Współpraca z gimnazjalistą – wstęp Rozwój zawodowy każdego

Współpraca z gimnazjalistą – wstęp
Rozwój zawodowy każdego człowieka jest procesem przebiegającym w czasie. Proces
ten rozpoczyna się w dzieciństwie i trwa aż do wieku dojrzałego, i jest ciągiem decyzji
uwarunkowanych różnymi czynnikami, między innymi: biologicznymi, psychologicznymi,
społecznymi i ekonomicznymi.
Według teorii Donalda Supera rozwój zawodowy to proces wdrażania obrazu samego
siebie. Poglądy ludzi na to, kim są, zostają odzwierciedlone w tym co robią. Nasz
gimnazjalista przeszedł dotychczas następujące fazy rozwoju:
• Fazę wzrostu (od urodzenia do 14 roku życia) – czyli: fantazji (wiek 4 – 10 lat),
zainteresowań (wiek 11 – 12 lat) i możliwości, umiejętności(wiek 13 – 14 lat). W
trakcie procesu wzrostu dziecko zyskuje orientacje w świecie pracy, by następnie
dokonać analizy własnych zdolności pod kątem wymagań zawodowych.
• Fazę poszukiwania (wiek 15-24 lat) i w niej: etap wstępny (wiek 15 – 17 lat). W trakcie
tego etapu zainteresowania, zdolności, wartości i korzyści są przez młodzież brane
łącznie pod uwagę i dokonuje ona próbnego wyboru zawodu.
D.E. Super podkreśla w swojej teorii znaczenie trzech rodzajów czynników
wpływających na rozwój zawodowy człowieka, to miedzy inni: czynniki sytuacyjne i czynniki
osobiste, one to budują obraz własnego “ja” poprzez procesy modelowania, naśladownictwa
i identyfikacji, a ich źródłem są osoby znaczące dla jednostki. Pierwszymi modelami są
rodzice, opiekunowie naszego ucznia. Czynniki sytuacyjne są utożsamiane przez Supera z
położeniem społeczno-ekonomicznym rodziców, przekonaniami religijnymi, atmosferą
domową, postawami rodziców wobec dziecka i wobec dalszej jego nauki, sytuacją
ekonomiczną kraju oraz sytuacją na świecie. Procesami dopełniającymi lub pochodnymi jest
poradnictwo i doradztwo zawodowe oraz selekcja i orientacja zawodowa.
Natomiast według Kromboltza na decyzje zawodowe człowieka wpływają cztery
czynniki: ładunek genetyczny, warunki i wydarzenia w otaczającym środowisku,
doświadczenia w procesie nauki oraz umiejętności podchodzenia do zadań (np. system
wartości, nawyki w pracy).
Na kształtowanie osobowości każdego gimnazjalisty wpływają powyższe czynniki,
niezależnie, którą teorię weźmiemy za wzorcową. Do czynników decydujących o rozwoju
zawodowym gimnazjalisty należą przede wszystkim jego uwarunkowania psychologiczne,
takie jak: zainteresowania i zamiłowania, zdolności i uzdolnienia kierunkowe, plany i
aspiracje życiowe i zawodowe, wiedza i doświadczenie indywidualne, motywy działania,
postawy i nastawienia do rzeczywistości, cechy temperamentu.
Rolą szkoły i szkolnego doradcy zawodowego stymulujących rozwój zawodowy gimnazjalisty
jest między innymi:
• wykorzystanie treści przedmiotów szkolnego nauczania w kształtowaniu, rozwijaniu,
pogłębianiu i utrwalaniu wiedzy oraz umiejętności związanych z samoobsługą,
uczeniem się zawodu, pracą i czynnościami zawodowymi (dotyczy to również treści
wychowania przedszkolnego);
• zachęcanie młodzieży do korzystania z indywidualnych, celowo prowadzonych
rozmów z dorosłymi na temat czynności zawodowych i pracy
• zachęcanie młodzieży do korzystania z treści publikowanych prac poświęconych
decyzjom wyboru zawodu i szkoły oraz związanych z nimi rozlicznych uwarunkowań;
• zachęcanie młodzieży do poddawania się badaniom psychologicznym dla określenia
poziomu swoich możliwości rozwojowych.
Całość tematu zamyka 12 twierdzeń, które charakteryzują rozwój zawodowy
człowieka (opublikowana poprawiona wersja D.E. Supera w 1957 r.)13
1. Rozwój zawodowy jest postępującym, ciągłym i zwykle nieodwracalny procesem
2. Rozwój zawodowy jest wzorcowym i nieodwracalnym procesem. Celem rozwoju
zawodowego jest wybór zawodu, którego kryteria oparte są na tych samych zasadach
dla wszystkich jednostek
3. Rozwój zawodowy jest procesem zawodowym. Cecha ta wskazuje na związek między
dotychczasowym repertuarem zachowań jednostki a zadaniami, które muszą być
wykonywane przez nią, a zawierają nowe wzory, które są prezentowane jednostce.
To pociąga za sobą konieczność kompromisu pomiędzy czynnikami osobowościowymi
a społecznymi.
4. Pojęcie “ ja” zaczyna się krystalizować w okresie dojrzewania i wówczas może być
ono określone w terminach zawodowych.
5. Czynniki obiektywne (obiektywność osobowościowych charakterystyk i obiektywność
społeczna) odgrywają coraz większą rolę w rozwoju zawodowym wraz ze wzrostem
wieku jednostki.
6. Identyfikacja z rodzicami lub opiekunami wiąże się z rozwojem ról społecznych, także
roli zawodowej.
7. Kierunek i tempo przechodzenia jednostki od jednego poziomu rozwoju zawodowego
do drugiego jest uzależnione od jej inteligencji, pozycji społecznej i ekonomicznej jej
rodziców, potrzeb jednostki, jej zainteresowań i wartości, a także od aktualnych
warunków ekonomicznych kraju.
8. Dziedzina zawodowa, którą jednostka wybiera, zależy od jej zainteresowań, wartości i
potrzeb, jej identyfikacji z modelami ról zawodowych rodziców lub opiekunów oraz
poziomu jej wykształcenia, a także od samej struktury zawodowej i jej kierunków oraz
działalności jednostki do przystosowania się do tej struktury.
9. Chociaż każdy zawód wymaga charakterystycznych dla niego zdolności,
zainteresowań i cech osobowościowych jednostki, istnieje jednak w zakresie doboru
zawodowego tolerancja pozwalająca jednostce na wybranie różnych specjalizacji w
danym zawodzie, jak również na różnorodność w doborze zawodów przez daną
jednostkę.
10. Satysfakcja życiowa i zawodowa zależy od zakresu, w jakim jednostka może w swojej
pracy dać wyraz własnym zdolnościom, zainteresowaniom, wartościom i cechom
osobowości. Gdy jednostka może wyrazić w swojej pracy swój psychologiczny
charakter, ma ona poczucie samorealizacji, przynależności i stałości. Ma bowiem
możność wykonywania takiej roli zawodowej, która ją inspiruje i motywuje do
efektywnej pracy.
11. Stopień satysfakcji jednostki wynikający z jej pracy jest proporcjonalny do stopnia, w
jakim jest ona w stanie dostosować do tej pracy swoje pojęcie “ ja” .
12. Praca i zawód stanowią główny czynnik kształtowania się osobowości człowieka i dla
większości ludzi stanowią centrum zainteresowań.
Decyzja, przed którą stoją gimnazjaliści, jest często decyzją sięgającą skutkami daleko
w przyszłość. Potrzebują oni porady i pomocy: najpierw u rodziców, którzy nie zawsze
posiadają wystarczającą wiedzę na ten temat, potem u nauczycieli wychowawców, którzy nie
1
Za: W. Trzeciak, E. Drogosz-Zabłocka (red), Model zintegrowanego poradnictwa w Polsce, Warszawa, 1999.
zawsze posiadają odpowiednie kwalifikacje i predyspozycje w tym zakresie, aż wreszcie
trafiają do doradcy zawodowego, oczekując często wskazania określonej drogi życiowej, gdyż
sami nie mają wystarczającej wiedzy o świecie i trudno im dokonać obiektywnej samooceny.
Nie może to oznaczać przeniesienia decyzji na osoby dorosłe, na których ciąży obowiązek
takiego przygotowania uczniów, aby ich uczestnictwo w wyborze zawodu było świadome i
dojrzałe. Wybory mają stabilność i większą motywację, jeśli będą oparte na aktywnie
zdobytej wiedzy o własnych zdolnościach i wymaganiach zawodowych. Doradca powinien
umiejętnie współtowarzyszyć młodzieży w procesie podejmowania decyzji zawodowych.
Dotyczy to wprowadzenia w dziedzinę poznania samego siebie i tworzenia realistycznej
samooceny oraz umiejętności gromadzenia i systematyzowania informacji o zawodach,
rynku pracy i możliwościach kształcenia.
Często dobrym rozwiązaniem pracy z uczniem gimnazjum jest usystematyzowanie
jego samopoznania, przechodząc wspólnie poszczególne obszary:
• z zakresu: kim jestem?
• z zakresu: kim chcę być?