Digitalizacja i archiwistyka społeczna szansą na ochronę i

Digitalizacja i archiwistyka społeczna szansą na ochronę i

Digitalizacja i archiwistyka społeczna
szansą na ochronę i upowszechnienie prywatnych kolekcji.
Autorka opracowania Bernadetta Czapska
email: [email protected]
Wrocław, marzec 2014
Spis treści
I. Wstęp
II. Ustawy, Rozporządzenia, Dokumenty
1
2
III. Strategie i Programy
5
IV. Centra Kompetencji
7
V. Opracowania dotyczące Digitalizacji i Archiwistyki Społecznej
….
8
I. WSTĘP
Mówiąc o dziedzictwie kulturowym nie można pominąć zasobów prywatnych kolekcji.
W działania mające na celu należytą ochronę i upowszechnianie tych zasobów powinny włączyć
się: Mecenat Państwa, sektor ngo i środowisko kolekcjonerskie. Chcielibyśmy, aby trójstronna
współpraca zaowocowała sukcesywnym digitalizowaniem obiektów kolekcjonerskich
i lokowaniem ich zarówno w strukturach instytucji państwowych, jak i w archiwach społecznych.
Tylko w ten sposób można budować partnerstwo, współodpowiedzialność za zbiory i pomost
będący platformą porozumienia i współdziałania.
Poniżej przedstawiamy fragmenty podstawowych dokumentów ujętych w kontekście
ochrony i upowszechniania prywatnych kolekcji oraz postulowane rozwiązania stanowiące, naszym
zdaniem, filary pomostu, który próbujemy stworzyć.
Uważamy, iż punktem wyjścia do wskazanych działań powinno być:
•
Określenie statusu, miejsca i roli prywatnych kolekcji w poczynaniach instytucji
realizujących misję Mecenatu Państwa na rzecz ochrony kultury i dziedzictwa narodowego.
•
Podniesienie rangi prywatnych zasobów kolekcjonerskich i objęcie ich odrębnym aktem
prawnym.
•
Wprowadzenie
legislacyjnych
regulacji
dotyczących
prywatnych
zasobów
kolekcjonerskich: prawa własności, zasad udostępniania zbiorów, prawa do bezpłatnej
konserwacji zbiorów.
•
Wraz ze środowiskiem naukowym podjęcie starań na rzecz nadania Wiedzy
o kolekcjonerstwie statusu przedmiotu akademickiego i włączenia go do programu studiów.
Docelowo powinno nastąpić:
•
Powołanie Ośrodka Badań i Dokumentacji Kolekcjonerskich – na podst. Art.2 Ustawy
z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej.
Lub
•
Utworzenie Pracowni Badań i Dokumentacji Kolekcjonerskich w ramach jednego
z Centrów Kompetencji działających w oparciu o „Program digitalizacji dóbr kultury oraz
gromadzenia, przechowywania i udostępniania obiektów cyfrowych w Polsce 2009-2020”
albo instytucji wskazanej przez wszystkie zainteresowane strony.
Lub
•
Stworzenie innej formy organizacyjnej zajmującej się ochroną prywatnych kolekcji.
1
II. USTAWY, ROZPORZĄDZENIA, DOKUMENTY.
1. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483, ze
zm.),
http://www.sejm.gov.pl/prawo/konst/polski/kon1.htm
Art. 6.
1. Rzeczpospolita Polska stwarza warunki upowszechniania i równego dostępu do dóbr
kultury, będącej źródłem tożsamości narodu polskiego, jego trwania i rozwoju.
2. Rzeczpospolita Polska udziela pomocy Polakom zamieszkałym za granicą w zachowaniu
ich związków z narodowym dziedzictwem kulturalnym.
2. Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. 2003 nr
162 poz. 1568).
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU20031621568
Art. 6. (dla potrzeb niniejszego wykazu przywołany został tylko ustęp 2 tej Ustawy)
1. Ochronie i opiece podlegają, bez względu na stan zachowania:
2) zabytki ruchome będące, w szczególności:
a) dziełami sztuk plastycznych, rzemiosła artystycznego i sztuki użytkowej,
b) kolekcjami stanowiącymi zbiory przedmiotów zgromadzonych i uporządkowanych według
koncepcji osób, które tworzyły te kolekcje,
c) numizmatami oraz pamiątkami historycznymi, a zwłaszcza militariami, sztandarami,
pieczęciami, odznakami, medalami i orderami,
d) wytworami techniki, a zwłaszcza urządzeniami, środkami transportu oraz maszynami
i narzędziami świadczącymi o kulturze materialnej, charakterystycznymi dla dawnych
i nowych form gospodarki, dokumentującymi poziom nauki i rozwoju cywilizacyjnego,
e) materiałami bibliotecznymi, o których mowa w art. 5 ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r.
o bibliotekach (Dz. U. Nr 85, poz. 539, z1998 r. Nr 106, poz. 668, z2001 r. Nr 129, poz.
1440 oraz z 2002r. Nr 113, poz. 984),
f) instrumentami muzycznymi,
g) wytworami sztuki ludowej i rękodzieła oraz innymi obiektami etnograficznymi,
h) przedmiotami upamiętniającymi wydarzenia historyczne bądź działalność wybitnych
osobistości lub instytucji;
3. Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności
kulturalnej (Dz. U. 1991 nr 114 poz. 493).
http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19911140493
Art. 1.
1. Działalność kulturalna w rozumieniu
upowszechnianiu i ochronie kultury.
niniejszej
ustawy
polega
na
tworzeniu,
2
2. Państwo sprawuje mecenat nad działalnością kulturalną polegający na wspieraniu
i promocji twórczości, edukacji i oświaty kulturalnej, działań i inicjatyw kulturalnych oraz
opieki nad zabytkami.
3. Minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego może wspierać
finansowo, w ramach mecenatu państwa, realizację planowanych na dany rok zadań
związanych z polityką kulturalną państwa, prowadzonych przez instytucje kultury i inne
podmioty nie należące do sektora finansów publicznych.
4. Mecenat, o którym mowa w ust. 2 i 3, sprawują także organy jednostek samorządu
terytorialnego w zakresie ich właściwości.
Art. 2.
Formami organizacyjnymi działalności kulturalnej są w szczególności: teatry, opery,
operetki, filharmonie, orkiestry, instytucje filmowe, kina, muzea, biblioteki, domy kultury,
ogniska artystyczne, galerie sztuki oraz ośrodki badań i dokumentacji w różnych
dziedzinach wiedzy.
4. Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach. (Dz.U. 1983
nr 38 poz. 173) http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19830380173
Rozdział 1
Przepisy ogólne.
Art. 2.
1. Narodowy zasób archiwalny służy nauce, kulturze, gospodarce narodowej oraz potrzebom
obywateli.
Rozdział 2
Postępowanie z materiałami archiwalnymi.
Art. 11.
1. Jednostki organizacyjne państwowej sieci archiwalnej mogą przyjmować na przechowanie
materiały archiwalne będące własnością bądź na podstawie innego tytułu pozostające
w posiadaniu niepaństwowych jednostek organizacyjnych oraz osób fizycznych.
Rozdział 3
Państwowy zasób archiwalny.
Art. 28.
Do zakresu działania archiwów państwowych należy w szczególności:
1. kształtowanie państwowego zasobu archiwalnego,
2. prowadzenie rejestru niepaństwowego zasobu archiwalnego,
(…)
7. popularyzacja wiedzy o materiałach archiwalnych i archiwach oraz prowadzenie
działalności informacyjnej,
8. wykonywanie zadań określonych w ustawie lub w odrębnych przepisach.
Rozdział 4
Niepaństwowy zasób archiwalny.
Art. 46.
1. Nieewidencjonowany niepaństwowy zasób archiwalny tworzą materiały powstałe
3
i powstające w wyniku działalności osób fizycznych, stanowiące własność tych osób lub ich
prawnych następców.
Art. 47.
1. Prawo własności przysługujące osobom,o których mowa w art. 46, jest ograniczone tylko
przepisami art. 14 (dot. przewozu obiektów za granicę – red. serwisu).
Art. 48.
1. Materiały archiwalne określone w art. 46 mogą, na wniosek ich właściciela bądź
posiadacza, na podstawie decyzji dyrektora właściwego archiwum państwowego zostać
wpisane do rejestru niepaństwowego zasobu archiwalnego, o którym mowa w art. 41 ust. 3.
Art. 50.
Właścicielowi lub posiadaczowi materiałów archiwalnych wpisanych do rejestru
przysługuje prawo do konserwacji tych materiałów na koszt Państwa we właściwym
archiwum państwowym.
5. Załącznik do Zarządzenia Nr 16 Naczelnego Dyrektora Archiwów Państwowych z dnia 10
grudnia 2012 r.
http://archiwa.gov.pl/images/stories/zarzadzenie%20nr%2016.PDF
Wytyczne w sprawie współpracy archiwów państwowych z podmiotami, których materiały
archiwalne wchodzą w skład ewidencjonowanego niepaństwowego zasobu archiwalnego.
(…)
Pkt. 2.
Przy rozpoznawaniu podmiotów w celu nawiązania z nimi współpracy, należy uwzględnić
następujące czynniki:
(…)
3. znaczenie społeczne, gospodarcze, kulturalne, polityczne i naukowe podmiotu,
4. szczególne znaczenie historyczne posiadanych przez podmioty materiałów archiwalnych dla
dokumentowania dziejów kraju lub danego obszaru.
(…)
4
III. STRATEGIE I PROGRAMY
1. Strategia Archiwów Państwowych na lata 2010-2020.
http://www.archiwa.gov.pl/images/stories/Strategia%20archiw%C3%B3w%20pa
%C5%84stwowych%20na%20lata%202010-2020.pdf
Wstęp.
(...) Strategia Archiwów Państwowych na lata 2010-2020 jest długofalowym planem
działania określającym główne cele i kierunki rozwoju polskich archiwów państwowych.
Ich realizacja ma, przede wszystkim, służyć zaspokajaniu potrzeb informacyjnych państwa
i społeczeństwa. (…)
Zamierzamy uczestniczyć w tworzeniu nowoczesnej infrastruktury usług publicznych
i zasobów cyfrowych poprzez udostępnienie w rozległej sieci internetowej naszego
niezwykle ciekawego i potrzebnego obywatelom zasobu. Już obecnie Narodowe Archiwum
Cyfrowe zostało ustanowione przez Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego centrum
kompetencji w zakresie digitalizacji. Chcemy także na naszej stronie internetowej
systematycznie zwiększać liczbę zamieszczanych kopii cyfrowych najbardziej
poszukiwanych dokumentów, filmów a także konspekty zajęć edukacyjnych. Działania
edukacyjne postrzegamy jako jedne z kluczowych. (…)
Misja archiwów.
Naszą misją jest trwałe zachowanie świadectw przeszłości i zapewnienie do nich
powszechnego dostępu w celu wspierania rozwoju państwa i społeczeństwa
obywatelskiego.
Wizja działalności archiwów obejmuje:
(...)
2. Inspirowanie i wspieranie sektora publicznego w dziedzinie zarządzania dokumentacją
utrwaloną w każdej postaci, w celu zabezpieczenia źródeł pamięci historycznej, a także
interesów państwa i obywateli.
3. Kreowanie i wspieranie przedsięwzięć edukacyjnych służących poznaniu i zrozumieniu
przeszłości narodu, państwa, społeczności lokalnych w poszczególnych obywateli, a także
wzmacnianie potrzeby uczestnictwa w kształtowaniu dziedzictwa narodowego.
(…)
5. Stałe dostosowywanie archiwów do zmieniającego się otoczenia i jego potrzeb.
1. Pierwszy cel strategiczny.
Zaspokajanie informacyjnych potrzeb społeczeństwa.
Takie sformułowanie celu najpełniej nawiązuje do zdefiniowanej w niniejszej Strategii misji
archiwów, czyli zapewnienia powszechnego dostępu do świadectw przeszłości na rzecz
wspierania rozwoju państwa i społeczeństwa obywatelskiego.
Cele operacyjne.
1.4. Rozwijanie systemu informacji o zasobie archiwalnym.
(…) Rozwijając zintegrowany system w archiwach państwowych oraz jednocześnie
umożliwiając włączanie się do niego innych zainteresowanych instytucji spoza sieci
archiwów państwowych, rozpoczniemy proces budowy swego rodzaju systemu informacji
o narodowym zasobie archiwalnym.
5
Cele operacyjne.
2.1. Popularyzacja i promocja wiedzy o archiwach, ich zasobach i działalności.
(…) Współpraca regionalna i ponadregionalna z samorządami lokalnymi, instytucjami
kultury, nauki (również zagranicznymi), także w ramach sieci archiwów państwowych;
poszukiwanie nowych, atrakcyjnych partnerów do współpracy. (…)
2.2. Prowadzenie działalności edukacyjno - naukowej na rzecz budowania kapitału społecznego.
(…) Poprzez swoje działania chcielibyśmy przyczynić się do budowania kapitału
społecznego w naszym kraju. Będziemy aktywnie uczestniczyć i wspierać wszelkie
inicjatywy mające na celu kreowanie postaw, poglądów i pomysłów obywateli, rozwój ich
zdolności do pracy oraz innowacyjności i kreatywności, jako kompetencji pozwalających
funkcjonować w stale zmieniającym się świecie. (…)
Cele operacyjne.
3.4. Nadzorowanie procesu wartościowania dokumentacji w podmiotach wykonujących zadania
publiczne.
(…) Chcemy więc przede wszystkim aktywnie nadzorować, ale też uczestniczyć w procesie
wydzielania z całej tworzonej dokumentacji tej jej części, która powinna być
przechowywana trwale ze względu na jej znaczenie, nie tylko prawne, ale przede wszystkim
historyczne i kulturowe. Dzięki temu będziemy stać na straży kształtowania części naszego
dziedzictwa narodowego. (…)
Cele operacyjne.
4.4. Gromadzenie zasobu archiwalnego w postaci tradycyjnej i cyfrowej.
Cel ten obejmuje działania polegające na przejmowaniu materiałów archiwalnych
z jednostek objętych tzw. nadzorem archiwalnym, zgodnie z obowiązującym prawem oraz
w drodze zakupów i darowizn.
Dotyczy to zarówno dokumentów wytwarzanych na nośnikach tradycyjnych, jak
i dokumentów elektronicznych. Zakładamy, że archiwa nie ograniczają się jedynie do
uprzednio wymienionych działań w zakresie gromadzenia, ale też będą kreowały
gromadzenie dokumentów np. poprzez ich zbiórki. Rezultatem będzie rozszerzenie źródeł
nabytków, a tym samym wzbogacenie zasobu o dokumenty życia społecznego, życia
codziennego pochodzące od obywateli i z instytucji niepaństwowych. (…)
2. Anna Duńczyk-Szulc
Plany MKDiN w zakresie digitalizacji.
http://www.mhf.krakow.pl/files/attachments/20121213080947_Anna%20Dunczyk-Szulc_Strategia
%20digitalizacji%20MKiDN.pdf
Prosimy o zwrócenie uwagi na:
1. Strategia rozwoju kapitału społecznego.
2. Cyfrowe zasoby kultury w systemie informatyzacji państwa: obszary interwencji.
3. Program Wieloletni Kultura + i Rodzaje realizowanych zadań.
4. Digitalizacja.
5. Korzyści dla użytkownika w wymiarze gospodarczym i obywatelskim.
6
IV. CENTRA KOMPETENCJI
W ramach „Programu digitalizacji dóbr kultury oraz gromadzenia, przechowywania
i udostępniania obiektów cyfrowych w Polsce 2009-2020” Minister Kultury i Dziedzictwa
Narodowego powołał Centra Kompetencji, które „ (…) mają być instytucjami wiodącymi w danym
obszarze (...), stanowiąc wzór dla innych instytucji oraz prowadząc szkolenia z zakresu digitalizacji
dziedzictwa kulturowego.”
( http://www.mkidn.gov.pl/pages/posts/centra_kompetencji_w_zakresie_digitalizacji_dziedzictwa_
kulturowego-182.php )
Poniższe adresy przenoszą bezpośrednio do treści zbieżnych z kwestią digitalizacji:
1. Narodowe Archiwum Cyfrowe http://www.nac.gov.pl/zadania
2. Narodowy Instytut Muzealnictwa i Ochrony Zabytków
http://digitalizacja.nimoz.pl/centrum-kompetencji/plan-strategiczny
3. Narodowy Instytut Dziedzictwa
http://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Digitalizacja_zabytkow/
4. Narodowy Instytut Audiowizualny
http://www.nina.gov.pl/digitalizacja/centrum-kompetencji/artyku
%C5%82/2011/06/21/centrum-kompetencji
5. Biblioteka Narodowa http://www.bn.org.pl/zbiory
7
V. OPRACOWANIA I MATERIAŁY
1. Kongres Kultury Polskiej z 2009.
Pomimo upływu czasu od obrad Kongresu Kultury Polskiej zamieszczamy sporządzony wówczas
Raport o digitalizacji dóbr kultury.
Tu znajdą Państwo kompletny Raport:
http://www.kongreskultury.pl/title,Raport_o_digitalizacji_dobr_kultury,pid,398.html
Tu znajdą Państwo wybrane fragmenty Raportu, które - naszym zdaniem - są najistotniejsze dla
sprawy digitalizacji:
1. Wstęp http://www.kongreskultury.pl/title,pid,671.html
2. Instytucje odpowiedzialne za realizację programu
http://www.kongreskultury.pl/title,pid,692.html
3. Cele programowe digitalizacji oraz gromadzenia, przechowywania i udostępniania
obiektów cyfrowych w Polsce. Cele na lata 2009-2020.
http://www.kongreskultury.pl/title,pid,693.html
4. Zapewnienie dostępu do zasobu cyfrowego. Udostępnianie w sieci internet zasobów
z domeny publicznej (wolnych od zastrzeżeń prawa autorskiego).
http://www.kongreskultury.pl/title,pid,707.html
5. Zapewnienie dostępu do zasobu cyfrowego. Promocja w społeczeństwie idei wolnego
dostępu do zasobów cyfrowych, organizacja systemu pozyskiwania licencji na publikację
cyfrową dzieł objętych prawem autorskim. http://www.kongreskultury.pl/title,pid,708.html
6. Instrumenty wdrażania Programu http://www.kongreskultury.pl/title,pid,710.html
7. Efekty wdrożenia programu digitalizacji dóbr kultury oraz gromadzenia, przechowywania
i udostępniania obiektów cyfrowych na lata 2009-2020.
http://www.kongreskultury.pl/title,pid,715.html
2. Katarzyna Ziętal
„Definicja AS-ów”.
http://blog.archiwa.org/wp-content/uploads/2012/08/11-ZIETAL_Archiwistyka-K72.pdf
„ (…)
Ustawa o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach z 1983 roku, choć wielokrotnie
nowelizowana, nie przystaje jednak do obecnej rzeczywistości. Trwają prace nad jej nową
wersją. W tekście ustawy nie pojawia się pojęcie archiwów społecznych, choć zbiory
organizacji społecznych zaliczane są do niepaństwowego ewidencjonowanego zasobu
archiwalnego, czyli potencjalnie – rejestrowanego przez Naczelną Dyrekcję Archiwów
Państwowych (NDAP). W pierwotnym tekście ustawy była mowa o konieczności
prowadzenia rejestru niepaństwowego zasobu, skoro jednak przez ponad 20 lat nie wpisano
do niego żadnych zbiorów, w 2007 roku zapis usunięto. Podział na zasób ewidencjonowany
i nieewidencjonowany to jedynie teoria.
Sytuację tę chce zmienić Naczelny Dyrektor Archiwów Państwowych, prof. Władysław
8
Stępniak, postulując (…) przywrócenie obowiązku rejestru zasobu niepaństwowego, a także
proponując współpracę AP-ów z niepaństwowymi jednostkami organizacyjnymi
w dziedzinie digitalizacji, zintegrowanego gromadzenia wiedzy o zasobie narodowym (…).
Pojęcie archiwa społeczne pojawiło się w diagnozie Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa
Narodowego Strategia Rozwoju Kapitału Społecznego po konsultacjach społecznych 2011 –
jako „będące organizacjami trzeciego sektora, które za jeden z głównych celów działania
stawiają sobie gromadzenie archiwalnych świadectw przeszłości (np. Ośrodek KARTA)”.
Dokument stwierdza też: „Obecność i działalność organizacji pozarządowych uzupełnia,
a czasem zastępuje działalność instytucji i efektywnie odpowiada na potrzeby
mieszkańców”. I taką rolę można przypisać AS-om, których sposób działania pozwala na
aktywny kontakt z użytkownikami.
(…)
Instytucje pamięci mogą inspirować się oddolnymi ruchami i odwrotnie – projekty
społeczne powinny czerpać z metodologii nauk historycznych.
(…)
Zazwyczaj właścicielem archiwum społecznego jest organizacja pozarządowa: fundacja lub
stowarzyszenie.
(…)
Archiwa powstają również przy grupach pasjonatów, niemających zaplecza
instytucjonalnego. Składają się one ze zbirów gromadzonych przez kolekcjonerów lub
osoby udostępniające prywatne archiwalia.
(…)
Archiwa tego rodzaju istnieją także przy placówkach samorządowych.
(…)
Prywatne zbiory kolekcjonerskie nie mieszczą się w definicji AS-ów, często nie są
bezpłatnie udostępniane, po śmierci ich twórcy najczęściej dziedziczy je rodzina
kolekcjonera. Mogą jednak przekształcić się w kolekcje w ramach ruchu archiwistyki
społecznej.
(…)
Archiwum społeczne powstaje na rzecz dokumentowania historii: jakiejś osoby,
środowiska, regionu, zagadnienia lub okresu historycznego.
(…)
Archiwa społeczne dopełniają aktywność AP-ów, stawiając sobie cele dodatkowe,
zagospodarowując obszary tematyczne niedostępne dla archiwistyki państwowej, docierając
do środowisk, które wolą same zorganizować się i zarządzać swoimi zbiorami, niż
przekazywać je pod kuratelę państwa. Odpowiadają więc na istotną potrzebę społeczną.
(…)
Charakterystyczne dla archiwum społecznego jest aktywne zdobywanie materiałów.
(…)
Za podstawową działalność archiwum, również społecznego, należy dziś uznać
digitalizację.
(…)
Archiwum społeczne (…) nie będzie nigdy konkurować z archiwami państwowymi. Jest to
raczej działalność wzajemnie się uzupełniająca, stanowiąca szansę współpracy, pole
9
wzajemnych inspiracji i uczenia się od siebie.”
3. Alek Tarkowski, Justyna Hofmokl, Marcin Wilkowski
„ Digitalizacja oddolna. Partycypacyjny wymiar procesu digitalizacji dziedzictwa.”
http://www.nina.gov.pl/docs/instytut/ekspertyza-oddolna-digitalizacja.-partycypacyjnywymiar-procesu-digitalizacji-dziedzictwa..pdf
„ (...)
Digitalizacja oddolna jako część kompleksowego systemu digitalizacji: nowozelandzka
strategia digitalizacji.
Nowozelandzka strategia cyfrowa „The Digital Strategy 2.0” [za przytaczaną publikacją:
http://www.digitalstrategy.govt.nz/Digital-Strategy-2/ ] to przykład spójnego, obejmującego
różne sektory gospodarki narodowego planu działania, który na pierwszym planie stawia
digitalizację i upowszechnienie narodowego dziedzictwa. Biorąc pod uwagę priorytetowe
traktowanie obecnie w Polsce kwestii digitalizacji dziedzictwa – co jest widoczne zarówno
w działaniach Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz w dokumentach takich
jak „Program Digitalizacji 2009-2020” czy raport zespołu „Polska cyfrowa” - uważamy, że
model ten mógłby z powodzeniem zostać adaptowany do polskich warunków.
(…)
Istotnym elementem strategii jest rozłożenie równego akcentu pomiędzy dygitalizacją
zasobów dziedzictwa zgromadzonych w archiwach instytucji, treściami cyfrowymi
tworzonymi współcześnie i zrodzonymi w postaci cyfrowej oraz materiałami pochodzącymi
ze zbiorów prywatnych, które są dygitalizowane „oddolnie” przez ich właścicieli. Autorzy
strategii równie dużą uwagę przywiązują do zbiorów muzealnych co do prywatnych
kolekcji. (…)”.
Warunki realizacji projektów oddolnej digitalizacji.
Aby realizować projekty oddolnej digitalizacji, instytucje kultury muszą im zapewnić
odpowiednie warunki: instytucjonalne, prawne i technologiczne. To przede wszystkim
kwestia wypracowania nowego podejścia do dziedzictwa, umożliwiającego działania
partycypacyjne. To nowe podejście przejawia się w szczególności w przyjętych normach
instytucjonalnych i zasadach prawnych. To także kwestia odpowiedniego prawodawstwa,
które nie tworzy zbędnych barier dla oddolnej digitalizacji. To wreszcie również kwestia
odpowiedniej infrastruktury.
Rekomendacje.
(…)
Przyjęcie założenia, że wiedza o kraju i ludziach może się rozprzestrzeniać przez internet,
dzięki obecnych w nim materiałach – obrazach, dźwiękach i filmach, to wyjście poza
strategie digitalizacyjne ograniczone do zakupu sprzętu i skanowania treści. Proces
digitalizacji oddolnej pozwala tchnąć w życie treści, które w innym wypadku często nie
stają się żywymi elementami kultury. Zakłada bowiem z jednej strony digitalizację zasobów
prywatnych. Lokalnych, niszowych, a z drugiej proces oddolnej interpretacji
i wykorzystania wyników digitalizacji instytucjonalnej.
(…)
Osiągnięcie celu, jakim jest zwiększenie widoczności i obecności polskich zasobów
w przestrzeni cyfrowej wymaga dwutorowej polityki. Z jednej strony konieczne są
kompleksowe, odgórne działania związane z polityką dygitalizacji dziedzictwa narodowego
i sposobów jego prezentacji online (…). Równolegle należy inicjować i wspierać oddolne,
10
często rozproszone działania mające na celu poszerzanie zasobu cyfrowych dokumentów
i wspomnień, dających świadectwo żywej i bogatej kultury naszego narodu.
Równoczesnym skutkiem jest zaangażowanie obywateli w proces digitalizacyjny oraz
dostępne treści cyfrowe.
(…)
Mając na uwadze wzrost procesu digitalizacji oddolnej w Polsce, rekomendujemy między
innymi:
•
nadanie materiałom dygitalizowanym lub tworzonym oddolnie równorzędnego
statusu co materiały gromadzone przez instytucje pamięci;
•
tworzenie warunków do nawiązywania współpracy między instytucjami kultury
a grupami nieformalnymi i jednostkami, a także współpracy międzyinstytucjonalnej;
•
tworzenie sprzyjającego klimatu do wymiany doświadczeń między instytucjami
kultury i środowiskiem naukowym (na przykład historyków, historyków sztuki)
z jednej strony, a amatorami z drugiej;
•
zbudowanie publicznej infrastruktury wspierającej realizację oddolnych projektów
z zakresu digitalizacji dziedzictwa kultury lub historycznego;
•
promocję otwartych rozwiązań informatycznych jako publicznie dostępnych
narzędzi umożliwiających kreatywne wykorzystanie materiałów dziedzictwa;
•
zapewnienie dostępu do materiałów digitalizowanych przez instytucje kultury;
(…)
•
demokratyzację definicji dziedzictwa – uwzględnienie nowych rodzajów źródeł,
które mogą stać się przedmiotem badań historycznych i kulturoznawczych;
•
wprowadzanie nowych
digitalizowanych źródeł;
•
ochronę, archiwizację i udostępnianie nowych typów źródeł istniejących wyłącznie
w formie cyfrowej;
•
ratowanie lokalnego dziedzictwa historycznego, uznanie lokalnych zasobów
historycznych za pełnoprawne materiały wspólnego dziedzictwa narodowego;
•
przenoszenie odpowiedzialności za ratowanie historii lokalnych ze sfery naukowej
(profesjonalni historycy i instytucje) na ręce historyków obywatelskich
i archiwistów-amatorów;
•
promowanie wiedzy o strategiach współpracy środowiska akademickiego i instytucji
pamięci (muzea, archiwa, ale też biblioteki) z lokalnymi historykami obywatelskimi,
społecznościami internetowymi i lokalnymi, i tak dalej;
•
wprowadzenie zagadnień związanych z oddolną digitalizacją, kierunkiem public
history i metodami realizacji projektów historycznych w internecie do programów
nauczania studentów historii;
•
wprowadzenie projektów digitalizacji oddolnej do edukacji szkolnej, jako
aktywnych form nauczania o historii i kulturze;
•
promocję wiedzy o metodach i standardach oddolnej digitalizacji w celu ratowania
dziedzictwa historycznego (nagrywanie relacji świadków historii, archiwizowanie
dokumentów), w imię społecznej odpowiedzialności za ten zasób kulturowy.
metod
i
technologii
korzystania
oraz
analizy
11