Unowocześnianie przemysłu i usług

Unowocześnianie przemysłu i usług
- organizacja i finansowanie
Praca zb io ro w a pod redakcją Jana Pyki
Unowocześnianie
przemysłu i usług
•organizacja i finansowanie
Praca zbiorowa pod redakcją
Jana Pyki
Katowice 2005
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa
Oddział w Katowicach
Akadem ia Ekonomiczna im. Karola Adamieckiego
w Katowicach
W ydział Organizacji i Zarządzania
Politechnika Śląska
Redaktor naukowy
Jan Pyka
Recenzent
Ryszard Borowiecki
Wydawca
Towarzystwo Naukowe Organizacji i Kierownictwa
Oddział w Katowicach
40-164 Katowice ul. Ordona 20 a
tel. (032) 258-16-06, fax. (032) 258-43-13
e-mail: tnoik-katowice@ wp.pl
ISBN 83-85587-16-0
Druk publikacji wykonano zgodnie z oryginałami tekstów, tablic
i rysunków dostarczonych przez Autorów.
Skład i druk
I n FoGraf S C
40-161 Katowice Al. Korfantego 79
tel.(032)259-21-10
Service and Industry
Modernization
- organization and financing
Edited by Jan Pyka
Katowice 2005
Scientific Society for Organization and Management
Division in Katowice
The Karol Adamiecki University of Economics
in Katowice
Faculty of Organization and M anagement'
Silesian Technical University of Gliwice
Scientific editor
Jan Pyka
Reviwer
Ryszard Borowiecki
Publisher
Scientific Society for Organization and Management
Division in Katowice
ISBN 83-85587-16-0
Spis treści
W stą p .......................................................................................................................... 11
Część I
Ekonomiczne i społeczne uwarunkowania i implikacje
przemian w przemyśle i usługach
M irosław W ypych - Przemysły high technology w Polsce
- analiza sta tystyczn a ...................................................................................................
15
T adeusz D onocik - D ziałalność Europejskiego Komitetu
E konom iczno-Społecznego na rzecz przem ian w przem yśle i u słu g a c h ........... 25
Jerzy Baruk - Innow acyjność przedsiębiorstw w Unii Europejskiej
- opinie k ie ro w n ik ó w ...................................................................................................... 34
Józefa Fam ielec - Uwarunkowania polityki ekologicznej
w N arodowym Planie Rozwoju na lata 2007 - 2013 ...........................................
47
B eata Glinka, Jacek Pasieczny - N PR a rozwój regionalny:
wyrównanie czy utrwalenie r ó ż n ic l............................................................................. 58
Piotr Pinoczek - Regionalna Strategia Innowacji ja ko narzędzie
polityki innowacyjnej na Ś lą s k u .................................................................................... 68
A nna Sędek, Paweł Szew czyk - Ocena strategii rozwoju
zrównoważonego za pom ocą logiki ro zm y te j...........................................................
78
Bogdan Kosowski - Działalność gospodarcza a bezpieczeństwo
społeczności lo k a ln y c h .................................................................................................... 86
Gabriel Tobor - Rola samorządów lokalnych w procesach
stym ulowania rozwoju i wzrostu konkurencyjności małych firm rodzinnych .. 97
Lilia Knop, M arek Krannich, Joanna M achnik-Słom ka, Przemysław
W róbel - M etodologia badań wstępnych w procesie tworzenia klastrów .... 109
M ałgorzata G olińska-Pieszyńska - Konkurencyjność a transfer
te c h n o lo g ii.....................................................................................................................
126
Paw eł Filipow icz - K ierunki rozwoju działalności badawczorozw ojow ej a now e oblicze strategii d y w e rsy fik a c ji............................................. 136
Ew a Płaczek - Innow acja w usługach logistycznych
- rozważania o g ó ln e ....................................................................................................
147
Andrzej Borczuch - Formy restrukturyzacji spółek biorących
udział w Program ie Pow szechnej P ryw atyzacji...................................................... 158
A lina Skorb-G ała - N owoczesne płaszczyzny funkcjonow ania rady
nadzorczej w polskich przedsiębiorstwach p rzem y sło w y ch .............................
168
A gnieszka Izabela Baruk - D laczego w spółczesne firm y pow inny
spełniać oczekiw ania p ra co w n ikó w ? .....................................................................
176
K atarzyna Zadros - Społeczne i kulturow e determ inanty oporu
w obec z m ia n ..................................................................................................................
185
T adeusz Soroka - Zarządzanie ryzykiem kluczem do wzrostu
konkurencyjności polskich p rze d się b io rstw ........................................................
195
Część II
Finansowe aspekty procesów dostosowawczych w
przedsiębiorstwach
Joanna Duda - Fundusze europejskie a finansow anie rozwoju
sektora M SP w Polsce, Niemczech i F in la n d ii.....................................................
207
M ilos Kral’ - Aktualne zagrożenia finansow e dla czeskich
p rze d się b io rstw ............................................................................................................. 220
Bogdan Nogalski, Anna W ójcik-Karpacz, Jarosław Karpacz
- Struktura źródeł finansow ania małych przedsiębiorstw .............................
231
Żanna Popław ska - Rozw ój sektora transakcji w Ukrainie ................. 238
Jerzy Różański, Halina W aniak-M ichalak - Polityka Unii Europejskiej
w obec rozwoju fu n d u szy inw estycyjnych typu venture capital ............................247
A dam Sam borski - Finansowanie przedsiębiorstw w warunkach
gospodarki Stanów Zjednoczonych Am eryki P ó łn o c n e j................................ .
257
M aria Sierpińska - Skutki braku spójnej polityki zarządzania
w ierzyteln o ścia m i.................................................................................. ...................... 268
Dionizy Szyba - Wpływ zm ian w strukturze zatrudnienia na
finansow anie system u opieki zd ro w o tn e j................................................................ 280
Część III
Procesy dostosowawcze w tradycyjnych sektorach
przemysłu i usług
Jan Brzóska, Jan Pyka - Integracja usług infrastrukturalnych
w w ym iarze lo k a ln y m ................. ...............................................................................
289
Jan B rzóska - Rola operatorów system ów przesyłow ych
w kształtow aniu konkurencyjnego rynku en erg etyczn eg o................................
310
M ichał Gębczyński - Konkurencyjność przedsiębiorstw a przem ysłu
w yd o b yw czeg o ........................................ ......................................... ............................ 324
Jan H erm aniuk - Problemy restrukturyzacji sektora naftowogazow niczego w P o ls c e ................................................................................................ 333
Andrzej Karbownik, K rzysztof W odarski - O potrzebie zarządzania
strategicznego w górnictw ie węgla k a m ie n n e g o ....................... .......................... 344
M aksym ilian Klank - Szanse węgla - Kompania Węglowa S.A.
a r y n e k .............................................................................................................................. 355
M irosław Łakom y - M ediamorfoza. Od monopolu państw ow ego
do rynku medialnego - na przykładzie radiofonii p o ls k ie j...............................
380
M onika O dlanicka-Poczobutt - Polski rynek dystrybucji leków
a integracja eu ro p e jsk a .............................................................................................. 395
Rom uald T alarek - Krajowe hutnictwo żelaza i stali - rok po
akcesji Polski do Unii E u ro p ejskie j......................................................................
405
Contents
In tro d u c tio n ......................................................................................................................
11
P A R TI
Economic and Social circumstances and implication of
transformation in Industry and in Services
M irosław W ypych - High technology industries in Poland
- statistical a n a ly s is ......................................................................................................
15
T adeusz D onocik - The activity o f the European Econom ic and Social
C om m ittee f o r the purpose o f transform ations in industry and s e r v ic e s ........... 25
Jerzy B aruk - Innovativeness o f enterprises in European Union
- m anagers' o p in io n s ....................................................................................................... 34
Józefa Fam ielec - Conditions o f environm ental policy in N ational
D evelopm ent Plan 2007-2013 ...................................................................................... 47
B eata Glinka, Jacek Pasieczny - N ational D evelopm ent Plan and
regional developm ent: reduction or reinforcem ent o f differences?..................... 58
Piotr Pinoczek - R egional Innovation Strategy as a tool o f the policy
innovation on the S ile s ia ..............................................................................................
68
Anna Sędek, Paw eł Szew czyk - The assesm ent o f the sustainable
developm ent strategy based on fu zz y lo g ic ..............................................................
78
Bogdan Kosowski - Firm s and Companies and security o f local
s o c ie ty ...............................................................................................................................
86
Gabriel Tobor - The role o f local governm ents in stim ulating the
developm ent and growth o f the com petitiveness o f sm all fam ily-run
c o m p a n ie s.........................................................................................................................
97
Lilia Knop, M arek Krannich, Joanna M achnik-Słom ka, Przem ysław
W róbel - The m ethodology o f prim ary researches in process o f cluster's
c r e a tio n ..........................................................................................................................
109
M ałgorzata G olińska-Pieszyńska - Competition and transfer o f
tec h n o lo g y ........................................................................................................................ 126
Paweł Filipow icz —D evelopm ent paths o f R&D activity and the
new fa c e o f d iversifica tio n .........................................................................................
136
Ewa Płaczek - Innovation in logistic services - general
d elib era tio n s..................................................................................................................
147
Andrzej Borczuch - Forms o f Turnaround com panies participated
in Privatization Program in Poland . .. . .................................................................... 158
Alina Skorb-G ała - The new backgrounds o f work o f B oard o f
Directors in Polish co m p a n ie s................................................................................... 168
A gnieszka Izabela Baruk - Why should contem porary firm s satisfy
em ployees ’ needs ?......................................................................................................... 176
Katarzyna Zadros - Social and cultural determinants in accordance
with changes co n tu m a c y.............................................................................................. 185
Tadeusz Soroka - Risk management as the key to the Polish
companies g r o w th .......................................................................................................... 195
PART II
Financial aspects of adaptation processes in companies
Joanna Duda - European fu n d s and the financing o f SM E sector
developm ent in Poland, Germany and F in la n d ........................................................207
M ilos Kral’ - Soućasnd vnejsifin a n ćn i rizika pro ćeskou f i r m u ..............220
Bogdan Nogalski, Anna W ójcik-Karpacz, Jarosław Karpacz
- Structure o f sources funding the sm all e n te rp rise s........................................... 231
Żanna Popławska - PomumoK cenmopa mpancoKijiu
e Y K p a m i......... 238
Jerzy Różański, Halina W aniak-M ichalak - D evelopm ent o f venture
capital fu n d s in European Union P o lic y ................................................................. 247
A dam Sam borski - C haracteristics o f corporate finance in
The United States o f A m e r ic a ...................................................................................... 257
M aria Sierpińska - The consequences o f an inconsistent accounts’
receivable p o l i c y ........................................................................................................... 268
Dionizy Szyba - E ffect o f staffing policy on the financing o f health
protection s y s te m ........................................................................................................... 280
PART III
Adaptation processes in traditional sectors of
industry and services
Jan Brzóska, Jan Pyka - Integration o f utility services at regional
l e v e l ..................................................................................................................................
289
Jan B rzóska - The participation o f transmission system operators
in the com petitive energy m arket d e v e lo p m e n t...................................................... 310
M ichał Gębczyński - The competitiveness o f the enterprise o f the
extractive in d u s tr y ......................................................................................................... 324
Jan H erm aniuk - Problem s o f restructuring o f the oil and gas
sector in P o la n d ............................................................................................................. 333
Andrzej Karbownik, K rzysztof W odarski -A b o u t the need
o f strategic m anagem ent in hard coal m in in g ............................................................344
M aksym ilian K lank - Chances o f Coal - Kompania Węglowa
and the M a r k e t....................................................................................................................355
M irosław Łakomy - M ediam orphosis. From the state m onopoly
to media m arket - on the example o f polish radio b ro a d ca stin g ....................... 380
M onika O dlanicka-Poczobutt - Polish market o f pharmaceutical
distribution in relation to European in te g ra tio n ................................................... 395
Romuald Talarek - Domestic Steel Industry - a year after Poland’s
accession to E U .............................................................................................................. 405
Wstęp
Ponad roczny okres funkcjonow ania Polski w ramach Unii Europejskiej
pozw ala na pierw sze uogólnienia obserwacji i oceny, odnoszące się do
zachowań i sytuacji polskiego przem ysłu i usług na zintegrow anym rynku
europejskim. W okresie przedakcesyjnym w środow iskach naukowych, a także
praktyki gospodarczej w skazyw ano na szanse i zagrożenia dla Polski
wynikające z integracji gospodarczej.
Z satysfakcją można skonstatować, że zarówno przem ysł ja k i usługi
w ykorzystują szanse stworzone przez zniesienie barier i ograniczeń w dostępie
do w spólnotowego rynku z 450 milionam i konsum entów o w ysokiej sile
nabywczej, zm ienia się na korzyść struktura polskiego eksportu. K raj nasz staje
się atrakcyjnym m iejscem lokalizacji inwestycji zagranicznych. W 2004 roku
odnotowano najw iększy od 2000 roku napływ inwestycji zagranicznych, co
pozw oliło zrealizow ać 230 projektów typu greenfield. Tego rodzaju inwestycje
tworzą nowe i najczęściej now oczesne miejsca pracy, aktyw izują lokalne
środow iska gospodarcze, generują zapotrzebow anie na nowe usługi czy dostawy
kooperacyjne.
Lokalizacja dużych projektów przem ysłow ych czy usługowych stwarza duże
m ożliwości rozwojowe dla małych i średnich przedsiębiorstw. Przedsiębiorstwa
te, aby sprostać wymaganiom jakościow ym i logistycznym dużych korporacji
międzynarodowych zm uszone są unowocześniać swoje technologie i zarządzanie
do poziom u obow iązujących standardów na świecie.
W ramach zintegrow anej gospodarki europejskiej istnieją także duże,
niew ykorzystane m ożliwości kooperacji pom iędzy m ałym i i średnim i firm am i.
Warunkiem koniecznym je s t dysponow anie adekw atnym i technologiam i
i wyposażeniem technicznym. Pom im o wyraźnego postępu w tym zakresie,
polskie firm y znacznie odbiegają od poziom u potencjalnych partnerów.
Stąd tak istotne są wszelkie przedsięw zięcia zarówno w skali państwa,
regionu czy społeczności lokalnych, wzmacniające innow acyjność i konkure­
ncyjność polskich przedsiębiorstw. Szczególnie ważną rolę m ają do spełnienia
sam orządy wszystkich szczebli. O pracowywane regionalne i lokalne strategie
innowacyjne stanow ią instrum ent o dużym znaczeniu społecznym i gospo­
darczym. Konsekw encja i stopień wdrażania tych strategii będą decydow ały
0 now oczesności regionów.
W kontekście integracji europejskiej i szeroko pojętego bezpieczeństwa
energetycznego Polski ja w ią się ważne pytania o szanse rozwojowe przem ysłu
paliw ow o-energetycznego i Śląska.
Rok 2004 i obecny w prowadzają korekty w dotychczasowych ocenach roli
1 perspektyw rozwojowych tradycyjnych sektorów przem ysłow ych zarówno
w kraju ja k i na świecie. Zastosow anie nowoczesnych technologii w górnictwie
i hutnictwie, a także sprzyjające otoczenie stabilizują sytuację wymienionych
Monika ODLANICKA - POCZOBUTT
Katedra Zarządzania Przedsiębiorstwem i Organizacji Produkcji
Politechnika Śląska
P olski rynek d y s try b u c ji leków
a integracja europejska
Wstęp
C złonkostw o w Unii Europejskiej oznacza równy dostęp do rynku
tow arów i usług, w tym także leków, na którym działania, z uwagi na społeczny
charakter produktów , podlegają silnym obw arow aniom praw nym , dlatego po
akcesji Polski do UE wciąż istotną kw estią jest przystosow anie polskich
przepisów do praw a unijnego w zakresie farm acji.
Od kilku lat w Polsce daje się zauważyć tendencje wzrostowe
w przem yśle farm aceutycznym . Spow odow ane je st to szczególnie natężeniem
procesów konkurencyjnych w tym sektorze oraz w ysoką dochodow ością branży.
Poniew aż tylko duże i silne jednostki są w stanie utrzym ać się na rynku,
dochodzi do kolejnych połączeń firm. O becny kształt i poziom rozwoju
polskiego rynku farm aceutycznego stw arza m ożliw ości zastosow ania wielu
now oczesnych rozw iązań, także logistyki dla poprawy efektyw ności procesów
zachodzących w tym sektorze, m usi on jednak dostosow ać się do regulacji
unijnych.
Dystrybucja farmaceutyków w Polsce
H urtow a dystrybucja farm aceutyków to obecnie najbardziej dynam icznie
rozw ijający się segm ent polskiego sektora farm aceutycznego. W prze­
ciw ieństw ie do tendencji zacieśniania współpracy pom iędzy poszczególnym i
ogniw am i łańcucha dostaw panującym i w innych sektorach, łańcuchy dostaw
farm aceutyków charakteryzują się niskim stopniem integracji [1], B ranża
zm onopolizow ana do niedaw na przez sieć państw ow ych C efarm ów uległa
rozdrobnieniu, a na rynku pojaw iło się duże grono now opow stałych spółek, dla
których ostatnie lata to okres bardzo dynam icznego rozw oju. W ciągu ostatnich
lat branża uległa w dużej części pryw atyzacji, w wyniku czego pow stało ok.
1 000 hurtow ni pryw atnych. O becnie działa ich ok. 350, z czego znaczącą rolę
395
odgryw a najwyżej 100. O znacza to w ystępow anie bardzo silnej konkurencji na
tak zagęszczonym rynku. N a je d n ą hurtow nię przypada średnio około 20 aptek.
W iększość aptek także spryw atyzow ano. A ktualnie funkcjonuje ok. 7 100 aptek
pryw atnych, 600 państw ow ych i 700 szpitalnych. Pod w zględem liczby aptek
Polska plasuje się na średniej pozycji w Europie. W w iększości europejskich
krajów liczba m ieszkańców przypadających na 1 aptekę kształtuje się na
poziom ie poniżej 5 000. W Polsce w 1998 roku na je d n ą aptekę przypadało
około 6 tysięcy osób, zatem nasycenie tego typu placów kam i było stosunkow o
w ysokie i zbliżone do poziom u europejskiego, a prognozy nie przew idyw ały
znacznego w zrostu liczby aptek. Tym czasem ju ż w roku 2001 na je d n ą aptekę
przypadało 4 tysiące osób z dalszą tendencją spadkow ą [2], co oznacza, że ich
liczbę p rzestają w yznaczać potrzeby rynku. Przed uruchom ieniem nowej
placów ki nie szacuje się liczby ew entualnych klientów , ani nie bierze pod
uw agę odległości od aptek ju ż istniejących. W ynika to także z braku jasnych
uregulow ań w tej kw estii i prowadzi do spadku rentow ności aptek w ogóle.
T ylko 3% aptek w skali kraju posiada tow ar będący ich w łasn o śc ią reszta
dysponuje tow arem kredytow anym przez hurtow nie, co stw arza sytuację
niekorzystną dla hurtowni w przypadku bankructw a którejś z aptek.
Rys. 1. Struktura dystrybucji na rynku farm aceutycznym
Ź ró d ło : o p ra c o w a n ie w łasne
R ynek farm aceutyczny w Polsce posiada szczególną strukturę dystrybucji
(rysunek
1). Pierw szym
ogniw em
w strukturze rynku dystrybucji
farm aceutyków są producenci. W Polsce farm aceutyki w ytw arzane są przez
około 320 producentów , w tym przez 14 przedsiębiorstw uprzedniego zrzeszenia
Polfa (do których należy przeszło 70% łącznej krajowej produkcji sprzedanej
w yrobów farm aceutycznych),
14 farm aceutycznych spółdzielni pracy,
2 instytuty naukow o-badaw cze, 10 zakładów H erbapol, 3 wytwórnie
zagraniczne (Lek Polska z kapitałem słow eńskim , Solco-B asel z kapitałem
szw ajcarskim oraz Rohne-Poulenc z Francji), a także w ytw órnie surowic
396
i szczepionek. W śród pozostałych przew ażają drobne firmy i są to głównie
w ytw órcy parafarm aceutyków . Na polskim rynku obecne są również, poprzez
swoje
przedstaw icielstw a,
wszystkie
najw iększe
światow e
koncerny
farm aceutyczne [3].
Przepływ towarów pom iędzy producentam i a rynkiem przedhurtow ym to
40 - 50 %, między producentam i a rynkiem hurtow ym to 50 - 60 %, natom iast
pom iędzy aptekam i a producentam i bezpośrednio to jedynie 1 %. D ystrybucja
pom iędzy rynkiem przedhurtow ym odbyw a się na poziom ie 90 % - tak samo jak
m iędzy rynkiem hurtowym a aptekami. Przepływ m iędzy rynkiem
przedhurtow ym a aptekam i to zaledwie 3 %.
Rynek dystrybucji farm aceutyków podzielony jest jeszcze dodatkow o na
dw a obszary: rynek apteczny i rynek szpitalny, które zasadniczo różnią się od
siebie. Rynek apteczny poprzez sw ą atrakcyjność nasila ryw alizację pom iędzy
hurtownikam i. Z punktu widzenia właścicieli aptek o konkurencyjności ofert
poszczególnych dystrybutorów decydują następujące elem enty, w takiej właśnie
kolejności:
> szeroka oferta asortymentowa,
> rozległa sieć sprzedaży i serwis,
> konkurencyjne warunki płatności (m.in. udzielane rabaty).
N atom iast rynek szpitalny
charakteryzuje się nieco odm iennym
sposobem działania. Obsługa danego szpitala w ybierana jest w drodze
przetargu, przy czym przetargi m ogą dotyczyć zaopatrzenia w konkretne środki
farm aceutyczne bądź kom pleksow ą obsługę danej placów ki zdrowotnej.
Zam ów ienia realizowane są zazwyczaj nie częściej niż raz dziennie, co wym aga
trochę innego podejścia logistycznego aniżeli w przypadku aptek, gdzie za
konkurencyjne uważa się hurtownie m ogące zapewnić dostawy od 3 do 5 razy
dziennie.
D ziałalność na rynku hurtowej dystrybucji wyrobów farm aceutycznych
charakteryzuje się pew nym istotnym poziom em kosztów stałych niezależnych
od wolum enu sprzedaży, koszty zm ienne zaś są stosunkowo niewielkie. Z uwagi
na urzędow e marże, regulow ane ceny leków i inne ograniczenia adm inistracyjne
w ystępujące na rynku farm aceutycznym wzrost zysków hurtow ników może
odbywać się poprzez zw iększanie wielkości sprzedaży lub popraw ę jej
efektyw ności. Stąd właśnie nacisk dystrybutorów na zw iększanie sprzedaży,
w tym m.in. głównie poprzez przejm ow anie innych hurtowni.
M im o, iż strategie rozwoju przyjęte przez poszczególnych hurtow ników
różnią się od siebie, co do jednego faktu panuje zgodność - o pozycji rynkowej
przedsiębiorstw a decyduje wielkość udziału w rynku sprzedaży aptecznej.
W ynika to z dwóch powodów: malejącej roli przedhurtu i znacząco wyższej
m arży realizowanej na sprzedaży aptecznej. W m iarę nasilania się procesu
konsolidacji w szystkie etapy działań w łańcuchu dostaw odbyw ają się w ramach
danych grup hurtowników. Każda grupa indyw idualnie negocjuje kontrakty
397
z producentam i i prowadzi dystrybucję tow arów poprzez obsługiw ane przez
siebie sieci aptek.
Dyrektywy unijne
Z uwagi na społeczny charakter produktów , jakim i są farm aceutyki podlegają one silnym obw arow aniom praw nym [4], po akcesji Polski do UE
wciąż istotną kw estią je st przystosow anie polskich przepisów do praw a unijnego
w zakresie farm acji. Jednakże jak podają źródła prasow e - do tej pory jeszcze
nie w szystkie odpow iednie regulacje zostały w prow adzone do polskiego
praw odaw stw a.
P odstaw ow a dyrektyw a UE (dyrektyw a 89/105) w zakresie zasad
ustalania cen na leki i refundacji, m ówi o tym, że każdy kraj członkow ski może
w pływać na poziom cen leków. M usi on jednak stosow ać się do naczelnych
zasad stanow iących, że podejm ow ane w tym celu regulacje nie m ogą
dyskrym inow ać produktów im portow anych w zględem leków w ytw arzanych
w danym kraju. R ealizow ana w Polsce zasada ustalania cen jest niezgodna
z praw em Unii. Ceny leków refundow anych - w przypadku leków polskich są
ustalane przez M inistra Finansów, natom iast przy lekach im portow anych - ceny
są ustalane poprzez negocjacje im portera i m inisterstw o finansów . W UE zasady
polityki cenowej stanowią, że:
♦ cena leku pow inna być określona na podstaw ie kosztów w ytw orzenia
przedstaw ionych z zastosow aniem przejrzystych m etod kalkulacji (wydatki
na badania, surow ce, proces wytw arzania, reklam a, itp.);
♦ cena leku nie m oże w pływać na decyzję o rejestracji leku;
♦ ceny w raz ze zm ieniającym i się warunkam i ekonom icznym i pow inny być
poddaw ane okresowo renegocjacjom ;
♦ ceny nie pow inny być zm ieniane zależnie od wskaźników , które m ogą być
spełnione w yłącznie przez wytw órców lokalnych (np. wg nakładów na
badania naukowe, tw orzenie miejsc pracy, w zrost eksportu) [3].
Polska przed przystąpieniem do UE zobow iązana została do uzupełnienia
w szelkich dokum entów rejestracyjnych leków zarejestrow anych przed
1994 rokiem (m.in. testy stabilności, charakterystyka leku dla lekarza itp.)
G dyby Polska nie w ystąpiła do UE o okres przejściow y, polskie leki nie
m ogłyby być eksportow ane do krajów członkow skich Unii do czasu
uzupełnienia dokum entacji.
Polska zadeklarow ała gotow ość w prow adzenia przepisów o dodatkow ych
św iadectw ach ochronnych SPC (ang. Supplem entary Protection Certificate).
które dotyczyłyby produktów , uzyskujących patent oraz rejestrację po dacie
przyjęcia naszego kraju do UE. T a regulacja je st dla Polski niekorzystna,
poniew aż opóźni term in w prow adzenia na rynek krajow ego odpow iednika leku
398
oryginalnego. Po przystąpieniu do UE leki produkow ane w Polsce m uszą
spełniać nowe wymogi rejestracyjne. Dlatego każdy lek znajdujący się
w obrocie na rynku krajowym powinien mieć uzupełnioną dokum entację, co
wiąże się z opracowaniem specjalnej procedury, pow ołaniem instytucji
odpow iedzialnej za rejestrację i przeprow adzeniem dodatkowych badań. Polska
w ystąpiła z wnioskiem o okres ochronny do 2008 roku w chw ili, gdy rozdział
negocjacyjny o towarach (obejm ujący sprawę rejestracji) został ju ż tym czasowo
zam knięty [5], UE chce w ykorzystać ten precedens naciskając na polski rząd,
aby zrezygnow ał z obrony dotychczasowego stanow iska w sprawie SPC, czyli
dodatkow ego świadectw a dla farm aceutyków , um ożliw iającego przedłużenie
okresu ochrony patentowej do pięciu lat poza obowiązujący 20 - letni okres
(obowiązujący w Polsce od 1993 roku). Dodatkow a ochrona obowiązywałaby
także w przypadku leków zarejestrow anych przed wprow adzeniem SPC, co
oznacza, że krajowy przem ysł o kilka lat później mógłby zacząć produkcję
leków chronionych patentami w UE.
Strona polska ju ż raz poszła na ustępstwo dotyczące SPC, deklarując
w prow adzenie stosownych rozporządzeń od 1 stycznia 2003 roku bez względu
na faktyczną datę członkostwa. M iało ono obowiązywać w szystkie produkty
dopuszczone do obrotu od 30 czerw ca 2002 roku, co oznacza, że o SPC miałyby
prawo ubiegać się produkty, które znalazły się na rynku po 2003 r. Pierwsze
koszty wprow adzenia tej regulacji pojawiłyby się dopiero po wygaśnięciu
pierw szych, obow iązujących w Polsce od 1993 r., patentów, czyli w 2013 r.
Szacunki kosztów takiej modyfikacji w skazują na kwotę 370 min EU R (1,34
mld zł) utraconych wskutek opóźnienia w produkcji tańszych leków, na które
patent ju ż wygasł, tym sam ym o kilka lat później nastąpiłoby obniżenie cen
leków, rów nież refundowanych. Gdyby pod naciskiem U E w prow adzono
w stecznie SPC od 1 stycznia 2000 r. lub 2002 r., to skala utraty potencjalnych
korzyści mogłaby wzrosnąć niemal dw ukrotnie [6].
T abela 1 obrazuje, jak niew ielka była wartość eksportu leków z
Polski w porównaniu z importem w latach 1999 - 2000, a przyjęcie
proponow anych warunków jeszcze zw iększy te dysproporcje.
Tabela 1. W artość polskiego handlu lekami w min opakowań
Import do Polski
1
Eksport z Polski
1999
1141,3
133,5
2000
1532,6
134,3
1
Ź ró d ło : o p raco w an ie w łasn e na p o d staw ie W szelak a M ., Polska bliska poświęcenia SPC za
rejestrację leków , P uls B iznesu 14 listo p ad a 2001
K orzystnie wypada Polska jedynie na tle Czech i W ęgier, jeżeli chodzi
o wartość sprzedaży leków w roku 2000, jednakże i na tę wartość będą miały
z pew nością ujemny wpływ unijne regulacje. Wartość ta kształtuje się na
399
przykładzie wybranych państw następująco: Polska 3,00 mld USD, C zechy 0,984
mld USD, W ęgry 765 mld USD.
Od ponad 10-ciu lat rośnie im port leków. Przy niskim eksporcie,
pow iększa się rokrocznie ujem ne saldo w obrocie tow arow ym zagranicznym i
lekami. Do 1998 roku eksport, chociaż nie w tak w ysokim stopniu ja k import,
rów nież system atycznie rósł do czasu, gdy na skutek kryzysu rosyjskiego,
gw ałtow nie spadł o 33% w stosunku, do 1997 r. [7], P oniew aż był jednak
realizow any po znacznie w yższych cenach, jego wpływ m iał duże znaczenie dla
rentow ności branży. Stąd też negatyw ny wpływ kryzysu rosyjskiego na
kondycję polskich przedsiębiorstw produkujących leki.
Struktura geograficzna eksportu ukształtow ała się jeszcze przed 1990r,
i pozostaje praw ie niezm ieniona. Form y gotow e leków w ysyłane są przede
w szystkim na W schód, natom iast substancje aktywne - do Europy Zachodniej.
Eksport polskich leków jest realizow any przede wszystkim do Rosji, Litwy
i Ukrainy. K rajem E uropy Zachodniej, do którego trafia najw ięcej polskich
leków są Niem cy (9% eksportu farm aceutyków ) oraz S zw ajcaria (8%).
Z decydow anie
najw iększym
i najbardziej
przyszłościow ym
rynkiem
zagranicznym dla polskich producentów leków je st Rosja, pom im o spadku
eksportu po kryzysie rosyjskim . Z m alał także eksport na Litw ę oraz na Ukrainę
[7], O grom na konkurencja i wysoki koszt w ejścia na rynek pow odują, że
eksport do krajów UE realizow any je st w m inim alnym stopniu i dotyczy przede
w szystkim substancji aktywnych, a nie gotow ych leków.
N ajw iększym i dostaw cam i leków na polski rynek w ujęciu w artościow ym
są Francja (15,6% ), Niem cy (13,3% ), W łochy (7,1% ) oraz W ielka B rytania
(5,9% ). N atom iast kraje Unii Europejskiej zaopatrują nasz rynek w 75%
zagranicznych leków. W zrost im portu stanowi duże zagrożenie dla polskich
producentów leków, którzy jako przyczynę tego stanu po d ają m.in. zniesienie
lim itow ania środków na zakup leków zagranicznych, ja k też zniesienie ceł na te
leki. N a w zrost importu m iało także wpływ ujednolicenie procedury
rejestracyjnej dla preparatów polskich i zagranicznych.
Jeżeli chodzi o zagranicznych dystrybutorów to dotychczas nie m ieli oni
w iększego znaczenia na polskim rynku. N ajw iększa zagraniczna firm a to
Phoenix - posiadająca udziały w firm ie Zioła Polskie. N iem iecki Gehe, drugi co
do w ielkości hurtow nik w swoim kraju, w ycofał się z polskiego rynku
w 1993 roku. Firm a Cerp Poland, spółka zależna od C erp R oeuen o f France,
została przejęta przez polskiego dystrybutora Farm acol S.A. Do tej pory zbyt
duże rozdrobnienie rynku aptecznego utrudniało w ejście zachodnich
hurtow ników . Pew nym zaskoczeniem było pojaw ienie się na rynku
zagranicznego inw estora w O R FĘ - holenderskiej grupy OPG. W ciągu kilku lat
m ożliw e są próby dalszego nabycia przez zachodnich dystrybutorów któregoś
z liderów polskiego rynku w yłonionego w procesie konsolidacji. W iadom o, że
Farm acol S.A. otrzym ał taką propozycję, w łaściciel jednak nie wyraził
zainteresow ania. W C zechach jednym i z czterech liderów rynku są niem ieckie
400
koncerny Gehe i Stum ph, które m ogą próbować wejść także na polski rynek, ju ż
skonsolidow any.
Globalizacja polskiego rynku farmaceutycznego
G lobalizacja rynku farm aceutycznego, zw iązana z likw idacją granic
pom iędzy krajami UE z pew nością wpłynęła na uproszczenie procesu
dystrybucji na tym obszarze przez elim inację wielu przyczyn ograniczających
czas realizacji dostawy. Połączenie rynków i przyjęcie wspólnej waluty
wpłynęło także na zw iększenie efektywności i opłacalności produkcji leków.
W śród korzyści globalizacji rynku farm aceutycznego m ożna wymienić:
> redukcję liczby i kosztów transakcji wynikających z operacji finansowych
(szacow ana oszczędność w ciągu roku - ok. 3mln Euro),
> ujednolicenie ceny wyrobu na rynku krajów członkowskich,
> uniknięcie w przyszłości reimportu wynikającego obecnie z różnicy kursu
w alutowego i różnic w cenie produktu,
> ułatw ienie procesu planow ania produkcji.
Dzięki globalizacji rynku stało się m ożliwe zastosow anie odrzucanych do
tej pory rozwiązań w dystrybucji fizycznej. Jedną z nich je st centralizacja
system u dystrybucji. Przykładem może być holenderskie przedsiębiorstw o,
posiadające zakłady produkcyjne i ośrodki badaw cze na całym świecie, którego
dotychczasow a koncepcja systemu dystrybucji opierała się na rozbudowanej
sieci lokalnych centrów dystrybucji (500 pośredników handlowych), dzięki
którym farm aceutyki docierały do klienta na terenie Europy w czasie od 24 do
48 godzin. K oncepcja centralizacji system u dystrybucji opiera się na istnieniu
jednego centrum dystrybucji, w Holandii, które gromadzi wyroby, a następnie
przekazuje je do regionalnych dystrybutorów (kilku na terenie Europy)
realizujących na zasadach outsourcingu dalszą dystrybucję. Rozw iązanie takie
um ożliw ia dostarczenie farm aceutyków w takim sam ym czasie, ale um ożliw ia
rów nież osiągnięcie dodatkowych istotnych korzyści, takich jak:
■ oszczędności kosztowe wynikające z ekonom ii skali,
■ przejrzystość kosztów dystrybucji - opłata za usługę,
■ lepsza kontrola czynności dystrybucyjnych,
■ w ykorzystanie kom petencji regionalnych usługodaw ców logistycznych,
■ wzrost elastyczności systemu (przestrzeni magazynowej i obsługi dystrybucji).
Do zagadnień, które w polskich warunkach dopiero zaczynają nabierać
dużego znaczenia m ożna zaliczyć:
> tworzenie rynku kom pleksowych i specjalistycznych usług logistycznych,
> zastosow anie nowoczesnych technologii inform atycznych,
> regulacje norm alizacyjne w dystrybucji leków, zgodne z norm ami UE,
> m ożliwości korzystania z efektu globalizacji rynku.
401
W obecnych czasach praw ie w szystkie rynki branżow e są rynkami
m iędzynarodowym i. G lobalizacja działalności firm pogłębiła się w raz z
wejściem Polski do Unii Europejskiej, jednakże poziom globalizacji nie jest taki
sam we wszystkich sektorach. Rozbieżności te spow odow ane są znaczącym
wpływem czynników o charakterze logistycznym , takich jak:
♦ globalizacja sieci dystrybucji,
♦ dążenie do osiągnięcia korzyści skali,
♦ postęp w technologiach inform atycznych,
♦ postęp w dziedzinie transportu,
♦ wzrost liczby aliansów o dużym zasięgu,
♦ upow szechnianie się idei wspólnych zakupów.
Firm y farm aceutyczne coraz częściej i w coraz w iększym zakresie stosują
strategię outsourcingu, w zrasta rozproszenie geograficzne ich działalności, a
klienci w ym agają coraz lepszej obsługi. Istnieje zatem przesłanka, aby
w ykorzystać logistykę jako głów ne narzędzie zdobyw ania przewagi
konkurencyjnej i internacjonalizow ania działalności przedsiębiorstw . Istnieje
jednakże niebezpieczeństw o wzrostu kosztów logistyki z uwagi na wzrost
ryzyka oraz wzrost kosztów błędów w sferze zarządzania logistycznego. Jednak
najw iększym niebezpieczeństw em jest utrzym yw anie się wysokich kosztów
zapasów , ryzyko pogorszenia poziom u obsługi klienta i opóźnianie reakcji
przedsiębiorstw a na spadek popytu na określone produkty.
Podsumowanie
Polskie firm y działające w sektorze farm aceutycznym nie m ogą sobie
pozw olić na to, aby działając na rynku Unii Europejskiej nie posiadać określonej
strategii logistycznej. Uzyskanie przewagi konkurencyjnej jest m ożliw e jedynie
wtedy, gdy firm a jest przygotow ana do ekspansji na rynki państw Unii, a nie
jedynie do ryw alizacji z firm am i, które w chodzą na rynek polski.
Przedsiębiorstw a powinny przygotow ać szczegółow e opracow ania, dotyczące
lokalizacji term inali, centrów dystrybucji, m agazynów , biur sprzedaży. W ażne
jest określenie w ielkości zapasów, sposobu transportu, opakow ań, poziom u
obsługi posprzedażnej i logistycznego system u inform acyjnego.
Zgodnie z tendencjam i w logistyce europejskiej krajow e przedsiębiorstw a
powinny konsolidow ać m agazynow anie i ograniczyć liczbę partnerów w
łańcuchu dostaw. Nie należy oczekiwać, że w izja Europy jak o jednolitego rynku
o
standardow ych
kanałach
dystrybucji
i zaopatrzenia je st
bliska
urzeczyw istnienia, gdyż w ciąż składa się z wielu krajów o różnych
preferencjach rynkow ych i swoistych kanałach dystrybucji, różniących się
długością i złożonością.
402
Zatem obecnie firm a musi określić, czy działanie na szerszą skalę
pow inno być skoncentrow ane na przystosowaniu się do strategii globalnej w
obszarze logistyki przedsiębiorstwa, czy też strategii wielonarodow ych.
Literatura
[ 1]
[2]
[3]
[4]
[5]
[6]
[7]
B araniecka A., M ożliwości doskonalenia farm aceutycznych łańcuchów
dostaw w Polsce, Logistyka 2000, nr 6
O pracow ania Azyx Geopharm a Inform ation Services
w w w .farm acja.htm
Lew is Ch., Wealth Warning, Logistics Europe February 2001, s. 32
W szelaka M., Kłopotliwe wymogi, Puls Biznesu 14 listopada 2001
W szelaka M., Polska bliska pośw ięcenia SP C za rejestrację leków , Puls
Biznesu 14 listopada 2001
Talarek A., Przem ysł farm aceutyczny i dystrybucja leków , W ydział Analiz
DM BOŚ SA
Streszczenie
Postępująca globalizacja i wejście do struktur europejskich wymaga
podniesienia konkurencyjności polskich przedsiębiorstw. Europejskie tendencje
w kierunku liberalizacji rynków spow odowały istotne przem iany strukturalne
sektora farm aceutycznego. D ążenie do rozwoju gospodarczego poprzez
zastosow anie rozwiązań logistycznych i dostosowanie się do regulacji Unii
Europejskiej wymaga wzm ożonej aktyw ności na tym polu.
W opracowaniu przedstaw iono uw arunkowania funkcjonow ania rynku
farm aceutyków w św ietle wejścia Polski do UE. W sposób syntetyczny
przedstaw iono aktualne zasady funkcjonow ania rynku farm aceutyków w Polsce,
a także scharakteryzow ano je g o strukturę. Podjęto próbę określenia głównych
kierunków działalności polskich przedsiębiorstw farm aceutycznych, główni*
hurtowni, w nowych warunkach gospodarczych.
Polish market of pharmaceutical distribution
in relation to European integration
Summary
Progressing globalization and Poland’s accession to the European
structure require that the polish enterprises become m ore com petitive. European
403
tendencies to liberalize m arkets caused significant structural transform ations of
pharm aceutical industry. A chieving increased econom ic developm ent in this
field requires the intensive application o f logistic concepts and adaptation to UE
regulations.
The scope o f this paper is the discussion o f the prerequisites and
conditions for the functioning o f the pharm aceutical m arket, in light o f Poland
accession to the European Union. A synthetic view on the current operation
principles o f the m arket is presented, and m arket structure described. An attempt
is made at determ ining the most im portant directions o f activity for Polish
pharm aceutical enterprises, mainly w holesalers, in new econom ic conditions.
404