W ostatnich latach step aerobik stał się jedną z

ROZPRAWY NAUKOWE AWF WE WROCŁAWIU
2008, 26, 20–26
Michalina Błażkiewicz1, 2, Piotr Kowalczyk1, Hanna Szkudelska2
1
2
polska akademia nauk w warszawie
akademia wychowania fizycznego józefa piłsudskiego w warszawie
ANALIZA RUCHU KOŃCZYN DOLNYCH
PODCZAS KROKU BASIC STEP W AEROBIKU
ABSTRACT
Analysis of the lower limb movement during basic step
Step aerobics classes are offered at many gyms and fitness centers. It is distinguished from
other forms of aerobics exercise by the use of an elevated platform (the step). The height
can be tailored to individual taste by inserting risers under the step. The APAS (Ariel
Performance Analysis System) was employed to obtain data needed for the analysis of
movement. Six instructors’ motion was characterized at two different heights of the step
(15 and 20 cm). The main objective of the paper is a description of kinematic parameters
of the common moves done by the instructors. The detailed objectives concern description
of the basic step technique and analysis of the position of the lower limb and of the body’s
centre of gravity.
Key words: step aerobics, basic step, kinematographic analysis
WPROWADZENIE
CEL PRACY
W ostatnich latach step aerobik stał się jedną
z najpopularniejszych form rekreacji rucho­
wej. Są to ćwiczenia na stepie, wielo­krotnie
powtarzane, wykonywane w rytm dosyć szyb­
kiej muzyki i mające na celu pod­niesienie
ogólnej sprawności organizmu. Ćwi­czenia na
stepie obciążają kończyny dolne w ich osi dłu­
giej. Można więc przypuszczać, że wywołują
w organizmie pozytywne procesy i, zgod­nie
z teorią wewnętrznych przeobrażeń, zwięk­
szają gęstość kości [1, 5]. Wiele osób upra­wia­
jących ten rodzaj gim­nas­tyki odczuwa jednak
bóle stawów kolanowych i oko­licy od­cinka
lędźwiowego kręgosłupa. Wzrost obcią­żeń
tych fragmentów układu kostnego może być
spowodowany m.in. złą techniką ruchu [3].
W celu przeprowadzenia dokładnej analizy
podstawowego kroku wyko­ny­wanego zawsze
podczas standardowych za­jęć zdecydowano
się na podjęcie badań.
Niniejsza praca jest próbą zrealizowania nas­
tępujących celów:
– opis zmiany położenia kończyn dol­nych
w czasie wykonywania basic step na
dwóch wysokościach stepu (15 i 20 cm),
– porównanie zmian przebiegu wartości ką­
tów ugięcia w poszczególnych sta­wach na
dwóch wysokościach stepu (15 i 20 cm),
– analiza i wykazanie różnic w technice
wykonywania kroku basic step na pod­
sta­wie danych uzyskanych w grupie ba­
dawczej.
MATERIAŁ I METODY badań
Badania zostały przeprowadzone w Central­
nym Laboratorium Badawczym na terenie
warszawskiej Akademii Wychowania Fizycz­
nego Józefa Piłsudskiego. Wzięło w nich udział
sześć instruktorek fitness o różnym stażu pracy.
M. Błażkiewicz, P. Kowalczyk, H. Szkudelska
Ruch kończyn dolnych podczas kroku basic step
2008, 26
0,5
0,5
0,4
0,4
0,3
0,3
0,2
0,2
0,1
0,1
[m]
0,6
0,5
0,5
0,4
0,4
0,3
0,3
0,2
0,2
0,1
0,1
0,5
0,4
0,4
0,3
0,3
0,2
0,2
0,1
0,1
DY R ankle n, DY L ankle n – droga osi obrotu prawego i lewego
stawu skokowo-goleniowego na stepie niskim
DY R ankle, DY L ankle – droga osi obrotu prawego i lewego
stawu skokowo-goleniowego na stepie wysokim
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1
1,1
0,5
0,4
0,3
0,6
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
0,6
0,5
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0
0
[s]
0,1
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0
0
[s]
instruktorka 6
[m]
0,6
0,5
0,1
0,4
0
1,1
instruktorka 5
[m]
0,6
[s]
instruktorka 4
0,3
[s]
0
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0
0,1
0
0,2
0
0,6
0,2
instruktorka 3
0
0,1
[s]
0,1
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1
1,1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0
0,1
0
[m]
instruktorka 2
[m]
0,6
0,9
instruktorka 1
[m]
0,6
1
Każda z badanych umiała wykonywać podsta­
wowe kroki na stepie. Zadanie polegało na
10-krotnym powtórzeniu bez przerw kroku
pod­stawowego (basic step) z lekcji step aero­
bik. Tempo wchodzenia i schodzenia ze stepu
było narzucone przez muzykę o często­tliwości
120–127 BPM. Po wykonaniu serii kroków
zmieniono wysokość stepu z 15 na 20 cm
1
170
159
158,5
169
166,5
165
0,8
52
57,8
47,4
64,2
62,5
53,2
0,9
25,3
30,7
23,8
22,9
27,3
22,9
0,9
1
2
3
4
5
6
0,7
Wysokość
ciała [cm]
0,8
Masa ciała
[kg]
0,8
Wiek
[lata]
0,7
Badana
instruktorka
i przeprowadzono kolejną próbę. Do analizy
został wybrany piąty krok z każdej serii. Krok
był jednak li­czony od chwili oderwa­nia pięty
prawej stopy od podłoża do tego samego mo­
mentu w kolejnym kroku. Wszyst­kie dane do­
ty­czące grupy badawczej zostały zamieszczo­
ne w tabeli 1.
Do rejestracji wybranych parametrów ru­
chu zastosowano metodę kinematogra­ficz­ną.
W tym celu wykorzystano dwie kamery GRDVL 9800 o częstotliwości rejestracji 60 Hz
i mi­gawce 120. Kamery były ustawione
pod kątem prostym do siebie i pod kątem 45°
do osi dłu­giej stepu, co pozwoliło na uzyska­
nie obrazu trójwymia­rowego i objęcie całego
ru­chu. Wiel­kości kine­matyczne ruchu okreś­
lono dzięki przetworzeniu obrazów uzyska­
nych cy­frowo w programie do analizy ruchu
APAS.
0,7
Tab. 1. Podstawowe dane grupy badawczej
21
ROZPRAWY NAUKOWE
AWF WE WROCŁAWIU
[s]
DY R ankle n
DY L ankle n
DY R ankle
DY L ankle
Ryc. 1. Pionowa zmiana położenia osi obrotu stawów skokowo-goleniowych podczas wykonywania basic step
22
ROZPRAWY NAUKOWE
AWF WE WROCŁAWIU
M. Błażkiewicz, P. Kowalczyk, H. Szkudelska
Ruch kończyn dolnych podczas kroku basic step
2008, 26
WYNIKI
Na rycinie 1 zestawiono zmiany położeń osi
obrotów w stawach skokowo-golenio­wych,
wy­różniających się najbardziej charakterys­
tycz­ną trajektorią dla sześciu instruktorek
podczas wykonywania przez nie basic step na
ste­pie o wy­so­kości 15 i 20 cm. Większość
przed­stawionyh trajektorii jest prawie jedna­
kowa, co wiąże się ze zbliżoną tech­niką wy­ko­
nania ruchu. Dokonując bardziej szcze­gó­ło­­wej
analizy, można zauważyć indy­wi­du­alne róż­­ni­
ce dotyczące drogi poszcze­gólnych osi obro­tów
w stawach w zależności od wyso­kości stepu,
np. wcześniejsze uniesie­nie koń­czyny dolnej
w momencie wchodzenia na wyż­szy step.
Obraz ogólnego kształtu drogi ruchu można
uzyskać przez zestawienie wykresów trajek­
torii ruchu osi obrotu analizowanych stawów
dla jednej z instruktorek. Podobne wykresy
uzyskano dla innych instruktorek.
Szczegółowa analiza zmian położenia po­
szczególnych osi obrotów w stawach kończyn
dolnych wskazuje na istotne różnice ich drogi
pionowej. Największa amplituda występuje
w przypadku stawów dystalnych, co jest zgod­
ne z prawami mechaniki ruchu. O ile dla stawu
skokowo-goleniowego i ko­la­nowego za­znacza
[cm]
0,6
(a)
się wyraźna fazowość przeciwstawna, o tyle
stawy biodrowe już jej nie wykazują. Ich prze­
bieg pokrywa się ze zmia­nami położenia ogól­
nego środka ciężkości ciała badanych.
Na podstawie rycin 1 i 2 można wyróżnić
cztery przedziały czasowe (ryc. 3), charakte­
ryzujące poszczególne fazy kroku basic step:
– I przedział czasowy – osie obrotu w sta­
wie skokowo-goleniowym i kolanowym pra­
wej koń­czyny dolnej uzyskują wartości ma­ksy­
malne, co jest związane z rozpoczynaniem
ru­chu przez każdą instruktorkę od prawej nogi.
W tym samym czasie analogicznie stawy le­wej
kończyny dolnej mają wartości minimalne, po­
nieważ instruktorka stoi na niej.
– II przedział czasowy – następuje moment,
w którym osoba wykonująca ćwiczenie stoi na
stepie tylko na prawej kończynie dolnej. Stawy
skokowo-goleniowy i kolanowy tej kończyny
uzyskują wartości minimalne, natomiast ana­
logiczne stawy kończyny lewej uzyskują war­
tości maksymalne.
– III przedział czasowy – następuje po­
stawienie lewej kończyny na stepie, co wiąże
się z osiągnięciem dla badanych stawów war­
tości minimal­nych, a schodzenie ze stepu pra­
wą kończyną wartości maksymalnych.
– IV przedział czasowy – prawa kończyna
[cm]
(b)
0,9
0,8
0,5
0,7
0,4
0,6
0,5
0,3
0,4
0,2
0,3
0,2
[cm]
DY L knee n
DY L knee
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1
1,1
0,9
0,8
0,7
0,5
0,6
0,4
0,3
[s]
0,2
0
0
(c)
1,4
DY R knee n
DY R knee
0,1
0,1
1,8
1,7
1,6
DY L ankle n
DY L ankle
1,5
1,4
1,3
1,2
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0
0,1
0
1,1
DY R ankle n
DY R ankle
0,1
[cm]
1,4
[s]
(d)
1,2
1,2
1
1
0,8
0,8
0,6
0,6
0,4
0,4
DY c g n
0,2
DY c g
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
[s]
0
0
0,1
1,8
1,7
DY L hip n
DY L hip
1,6
1,5
1,4
1,3
1,1
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0
0,1
0
1,2
DY R hip n
DY R hip
0,2
Ryc. 2. Pionowe zmiany położeń osi obrotu w stawach skokowo-goleniowych (a), kolanowych (b),
biodrowych (c) i środka ciężkości (d) podczas wykonywania basic step przez jedną z instruktorek (6)
na niskim i wysokim stepie (oznaczenia jak na ryc. 1)
[s]
M. Błażkiewicz, P. Kowalczyk, H. Szkudelska
Ruch kończyn dolnych podczas kroku basic step
ROZPRAWY NAUKOWE
AWF WE WROCŁAWIU
2008, 26
23
Oznaczenia jak
na rycinie 1.
Ryc. 3. Podział kroku basic-step na przedziały czasowe i fazy jego wykonania
Tab. 2. Minimalne i maksymalne wartości uniesienia osi obrotu stawu skokowo-goleniowego ponad
poziom stepu (ps.) przy wejściu na niski i wysoki step i zejściu z niego
HI – ps.
(wejście)
HIII – ps.
(zejście)
DY R ankle n
[cm]
DY R ankle
[cm]
min.
5,3 (V)
4,5 (III)
maks.
11 (VI)
8,6 (VI)
min.
6,1 (II)
5,9 (II)
maks.
12,9(VI)
11,5 (V)
HII – ps.
(wejście)
HIV – ps.
(zejście)
DY L ankle n
[cm]
DY L ankle
[cm]
6,2 (II)
7,4 (II)
maks.
11 (VI)
11,9 (VI)
min.
2,2 (IV)
3 (V)
maks.
4,5 (VI)
9,6 (I)
min.
HI , HII , HIII ,HIV – uniesienie osi obrotu stawu skokowo-goleniowego odpowiednio w I, II, III i IV przedziale czasowym
DY R ankle n, DY L ankle n – droga osi obrotu prawego i lewego stawu skokowo-goleniowego na stepie niskim
DY R ankle, DY L ankle – droga osi obrotu prawego i lewego stawu skokowo-golenio­wego na stepie wysokim
stoi na podłożu (wartości minimalne), na­to­
miast lewa schodzi ze stepu (wartości maksy­
malne). Oscylacje występujące w poszcze­
gólnych przedziałach czasowych są związane
z cyklicznością kroku basic step.
Ponieważ wszystkie badane zaczynały
krok prawą kończyną, z wartości podanych
w ta­beli 2 można wnioskować, że uniesienie
le­wej kończyny dolnej jest wyższe w momen­
cie wchodzenia na step. Podczas zejścia ze
stepu wyżej jest unoszona prawa kończyna
dolna, czyli ta, która pierwsza wykonuje ruch
w dół. Duże różnice między wartością ma­ksy­
malną a minimalną uniesienia osi obrotu sta­
wów skokowo-goleniowych nad poziom stepu
w da­nym przedziale czasowym wskazują na
istotne różnice w indywidualnej technice wy­
konywa­nia ćwiczenia. Należy zaznaczyć, że
wzrost instruk­to­rek nie wpłynął w żaden spo­
sób na wysokość uniesienia koń­czyny dolnej
ponad poziom stepu.
Różnice w technice pokazuje również ana­
liza przebiegów wartości kąta rozwarcia w po­
szczególnych stawach (wartość 180° odpo­wiada
pełnemu wyprostowi w stawie).
Z rycin 4 i 5 wynika, że największe różnice
w wartościach kątowych dla niskiego i wyso­
kiego stepu występują zawsze podczas wejścia
na step i zejścia z niego. Ich zobrazowanie
umożliwia zestawienie minimalnych wartości
ugięcia w poszczególnych stawach (tab. 3).
DYSKUSJA
Powszechnie uważa się, że podniesienie wy­
sokości stepu zwiększa poziom trudności i in­
24
ROZPRAWY NAUKOWE
AWF WE WROCŁAWIU
M. Błażkiewicz, P. Kowalczyk, H. Szkudelska
Ruch kończyn dolnych podczas kroku basic step
2008, 26
zmiany położeń kątowych lewego stawu kolanowego (niski step)
180
150
150
120
120
wejście
90
[stopnie]
zejście
90
60
60
30
30
180
180
150
150
120
120
90
60
30
30
zmiany położeń kątowych prawego stawu kolanowego (niski step)
120
[stopnie]
150
120
90
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1
1,1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,4
0,3
0,5
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
90
60
60
30
30
zmiany położeń kątowych prawego stawu biodrowego (niski step)
180
120
[stopnie]
150
120
90
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
[s]
zmiany położeń kątowych prawego stawu biodrowego (wysoki step)
180
150
0,2
0
[s]
0,1
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0
0
0,1
0
[s]
zmiany położeń kątowych prawego stawu kolanowego (wysoki step)
180
150
0,2
0
[s]
0,1
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0
0,1
0
180
90
60
60
30
30
1
2
3
4
5
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1,1
1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,5
0,4
0,3
0,2
0
0,1
Instruktorki:
[s]
0,3
0
0
0,2
[stopnie]
90
60
0
[stopnie]
[s]
zmiany położeń kątowych lewego stawu biodrowego (wysoki step)
[stopnie]
[stopnie]
zmiany położeń kątowych lewego stawu biodrowego (niski step)
0,2
0
[s]
0,1
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1
1,1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,4
0,5
0,3
0,2
0
0
0,1
0
0,1
[stopnie]
zmiany położeń kątowych lewego stawu kolanowego (wysoki step)
180
[s]
6
Ryc. 4. Przebieg wartości kątów dla lewych i prawych stawów kolanowych i biodrowych
w kroku basic step
tensywność zajęć, a w konsekwencji bardziej
obciąża układ ruchu [2, 3]. Dotychczas prze­
prowadzono jednak nie­wiele badań w zakresie
biomechanicznej analizy kro­ków w step aero­
bik, a większość rozważań doty­czyła jedynie
przebiegu sił reakcji pod­łoża [2, 4]. W li­te­ra­
turze traktującej o step aerobik nie znaleziono
żadnych badań na temat oscy­lacji środka cięż­
kości, przemieszczeń poszcze­gólnych sta­-
wów, oraz opisu oscylacji kątów ugięcia
w stawach. Analizując wyniki, można stwier­
dzić, że wszyst­kich badanych charak­te­ryzują
duże zmiany oscylacyjne pionowych wyso­koś­
ci uniesienia osi obrotów stawów sko­­kowo-goleniowych i kolanowych, które nie prze­no­
szą się na stawy biodrowe i na ogólny środek
ciężkości ciała. Maksymalne uniesienia osi
obrotów stawów skokowo-goleniowych pod­
M. Błażkiewicz, P. Kowalczyk, H. Szkudelska
Ruch kończyn dolnych podczas kroku basic step
zmiany przebiegów kątów dla przykładowej instruktorki (niski step)
180
180
150
150
120
120
[stopnie]
90
25
ROZPRAWY NAUKOWE
AWF WE WROCŁAWIU
zmiany przebiegów kątów dla przykładowej instruktorki (wysoki step)
90
60
60
30
30
R hip
L hip
R knee
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1
1,1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,4
0,5
0,3
[s]
0,2
0
1,8
1,7
1,6
1,5
1,4
1,3
1,2
1
1,1
0,9
0,8
0,7
0,6
0,4
0,5
0,3
0,2
0
0
0,1
0
0,1
[stopnie]
2008, 26
[s]
L knee
Ryc. 5. Przebieg wartości kątów dla jednej z instruktorek podczas wykonywania basic step
na niskim i wysokim stepie
Tab. 3. Minimalne i maksymalne wartości kątowe dla minimalnych wartości uzyskiwanych
przez instruktorki podczas wejścia na niski i wysoki step i zejścia z niego
Min
Niski step
Wysoki step
Wejście
P biodro
L biodro
P kolano
L kolano
P biodro
L biodro
P kolano
L kolano
Min.
95,9(VI)
135,7(VI)
84,5(VI)
102,1(VI)
98,1(VI)
131(I)
78,7(VI)
101,1(I)
Maks.
112,8(V) 150,5(IV) 100,4(V)
118,4(II)
107(V)
156,1(III)
95,9(V)
110,5(V)
Min
Niski step
Wysoki step
Zejście
P biodro
L biodro
P kolano
L kolano
P biodro
L biodro
P kolano
L kolano
Min.
128,2(I)
95,3(II)
98,3(VI)
88(III)
125,9(I)
92,4(VI)
103,1(I)
79,9(III)
150,5(III) 114,1(IV) 118,4(IV) 107,1(II) 157,2(III) 104,8(III) 123,9(II)
101(V)
Maks.
czas wejścia na niski lub wysoki step i zejś­
cia z niego nie pokrywają się i zostają znacznie
unie­sione ponad jego wysokość. Jest to zwią­
zane z tym, że żadna z instruktorek nie wsuwa
koń­czyny dolnej na step i nie zsuwa jej z niego.
Zmiana wysokości stepu z 15 na 20 cm ma
bardzo niewielki wpływ na kąty ugięcia w ba­
danych stawach (ryc. 4). Przeprowadzając ana­
lizę porównawczą instruktorek, można jed­nak
zauważyć pewne różnice między para­metrami,
na które nie wpływa wysokość ciała badanych.
Z ryciny 5 wy­nika, że badane pod­czas wejścia
na step czy też zejścia z niego osiągały mini­
malne wartości ugięcia w stawach bio­drowych
i kolanowych w różnym czasie. Dla niektórych
były cha­rak­terystyczne gładkie i płas­kie tra­
jektorie ruchu, u innych nato­miast przed dojś­
ciem do war­tości ekstremalnych można było
dostrzec znacz­ną nieregularność, spowodowaną
naj­praw­­do­podobniej indywi­dualnymi różni­
cami w technice (tab. 3). Naj­większe różnice
kątowe (31,3°) w badanej grupie są typowe dla
mini­malnych wartości ugięcia prawych sta­wów
biodrowych podczas zejścia ze stepu. Stosun­
kowo małe różnice (9,4°) można nato­miast za­
obserwować dla mi­nimalnych wartości ugię­cia
w lewym stawie kolanowym podczas wejś­cia
na step. Z powodu braku literatury na ten te­mat
autorzy pracy nie mogli dokonać porównań.
WNIOSKI
Z danych otrzymanych z analizy kinemato­
graficznej basic step wynika, że podniesienie
wysokości stepu wpływa na wzrost wartości
uniesienia wymienionych w niniejszej pracy
punktów stawowych i jest zgodne z podsta­
wowymi prawami mechaniki. Jak pokazują
ryciny, najbardziej płaskie trajektorie są ty­po­
we dla drogi środka ciężkości i bioder. Duże
wahania występują w przypadku stawów kola­
nowych i skokowo-goleniowych.
26
ROZPRAWY NAUKOWE
AWF WE WROCŁAWIU
2008, 26
Pojawienie się różnic w technice ruchu
w tak wąskiej grupie instruktorek każe przy­
puszczać, że w grupie osób ćwiczących rekrea­
cyjnie różnice nie tylko na pewno wystąpią,
ale będą dużo większe i bardziej widoczne.
W niniejszej pracy została przedstawiona
analiza kroku podstawowego jako najprost­
szego i teoretycznie najmniej obciążającego
układ ruchu. Opisane wyniki badań wskazują
na konieczność wyznaczenia norm popraw­
ności wykonania kroku basic step oraz na do­ko­nanie analizy obciążeń aparatu ruchowego
podczas tego rodzaju ruchu, a także innych
ruchów charakterystycznych dla zajęć step
aerobik.
M. Błażkiewicz, P. Kowalczyk, H. Szkudelska
Ruch kończyn dolnych podczas kroku basic step
BIBLIOGRAFIA
[1] R. Będziński, Biomechanika inżynierska. Poli­
technika Wrocławska, Wrocław 1997. [2] M.C. May­
bury, J. Waterfield, An investigation into relation
between step height and ground reaction forces in
step exercise: a pilot study. Br J Sports Med, 1997,
31, 109–113. [3] D. Olex-Mierzejewska, Fitness –
Teoretyczne i metodyczne podstawy prowadzenia
zajęć. Podręcznik dla studentów wychowania fi­
zycznego i instruktorów fitness. AWF, Katowice
2002. [4] M.D. Ricard, S. Veatch, Effect of running
speed and aerobic dance jump height on vertical
ground reaction forces. J Appl Biomech, 1994, 10,
14–27. [5] A. Santos Rocha, C. Oliveira, A. Veloso,
Osteogenic index of step exercise depending on cho­
reographic movements, session duration, and step­
ping rate. Br J Sports Med, 2006, 40(10), 860–866.