Wiślica, zabezpieczenie i ekspozycja wykopalisk

Maria Dayczak-Domanasiewiczowa
Wiślica, zabezpieczenie i ekspozycja
wykopalisk
Ochrona Zabytków 16/3 (62), 60-61
1963
Województwo
warszawskie:
P race
k o n serw a to rsk ie
prow adzono
w zak resie dokum en tacji dla 110 ob iek tów , a b u d o w la n o -m o n ta żo w e przy 20 o b iek ­
tach architektury na łączną su m ę 3.094.136 zł. z b u d żetu cen tra ln eg o oraz 1.889.527 zł
z budżetu teren ow ego. K on serw acją objęto 2 zesp o ły za b ytk ów ru ch om ych . U ż y t­
kow n icy prow adzili d ok u m en tację dla 82 ob iek tów , prace b u d o w la n e przy 153
obiektach. 7 zesp ołó w za b ytk ów ru chom ych poddano k o n serw a cji z fu n d u szów
użytkow ników . W ram ach in w esty c ji cen traln ych przeprow adzono prace k on ser­
w atorsk ie przy zesp ole p ałacow ym w R ad ziejow icach na sum ę 1.520.571 zł.
W śród w ażn iejszy ch prac k on serw atorsk ich zn a la zły się n a stęp u ją ce ob iek ty:
C hrzęsne — zesp ół podw orski, P u łtu sk — zam ek, ratusz, daw na k an on ia, Jordan ow ice — dw ór, S ied lce — pałac, C iech an ów — ratusz, P łock — k am ien ice, J a ­
błonna — zesp ół p ałacow y.
M i a s t o W a r s z a w a : P race b u d o w la n o -m o n ta żo w e prow adzono przy 19
obiektach arch itek tu ry zab ytk ow ej na sum ę 321.900 zł z b u d żetu cen tra ln eg o oraz
670.000 zł z b udżetu teren ow ego. Zarząd In w esty cji O b iek tów Z a b y tk o w y ch pro­
w ad ził d ok um entację dla 6 o b iek tów arch itek tu ry oraz fin a n so w a ł prace b u d ow ­
lane przy 6 obiektach na łączną su m ę 21.452.000 zł. K on serw acja za b y tk ó w ru ch o­
m ych objęła: 3 zesp oły fin a n so w a n e z b udżetu cen traln ego na su m ę 786.000 zł, 6 z e ­
społów z budżetu in w esty cy jn eg o cen traln ego na su m ę 4.914.000 zł oraz 6 z e sp o ­
łów fin an so w an ych przez różnych u ży tk o w n ik ó w na su m ę 590.000 zł.
G łów n ym i obiektam i, przy k tórych prow adzono prace b u d o w la n o -m o n tażo w e,
b yły: W ilanów — zesp ó ł p ała co w o -p a rk o w y , Ł azien k i — p ałac, K rólik arn ia —■
pałac, p ałacyk Szustra, m ury obronne Starego M iasta, zam ek U ja zd o w sk i, k ościół
NM P na N ow ym M ieście. O sobnym zagad n ien iem tech n iczn ym b y ło p rzesu n ięcie
kościoła N M P na L esznie.
Województwo
wrocławskie:
P race k o n serw a to rsk ie
prow adzono
w zakresie doku m en tacji dla 20 ob iek tó w arch itek tu ry, b u d o w la n o -m o n tażo w e przy
14 obiektach na ogólną sum ę 3.045.585 zł z b u d żetu cen traln ego oraz 2.725.117 zł
z budżetu terenow ego. P rzep row ad zon o k o n serw a cję 4 zesp o łó w za b y tk ó w ru­
chom ych.
Z w ażn iejszych o b iek tów poddanych zabiegom k o n serw a to rsk im w y m ien ić n a ­
leży: N iem cza — zam ek, M ięd zy lesie — S u k ien n ice, G orzanów — zam ek, Strzelin
— rotunda rom ańska, Ś w in y — zam ek, L uboradz — pałac, Jaw or — zesp ół poklasztorny, L w ów ek — m ury obronne.
M i a s t o W r o c ł a w : W zak resie d ok u m en tacji prow adzono prace przy 9
obiektach arch itek tu ry oraz prace b u d ow lan e przy 10 ob iek tach na łączn ą sum ę
2.427.078 zł z budżetu cen traln ego i 690.000 zł z b udżetu teren o w eg o . W p lan ie
in w esty cji teren ow ych p row adzono prace b u d ow lan e przy 2 ob iek tach na ogólną
su m ę 1.778.700 zł (d. p ałac biskupi oraz k ościół M arii M agdaleny). O bjęto k o n ser­
w acją 7 zesp ołów zab ytk ów ruchom ych. U ży tk o w n icy fin a n so w a li d ok u m en tację
dla 2 obiektów arch itek tu ry i prace b u d ow lan e przy 18 ob iek tach na ogólną su ­
m ę 15.766.533 zł.
Do w ażn iejszych prac k on serw atorsk ich n a leży zaliczyć: zesp ół pob ern ard yń sk i,
d. k lasztor prem onstran tów , a rsen a ł m iejsk i, szereg k am ien ic m iejsk ich .
W o j e w ó d z t w o z i e l o n o g ó r s k i e : W zak resie d ok u m en tacji prow adzono
prace dla 18 obiek tów , a b u d o w lan o -m o n ta żo w e przy 14 ob iek tach arch itek tu ry
na łączną sum ę 6.131.513 zł z b u d żetu cen tra ln eg o oraz 1.535.674 zł z b u d żetu t e ­
renow ego. U żytk ow n icy fin a n so w a li d ok u m en tację oraz prace b u d o w la n o -m o n ta ­
żow e dla 6 ob iek tó w arch itek tu ry na ogólną su m ę 7.035.500 zł.
D o w ażn iejszych ob iek tów , przy których prow adzone b y ły prace k o n serw a to r­
skie, n ależy zaliczyć:
Brody — pałac, G łogów — zam ek p ia sto w sk i, K ożu ch ów —
ratusz i zam ek, Ż ary
— zam ek i ratusz, M iędzyrzecz — zam ek, Ł agów — zam ek,
Ż agań — zam ek.
Jak ju ż podkreślono na w stęp ie, p od su m ow an ie prac k o n serw a to rsk ich nie
objęło w ie lu pozycji,
jak np. prace k on serw atorsk ie na W aw elu w K rak ow ie,
prace arch eologiczn e
i prace placów ek m u zealn ych .
o p ra c o w a ł M arian P a źd zio r
O dkrycia archeologiczn e, dokonane w o statn ich latach w obrębie istn ieją cej
kolegiaty gotyck iej i w jej otoczen iu w ram ach prac Z esp ołu B adań nad P o lsk im
Ś red n iow ieczem (U n iw ersy tetu W arszaw sk iego i P o litech n ik i W arszaw sk iej), w y ­
m agają, ze w zględ u na w y ją tk o w ą w artość n au k ow ą i h istoryczn ą stw o rzen ia
w aru nków u m ożliw iających sta łą ekspozycję.
60
Wiślica, zabezpiecze­
nie i ekspozycja w y ­
kopalisk
N ad w y k o p a lisk a m i poza k ościołem , tj. m isą ch rzcieln ą którą określa się jako
pozostałość po p ierw o tn y m b ap tysteriu m ch rześcijań sk im obrządku w sch od n iego
(IX w.), oraz fu n d am en tam i przed rom ań sk iego kościoła m u row an ego z X w. i do­
bu d ow anej do n iego, od południa, k a p licy grobow ej zap ew n e z X I w . (por. Z espół
B adań nad P o lsk im Ś red n io w ieczem U n iw e rsy te tu W arszaw sk iego i P olitech n ik i
W arszaw skiej. S p raw ozdania 1959 r., W arszaw a 1962, a rty k u ły Z. W artołow skiej
i W. A n ton iew icza) p ow staje p a w ilo n o k on stru k cji żelb etow ej przeznaczony do ich
zab ezp ieczen ia i trw a łej ek sp ozycji. C zęść w n ętrza p aw ilon u obiega galeria, która
u m ożliw i w ch od zącym o b ejrzen ie całości zarysu fu n d am en tów przed zejściem na
ich poziom . C ałościen n e okna od południa i północy, osadzone w k on stru k cji s ta ­
low ej i a lu m in iow ej, dostarczą ob fitość św ia tła d ziennego. O becnie p aw ilon jest
w sta n ie surow ym . W b ieżącym roku p rzew id zian e jest za łożenie m. in. in stalacji
elek try czn ej i k lim a ty za cy jn ej oraz roboty w yk oń czen iow e.
W e w n ętrzu k o leg ia ty częścio w o o d słon ięto fu n d a m en ty daw nej k o leg ia ty r o ­
m ań sk iej z X I w . z tró jn a w o w ą kryptą, której gip so w ą posadzkę zdobi pośrodku d e­
koracja figu raln a, ryta i w y p ełn io n a czarną pastą, w obram ieniu o m otyw ach
ro ślin n y ch i sym b oliczn ych p rzed sta w ien ia ch zw ierzęcych , w yk on an a zap ew n e ok.
1170— 1180 r N ad ty m i zn a lezisk a m i położono w latach 1961— 1962 na p oziom ie po­
sad zk i ob ecn ego k ościoła strop o lek k iej k on stru k cji sta lo w ej. W u b iegłym roku
w zm ocn ion o i zabezpieczono m ur fu n d a m en to w y n aw y od strony p ołu d n iow ej, od­
sło n ię ty na sk u tek prow adzonych prac archeologicznych.
Lipowiec, ruiny zamku
Ś red n iow ieczn y zam ek, m u row an y z m iejsco w eg o łam an ego w ap ien ia ju r a jsk ie­
go na zap raw ie w a p ien n o -p ia sk o w e j, od końca X V III w. jest w ru in ie (ryc. 1).
B adania arch itek ton iczn e w y k o n a ł m gr inż. arch. J. F razik, dok u m en tację h isto ­
ryczną — m gr O. Z agórow sk i, m etod ę k o n serw a cji ruin opracow ała m gr inż arch.
W. Ł opatow a, p rojekt a rch itek to n icz n o -k o n serw a to rsk i — m gr inż. arch. L. S tach o w sk i — PK Z O ddział K rakow ski.
D otych czas (od 1961 r.) od gru zow an o zasyp an e części ruin, zabezpieczono korony
m u rów oraz zab ezp ieczon o i częściow o zrek on stru ow an o zew n ętrzn y obw ód m urów
przygródka. W obrębie zam ku od słon ięto spod gruzu w ie le dobrze zach ow an ych
k o leb k o w y ch sk lep ień p iw n ic, p arteru i I p. jak ró w n ież w ie le fragm en tów cera­
m ik i gotyck iej, ren esa n so w ej i późn iejszej. O d słon ięto ró w n ież poziom p ierw otn ego
b ru k ow an ego d zied ziń ca zam kow ego. W sk rzyd le p ółnocnym ułożono now ą posadz­
kę ceglan ą, w y k on an ą na p o d sta w ie od n alezion ych fragm en tów pierw otn ej oraz
częściow o zrek on stru ow an o k la tk ę sch od ow ą z X V II w. w n arożniku połu d n iow ow sch od n im .
P rzy zab ezp ieczan iu korony m u rów zam ku zasto so w a n o m etod ę n astępującą:
po zd jęciu rozlu źn ion ych w ierzch n ich w a rstw m uru w y k o n u je się izo la cję poziom ą
przy u życiu w od ood p orn ego m a teria łu na bazie bitu m iczn ej (Abizol). N astęp n ie
rek on stru u je się rozebrane w ierzch n ie w a rstw y m uru w układzie, ściśle w ed łu g
sporządzonej uprzednio in w en ta ry za cji foto g ra ficzn ej, ukazującej stan przed roz­
biórką. U w zględ n ia się przy tym drobne u zu p ełn ien ia w ątk u , jak ie zaleca pro­
jek ta n t, w ry so w u ją c je b ezp ośred n io na planszach fotograficzn ych . M etoda ta, sp e ł­
n iając p o stu laty k o n serw a to rsk ie pod w zg lęd em tech n iczn ym , jest ró w n ież zado­
w a la ją ca w zak resie w y m o g ó w p lastyczn ych . W cześniej zasto so w a n o ją przy za­
b ezp ieczaniu ruin zam ku w O grodzieńcu (mgr inż. arch. W. Ł opatow a, PKZ Oddz.
K rakow ski).
'
R ek on stru ow an e p artie m u rów przygródka, w y k on an e w an alogiczn ym m a ­
teria le i układ zie w ą tk u k am ien n ego, odgranicza się od p ierw otn ych za pom ocą
p ask ów z blach y cyn k ow ej, ułożonej p łask o w spoinach. C zęści zrek on stru ow an ych
nie w yp row ad zan o do p ełn ej w ysok ości. K orona ich p otraktow ana jest jako linia
prosta.
Jeżów, dwór
sansowy
Jed en z n ieliczn ie zach ow an ych m u row an ych szlach eck ich dw orów piętrow ych
(ryc. 2). Z bu d ow an y w d w óch fazach w ciągu p ierw szej p ołow y X V I w. (do r. 1544)
z m iejsco w eg o łam an ego p iask ow ca na zap raw ie w a p ien n o -p ia sk o w e j ze znaczną
d om ieszk ą glin y. W ciągu X IX w. b y ł d w u k rotn ie od n aw ian y. R em ont k o n serw a ­
torsk i w latach 1957— 1962 p rzep row ad ził O ddział K rak ow sk i PKZ (dokum entacja
h isto ry czn o -k o n serw a to rsk a — m gr M. D ayczak, badania a rch itek ton iczne — inż.
arch. К . N aw oik, p rojek t a rch itek to n iczn o -k o n serw a to rsk i — m gr inż. arch. J. Ptak).
S tan zach ow an ia dw oru w 1957 r. b y ł bardzo zły: za w ilg o ce n ie m urów , sp ęk a ­
n ie ścian, zniszczona w ięźb a dachow a i p okrycie oraz d rew n ian e stropy. S y lw etę
szp eciła d rew n ian a nadbudow a baszty, znaczne ob n iżen ie dachu oraz drew niana
rene­
61