Organizacja s¹downictwa staropolskiego

Organizacja sądownictwa staropolskiego – na podstawie „Prawa Cywilnego Narodu Polskiego”
Teodora Ostrowskiego
Sądy ziemskie
1. Skład sądu ziemskiego:
• Sędzia
• Podsędek
• Pisarz
W II poł. XVIII w. byli oni wybierani na sejmach gospodarskich. Spośród czterech kandydatów król
wybierał jednego na każde z powyższych stanowisk. Warto dodać, że szlachta ma prawo wybrać
subdelegata, gdy ktoś ze składu sądu ziemskiego nie bierze w nim udziału, a ponadto sędzia, który nie
stawia się na obrady sądu, za każdą kadencję musi zapłacić klasztorom podwójne wadium w rzeczy.
Natomiast gdy sędzia przez 4 lata nie weźmie udziału w posiedzeniu sądu, jego stanowisko uznaje się
za nieobsadzone i należy wybrać nowego sędziego.
2. Podsądni sądu ziemskiego
Szlachta
3. Jakimi sprawami zajmował się sąd ziemski
Wszelkie sprawy o dobra, zapisy, testamenty. Także sprawy związane z rozwiązywaniem sporów o
prawa majątkowe, uczynki karne oraz sprawy wekslowe
4. Kiedy sądził sąd ziemski
Każda ziemia ma wyznaczony czas na sądzenie. 2 tygodnie przed sądzeniem należy wpisać do ksiąg
sprawy niesporne. Wystarczyła obecność pisarza, który wpisywał do ksiąg Były to np. sprawy
dotyczące kupna określonych dóbr.
Sądy grodzkie
1. Skład sądu grodzkiego
• Starosta
• Podstarosta lub wicestarosta
• Sędzia
• Pisarz
2. Podsądni sądu grodzkiego
Szlachta (XVIII w., wcześniej w praktyce także inne stany)
3. Jakimi sprawami zajmował się sąd grodzki
Gwałty, rozboje, pożoga i zapał (podpalenia), najazdy gwałtowne (4 artykuły starościńskie), areszty,
obdukcje, egzekucje, sprawy testamentowe, kalkulacyjne, spisywanie inwentarzów, opieka nad
wdowami i sierotami
4. Kiedy sądził sąd grodzki
Minimum 4 razy do roku. Czas regulował starosta. Oprócz tego urząd jest cały czas czynny do
wpisywania spraw bezstronnych.
sądy podkomorskie
1. Zajmują się sądzeniem wszelkich sporów granicznych między szlachtą, (spory dotyczące dóbr
królewskich rozstrzygały Sądy Królewskie).
2. Sądy Podkomorskie zajmowały sie również mianowaniem komorników do rozsądzania sporów.
Komornicy mieli za zadanie pomagać Podkomorzemu jak i w jego imieniu rozstrzygać spory. Kiedy
sprawa toczy się w Sądzie Królewskim, Sąd Asesorski mógł wyznaczać komisarzy jednak tylko z tego
województwa z którego toczy się spór.
3. Dekrety Sądu Podkomorskiego należało wpisywać do ksiąg Sądów Ziemskich.
4. W sprawach granicznych SP powoływały ,,geodetę", celem ,,miarkowania granic"
Sąd Komisji Edukacji Narodowej
1. Skład sądu:
• Prezes
• Komisarze
• 2 pisarzy – Koronny i Litewski
2. Kogo sądził?
Szlachtę i instytucje kościelne, którzy zagarnęli dobra edukacyjne (dobra gdzie był
wydzielony majątek na rzecz edukacji).
3. Jakie sprawy rozpatrywał?
• Koronne – cywilne, ekonomiczne, egzekucyjne
• Litewskie – cywilne, ekonomiczne (dla każdego osobny rejestr)
• Wspólny rejestr dla – spraw dot. funduszu edukacji i spraw spornych o dobra
edukacyjne
4. Kiedy sądzili? -> 4 kadencje całomiesięczne:
• Korona – marzec, październik
• Litwa – maj, grudzień
5. Historia:
W 1775 r. powstała Komisja Edukacji Narodowej.
Sąd Komisji Edukacji Narodowej został ustanowiony w 1775/76 r., wprowadzony w życie w
1783 r.
6. Jak sądzili?
W każdej sprawie 3 tury – 2 głośne i 1 sekretna
W sprawach Koronnych decyzję musiał podpisać cały skład sądu w Sentencjonarzu, w
sprawach Litewskich tylko Prezes w Protokole Dekretowym.
Sądy zadworne (inaczej assesorskie lub królewskie)
- Skład: kanclerze,podkaclerze,2 pisarzy,2 Senatorów i 4 ze stanu rycerskiego, sekretarze, insygatorowie,
regenci, dawniej natomiast zasiadali królowie (w II poł. XVIII w. mieli jedynie wgląd na dekrety wydawane
przez kanclerzy, wprowadzali ewentualne poprawki)
- był to są bezapelacyjny (nie można było się odwołać do wyroków)
- sprawy: miejskie z apelacji i dotyczące przywilejów miejskich
- podpis pod dekretami (wyrokami) składają kanclerze
- w momencie wyjazdu króla za granicę, sądy te na pewien czas ustają
Sądy referendarskie
- były oddzielone od asesorskich
- skład: referendarz z asesorami sądów zadwornych, instygatorzy koronni: kustosz koronny, regenci,
metrykanci, pisarze asesorscy i referendarscy
- referendarz ma moc wydawania wyroków ostatecznych nawet pod nieobecność asesorów
- sprawy: sprawy zwykłe, sporne np. rozstrzyganie sporów pomiędzy poddanymi, posesorami dóbr
królewskich, wybór przedstawicieli jednostek terytorialnych, regulacja poboru danin, apelacje od decyzji
królewskich, wybicia z posiadanych dóbr.
- sąd miał jedną kadencję w roku, trwającą 60 dni (od 1 maja do końca czerwca)
- postepowanie takie jak dla asesorii
- egzekucja tych wyroków dokonywana jest przez starostów
sądy sejmowe
w XV,XVI,XVII wieku król i najwyżsi z senatorów. Stanisław August Poniatowski przeprowadził reformę i
powstał sąd stały, do którego byli wybierani przedstawiciele. Sądził on sędziów, ministrów, konsyliarzy rady.
Przed reformą szlachta mogła się do niego odwołać. Sądził sprawy takie jak: obraza króla, bunty, zdrady,
wyjawianie skretów, zdrada ojczyzny, sprawy przeciw ministrom i konsyliarzom rady. Osobne kadencje dla
spraw Korony i Litwy.
sądy relacyjne
II poł. XVIII w. Skład: król z przytomnym senatem i ministerium. Sądził sprawy dyssydentskie, sprawy
szlachty kurlandzkiej przez apelacje i te których walor 600zł przenosi oraz sprawy księcia kurlandzkiego. 2
kadencje - marzec i październik, długość zależy od króla.