„Chemiczne samobójstwo”

W AKCJI 4/2016
Samobójstwo, słowo pochodzące z łac. suicidium, sui caedere, „zabić się” – oznacza
celowe działanie dążące do odebrania sobie życia. Czyn ten wynika przede wszystkim
z uczucia smutku, zaburzeń psychicznych, takich jak: depresja, schizofrenia,
alkoholizm lub uzależnienie od leków czy środków odurzających (od pewnego
czasu – dopalaczy). Dodatkowo problemy, takie jak: finansowe lub w relacjach
międzyludzkich (uczucia), także bardzo silnie wpływają na czyny samobójcze.
„Chemiczne samobójstwo”
– groźne zjawisko dla służb ratowniczych
dr n. chem. Sławomir Maślanka
Instytut Chemii Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach,
Centrum Badawczo-Rozwojowe w Gliwicach
C
hemiczne samobójstwo
to popełnienie samobójstwa za pomocą wytworzonych substancji trujących z dostępnych środków chemicznych (czystości, ochrony roślin, dostępnych
trucizn zakupionych przez internet). Metoda odebrania sobie życia
w ten sposób staje się coraz popularniejsza. Przede wszystkim polega ona na takim wymieszaniu domowych środków czystości, by uzyskać śmiercionośny gaz lub lotną
substancję toksyczną. Osoby chcące się zabić, zamykają się szczelnie
w pomieszczeniu lub w samochodzie i wdychają wydzielający się trujący gaz. Metoda ta rozpowszechniła się głównie w Japonii. W wyniku tego typu samobójstwa zginęło
tam już ponad 2,5 tys. osób. Z Japonii sposób ten dotarł do USA, gdzie
w ostatnich trzech lat odnotowano
ponad 80 takich przypadków. Jak
wiadomo, na miejsce, gdzie popełniono taki czyn, w większości przypadków przybywają jako pierwsi funkcjonariusze służb ratowni16
czych (ratownicy medyczni, straż
pożarna, policja). Funkcjonariusze ci stają się tak samo osobami
narażonymi na działanie toksyczne. W USA ponad 80% interwencji
policji lub służb medycznych przy
tego typu próbach samobójczych
zakończyło się zatruciem funkcjonariuszy. Przykładowo w Japonii
w mieście Konan 90 osób rozchorowało się po tym, gdy 14-letnia
dziewczyna postanowiła odebrać
sobie życie, mieszając środek wybielający z kwasem. Metoda „chemicznego samobójstwa” dotarła
również do Polski i od 2007 roku
staje się coraz częstszym sposobem
popełniania samobójstwa (średnio
54 przypadki rocznie).
Statystyki
Za nim zostaną opisane najczęściej
stosowane sposoby wytwarzania
czynnika szkodliwego oraz jego
ewentualne działanie niebezpieczne (toksyczne) na osoby z grup ratowniczych, przedstawmy statystykę samobójstw w Polsce. Statystyka
liczbowo wykaże, jak duży to problem w naszym kraju. W 2014 roku
odnotowano 10 207 zamachów samobójczych, z których 6165 zakończyło się zgonem. Z ogólnej liczby
dokonanych zamachów samobój-
Metan
Stan skupienia w temp. 20°C: gaz.
Barwa: bezbarwny.
Granice wybuchowości w mieszaninie z powietrzem:
• dolna: 5% obj.,
• górna: 15% obj.
Gęstość gazu względem powietrza w temp. 20°C: 0,55.
Gaz duszący, fizycznie wskutek zmniejszenia ciśnienia parcjalnego tlenu lub jego wyparcie z atmosfery otoczenia wdychania. Substancja w małym stężeniu powoduje:
przyspieszenie czynności serca, oddechu, ból głowy, zaburzenia orientacji. W dużych
stężeniach wywołuje: nudności, wymioty, senność, utratę przytomności, drgawki, zgon.
W AKCJI 4/2016
czych 8150 przypadków dotyczyło mężczyzn, przy czym z tej liczby
zgonami zakończyło się 5237 zamachy. Do zamachów samobójczych
najczęściej dochodziło w mieszkaniu (4567) oraz w pomieszczeniach zabudowań gospodarczych
(1442). Następne w kolejności miejsce to piwnice i strychy (969), a także obszary parku i lasu (823).
Sposoby dokonania zamachu:
• zatrucie gazem lub gazowym
środkiem trującym – 67,
• zażycie trucizny – 52,
• zażycie środków nasennych – 474,
• uszkodzenie układu krwionośnego – 370,
• inne samookaleczenie – 652,
• rzucenie się z wysokości – 856,
• utopienie się – 113,
• powieszenie się – 6582,
• rzucenie się pod pojazd – 184,
• zastrzelenie się – 86,
• inny sposób – 771.
Ustalony stan świadomości (jeden
zamach może być uwzględniony
w kilku pozycjach):
• trzeźwi – 901,
• pod wpływem alkoholu – 2734,
• pod wpływem substancji psychotropowych – 109,
• pod wpływem innych środków –
106.
Jak łatwo zauważyć z danych
statystycznych (tab. 1-2), liczba zamachów samobójczych wzrasta,
co zwiększa prawdopodobieństwo
wystąpienia sytuacji, w której osoby postronne oraz funkcjonariusze jednostek ratowniczych zostaną narażeni na działanie toksyczne
substancji użytych w trakcie zamachów samobójczych. W dalszej części zostaną opisane poszczególne
substancje chemiczne, ich właściwości, zagrożenia i objawy zatruć,
które mogą wystąpić na miejscu
prowadzenia akcji ratowniczej.
Substancje chemiczne
i ich zagrożenie
Do najłatwiej dostępnych środków
toksycznych (trujących) można zaliczyć gaz z instalacji gazowej oraz
(w nielicznych przypadkach) z kuchennych/turystycznych butli gazowych. Głównym składnikiem gazu
znajdującego się w instalacji gazowej jest metan, a w butlach gazowych (do 80%) – butan. Mieszanina gazu z powietrzem tworzy mie-
szaninę wybuchową, a dodatkowo
w pomieszczeniach zamkniętych
wypiera tlen z otoczenia. W takich
warunkach ratownicy są narażeni
na niespodziewaną eksplozję lub
uduszenie z braku tlenu.
Do jednej z najmocniejszych
trucizn zaliczamy cyjanki (cyjanek sodu lub potasu, dicyjanosrebrzan potasu, żelazocyjanki sodu
lub potasu, nitroprusydek sodu
lub potasu, cyjanowodór – kwas
Butan
Stan skupienia w temp. 20°C: gaz.
Barwa: bezbarwny.
Zapach: słaby, podobny do zapachu gazu naturalnego.
Próg wyczuwalności zapachu: 6240 mg/m3.
Temperatura wrzenia (1013 hPa): -0,5°C. Temperatura samozapłonu: 405°C.
Granice wybuchowości w mieszaninie z powietrzem:
• dolna: 1,9% obj.,
• górna: 8,5% obj.
Granice wybuchowości w mieszaninie z tlenem:
• dolna: 1,8% obj.,
• górna: 49% obj.
Gęstość gazu względem powietrza: 2,08.
Gęstość cieczy (-0,5°C; 1013 hPa): 0,60 g/cm3.
NDS: 1900 mg/m3.
NDSCh: 3000 mg/m3,
LC50 (szczur, inhalacja) 658 000 mg/m3 (4 h).
Substancja słabo drażniąca, o umiarkowanym wpływie depresyjnym na ośrodkowy
układ nerwowy. Może wywołać łzawienie oczu, kaszel. W stężeniach przekraczających
najwyższe dopuszczalne wartości mogą wystąpić: ból, zawroty głowy, duszność, zaburzenia oddechowe, pobudzenie psychoruchowe, następnie senność. Objawy ustępują
szybko po przerwaniu narażenia. Oblanie lub skażenie skóry skroplonym gazem może
wywołać jej zaczerwienienie i odmrożenie. Skażenie oczu skroplonym gazem może
wywołać ostry stan zapalny i odmrożenia.
Cyjanek
Stan skupienia w temp. 20°C: ciało stałe (rozpływa się pod wpływem wilgoci z uwolnieniem cyjanowodoru HCN).
Barwa: biały proszek lub kryształy.
Zapach: gorzkich migdałów, gryzący, charakterystyczny.
Substancja bardzo toksyczna o działaniu duszącym, powoduje niedotlenienie tkanek,
zwłaszcza ośrodkowego układu nerwowego.
Drogi wchłaniania: stały – z przewodu pokarmowego, przez nieuszkodzoną skórę;
w postaci pyłu lub par roztworu – przez drogi oddechowe.
Narażenie na pył i pary roztworów może wywołać bóle i zawroty głowy, ogólne osłabienie, utratę łaknienia, przewlekłe stany zapalne spojówek oraz zmiany skórne w postaci swędzących grudek, pęcherzyków i innych wykwitów. Mogą wystąpić: przewlekłe
stany zapalne błony śluzowej nosa z upośledzeniem drożności nosa i krwawieniami,
duszność, drgawki, utrata przytomności, zatrzymanie oddechu, zapaść i zgon. Najmniejsza dawka śmiertelna drogą pokarmową oceniana jest na ok. 3 mg/kg, tj. 200
mg (przy masie ciała ok. 70 kg).
17
W AKCJI 4/2016
pruski). Coraz częściej opisywane są przypadki trucia się w Polsce tymi substancjami. Pomimo
rygorystycznych przepisów, jakie
zostały określone w Ustawie o substancjach chemicznych z 1967 roku,
zakupienie tych związków zostało
ułatwione poprzez ustawę z 2002
roku, zmieniającą poprzednią, która dopuszcza do „wolnego” obrotu
substancje trujące, bez rygoru reje-
stracji czy zezwolenia. Cyjanki i ich
pochodne można zakupić jako substancje wykorzystywane do odzysku złota, srebra lub gotowe produkty do srebrzenia, wywoływaczy
w fotografii barwnej. Istnieją również instytucje sprzedające w niewielkich ilościach cyjanek potasu
jako czysty produkt „naukowy”. Dodatkowo pochodną cyjanku można zatruć się, zjadając 6-8 szt. (dla
Rok
Ogółem
Mężczyźni
Kobiety
2014
6165
5237
928
2013
6101
5196
904
2012
4177
3569
608
2011
3839
3294
545
2010
4087
3517
570
2009
4384
3739
645
2008
3964
3333
631
2007
3530
2924
606
2006
4090
3444
646
2005
4621
3885
736
2004
4893
4104
789
Tab. 1. Liczba zamachów samobójczych zakończonych zgonem
Wiek
Liczba zamachów
10-14
71
15-19
526
20-24
1015
25-29
960
30-34
1005
35-39
934
40-44
864
45-49
735
50-54
890
55-59
930
60-64
762
65-69
443
70-74
225
75-79
203
80-84
162
85 i więcej
113
wiek nieustalony
367
Tab. 2. Wiek osób podejmujących zamachy samobójcze w 2014 r.
18
dzieci) i 13-20 szt. (dla dorosłych)
gorzkich migdałów, dostępnych
w większości sklepów ze zdrową
żywnością. Pyły cyjanku, opary czy
wydzielający się cyjanowodór z wilgotnych soli cyjanków lub ich roztworów czy ich termicznego rozkładu stwarzają ogromne zagrożenie
dla jednostek ratowniczych oraz
przypadkowych osób postronnych
przebywających w miejscu popełnienia samobójstwa. Zagrożenie
to jest szczególnie duże ze względu na niewielkie dawki śmiertelne.
Niekiedy osoby popełniające samobójstwo zwiększają ilość gazowego cyjanowodoru przez dodanie kwasu (np. solnego) do cyjanków lub ich pochodnych. Proces
ten zwiększa gwałtownie szybkość i ilość wydzielanego cyjanowodoru, wielokrotnie przekraczające dawki śmiertelne.
Kolejnym związkiem silnie trującym jest arszenik (trójtlenek arsenu). Ma postać białego proszku,
przez co, unosząc się w powietrzu,
stwarza zagrożenie dla osób przebywających w pomieszczeniu, w którym go użyto. Podobnie może być
z silnie trującą strychniną czy brucyną, te dwie substancje, w przeciwieństwie do arszeniku, są trudniej dostępne (choć do kupienia
przez internet).
Opisane powyżej trzy substancje były używane do sporządzania
trutki na szczury i jako produkt „kolekcjonerski” jest dostępny w internetowych portalach handlowych.
Do coraz częściej stosowanych
gazowych trucizn zaliczamy siarkowodór, otrzymywany w szczególności w wyniku zmieszania (łatwo dostępnych) kwasów (solny, siarkowy)
z produktami ochrony roślin, szczególnie siarkowe produkty grzybobójcze. Siarkowodór ma charakterystyczny nieprzyjemny zapach, jednak organizm ludzki bardzo szybko
W AKCJI 4/2016
Cyjanowodór
Stan skupienia w temp. 20°C: gaz.
Barwa: bezbarwny.
Zapach: gorzkich migdałów, gryzący, parzący, charakterystyczny.
Próg wyczuwalności zapachu: 0,22-5,6 mg/m3 (zapach gorzkich migdałów wyczuwany
przez osoby wrażliwe może być sygnałem ostrzegającym o zwiększeniu stężenia HCN
powyżej stężenia bezpiecznego).
LCL0 (człowiek, inhalacja) – 224 mg/m3 (do 5 min).
Substancja bardzo toksyczna, dusząca – blokuje oddychanie tkankowe; działa drażniąco.
Drogi wchłaniania: przez drogi oddechowe, skórę, z przewodu pokarmowego.
Cyjanowodór w postaci gazu lub par wywołuje zaczerwienienie spojówek i ból oczu.
Może wystąpić sinica albo czerwone zabarwienie skóry. W stężeniach 4-13 mg/m3 może
spowodować zwiększenie zawartości methemoglobiny we krwi, osłabienie, ból i zawroty
głowy, zaczerwienienie garda, wymioty, rumieniowe zmiany skóry, powiększenie tarczycy. W stężeniach do ok. 130 mg/m3 następują przyspieszenie i pogłębienie oddechów,
bicie serca, utrata przytomności, drgawki, obrzęk płuc, zatrzymanie oddechu i śmierć
w ciągu 1 godziny. W stężeniach 200-300 mg/m3 HCN powoduje natychmiastowy zgon.
Arszenik
Stan skupienia w temp. 20°C: ciało stałe.
Barwa: biały proszek (pył).
Zapach: bez zapachu.
Próg wyczuwalności zapachu: brak danych.
NDS – 0,01 mg/m3 (arsen i jego związki nieorganiczne).
LDL0 (człowiek, doustnie) – 29 mg/kg.
Substancja drażniąca, bardzo toksyczna; uszkadza: naczynia włosowate, układ naczyniowy, mięsień sercowy, wątrobę, nerki, układ nerwowy; rakotwórcza dla człowieka.
Drogi wchłaniania: przewód pokarmowy. Pyły wywołują: piekący ból i łzawienie oczu,
zaczerwienienie spojówek, piekący ból śluzówki nosa, gardła, kaszel, duszność, objawy
oskrzelowe. Skażenie skóry prowadzi do jej podrażnienia i stanu zapalnego. Skażenie
oczu wywołuje piekący ból i łzawienie oraz oparzenia. Drogą pokarmową wywołuje
w ciągu paru minut, do kilku godzin, gwałtowne wymioty, silne bóle brzucha, nasiloną
biegunkę, krwiste stolce, utratę płynów i elektrolitów. Zatruciu towarzyszy spadek
ciśnienia tętniczego krwi z ryzykiem wstrząsu, zaburzenia czynności serca; następują zaburzenia świadomości, śpiączka i zgon. Dawka śmiertelna drogą pokarmową
wynosi od 75 mg.
Strychnina
Brucyna ma podobne działanie i właściwości co strychnina.
Stan skupienia w temp. 20°C: ciało stałe.
Barwa: bezbarwne kryształy lub biały proszek (pył).
Próg wyczuwalności zapachu – bez zapachu.
Po przedostaniu się do krtani ma drażniący i gorzki smak.
NDS – 0,15 mg/m3.
LDL0 (człowiek, doustnie) – 30 mg/kg.
Substancja bardzo toksyczna, wywołuje drgawki, powoduje uszkodzenie wątroby i nerek.
Drogi wchłaniania: układ oddechowy, przewód pokarmowy. W postaci pyłu wywołuje
łzawienie i zaczerwienienie spojówek, a następnie: sztywność mięśni, bolesne skurcze
mięśni, drgawki, utratę przytomności i zgon. Na ogół drgawkom nie towarzyszy utrata przytomności. Utrata przytomności bezpośrednio poprzedza zgon. Drgawki mogą
wystąpić już po 5 minutach od momentu narażenia inhalacyjnego i po 15 minutach
od czasu spożycia.
Skażenie oczu wywołuje łzawienie i zaczerwienie spojówek. Drogą pokarmową wywołuje mdłości, wymioty, ból brzucha oraz objawy jak w zatruciu inhalacyjnym. Dawka
śmiertelna drogą pokarmową – od 800 mg.
20
(jeszcze przed wystąpieniem objawów zatrucia) przyzwyczaja się
do zapachu, co powoduje „pozorne” jego zanikanie. Taka sytuacja
może stwarzać ogromne zagrożenie dla ludzi w miejscu, gdzie przedostaje się gaz.
Coraz częstsze staje się zatrucie
gazowym chlorem. Gaz ten w dużych ilościach można otrzymać poprzez zmieszanie łatwo dostępnego podchlorynu sodu (np. środki
wybielające na bazie chloru, środki do dezynfekcji toalet) z jakimkolwiek kwasem (np. octem, kwaskiem
cytrynowym), a w celu zwiększenia
ilości wydzielania się chloru poprzez
zmieszanie z kwasem solnym. Gazowy chlor oprócz zagrożenia zatruciem i poparzeniem chemicznym
może stwarzać zagrożenie poprzez
gwałtowne reakcje z wieloma substancjami i metalami.
Podsumowanie
W artykule przedstawiono najważniejsze i najczęściej (możliwe) występujące substancje stosowane
przez osoby dokonujące aktu samobójczego za pomocą chemicznych
lub przemysłowych substancji trujących, z których, w wyniku mieszania, może wydzielić się substancja
toksyczna. Jak wiadomo, na rynku
detergentów i środków ochrony roślin pojawiają się ciągle nowe substancje, a ich wzajemne mieszanie
może powodować wydzielanie się
nie opisanych tutaj substancji trujących. Dlatego na miejscu akcji ratowniczej ważne są:
• w przypadku danych o substancji – bezwzględne, pełne zabezpieczenie osoby udzielającej pomocy, w szczególności uniemożliwienie przedostanie się drogą
oddechową, pokarmową oraz
przez skórę;
• identyfikacja rodzaju substancji
trującej na podstawie przeprowa-
W AKCJI 4/2016
•
•
•
•
dzonej analizy objawów, analizy
instrumentalnej dostępną aparaturą przez jednostki ratownicze;
po identyfikacji (szybkie) określenie zagrożenia, jakie może
ta substancja stwarzać dla otoczenia, jak i samego ratownika;
wyznaczenie strefy bezpieczeństwa i ewentualne zabezpieczenie (ewakuacja) osób postronnych (z otoczenia) do strefy bezpiecznej;
w przypadku niestwierdzenia
zgonu samobójcy czy innych
osób poszkodowanych – zastosowanie odpowiednich środków
ratowniczych zgodnych dla zatrucia daną substancją, przede
wszystkim: wynieść zatrutego
z miejsca narażenia; nie wywoływać wymiotów; zapewnić spokój w pozycji siedzącej lub ułożyć w pozycji bocznej ustalonej
(jeżeli osoba jest nieprzytomna); usunąć z jamy ustnej ruchome protezy lub ciała obce; odessać przez cewnik strzykawką
wydzielinę z nosa; jeżeli osoba
oddycha, podawać tlen przez
maskę, gdy nie oddycha, zastosować sztuczne oddychanie metodą usta-usta albo za pomocą
aparatu typu AMBU; łzawienie
i zaczerwienienie oczu, obrzęk
powiek, światłowstręt – uzasadniają płukanie oczu wodą, najlepiej bieżącą; dodatkowo w takim
przypadku chronić oczy przed
światłem; uwaga: osoba udzielająca pomocy musi nosić rękawice i odzież ochronną;
w przypadku zatrucia cyjankami (cyjanowodorem) dodatkowo: jeżeli zatruty oddycha, podawać tuż pod nos do wdychania
przez 1/2 minuty azotyn amylu;
nie podawać, jeśli nie ma pewności, że utrata przytomności
jest wywołana cyjankami (ryzyko spadku ciśnienia krwi); nie
Siarkowodór
Stan skupienia w temp. 20°C: gaz.
Barwa: bezbarwny.
Zapach: zgniłych jaj.
Próg wyczuwalności zapachu: od 0,0007 do 0,2 mg/m3. Powyżej 4 mg/m3 zapach jest
odczuwany jako bardzo silny, jednak przy jeszcze wyższych stężeniach, przekraczających 300 mg/m3, staje się niewyczuwalny z powodu natychmiastowego porażenia
nerwu węchowego.
Gęstość gazu względem powietrza w temp. 20°C: 1,07.
NDS – 10 mg/m3.
NDSCh – 20 mg/m3.
Siarkowodór jest silnie trujący. Jako stężenie niebezpieczne dla zdrowia przyjmuje się
6 mg/m3. Stężenie 100 mg/m3 powoduje uszkodzenie wzroku, natomiast przy stężeniu
powyżej 1 g/mł śmierć może nastąpić już w wyniku zaczerpnięcia jednego oddechu.
Działanie ogólne polega na blokowaniu tkankowych enzymów oddechowych oraz w małych stężeniach – na pobudzeniu, a potem porażeniu układu oddechowego (w dużych
stężeniach dochodzi do natychmiastowego porażenia). W dużych stężeniach wskutek
porażenia węchu brak ostrzegawczego sygnału, jakim jest przykra woń siarkowodoru.
Przy małych stężeniach najpierw występuje podrażnienie spojówek i rogówki oczu,
a potem pojawiają się: kaszel, mdłości, ślinienie, ból głowy, obniżenie ciśnienia tętniczego, przyspieszenie tętna; po dłużej trwającym narażeniu może wystąpić obrzęk płuc.
Chlor
Stan skupienia w temp. 20°C: gaz.
Barwa: zielonkawożółta.
Zapach: ostry, przenikliwy, duszący, drażniący.
Gęstość gazu względem powietrza (0°C, 1013 hPa): 2,49.
Próg wyczuwalności zapachu: 0,2 mg/m3.
NDS – 1,5 mg/m3.
NDSCh – 9 mg/m3.
LCL0 (człowiek, inhalacja) – 2530 mg/m3 (30 min).
Substancja bardzo aktywna chemicznie, łączy się bezpośrednio ze wszystkimi pierwiastkami z wyjątkiem gazów szlachetnych, węgla, fluoru, tlenu i azotu. Z wieloma
związkami nieorganicznymi i organicznymi reaguje gwałtownie lub wybuchowo lub
tworzy związki o właściwościach wybuchowych. Działa korodująco na większość
metali, szczególnie pod wpływem wilgoci. Jest silnym utleniaczem. Toksyczny, drażniący i duszący gaz; w zetknięciu z wilgotną powierzchnią błon śluzowych powstaje
kwas podchlorawy, chlorowodór, wolne rodniki tlenowe i inne związki chlorowe o silnym działaniu antybiologicznym, żrącym i nekrotyzującym. W stężeniach ok. 4 mg/
m3 powoduje piekący ból oczu, łzawienie, przekrwienie spojówek, powyżej 4 mg/m3 –
uszkodzenie rogówki, ból garda; w stężeniach ok. 80 mg/m3 – napady kaszlu, niekiedy
z wymiotami i krwista wydzielina, uczuciem duszenia się, ucisku w klatce piersiowej,
bólu za mostkiem; w stężeniach 120÷150 mg/m3 – obrzęk płuc, spadek cienienia tętniczego, zatrzymanie akcji serca. Gaz w stężeniu powyżej 3000 mg/m3 może spowodować śmierć po 2-3 wdechach.
wywoływać wymiotów; osobie przytomnej podać natychmiast do wypicia zawiesinę węgla (carbo medicinalis) – co najmniej 70 g w 0,5 l wody; uwaga:
osoba udzielająca pomocy musi
nosić rękawice i odzież ochronną, a w pomieszczeniu skażonym – maskę gazową z filtrem
do HCN.
q
Piśmiennictwo
1. Sęk H.: Psychologia kliniczna. T. 1, 2.
PWN, Warszawa 2016.
2. HYPERLINK „http://www.statystyka.
policja.pl/st/wybrane-statystyki/samobojstwa” www.statystyka.policja.pl/
st/wybrane-statystyki/samobojstwa.
3. Dane toksykologiczne zaczerpnięto
z Kart Charakterystyki Centralnego
Instytut Ochrony Pracy, ul. Czerniakowska 16, 00-701 Warszawa.
21