Przemoc seksualna wobec dziecka Studium pedagogiczno

Przemoc seksualna wobec dziecka
Studium pedagogiczno-kryminologiczne
(fragment)
(autor: Krystyna Marzec-Holka)
3.1.
Aktywność seksualna i dewiacje społeczne w ujęciu patologii społecznej
Ten rodzaj zachowania ludzkiego należy uznać za dewiację negatywną ze względu na
określone normy życia społecznego, bowiem
[...] czynności wchodzące w skład tej aktywności seksualnej powodują konflikt z
oczekiwaniami społecznymi, które panują w danym środowisku społecznym,
wyrażają się poprzez określone normy etyczne, obyczajowe i prawne (C. Czapów,
1976, s. 415).
Aktywność seksualną, ze względu na przyjęte współcześnie normy zdrowia, ocenia
się jako patologiczną, kiedy człowiek nie odczuwa potrzeb płciowych i emocji
erotycznych stosownie do rozwoju osobowego oraz gdy odczuwając taką potrzebę,
dąży on do przyjemności erotycznej, ale nie może zredukować napięcia płciowego i
zaspokoić swych potrzeb w sposób określony normami praktyki życiowej. Wówczas
wykorzystuje innych partnerów i techniki, a w naszym przypadku – własne dzieci.
Ten rodzaj dewiacji określa się dewiacją psychofizyczną, bowiem mamy tu do
czynienia z odchyleniami od normy, wynikającymi z dysfunkcyjności organizmu
psychofizycznego. W patologii społecznej przyjmuje się, że przestępstwa seksualne –
czyny lubieżne i gwałty wobec dzieci – to rodzaj dewiacji społecznej, czyli
odchylenie od norm określonej zbiorowości społecznej, obowiązujących ze względu
na przyjęte zasady społecznej akceptacji i oceny, które powoduje swoistą
dysfunkcyjność danej zbiorowości.
C. Czapów na podstawie przeprowadzonych badań empirycznych sformułował tezę,
że wielu dewiantów odrzuca normy kontrolujące aktywność seksualną danej
zbiorowości społecznej, co niejednokrotnie związane jest ściśle ze stanem dewiacji
psychofizycznej w sensie medycznym. W rezultacie – twierdzi ten wybitny twórca
polskiej szkoły resocjalizacji – wielu dewiantów w sensie medycznym, to także
dewianci w sensie społecznym.
W przypadku społecznej dewiacji na tle seksualnym występuje konflikt z normą,
który może polegać na niepodjęciu lub zaniechaniu działalności, do której jest się
zobowiązanym, bądź też na podjęciu działalności zabronionej, np. stosunków
kazirodczych. Katalog zjawisk uznawanych w literaturze polskiej i obcej za
patologiczne zawiera, oprócz wielu „zjawisk społecznego zła”, także zjawiska
dewiacji seksualnej, która wymieniana jest we wszystkich systematyzacjach
naukowych. Patologia społeczna
[...] uzupełnia i tworzy szeroką bazę zachowań niezgodnych z prawem, spośród
których szczególnie niebezpieczne społecznie są przestępstwa. Patologia życia
społecznego [...] bada także te czyny społecznie niebezpieczne, które nie zostały
zaklasyfikowane jako przestępstwa z uwagi na mniejszy stopień ich społecznego
niebezpieczeństwa [...]. Tak więc patologia życia społecznego ustala szereg ogólnych
nieprawidłowości w zachowaniu ludzi, które mają istotne znaczenie w badaniach nad
przestępczością [...] (J. Bafia, 1973, s. 46–47).
L. Lernell, konstruując pojęcie patologii społecznej, ogranicza się do ustalenia źródeł
zjawiska:
Jeżeli mówimy o przestępstwie jako przejawie patologii społecznej, to nie negujemy
tym samym, że patologią dotknięta jest jednostka i genezy tej patologii szukać trzeba
w cechach i strukturze osobowej samej jednostki (L. Lernell, 1973, s. 110).
Jednak sferę patologii społecznej wyznaczają określone kryteria, takie jak:
• niebezpieczeństwo społeczne zjawiska (indywidualnego, grupowego,
instytucjonalnego);
• kryterium obiektywności dające się scharakteryzować w języku socjologii jako
dysfunkcjonalne;
• kryterium, według którego obiektywnemu niebezpieczeństwu społecznemu
towarzyszy subiektywny jego wyznacznik, a więc ocena odpowiadająca jakiejś
postaci społecznej kontroli.
W literaturze przedmiotu znajdujemy także wiele interpretacji dotyczących związku i
odrębności kryteriów określających pojęcia przestępczości i patologii społecznej, a
nawet stanowiska utożsamiające desygnaty tych pojęć (B. Wootton, 1959). A.
Krukowski, porównując oba pojęcia, wyprowadził następujące wnioski:
1. Zarówno zachowanie przestępcze, jak i społecznie patologiczne cechuje
obiektywnie traktowane społeczne niebezpieczeństwo.
2. Zarówno przestępstwo, jak i zachowanie społecznie patologiczne narusza
określone normy społeczne i mający gwarantować ich przestrzeganie system kontroli
społecznej.
3. Zarówno zjawiska przestępcze, jak i społecznie patologiczne występować mogą w
różnym nasileniu w określonym obszarze i czasie. W zależności od stopnia tego
nasilenia mogą one stanowić problem społeczny lub nie, co jednak nie wywiera
wpływu na oznaczenie podmiotu (jednostkowego lub grupowego czy
instytucjonalnego) mianem przestępcy lub dewianta (por. A. Krukowski, 1976, s.
332–333).
W konkluzji jednak autor przyznaje, że pomiędzy tymi pojęciami zachodzi stosunek
nadrzędności patologii społecznej wobec przestępczości, która posiada węższy zakres
znaczeniowy. A. Krukowski podkreśla, że każde przestępstwo jest przejawem
patologii społecznej, podczas gdy nie każdy przejaw patologii społecznej jest
przestępstwem. W efekcie można wydzielić pewien krąg zjawisk niewątpliwie
patologicznych, stanowiących „zło społeczne”, choć niemających charakteru
przestępczego. Są to wszelkie zachowania autodestrukcyjne, samobójstwa, zażywanie
narkotyków, alkoholizowanie się itp. (por. A. Krukowski, 1976, s. 337).
W potocznym odczuciu zjawisk dewiacji, a tym samym zachowań dewiacyjnych
upatruje się w pierwszej kolejności w zboczeniach seksualnych, a następnie w
alkoholizmie, narkomanii, w przestępczości dorosłych i nieletnich. Pierwotnie jednak
dewiacja kojarzy się z perwersyjnymi zachowaniami seksualnymi i wyrafinowanym
zaspokajaniem potrzeb niższego rzędu (J. Sztumski, 1997). Potoczne rozumienie
dewiacji to stereotypowe postrzeganie określonych zboczeń. Być może dzieje się tak,
gdyż – jak podkreśla J. Sztumski – dewiacje, uważane za nietypowe i będące
skutkiem naruszenia obowiązujących wzorów zachowań, określane są mianem
odchyleń. Należy jednak przyjąć, że dewiacje społeczne, w przeciwieństwie do
stereotypów, mają charakter normatywny, a ich naruszanie łączy się z odpowiednimi
sankcjami społecznymi: od formy dezaprobaty po karę kryminalną.
Człowiek – podkreśla J. Sztumski – ze względu na swą przynależność do określonych
kategorii społecznych realizuje mniej lub bardziej świadomie obowiązujące go wzory
społeczne i tym samym wchodzi w określone role społeczne, które mogą być przez
niego kreowane w stopniu: doskonałym, przeciętnym i poniżej przeciętnego (J.
Sztumski, 1997, s. 11).