Nowe spojrzenie na jakość energii elektrycznej w Polsce - IME

Jan POPCZYK
Politechnika Śląska, Instytut Elektroenergetyki i Sterowania Układów
Nowe spojrzenie na jakość energii elektrycznej w Polsce w
warunkach urynkowienia elektroenergetyki i integracji z UE
Streszczenie. Referat pokazuje ewolucję podejścia do badań jakości energii elektrycznej w Polsce w związku z transformacją elektroenergetyki z
monopolistycznej w rynkową. Przedstawia w kontekście jakości energii elektrycznej ogólną koncepcję podziału odpowiedzialności na rynku między
dostawcę energii elektrycznej, odbiorcę energii elektrycznej i producentów elektrycznych urządzeń odbiorczych. Wskazuje najważniejsze obszary
nowych badań, w tym badań jakości energii elektrycznej w rozproszonych systemach zasilania odbiorców w energię elektryczną.
Abstract. This paper presents the evolution of approach towards electric power quality research in relation to the transformation of the Polish power
sector from monopoly to competition. It shows – in the context of electric power quality – a general concept of sharing market accountability between
electricity suppliers, end users and manufacturers of electric appliances. The paper presents new areas of research, e.g. research related to the
quality of electric power in distributed electricity supply systems.
Słowa kluczowe: jakość, energia elektryczna, rynek.
Keywords: quality, electric power, market.
Przyjęty zakres rozumienia jakości energii elektrycznej
Nie wchodząc w spory definicyjne, rozpatruje się poniżej
niezawodność (ciągłość) zasilania, jakość częstotliwości
oraz jakość napięcia jako główne zagadnienia z obszaru
jakości
energii
elektrycznej.
Bezpieczeństwo
elektroenergetyczne traktuje się natomiast odrębnie. Trzeba
przy tym podkreślić, że w warunkach rynkowych, w
szczególności zaś w związku z rozwojem generacji
rozproszonej, rozwijającej się pod wpływem konkurencji i
tworzącej warunki do wzrostu siły konkurencji, granica
między jakością energii elektrycznej i bezpieczeństwem
elektroenergetycznym będzie się coraz bardziej zacierać.
Teza główna
Na
obecnym
etapie
przemian
strukturalnych
w
elektroenergetyce (w Polsce, w UE i na świecie) pilną
sprawą staje się internalizacja kosztów jakości energii
elektrycznej, która jest jednym z podstawowych
mechanizmów rynkowych, i jest związana generalnie z
potrzebą indywidualizowania sposobów dostosowywania
jakości energii elektrycznej do potrzeb odbiorców
końcowych. Konsekwencją jest potrzeba przełomu w
podejściu do badań jakości energii elektrycznej. Z punktu
widzenia
praktyki
rynkowej
badania
powinny
w
szczególności dawać odpowiedź na pytanie dotyczące
nowego podziału odpowiedzialności za rozwiązywanie
problemów związanych z jakością energii elektrycznej
między dostawcę energii elektrycznej (lub operatorów
systemu przesyłowego i systemów rozdzielczych), odbiorcę
energii elektrycznej oraz producenta urządzeń/odbiorników
elektrycznych.
Internalizacja kosztów na rynku energii elektrycznej
Prezentowana tu koncepcja rynkowej internalizacji kosztów
jakości energii elektrycznej nawiązuje bezpośrednio do
istotnych już doświadczeń w obszarze internalizacji kosztów
ochrony środowiska w produkcji energii elektrycznej oraz do
pierwszych (wstępnych) koncepcji internalizacji kosztów
bezpieczeństwa elektroenergetycznego (energetycznego)
kraju, ale przede wszystkim odbiorców [16]. Internalizacja
oznacza rynkowe równoważenie kosztów zewnętrznych
(kosztów
degradacji
środowiska,
kosztów
utraty
bezpieczeństwa, kosztów złej jakości energii elektrycznej) i
kosztów
działań
po
stronie
elektroenergetyki,
pozwalających uniknąć kosztów zewnętrznych. Rynkowe
równoważenie oznacza z kolei, że odbywa się ono za
pomocą konkurencji, czyli ma charakter zindywidualizowany
(odbiorcy mają indywidualne preferencje, istnieje też wiele
zróżnicowanych sposobów usatysfakcjonowania odbiorców,
które mogą oni indywidualnie wybrać).
Oczywiście, internalizację kosztów zewnętrznych trzeba
obecnie rozpatrywać w elektroenergetyce przez pryzmat
dwóch fundamentalnych uwarunkowań. Pierwszym jest
zapóźnienie elektroenergetyki w odwzorowywaniu kosztów
zewnętrznych. Zapóźnienie to objawia się między innymi
niedostatecznym często zakresem odwzorowania, ale
przede
wszystkim
brakiem
właściwej/obiektywnej
koordynacji w obszarze odwzorowywania. Główną
przyczyną takiego stanu rzeczy jest zaś dotychczasowy
monopolistyczny charakter elektroenergetyki. Drugim
uwarunkowaniem jest bardzo szybki postęp w zakresie
możliwości (koncepcyjnych, technicznych i innych)
identyfikacji
kosztów
zewnętrznych.
Do
tego
uwarunkowania należy również zmiana sił w układzie
elektroenergetyka-otoczenie,
mianowicie
zmiana
na
korzyść otoczenia. Zatem mamy właściwy czas na
ukształtowanie nowej, racjonalnej równowagi w tym
ważnym układzie.
Retrospektywne spojrzenie na badania jakości energii
elektrycznej
Bardzo interesujące jest skonfrontowanie dominującego
współcześnie podejścia do badań jakości energii
elektrycznej
z
podejściem
w
przeszłości.
Za
reprezentatywne współcześnie podejście uznaje się, w
dużym stopniu, to które jest obecne w czasopiśmie [1]
(podejście teoretyczne, osadzone głęboko w podstawach
elektrotechniki) oraz to, które jest przedmiotem rozprawy [2]
(podejście metrologiczne). Podejście prezentowane w
źródłach [3] do [8] uznaje się z kolei jako charakterystyczne
dla przeszłości, na etapie kiedy podejmowane były w
Polsce
pierwsze
próby
wykorzystania
modeli
probabilistycznych do oceny jakości energii elektrycznej na
szeroką skalę w elektroenergetyce, ale w jej całkowicie
monopolistycznych strukturach. (Nie wraca się w tym
miejscu do jeszcze wcześniejszego okresu, kiedy
dominowały wymagania normatywne, wynikające z
deterministycznych
modeli
opisu
jakości
energii
elektrycznej).
Analizując badania jakości energii elektrycznej w Polsce
jako proces rozwijający się w ciągu ostatnich trzydziestu lat
można wyraźnie zauważyć trzy etapy. W pierwszym etapie
badaniami
zainteresowani
byli
przede
wszystkim
elektroenergetycy-sieciowcy. Badania te miały za cel ocenę
jakości energii elektrycznej potrzebną głównie po to, aby
uwiarygodnić coraz wyższe wymagania dotyczące rozwoju
sieci elektroenergetycznych (czyli również uzasadnić
potrzebę
nakładów
inwestycyjnych).
Podejście
statystyczno-probabilistyczne było na tym etapie silnym
bodźcem rozwoju badań. W rezultacie uzyskano postęp w
zakresie
teoretycznych
podstaw pod normatywne
wymagania jakości energii elektrycznej [4, 6]. Jednak ten
postęp nie pociągnął za sobą zmiany praktyki planowania
układów sieciowych, i w szczególności zmiany praktyki
inwestycyjnej w elektroenergetyce (bo brak środków
finansowych był zawsze silniejszym uwarunkowaniem niż
wymagania normatywne). To zresztą w pewnym stopniu
uzasadnia ogólną tezę o jałowości wielu badań
optymalizacyjnych w monopolistycznej elektroenergetyce.
To było też przyczyną wycofania się w dużym stopniu
elektroenergetyków-sieciowców z badań nad jakością
energii elektrycznej.
Syntezę podejścia w badaniach optymalizacyjnych,
charakterystycznych
dla
monopolistycznej
elektroenergetyki,
łączących
koszt
jakości energii
elektrycznej w ujęciu statystyczno-probabilistycznym i koszt
rozwoju sieci rozdzielczych (110 kV, SN, nN), stanowi
następujący model [5, 8]:
2



Z = max ∑ (∆K ∆Ei + ∆K ai + ∆K Vi ) − µ ∑ N i − N  
i
i
 

gdzie: Z – zysk związany ze zmniejszeniami, na skutek
inwestowania, procentowych strat sieciowych ∆E%,
wskaźników nieciągłości (zakłóceniowej i planowej)
zasilania q 'z
i q 'p oraz wskaźnika jakości (odchyleń)
napięcia mV; ∆K∆Ei, ∆Kai, ∆KVi – zmniejszenia kosztów
wynikające ze zmniejszenia wielkości ∆E%, q 'z , q 'p , mV; N
– środki inwestycyjne przeznaczone na rozwój sieci
rozdzielczych; µ – współczynnik kary (w metodzie funkcji
kary); i – indeks oznaczający sieć.
Wyniki badań przeprowadzonych za pomocą modelu,
przedstawione w książce [8], są bardzo pouczające.
Okazuje się, że nawet w przypadku, gdy w badaniach
środki inwestycyjne (wielkość N w modelu) nie były
ograniczone, to i tak nie byłoby uzasadnienia do działań,
które miałyby na celu podwyższanie jakości energii
elektrycznej (zarówno w odniesieniu do ciągłości zasilania
jak i w odniesieniu do jakości napięcia) za pomocą
inwestycji w rozdzielczych sieciach elektroenergetycznych.
Niezależnie od wyników, o których tu powiedziano, w
monopolistycznej elektroenergetyce na całym świecie były
podejmowane w przeszłości próby wykorzystywania jakości
energii elektrycznej jako pretekstu do podtrzymania
inwestycji zawsze wtedy, gdy z różnych powodów (np. z
powodu takiego jak kryzysy naftowe w latach
siedemdziesiątych minionego stulecia), malała dynamika
wzrostu zapotrzebowania na energię elektryczną.
Podobnie, wielkie awarie systemowe (traktowane jako
przejaw niewystarczającej niezawodności strukturalnej sieci
przesyłowych)
również
były
wykorzystywane
do
dynamizowania inwestycji. W takich przypadkach chodziło
jednak nie o podtrzymywanie, ale o zwiększanie siły
monopolistycznego sektora [9].
W drugim etapie, po wycofaniu się elektroenergetykówsieciowców, badania jakości energii elektrycznej zostały
zdominowane przez elektrotechników-teoretyków, a później
także pomiarowców. Istotną słabością badań jakości energii
elektrycznej prowadzonych przez te grupy specjalistów była
(i ciągle jeszcze jest) mała wyrazistość celów badawczych.
W szczególności wymienione grupy wpadały często w
pułapkę polegającą na tym, że stawiały sobie za cel
wykonać „stare” badania „lepiej”, głównie poprzez głębsze,
niż to robili elektroenergetycy, uwzględnienie podstaw
elektrotechniki. Istota rzeczy polega natomiast od dawna na
tym, aby jakość energii elektrycznej badać głównie w
środowisku wewnętrznym urządzenia/odbiornika, przy
uwzględnieniu słabej tylko (ale dobrze skoordynowanej)
interakcji z siecią elektroenergetyczną. Stąd zaś wynika, że
badania odwzorowujące naturę fizykalną jakości energii
elektrycznej (tematyka dla specjalistów-elektrotechników)
muszą być ukierunkowane głównie na producentów
urządzeń/odbiorników
elektrycznych.
Badania
pomiarowców powinny natomiast być ukierunkowane na
obszar współpracy urządzenia/odbiornika elektrycznego z
siecią elektroenergetyczną.
W trzecim etapie, trwającym obecnie, następuje zasadnicza
zmiana. Jakość energii elektrycznej staje się przedmiotem
gry rynkowej. Na rynku wskaźniki jakości muszą być proste,
precyzyjnie określone i łatwo mierzalne, bo inaczej nie
staną się przedmiotem umów handlowych. Ogólnie,
kształtowanie wskaźników jakości energii elektrycznej (ich
postaci i wartości normatywnych) należy w zliberalizowanej
elektroenergetyce traktować jako sposób kształtowania
rynku jakości energii elektrycznej (będącego ważnym
segmentem całego rynku energii elektrycznej).
Jeden z najbardziej spektakularnych wyników obrazujących
siłę rynku w obszarze jakości energii elektrycznej wiąże się
z przełączaniem w latach 1990-1995 polskiego systemu
elektroenergetycznego (łącznie z systemami Węgier, Czech
i Słowacji) ze wschodu na zachód, czyli z odłączaniem od
systemu Pokój i przyłączaniem do systemu UCPTE
(obecnie UCTE) [10]. W tamtym okresie, w wyniku
zastosowania po raz pierwszy mechanizmów rynkowych,
odbudowane zostały w polskim systemie w bardzo krótkim
czasie (1992-1993) regulacje pierwotna i wtórna.
Zastosowane mechanizmy były najprostsze z możliwych.
Mianowicie polegały na tym, że Polskie Sieci
Elektroenergetyczne
wprowadziły
opłatę
dla
przedsiębiorstw wytwórczych za regulację. W rezultacie już
w 1994 roku dostępne pasmo regulacji pierwotnej w
polskich elektrowniach wynosiło w szczycie obciążenia ±
2,6 %, a moc objęta regulacją wtórną wynosiła ponad 5 800
MW (przy obciążeniu szczytowym kształtującym się na
poziomie około 24 000 MW).
To pozwoliło przeprowadzić próby testowe autonomicznej
pracy systemu CENTREL (Polska, Węgry, Czechy,
Słowacja) już we wrześniu 1993 roku, w grudniu 1993 roku
na trwałe odłączyć system CENTREL od systemu POKÓJ,
a następnie w 1994 roku ustabilizować jakość
częstotliwości na bardzo wysokim poziomie, rysunek.
Trzeba przy tym podkreślić, że eksperci UCPTE w 1992
roku manifestowali niewiarę w możliwość odbudowy
regulacji przed 1998 rokiem, kiedy to zgodnie z umową
między organizacjami CENTREL i UCPTE miało nastąpić
trwałe połączenie systemów, bo uważali że same
mechanizmy
rynkowe,
po
decentralizacji
polskiej
elektroenergetyki w 1990 roku, będą niewystarczające.
Jednak już w czasie testów w 1993 roku wrazili
przypuszczenie, jako oficjalni obserwatorzy tych testów, że
osiągnięty bardzo wysoki, może nawet za wysoki jak na
realne potrzeby, poziom regulacyjności systemu CENTREL
mógł niepotrzebnie kosztować zbyt dużo. (Z drugiej strony
bardzo szybko ujawniła się dla systemu CENTREL
bezsprzeczna korzyść z takiego obrotu sprawy. Mianowicie,
dzięki szybkiej poprawie jakości częstotliwości, możliwe
stało się połączenie systemów już w 1995 roku, co później
okazało się niezwykle szczęśliwe, bo zapobiegło
upolitycznieniu wielkiego przedsięwzięcia. Dzięki temu
możliwa była jego realizacja tylko w oparciu o przesłanki
merytoryczne).
Jakość
energii
elektrycznej
jako
kluczowe
uwarunkowanie rozwoju rozproszonych (nowych)
systemów zasilania odbiorców w energię elektryczną
(a)
[Hz]
(b)
[Hz]
(c)
50.200
50.150
50.100
50.050
50.000
49.950
49.900
49.850
12
10
8
6
4
2
0
49.800
[%]
50.200
50.150
50.100
50.050
50.000
49.950
49.900
49.850
12
10
8
6
4
2
0
49.800
[%]
50.200
50.150
50.100
50.050
50.000
49.950
49.900
49.850
12
10
8
6
4
2
0
49.800
[%]
kompensacyjnej (chodzi tu o odporność urządzenia/
odbiornika na zakłócenia z sieci i kompensację oddziaływań
urządzenia/odbiornika na sieć).
[Hz]
Rys. 1. Histogram częstotliwości w systemach CENTREL i VEAG
[10]: (a) marzec 1994, (b) listopad 1994, K = 8%, (c) grudzień 1994,
K = 12%. (K – współczynnik nastawienia centralnego regulatora
regulacji wtórnej).
Nowe podejście do podziału odpowiedzialności w
obszarze
jakości
energii
elektrycznej
w
scentralizowanych
(starych)
systemach
elektroenergetycznych
Rynek powoduje, że zmienia się szybko struktura
odpowiedzialności w obszarze związanym z jakością
energii elektrycznej. W przypadku monopolistycznej
elektroenergetyki
i scentralizowanych
systemów
elektroenergetycznych za jakość odpowiadał dostawca
energii elektrycznej. Trzeba jednak podkreślić, że była to
sytuacja typowa ogólnie dla gospodarki centralnie
planowanej. Mianowicie, deklaratywny poziom jakości był
ustalany na miarę żądań odbiorców (zresztą bez żadnego
związku z kosztami jego zagwarantowania). Rzeczywisty
poziom był natomiast na miarę możliwości wykonawczych
elektroenergetyki, zawsze ograniczonych. Dlatego stale
utrzymywał się rozdźwięk między tymi poziomami.
W warunkach rynkowych odpowiedzialność rozkładała się
na dostawców energii elektrycznej (operatorów) [11,12], na
odbiorców energii elektrycznej i na producentów
urządzeń/odbiorników elektrycznych. Można już bez
większego ryzyka przyjąć, że po stronie elektroenergetyki
będzie malał zakres działań (zwłaszcza inwestycyjnych)
mających na celu poprawę jakości energii elektrycznej [11]
do [14]. Po stronie odbiorców główna decyzja będzie
dotyczyła wyboru urządzenia/odbiornika elektrycznego.
Odbiorca będzie się także coraz częściej ubezpieczał od
skutków złej jakości energii elektrycznej w działających
firmach
ubezpieczeniowych
(mniej
lub
bardziej
wyspecjalizowanych).
Jednak
zasadniczą
rolę
w
rozwiązywaniu problemów związanych z jakością energii
elektrycznej na rynku energii elektrycznej przejmą
producenci
urządzeń/
odbiorników
elektrycznych
konstruując je we właściwy sposób, mianowicie z
zastosowaniem
zasady konstrukcji odpornościowo-
Generacja rozproszona stała się w ostatnich latach (na
pewno od początku obecnej dekady) jednym z
najsilniejszych trendów rozwojowych w elektroenergetyce.
Jest to już wyraźna odpowiedź na urynkowienie sektora.
Daleko jednak jest jeszcze do równowagi długoterminowej
czynników decydujących o tym trendzie.
Bez wątpienia rozwój generacji rozproszonej, na którą
źródła
składają
się
przede
wszystkim
gazowe
kogeneracyjne oraz źródła odnawialne (z zastrzeżeniem, że
nie mają jednak wielkich perspektyw źródła fotowoltaiczne i
wiatrowe) jest dotychczas skutkiem decyzji wspierających
ochronę środowiska. Systemy regulacyjne (prawne) w
odniesieniu do starej elektroenergetyki są natomiast
jeszcze często zbyt restryktywne (z punktu widzenia
właśnie jakości energii elektrycznej) dla pełnego
wykorzystania potencjalnych korzyści, wynikających z
generacji rozproszonej.
Do najpoważniejszych czynników hamujących rozwój
generacji rozproszonej, które w tym miejscu szczególnie się
akcentuje, należą różnorodne ograniczenia formułowane w
warunkach przyłączania małych źródeł do sieci, dotyczące
mocy przyłączeniowej, wahań napięcia, zawartości
harmonicznych w krzywej napięcia, odporności na
przepięcia i przeciążenia, a także zdolności do pracy
wyspowej [15]. Obiektywne badania powinny dać
odpowiedź na ile te ograniczenia powinny być złagodzone.
Przy tym zasadniczego rozwiązania należy szukać na
drodze "fabrycznego" wyposażenia (nadmiarowego) źródeł
rozproszonych w systemy odpornościowe (na zakłócenia
pochodzące z sieci rozdzielczej) oraz kompensacyjne
(chroniące sieć przed niekorzystnym oddziaływaniem
źródła). Wskazują na to już doświadczenia amerykańskie.
Zakończenie
Efektywność rynkowej racjonalizacji poziomu jakości energii
elektrycznej powoduje, że szybko tracą na znaczeniu w tym
obszarze
teoretyczne
badania,
prowadzone
w
dotychczasowym stylu. (Chodzi o badania, których cechą
jest orientacja na systemową optymalizację, mającą na celu
zapewnienie
wysokiej
jakości
energii
elektrycznej
dostarczanej
ze
scentralizowanych
systemów
elektroenergetycznych. Niestety, trzeba pamiętać, że ten
typ optymalizacji uniemożliwia indywidualizację poziomów
jakości energii elektrycznej, stosownie do potrzeb
poszczególnych urządzeń/odbiorników elektrycznych, a to
pociąga za sobą duży zakres subsydiowania skrośnego
między grupami odbiorców).
Większą przyszłość mają badania ukierunkowane na
konstrukcję
urządzeń/odbiorników
elektrycznych
zapewniających im odporność na zakłócenia pochodzące z
sieci rozdzielczej, ale z drugiej strony chroniące sieć przed
zakłóceniami ze strony urządzeń/odbiorników. (Jeśli
rozważać ostatni aspekt, oddziaływanie na sieć, to trzeba tu
podkreślić wyraźną asymetrię w traktowaniu na rynku, na
obecnym etapie, urządzeń/odbiorników oraz źródeł
wytwórczych. Mianowicie, z natury rynku wynika, że źródła
wytwórcze będą musiały jeszcze przez długi okres spełniać
niestety wymagania bardziej restrykcyjne niż urządzenia
odbiorcze). Efektywność działań zorientowanych na
rozwiązania konstrukcyjne wiąże się, w przypadku działania
rynku jakości energii elektrycznej, ze skalą (i z coraz
bardziej
wydajnymi
technologiami)
produkcji
urządzeń/odbiorników elektrycznych.
Pomiary jakości energii elektrycznej należą oczywiście do
obszaru silnych instrumentów rynkowych, bo są warunkiem
rozwoju rynku tej jakości, i to w podwójnym sensie. Po
pierwsze,
pomiary
umożliwiają
rozwój
stosunków
handlowych między stronami, tzn. dostawcami/operatorami
i odbiorcami energii elektrycznej, w części dotyczącej jej
jakości; w tym aspekcie chodzi tylko o najprostsze (i
powszechne) wskaźniki jakości. Po drugie, pomiary są
warunkiem
rozwoju
dobrych
konstrukcji
urządzeń/odbiorników elektrycznych. Zatem metrologię
jakości energii elektrycznej należy traktować jako podstawę
do rynkowej koordynacji odpowiedzialności dostawców
energii elektrycznej (operatorów), odbiorców energii
elektrycznej oraz producentów urządzeń/odbiorników
elektrycznych.
Badania nowego typu nad jakością są potrzebne w
odniesieniu do rozproszonych systemów zasilania
odbiorców w energię elektryczną. Badania te cechuje przy
tym najwyższy potencjał rozwojowy. Z punktu widzenia
praktycznego powinny one objąć niezwłocznie obszar
współpracy bardzo małego źródła elektrycznego z siecią
rozdzielczą nN oraz pracy autonomicznej bardzo małego
źródła elektrycznego.
Literatura
[1] E l e c t r i c a l P o w e r Q u a l i t y a n d U t y l i s a t i o n - Jakość i
użytkowanie energii elektrycznej. Czasopismo wydawane pod
auspicjami Komitetu Elektrotechniki PAN. (Czasopismo zostało
zamieszczone w spisie źródeł jako reprezentatywne, pod
pewnymi względami, dla problematyki badań jakości energii
elektrycznej w Polsce).
[2] B i e ń A . : Metrologia jakości energii elektrycznej w obszarze
niskoczęstotliwościowych
zaburzeń
napięcia
sieci.
Rozprawy/Monografie AGH, nr 127. Kraków 2003.
[3] P o p c z y k J . : Elektroenergetyczne sieci rozdzielcze. Skrypt
Politechniki Śląskiej, nr 948. Gliwice 1980.
[4] P o l a c z e k
A.:
Statystyczno–probabilistyczna
metoda
określania odkształcenia napięcia w sieciach 110 kV
zasilających odbiorców z odbiorami zakłócającymi. Praca
doktorska. Politechnika Śląska. Gliwice 1982. (Opublikowana
jako: Prace Instytutu Energetyki, z. 14. Warszawa 1984).
[5] B u c h t a F . : Optymalizacja rozwoju sieci rozdzielczych.
Podział środków finansowych. Praca doktorska. Politechnika
Śląska. Gliwice 1986.
[6] Wytyczne programowania rozwoju sieci rozdzielczych (sieci
110 kV, śn, nn). Instytut Energetyki – Zakład Sieci
Rozdzielczych.
Warszawa–Katowice
1986.
(Wytyczne
zaakceptowane przez Departament Energetyki MGiE).
[7] P o p c z y k J . , Ż m u d a K . : Sieci elektroenergetyczne. Ocena
stanu i optymalizacja według podejścia probabilistycznego.
Skrypt Politechniki Śląskiej, nr 1612. Gliwice 1991.
[8] P o p c z y k
J.:
Modele probabilistyczne w sieciach
elektroenergetycznych. WNT. Warszawa 1991.
[9] H y m a n L . S . : America’s Electric Utilities: Past, Present and
Future. Public Utilities Reports, Inc. Arlington, Virginia, Fourth
Edition - May 1992.
[10] P o p c z y k J . : Centrel and its Role in the East–West
Electricity Transfer Business. New Electricity 21 Conference.
Paris 1995.
[11] Ustawa Prawo energetyczne. 1997.
[12] Rozporządzenie (MGPiPS) w sprawie szczegółowych
warunków
przyłączenia
podmiotów
do
sieci
elektroenergetycznych,
obrotu
energią
elektryczną,
świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i
eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi
odbiorców. 2000.
[13] Rozporządzenie (MGPiPS) w sprawie szczegółowych zasad
kształtowania i kalkulacji taryf oraz zasad rozliczeń w obrocie
energią elektryczną. 2000.
[14] Dyrektywa (Komisji Europejskiej) 2003/54/EC.
[15] International Electrotechnical Commission Recommendations
for small renewable energy and hybrid systems… Draft IEC
62257-5.
[16] P o p c z y k
J.:
Nowa
doktryna
bezpieczeństwa
energetycznego. XIX Sympozjum Współczesna gospodarka i
administracja publiczna. Akademia Ekonomiczna w Krakowie.
Rytro 2004.
Autor: prof. dr hab. inż. Jan Popczyk, Politechnika Śląska
Instytut Elektroenergetyki i Sterowania Układów
ul. B. Krzywoustego 2, 44-101 Gliwice,
tel/fax: (+4832) 237-12-61
e-mail: [email protected]