Wielcy z Tarnowa

Stawiamy pomniki trwalsze niż ze spiżu.
Firma kamieniarska
Wielcy z Tarnowa
Gdy w roku 2013 obchodziliśmy 150-lecie urodzin profesora
Romana Dzieślewskiego, a SEP ogłosił ten rok rokiem pamięci o tym
nestorze polskiej elektryki, pierwszym polskim profesorze elektrotechniki, rektorze Politechniki Lwowskiej pochodzącym z Tarnowa
(Energetyka 2013, nr 2) przypomniało mi się jeszcze jedno wydarzenie związane z tym miastem. W roku jubileuszowym 2000 obchodzono 90-lecie energetyki tarnowskiej, a podczas uroczystości uhonorowano pamięć profesora Jana Studniarskiego, polskiego elektrotechnika, pioniera elektryfikacji Polski, pierwszego dyrektora Elektrowni
Miejskiej w Tarnowie w latach 1910 -1920, rektora Akademii Górniczej (obecnie AGH) w Krakowie w latach 1922-1924. Uczestnikom
uroczystości wręczono okazjonalne medale, na budynku odsłonięto
tablicę pamiątkową. Dziś w budynku mieści się Biuro Obsługi Klienta
Tauron, a ulica nosi imię profesora. Z tyłu zabudowań przepływa potok Wątok oddzielający teren od ogrodzonego Cmentarza Starego,
na którym spoczywa zwany „Edisonem z Tarnowa” – Jan Szczepanik
(1872-1926).
W wydanej w tym roku książce „Wielcy zapomniani. Polacy
którzy zmienili świat” M. Boruckiego wśród 39 wybitnych inżynierów, naukowców znalazł się ten pochodzący z Tarnowa nauczyciel
i wynalazca. Dzięki znanemu powszechnie wybitnemu amerykańskiemu pisarzowi i podróżnikowi Markowi Twainowi zapewne wiedział o nim sam Tesla. O wizycie Twaina u Szczepanika wspominają
P. i K.K. Słowińscy w swojej wydanej w 2014 roku książce „Władca
piorunów. Nikola Tesla i jego genialne wynalazki.” Coraz chętniej po
postać i osiągnięcia Szczepanika sięgają wszyscy zafascynowani
jego wynalazkami. Choć większość najgłośniejszych wynalazków
była związana z włókiennictwem, np. nanoszenie obrazu na materiał
(także tkaniny wzorzyste), zmiany w maszynach tkackich, czy kamizelki kuloodporne, to nie brakuje powiązań z elektrycznością. W 1897
roku opatentował telektroskop, czyli „aparat do reprodukowania obrazów na odległość za pośrednictwem elektryczności”, protoplastę
dzisiejszej telewizji. Było to urządzenie do przesyłania na odległość
ruchomego obrazu kolorowego wraz z dźwiękiem za pośrednictwem
elektryczności. Zastosował po raz pierwszy metodę elektrofotooptyczną w powstawaniu tkaniny gobelinowej, przeprowadził adaptację
maszyny Jacquarda przez wprowadzenie elektrycznego sterowania.
Ponadto przypisuje się Szczepanikowi prekursorstwo w wynalezieniu fotografii i filmu barwnego. Wszechstronne zainteresowania wynalazcy można uzupełnić projektem elektrycznego karabinu, który
w ciągu minuty mógł oddać kilkanaście strzałów, a Szczepanik złożył go austriackim władzom wojskowym. Szczepanikowi nie były obce wynalazki Hertza, Popowa, Tesli
i Marconiego, które były dokonane w końcu XIX wieku. Nasz wynalazca zajmował się problemem telegrafu iskrowego, a nawet zajmował się przez jakiś czas praktycznie telegrafią iskrową. Na zlecenie
rządu austriackiego prawdopodobnie uruchomił nawet jedną z pierw-
strona 376
szych próbnych stacji. Ale bogate archiwum wynalazcy zostało spalone przez Niemców w czasie Powstania Warszawskiego w 1944 r.
i trudno dziś zebrać materiały o losach wynalazków.
Można oczywiście wspominać wiele osób związanych z Tarnowem. Prawie każdy zainteresowany wydarzeniami gospodarczymi odnotował informacje o próbie przejęcia tarnowskich A
­ zotów.
Powstały one w 1927 roku z inicjatywy prezydenta Ignacego Mościckiego, a zasługi dla ugruntowania ich pozycji przypisuje się
ministrowi ­Eugeniuszowi Kwiatkowskiemu, ówczesnemu dyrektorowi w latach 1931-1935.
Mościcki – twórca wykorzystywanej na szeroką skalę metody
wiązania azotu z powietrza za pomocą energii elektrycznej (m.in.
w przemyśle aluminiowym) oraz konstruktor kondensatorów wysokiego napięcia (Energetyka 2009, nr 1) Popiersia obu znajdują się na
terenie parku otaczającego willę Kwiatkowskiego.
Warto poznawać historię mniejszych miejscowości, miast
i poszukiwać elektryzujących życiorysów, ciekawostek związanych
z energetyką, elektryką i elektrotechniką.
Kilka miesięcy temu pochodzący z Tarnowa ks. profesor M
­ ichał
Heller został uhonorowany Doktoratem Honoris Causa Uniwersytetu
Śląskiego. Ten pierwszy Polak, laureat Nagrody Templetona („teologicznego Nobla”) łączy udanie fizykę, kosmologię, filozofię i teologię.
Kilka lat przed nim tę nagrodę otrzymał John D. Barrow (nie pochodzi
z Tarnowa), którego „Książka o niczym” dopiero co trafiła na półki
księgarskie. Warto po nią sięgnąć, aby odróżniać próżnię kwantową od próżności. Po wszystkie wspomniane książki warto sięgnąć,
choćby z powodu zbliżających się wakacji, aby poprawić obraz polskiego czytelnictwa.
Miłośnikom wycieczek górskich można przypomnieć, że z Tarnowem był związany twórca Orlej Perci w Tatrach Wysokich ks. Walenty Gadowski, a autorem pieśni harcerskiej „Płonie ognisko w lesie”, napisanej w Tarnowie, był pisarz Jerzy Braun. To tylko kilka wybranych postaci z Tarnowa, a ilu jeszcze z nich
zapisze się w naszej pamięci, czas pokaże.
Stach
www.energetyka.eu
maj
2015