Współczesna myśl ekonomiczna

Historia myśli
ekonomicznej
Wykład wprowadzający
Plan wykładu
 Zagadnienia wstępne:
metodologiczny status
ekonomii i znaczenie
HME
 Prezentacja programu
30 godzinnego
wykładu: główne nurty
w rozwoju myśli
ekonomicznej
Przedmiot historii myśli
ekonomicznej
 HME bada rozwój poglądów
ekonomicznych na tle dziejów
gospodarczo-społecznych i politycznych.
 HME jest historią ekonomii.
 Związana jest nie tylko z ekonomią,
także z historią gospodarczą, historią
doktryn politycznych, prawem, filozofią.
Jaką nauką jest ekonomia?
Dwa stanowiska
Ekonomia jako nauka teoretyczna




formułuje prawa dotyczące gospodarowania
wyjaśnia rzeczywistość,
jest wolna od sądów oceniających,
istota badania ekonomicznego jest podobna do
badania wyjaśniającego w naukach
przyrodniczych.
Ekonomia jako nauka społeczna
i normatywna
 analizuje zachowania ludzi w procesie
gospodarowania.
 ekonomiczne zachowania mają
uwarunkowania etyczne, religijne, polityczne.
 światopoglądowo uwarunkowany jest także
proces wyjaśniania zjawisk ekonomicznych
 Pierwsze podejście silnie zaznacza się w
głównym nurcie ekonomii, najsilniejszy
wyraz znalazło w rozwoju ekonomii
matematycznej.
 Drugie dominowało w niemieckiej szkole
historycznej, amerykańskim
instytucjonalizmie, ekonomii
marksistowskiej.
 Ekonomia klasyczna nosi ślady obu podejść
Jaka jest współczesna ekonomia?
 Dominuje podejście teoretyczne
(formalistyczno-matematyczne).
 Wysoce abstrakcyjna teoria i
matematyka służy prestiżowi
ekonomii. Wydaje się, że dzięki
podejściu ilościowemu i
matematyce ekonomia staje się
bardziej naukowa, bliższa
statusowi nauk przyrodniczych,
wolna od ideologii.
Stosowanie matematyki
wywiera wrażenie nie
tylko na innych, ale
również na tych, którzy
to robią”. Podnosi
status ekonomistów
i ich szacunek dla
samych siebie.
(T. Mayer, Prawda kontra precyzja w
ekonomii, Warszawa 1996)
George Stigler Nobel 1982
W przodujących ośrodkach
teorii ekonomicznej
najważniejsze jest
pytanie: Czy nowa teoria
jest poprawna logicznie?
Jest to dobre pytanie, ale
nie tak dobre jak drugie:
Czy nowa teoria pomaga
nam zrozumieć
obserwowane życie
gospodarcze?
(George Stigler)
Nowy nurt: nowa ekonomia instytucjonalna laureaci Nagrody Nobla
James Buchanan 1986
Douglass North, 1993
Ronald Coase, 1991
Elinor Ostrom i Oliver. Williamson,
2009
Ułomności ekonomii z perspektywy
kryzysu ekonomicznego
Dwa poglądy
Błędny kierunek rozwoju
ekonomii
• Założenie racjonalności
• Brak analizy interakcji podmiotów
gospodarczych i współzależności
rynków
• Nie poświęcano dostatecznej uwagi
ułomnościom koordynacji
• Nowy rodzaj inżynierii społecznej
• Idea ekonomii „postautystycznej”
Drugi pogląd
• Problem nie polega na braku teorii, ale
na niewykorzystywaniu możliwości,
które stwarzają różne szkoły
współczesnej myśli ekonomicznej
Protest studentów i idea ekonomii
postautystycznej
W czerwcu 2000 roku grupa studentów prestiżowych szkół wyższych we Francji (Grandes
Jedno z ostatnich zdań brzmiało: „Nie chcemy,
aby nadal narzucano nam tę autystyczną
Ecoles) wystąpiła z listem otwartym do profesorów i osób odpowiedzialnych za
nauczanie ekonomii. W petycji sformułowano następujące hasła:
•
Chcemy uciec
od
wyimaginowanych światów!
•
Jesteśmy przeciw niekontrolowanemu wykorzystywaniu
matematyki!
•
Jesteśmy zwolennikami pluralizmu podejść w ekonomii!
•
Apelujemy do nauczycieli: obudźcie się zanim będzie za
późno!
naukę”. Protest studentów zapoczątkował ruch na rzecz „postautystycznej” ekonomii.
http://www.paecon.net/HistoryPAE.htm
List otwarty studentów
•
W sierpniu 2001 r. studenci i profesorowie
z 22 krajów zebrali się w Kansas City, aby
wyrazić swoje stanowisko wobec metod
badawczych i kształcenia w dziedzinie
ekonomii. Swoje postulaty sformułowali w
liście otwartym do instytucji zajmujących się
badaniami i edukacją w dziedzinie
ekonomii.
W sześciu postulatach zwrócili uwagę na następujące
uwarunkowania gospodarowania i aspekty badań
ekonomicznych:
1. Szersza koncepcja człowieka i
uwarunkowań jego ekonomicznych
zachowań
2. Znaczenie kultury
3. Znaczenie historii
4. Nowa teoria wiedzy, odejście od
dychotomii pozytywnej i
normatywnej wiedzy
5. Empiryczne podstawy teorii
6. Różnorodność metod badawczych
w ekonomii.
http://www.btinternet.com/~pae_news/KC.htm
Początki myśli
ekonomicznej
Starożytność i średniowiecze
Początki myśli ekonomicznej
 Ksenofont (ok. 435 355r. p.n.e)
OIKONOMIKOS
 Platon (427 - 347 p.n.e)
 Arystoteles (384 - 322
p.n. e)
 Św. Tomasz z Akwinu
(1225 - 1274)
Geneza terminu: ekonomia
Ekonomia czy ekonomia
polityczna
Ksenofont, Oikonomikos
 Ksenofont (ok. 430 p.n.e. ok. 355 p.n.e.).
 Ateński pisarz, historyk,
filozof i dowódca wojskowy,
uczeń Sokratesa
 Oikonomikos – dzieło
poświęcone zasadom
zarządzania gospodarstwem
domowym
 Oikos – dom, nomos –
prawo, zasada
A. Montchretien, Traktat o ekonomii
politycznej , 1615
1890
Początek ekonomii jako nauki
Ekonomia klasyczna
 Prekursorzy
 W. Petty,
 J. Locke,
 D. Hume,
 P. Boisgullebert,
 fizjokraci
Adam Smith,
Bogactwo narodów
1776
Ekonomia klasyczna i liberalizm
 Indywidualizm
metodologiczny i
światopoglądowy
 Interes osobisty jako
motyw działania
 Rynkowy mechanizm
alokacji zasobów
 Podział pracy i wolny
handel
 Funkcje państwa
Szkoły krytyczne wobec ekonomii
klasycznej
 Niemiecka szkoła
narodowa
i historyczna
 Socjalizm i Karol
Marks
 Instytucjonalizm
amerykański
Rewolucja marginalna
i tendencja do formalizacji
 Ekonomia jako teoria
wyboru i nauka o tym,
jak maksymalizowana
jest użyteczność
 Nowa teoria wartości
 Koncepcja równowagi
 Trzy szkoły: austriacka,
matematyczna i
neoklasyczna
Szkoła austriacka – F. A. Hayek
 Krytyka ekonomii
ortodoksyjnej:
makroekonomii, metod
ilościowych i formalizmu
 Przeciwstawienie się tendencji
do centralnej regulacji
 Libertarianizm – zwrot ku
anarchistycznej koncepcji
wolnego rynku
Rewolucja keynesowska
 Makroekonomiczne
podejście
 Znaczenie popytu
 Interwencjonizm
państwowy
Epoka Keynesa
1950 - 1973
Stopa wzrostu PKB per capita
10001500
15001820
1820-70
18701913
1913-50
1950-73
1973-98
Europa
Zachodnia
0,13
0,15
0,95
1,32
0,76
4,08
1,78
Zachód II
0,00
0,34
1,42
1,81
1,55
2,44
1,94
Japonia
0,03
0,09
0,19
1,48
0,89
8,05
2,34
Azja
0,05
0,00
-0,11
0,38
-0,02
2,92
3,54
Europa Wsch
i ZSRR
0,04
0,10
0,64
1,15
1,50
3,49
-1,10
Afryka
-0.01
0,01
0,12
0,64
1,05
2,07
0,01
Świat
0,05
0,05
0,53
1,30
0,91
2,93
1,33
Długookresowa stopa wzrostu
dochodu per capita
1820 - 1989
1870 - 1989
Francja
1,5
1,8
Niemcy
1,6
2,0
w. Brytania
1,7
1,8
Japonia
1,9
2,7
Stany
Zjednoczone
1,7
1,8
OECD
1,6
1,9
Stopy wzrostu PKB, bezrobocia
i inflacji w latach 1950 - 1973
PKB
per capita
PKB / 1 zatr
Stopa
bezrobocia
Stopa
inflacji
Francja
4,1
5,0
2,00
5,00
Niemcy
5,0
5,9
2,5
2,7
Wielka
Brytania
2,4
3,1
2,8
4,6
Europa
Zachodnia
(12)
3,9
4,8
2,6
4,3
Stany
Zjednoczone
2,5
2,8
4,6
2,7
Kontrrewolucja konserwatywnoliberalna
 Znaczenie pieniądza i
polityki monetarnej
 Ceny są giętkie –
tendencja do równowagi
przy bezrobociu na
poziomie naturalnym
 Polityka wg zasad
Spór o neutralność pieniądza
 Teoria racjonalnych
oczekiwań i nowa
makroekonomia
klasyczna – R. Lucas –
Nobel 1995
 Teoria realnego cyklu
koniunkturalnego –
Finn Kydland i Edward
Prescott – Nobel 2004
Stary i nowy instytucjonalizm
Krytyka ekonomii ortodoksyjnej
Thorstein Veblen (1857 – 1929)
Pojęcie i znaczenie instytucji
Znaczenie kultury, historii,
polityki
 Nowa ekonomia instytucjonalna
– pomost między
instytucjonalizmem a ekonomią
ortodoksyjną
 R. Coase i D. North




Ronald Coase i ekonomia kosztów
transakcji
 Firmy i rynek jako dwie
formy koordynacji
 Teoremat Coase’a
 Negatywne efekty
zewnętrzne
i
interwencjonizm państwowy
 O. Williamson
efektywnościowa
interpretacja korporacji
i
• Nagroda Nobla 1991
Douglass North i nowa teoria
rozwoju
 Polityka
 Kultura
 Prawo
 Historia
 Ideologia
 Mentalność
 Wiedza
 Technologia
Robert William Fogel
 Ur. w Nowym Jorku w 1926
 Nagrodę Nobla otrzymał
w 1993 r. za zastosowanie
teorii ekonomicznej i metod
ilościowych do wyjaśnienia zmiany
ekonomicznej i instytucjonalnej.
 The Escape from Hunger and
Premature Death, 1700-2100,
Cambridge University Press 2004
 The Fourth Great Awakening and
Future of Egalitarianism, The
University of Chicago Press
2000.
Paradygmat,
ortodoksja- heterodoksja
 Paradygmat (termin wprowadzony przez T. Kuhna,
Struktura rewolucji naukowych, 1962) to
powszechnie uznane osiągnięcie naukowe, które w
pewnym okresie dostarcza modelowych rozwiązań w
danej dyscyplinie naukowej.
 Ekonomia ortodoksyjna - ekonomia oparta na
panującym paradygmacie.
 Ekonomię heterodoksyjną tworzą ekonomiści, którzy
nie podzielają obowiązującego paradygmatu.
Zmiana paradygmatu – „rewolucja”
Rewolucja marginalistyczna
Rewolucja keynesowska
Rewolucja liberalno- konserwatywna
(monetarystyczna)
Tradycje intelektualne w ekonomii
 Klasyczna
wywodzące się od
Adama Smitha
 Keynesowska
 Historycznoinstytucjonalna
Różnią się na gruncie
metodologicznym,
teoretycznym
i politycznym.
Podejście klasyczne
Rynkowa alokacja zasobów zapewnia
optimum ekonomiczne („niewidzialna
ręka rynku)
Rola państwa powinna być
ograniczona do funkcji instytucjonalnoprawnej
Stanowisko keynesowskie
Gospodarkę rynkową charakteryzuje
równowaga przy niepełnym
zatrudnieniu
Konieczna jest interwencja państwa
skierowana na regulację popytu
Podejście instytucjonalne
Zmiana
Kultura
Problem koordynacji
Specyfika ekonomii jako nauki
społecznej
Przyczyny różnorodności poglądów
ekonomicznych
 Zmieniająca się sytuacja
społeczno-gospodarcza
 Światopoglądowe
uwarunkowanie
 Trudność testowania
teorii ekonomicznych
 Skłonność ekonomistów
do różnicowania swego
produktu
 Teorie ekonomiczne
skażone są często przyjętą
a priori wizją i oceną
przedmiotu analizy.
 „Ekonomiści nie są
całkowicie bezstronni, od
początku są
związani z
określonym punktem
widzenia, który będą
popierać różnego rodzaju
argumentami”.
Literatura

Heilbroner R. (1993), Wielcy ekonomiści. Czasy. Życie. Idee, PWE, Warszawa

Landreth H., Colander D. (2005), Historia myśli ekonomicznej, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa.

Snowdon B., Vane H., Wynarczyk P. (1998), Współczesne nurty teorii
makroekonomii, Wyd. Naukowe PWN, Warszawa.


Słownik historii myśli ekonomicznej, Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004.
Snowdon B., Vane H., Rozmowy z wybitnymi ekonomistami, Dom
Wydawniczy Bellona, Warszawa 2003.

J. Godłów-Legiędź, Współczesna ekonomia,. Ku nowemu paradygmatowi?,
Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2010.