze z naszej fundacji usuwają zarośla i śmieci na cmentarzu żydowskim. W 2014 r. dołączyli do nich wolontariusze z Akcji Znaków Pokuty, a także osoby z Oświęcimia. Wspólnie naprawiono kilka fragmentów muru zewnętrznego, ustawiono macewy na 25 betonowych podstawach, a także stworzono żwirową ścieżkę łączącą chodniki oraz ohel w tylnej części cmentarza. Cała nasza praca ma na celu upamiętnienie i zachowanie dziedzictwa żydowskiego Oświęcimia – powiedział. Zespół współpracował także z Centrum Żydowskim w Oświęcimiu, Akcją Znaków Pokuty / Służby dla Pokoju w Berlinie, Międzynarodowym Domem Spotkań Młodzieży w Oświęcimiu, Gminą Wyznaniową Żydowską w Bielsku-Białej, Erinnerungsort Topf & Söhne – Die Ofenbauer von Auschwitz (Miejsce Pamięci Topf & Sohne – budowniczy pieców Auschwitz), lokalnymi harcerzami i studentami z Uniwersytetu Staffordshire. Wycięto część rosnącej na cmentarzu zieleni, ponownie ustawiono sześć macew i wybudowano nową ścieżkę. Specjaliści z Uniwersytetu Jagiellońskiego, Rohatyn Jewish Heritage oraz Państwowego Muzeum 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Auschwitz-Birkenau odwiedzali uczestników projektu w trakcie prowadzonych prac. Praca stanowi część projektu Rejestrowanie kulturowego ludobójstwa i miejsc zbrodni na cmentarzach żydowskich, który jest finansowany przez International Holocaust Remembrance Alliance. Projekt ten ma na celu podniesienie świadomości na temat przyczyn i skutków kulturowego i fizycznego ludobójstwa (wykorzystując cmentarze żydowskie zbezczeszczone przez niemieckich nazistów jako punkt wyjścia), w celu bezpośredniego zwalczania współczesnego rasizmu, ksenofobii i wrogości. Projekt będzie realizowany przez dwa lata. Wyniki badania w Oświęcimiu będą opublikowane wiosną 2017 r. Dr Caroline Sturdy Colls Staffordshire University Fot. CŻ Fot. CŻ Fot. Maciek Zabierowski Interdyscyplinarny, międzynarodowy zespół z Uniwersytetu Staffordshire (Wielka Brytania), Matzevah Foundation (USA) oraz Fundacja Zapomniane (Polska) zlokalizowała i skatalogowała macewy znajdujące się na terenie cmentarza przy użyciu szerokiego zakresu metod archeologicznych stosowanych w pracy kryminalistycznej. Projekt, który był prowadzony przez Dr Caroline Sturdy Colls z Staffordshire University, wykorzystuje nieinwazyjne techniki, takie jak mapowanie, fotograme- tria, skanowanie laserowe i georadar (GPR). Ich celem jest odtworzenie pierwszego dokładnego planu cmentarza i zachowanych macew po to, aby udokumentować profanację cmentarza przez niemieckich nazistów w czasie wojny, powojenny wandalizm, a także w celu identyfikacji wszelkich znajdujących się pod ziemią dowodów kulturowego i fizycznego ludobójstwa. Dzięki metodom cyfrowej humanistyki i technologii, stosowanych w grach komputerowych, zespół planuje stworzyć bardzo szczegółową wizualizację 3D cmentarza i poszczególnych macew. Dr Caroline Sturdy Colls: – Poprzez wykorzystanie szerokiego wachlarza technik, nasz zespół dokumentował wszystkie kompletne i zniszczone macewy, a także zarejestrował znajdujące się na ziemi i pod ziemią dowody odnoszące się do bezczeszczenia terenu przez 14 15 16 Centrum Dialogu i Modlitwy Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 MÓJ WOLONTARIAT W OŚWIĘCIMIU R ok temu wyjechałem z rodzinnego domu w Lueneburgu, aby pracować jako wolontariusz w Centrum Dialogu i Modlitwy w Oświęcimiu. Wcześniej tylko raz byłem w Oświęcimiu jako turysta. Zwiedziłem wówczas Muzeum Auschwitz i dlatego z ogromną motywacją podszedłem do pracy w tak istotnym dla mnie miejscu. Zapoznałem się z historią Oświęcimia i bez wątpienia stwierdzam, że podjąłem słuszną decyzję o przyjeździe tutaj. stała przygotowana przez Jochena Schmidta, składała się z czarno-białych zdjęć, wykonanych w większości przez niemieckich żołnierzy, a także z fragmentów cytatów i listów ofiar oraz ocalałych z Holokaustu. Dodatkowo otrzymałem możliwość pisania artykułów dla miesięcznika „Oś”. Parę miesięcy wcześniej napisałem tekst o spotkaniu młodych dziennikarzy w Oświęcimiu. Dużym wyzwaniem było dla mnie przeprowadzanie wywiadów z uczestnikami międzynarodowych konferencji. Fot. CDiM Próbowałem swoich sił również w recepcji, a także jako fotograf uwieczniający grupy podczas Światowych Dni Młodzieży. Szczególnie ostatnie zadanie było dla mnie bardzo ciekawe. Miałem okazję poznać młodych ludzi z całego świata, którzy podczas dwóch tygodni stworzyli atmosferę, jakiej jeszcze nigdy w życiu nie odczułem. Podczas przygotowania wystawy o warszawskim getcie Rozpoczynając pracę, otrzymałem jasno określone zadania. Jednym z nich było działanie jako przewodnik oprowadzający grupy po Oświęcimiu. Wiedzę na temat Oświęcimia czerpałem z książek i Internetu. Uczyłem się o czasach średniowiecznych, historii Żydów oświęcimskich oraz historii pojedynczych budynków i miejscach w mieście. Miejsca Pamięci, Centrum Żydowskiego, wystawy Mariana Kołodzieja w Harmężach i spotkania ze świadkami historii. Podczas projektu zauważyłem, że wiele grup bardzo przeżywało wizytę w byłym niemieckim obozie zagłady. Byłem w ciągłym kontakcie mailowym z naszymi gość- mi, aby ich przygotować do Dzięki temu wielu z nich pobytu w Oświęcimiu. emocjonalnie podchodziło do aspektu historycznego, Spotkania ze świadka- który pomógł im uznać znami historii były dla wielu czenie uczenia się na błęz naszych gości ważnym dach przeszłości. doświadczeniem, ponieważ otrzymali okazję do zapo- Oprócz tego miałem dodatznania się z historią Miejsca kową możliwość pomocy Pamięci w sposób bezpo- w przygotowaniu wystawy średni, co trudno znaleźć zdjęć z getta warszawskiew książkach historycznych. go. Ekspozycja, która zo- Podsumowując mój pobyt w Oświęcimiu, mogę teraz powiedzieć że jestem szczęśliwy i dumny z tego, iż mogłem tutaj pracować. Poznałem znaczenie upamiętniania historii i przez moją pracę mogłem się do tego procesu choć w małym stopniu przyczynić. Jakob Niezborala Po trzech tygodniach byłem już wystarczająco przygotowany i mogłem oprowadzać pierwszych gości. Musiałem się jeszcze przyzwyczaić do wystąpień publicznych, ale z każdą następną grupą miałem więcej pewności siebie. Podczas oprowadzania, trafiałem często na zainteresowaną i skupioną młodzież, która przedtem nie mogła sobie wyobrazić, że Oświęcim ma tak ciekawą i starą historię. Fot. CDiM Podczas wolontariatu zajmowałem się organizacją programów dla grup szkolnych i studyjnych, które przez kilka dni zostawały w Centrum Dialogu i Modlitwy. Moim zadaniem było rezerwowanie różnych punktów zwiedzania, np. W czasie oprowadzania gości po Oświęcimiu 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 Kultura Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 WYSTAWA O DEPORTACJACH MIESZKAŃCÓW POWSTAŃCZEJ WARSZAWY DO AUSCHWITZ W GOOGLE CULTURAL INSTITUTE lata temu, 12 sierpnia 1944 r., do niemieckiego nazistowskiego obozu koncentracyjnego i zagłady Auschwitz 72 II-Birkenau dotarł pierwszy transport cywilnych mieszkańców Warszawy aresztowanych masowo po wybuchu powstania i osadzonych w obozie przejściowym w Pruszkowie – Durchgangslager 121. Z okazji rocznicy że ich losy – poprzez masowe aresztowania do obozu przejściowego w Pruszkowie, deportację do Auschwitz, pobyt w obozie aż do dalszych deportacji w głąb Niemiec lub momentu wyzwolenia w Auschwitz 27 stycznia 1945 r. Tekst historyczny wzbogacają fragmenty relacji i wspomnień oraz historyczne fotografie. W trakcie Powstania Warszawskiego i po jego stłumieniu Niemcy deportowali z Warszawy ok. 550 tys. jej mieszkańców i około 100 tys. ludzi z najbliższych okolic miasta. Skierowano ich do specjalnie w tym celu uru- chomionego obozu przejściowego w Pruszkowie pod Warszawą. 55 tysięcy osób Niemcy deportowali do obozów koncentracyjnych. W obozie Auschwitz II-Birkenau Niemcy osadzili ok. 13 Fot. APMA-B W transporcie z 12 sierpnia było 1984 mężczyzn i chłopców, których oznaczono numerami od 190912-192895, oraz ponad 3800 kobiet i dziewcząt, które oznaczono numerami 83085-86938. Kobiety i dzieci umieszczono w obozie kobiecym BIa, natomiast mężczyzn w obozie kwarantanny męskiej BIIa w Birkenau. Nie tatuowano im numerów obozowych. Autorką ekspozycji jest Helena Kubica, historyk z Centrum Badań Muzeum Auschwitz. Przedstawiła ona m.in. niemiecką politykę wobec cywilnej ludności Warszawy w okresie Powstania, a tak- Fot. APMA-B Międzynarodowe Centrum Edukacji o Auschwitz i Holokauście udostępniło nową wystawę w Google Cultural Institute – Deportacje mieszkańców Warszawy do Auschwitz po wybuchu Powstania Warszawskiego. Barbara Chełmińska Franciszka Chełmińska KULTURALNY ROZKŁAD JAZDY • 25 września Jesień Oświęcimska 2016 Na oświęcimskim Rynku Głównym zagości Teatr Pijana Sypialnia z Warszawy. Będzie różnorodnie – muzycznie, teatralnie i tanecznie. Na niezapomniane popołudnie zaprasza Oświęcimskie Centrum Kultury. W programie spotkania z Teatrem Pijana Sypialnia znajdą się: koncert Filharmonii Pijanej Sypialni pod dyrekcją Daniela Zielińskiego, spektakl Wodewil Warszawski w reżyserii Stanisława Dembskiego oraz Potańcówka przedmiejska. Teatr Pijana Sypialnia to największy niezależny teatr w Polsce skupiający aktorów, tancerzy, muzyków i wokalistów. Godz. 13.00-18.00, Rynek Główny w Oświęcimiu Oświęcimskie Centrum Kultury 2 3 4 5 6 7 8 9 10 z obozu 18 stycznia 1945 r. tzw. marszem śmierci w kierunku Wodzisławia Śląskiego oraz Gliwic, skąd dalej transportowani byli koleją do obozów w głąb Rzeszy (kobiety i dziewczynki do Ravensbrück i Bergen-Belsen, mężczyzn i chłopców głównie do Mauthausen i jego podobozów). Wyzwolenia w obozie Auschwitz doczekało co najmniej 400 osób z transportów pruszkowskich (ponad 160 kobiet), w tym co najmniej 125 dzieci i młodocianych, a wśród nich dziewiętnaścioro urodzonych w obozie. Wystawa w Google Cultural Institute dostępna jest w polskiej i angielskiej wersji językowej. Paweł Sawicki WRZESIEŃ/PAŹDZIERNIK 2016 • 18 września Recital fortepianowy Katarzyny Musiał pt. Viva España W Oświęcimskim Centrum Kultury odbędzie się, w ramach projektu Dom otwarty z cyklu: Muzyka – źródło skojarzeń recital fortepianowy Katarzyny Musiał. Katarzyna Musiał ukończyła z wyróżnieniem Akademię Muzyczną w Krakowie, uzyskała Artist Diploma w Academy of Music w Vancouver oraz Diploma in Advanced Music Performance Studies na Uniwersytecie Concordia w Montrealu. Katarzyna Musiał – należąca do elitarnego grona Artystów Steinway – koncertuje jako solistka i kameralistka, a także z orkiestrami w Ameryce Północnej, Europie i Azji. Artystka, która gościła już w Oświęcimskim Centrum Kultury w 2014 r., zachwyca publiczność repertuarem, który obejmuje wiele różnych stylów od baroku do współczesności. Godz. 18.00, bilety: 10 zł. Przed dokonaniem rezerwacji i zakupu biletów prosimy o zapoznanie się z regulaminami dostępnymi na stronie www.ock.org.pl. Oświęcimskie Centrum Kultury 1 tysięcy z nich, począwszy od noworodków do ludzi w podeszłym wieku. To ponad połowa ogólnej liczby Polaków deportowanych z całego dystryktu warszawskiego od sierpnia 1940 r. do września 1944 r. W okresie od 10 do 17 stycznia 1945 r. wywieziono z Birkenau do obozów usytuowanych na przedmieściach Berlina (podobozy KL Sachsenhausen) około 100 najmłodszych chłopców razem z matkami lub opiekunkami oraz ponad 500 kobiet i dziewczynek, wśród nich także matki z urodzonymi w obozie dziećmi. Ci spośród warszawiaków, których nie wywieziono w 1944 r. do obozów w Niemczech, zostali wyprowadzeni 11 • 27 września Demontaże literatury – Dobrze się myśli Sienkiewiczem? Miejska Biblioteka Publiczna im. Łukasza Górnickiego Galeria Książki w Oświęcimiu zaprasza na kolejną odsłonę cyklu spotkań o literaturze Demontaże literatury. Wrześniowe spotkanie, które poprowadzi prof. Ryszard Koziołek, będzie poświęcone twórczości Henryka Sienkiewicza. Wstęp wolny. Godz. 18.00 Miejska Biblioteka Publiczna im. Łukasza Górnickiego Galeria Książki w Oświęcimiu • 8 października Koncert Stanisławy Celińskiej W Oświęcimskim Centrum Kultury zaśpiewa Stanisława Celińska, prezentując utwory z płyty pt. Atramentowa. Towarzyszyć jej będzie zespół muzyczny pod kierownictwem Macieja Muraszko. Atramentowa to album studyjny Stanisławy Celińskiej z piosenkami poetyckimi, wydany w 2015 r. Płyta złożona jest z utworów stworzonych wyłącznie z myślą o talencie Stanisławy Celińskiej. Niepowtarzalne teksty do kompozycji Macieja Muraszko napisali: Wojciech Młynarski, Dorota Czupkiewicz oraz Muniek Staszczyk i Marcin Sosnowski. Maciej Muraszko zaaranżował również na nowo ulubione utwory artystki, które dzięki nowemu wykonaniu nabrały niezwykłej pogody ducha. Godz. 18.00, bilety: 75 zł, 65 zł, 55 zł. Przed dokonaniem rezerwacji i zakupu biletów prosimy o zapoznanie się z regulaminami dostępnymi na stronie www.ock.org.pl. Oświęcimskie Centrum Kultury 12 13 14 15 16 Oś – Oświęcim – Ludzie – Historia – Kultura, nr 101, wrzesień 2016 FOTOREPORTAŻ Około dwóch tysięcy osób wzięło udział w uroczystościach upamiętniających o. Maksymiliana Kolbe zamordowanego 75 lat temu, 14 sierpnia 1941 r., w niemieckim nazistowskim obozie koncentracyjnym i zagłady Auschwitz. W rocznicę tych wydarzeń uroczystą mszę świętą przy Bloku Śmierci odprawił metropolita krakowski kardynał Stanisław Dziwisz. W uroczystościach wzięła udział Premier RP Beata Szydło, biskupi, księża i zakonnicy, a także parlamentarzyści oraz przedstawiciele władz samorządowych. Gośćmi honorowymi była rodzina Maksymiliana Kolbe oraz byli więźniowie obozu Auschwitz. Podczas rocznicowych uroczystości kwiaty i znicze złożono pod Ścianą Śmierci na dziedzińcu bloku 11, a także na obozowym placu apelowym, gdzie 29 lipca 1941 r. Maksymilian Kolbe ofiarował życie za współwięźnia Franciszka Gajowniczka. Modlono się również w celi głodowej w bloku 11. Poniżej publikujemy fotografie autorstwa Bartosza Bartyzela i Marka Lacha ilustrujące to wydarzenie. 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16
