114 stanjek.qxp - Medycyna Sportowa
Transkrypt
114 stanjek.qxp - Medycyna Sportowa
Medycyna Sportowa © MEDSPORTPRESS, 2008; 1(6); Vol. 24, 45-51 Anita Stanjek-Cichoracka(B,D,F), Aleksandra KochañskaDziurowicz(A,E,D), Artur Gabrysiak(A), Aleksandra Bijak(C) ed . Zaanga¿owanie Autorów A – Przygotowanie projektu badawczego B – Zbieranie danych C – Analiza statystyczna D – Interpretacja danych E – Przygotowanie manuskryptu F – Opracowanie piœmiennictwa G – Pozyskanie funduszy tio np roh ibit Katedra i Zak³ad Diagnostyki Izotopowej i Radiofarmaceutyków, Wydzia³ Farmaceutyczny z Oddzia³em Medycyny Laboratoryjnej w Sosnowcu, Œl¹ski Uniwersytet Medyczny, Katowice Department of Isotope Diagnostics and Radiopharmaceutics, School of Pharmacy and Division of Laboratory Medicine in Sosnowiec, Medical University of Silesia, Katowice OCENA WYBRANYCH PARAMETRÓW MORFOLOGICZNYCH KRWI I ERYTROPOETYNY U UCZESTNIKÓW WYPRAWY NA ELBRUS Author’s Contribution A – Study Design B – Data Collection C – Statistical Analysis D – Data Interpretation E – Manuscript Preparation F – Literature Search G – Funds Collection EVALUATION OF SELECTED BLOOD MORPHOLOGIC PARAMETERS AND ERYTHROPOIETIN IN MEMBERS OF MT. ELBRUS CLIMBING EXPEDITION This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - KRÓTKIE DONIESIENIE / SHORT REPORT -d istr ibu S³owa kluczowe: wysi³ek rekreacyjny, wyprawa na Elbrus, parametry morfologiczne krwi, erytropoetyna Key words: recreational effort, Mt. Elbrus climbing expedition, blood morphologic parameters, erythropoietin Streszczenie on al us This copy is for personal use only - distribution prohibited. - eo nly Wstêp. Celem pracy by³a ocena zmian parametrów morfologicznych (erytrocytów – RBC, hemoglobiny – HGB, hematokrytu – HCT, wskaŸników czerwonokrwinkowych – MCV, MCH, MCHC oraz leukocytów – WBC), a tak¿e erytropoetyny (EPO) po zakoñczeniu wyprawy na Elbrus. Materia³ i metody. W wyprawie wziê³o udzia³ 19 osób. Na wykonanie badañ zgodê wyrazi³o 9 mê¿czyzn. Œrednia wieku ca³ej grupy wynosi³a 28,6±5,9 lat. Wyprawa odby³a siê w okresie 1-15 sierpnia 2006 r. Cztery dni zajê³o dotarcie z Polski do pierwszej bazy w Azau, po³o¿onej na wysokoœci 2400 m n.p.m. Akcja górska trwa³a 6 dni. Za³o¿one zosta³y trzy obozy na wysokoœciach 3300, 4200 i 4800 m n.p.m. Wy¿ywienie by³o wspólne dla ca³ej grupy. Parametry morfologiczne mierzone by³y w krwi pe³nej w analizatorze MICROS 60 firmy ABX, natomiast EPO oznaczano metod¹ RIA w surowicy krwi. Wyniki. Oceniane parametry morfologiczne oraz EPO przed rozpoczêciem wyprawy, a tak¿e 14 dni po niej, u wszystkich uczestników mieœci³y siê w normie fizjologicznej. Stwierdzono jedynie tendencjê do obni¿enia siê liczby leukocytów – WBC (p<0,06) i wzrostu œredniej masy hemoglobiny w krwince – MCH (p<0,07). Wnioski. MCH jest bardzo czu³ym parametrem prospektywnym obrazuj¹cym zmiany w uk³adzie czerwonokrwinkowym pod wp³ywem ekstremalnego wysi³ku. Stwierdzono, ¿e okres 14 dni po wyprawie wysokogórskiej jest czasem, w którym pozosta³e parametry morfologiczne oraz EPO wracaj¹ do wartoœci wyjœciowych. 4027 1 2 5 op Word count: Tables: Figures: References: y is - for pe rs Background. The aim of the study was to assess the changes of blood morphologic parameters i.e. red blood cells (RBC), haemoglobin (HGB), haemotocrit (HCT), erythrocytic indexes (MCV, MCH, MCHC), leucocytes (WBC) as well as erythropoietin (EPO) following the Mt. Elbrus climbing expedition. Material and methods. 19 persons took part in the expedition. 9 men agreed to take part in the research. The mean age of all studied group was 28,6±5,9 year. The expedition lasted from 1 August to15 August 2006. The way from Poland to the first base camp in Azau, which lies at an altitude of 2400 meters, took four days. The three base camps were set at the altitude of 3300, 4200 and 4800 meters. The morphologic parameters were determined in the whole blood by means of MICROS 60 analyzer (ABX). Erythropoietin was determined in blood serum by RIA method. Results. The morphologic parameters and erythropoietin before the expedition and 14 days after were at physiological levels. The only tendency to the decrease in the number of leucocytes (WBC, p<0,06) and increase in mean corpuscular haemoglobin (MCH, p<0,07) were found. Conclusions. MCH is the forward sensitivity parameter representing the changes in erythrocyte system under (conditions of) extreme effort. It was found that 14-day-long period following the climbing expedition is the period in which the rest morphologic parameters and EPO reach their initial values. Th is c Adres do korespondencji / Address for correspondence prof. dr hab. n. med. Aleksandra Kochañska-Dziurowicz Katedra i Zak³ad Diagnostyki Izotopowej i Radiofarmaceutyków 41-200 Sosnowiec, ul. Jagielloñska 4, tel./fax: (0-32) 266-78-60, e-mail: [email protected] Otrzymano / Received Zaakceptowano / Accepted 12.06.2007 r. 24.09.2007 r. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. Summary 45 Background Utrzymywanie dobrze zrównowa¿onej diety po³¹czonej z systematyczn¹ aktywnoœci¹ fizyczn¹ jest podstawowym warunkiem profilaktycznym w zapobieganiu rozwojowi oty³oœci czy cukrzycy. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e te dwie jednostki chorobowe zaliczane s¹ (³¹cznie z chorobami nowotworowymi) do wspó³czesnych chorób cywilizacyjnych. Regularny wysi³ek fizyczny powoduje m.in.: zmniejszenie zapadalnoœci na choroby uk³adu kr¹¿enia, utrzymuje w wiêkszej sprawnoœci uk³ad miêœniowy, a tym samym opóŸnia proces osteoporozy [1]. Wyodrêbnienie czynników ryzyka zapadalnoœci na choroby w kontekœcie przed³u¿enia ¿ycia jest bardzo wa¿ne nie tylko ze wzglêdów medycznych, ale i ekonomicznych. Propagowanie tzw. zdrowego stylu ¿ycia jest uzasadnione i staje siê ostatnio modne. Analizuj¹c katalogi biur podró¿y, coraz czêœciej pojawiaj¹ siê oferty spêdzenia urlopu typu „dla odwa¿nych”, gdzie w programie wycieczek przewidziany jest dziennie przewa¿nie oko³o 8-godzinny trekking na œrednio trudnych trasach górskich. Podobnie kluby turystyczne, maj¹c wyszkolonych przewodników górskich, oferuj¹ bardziej wyczynowe trasy, np. na Elbrus. Elbrus jest wygas³ym wulkanem po³o¿onym w Górach Kaukazu le¿¹cych na granicy Rosji i Gruzji. Mimo ¿e jest szczytem wysokim (5643 m n.p.m.), to stosunkowo ³atwym do zdobycia. Nie wymaga opanowania linowej techniki wspinaczki górskiej. Dlatego wielu turystów pochopnie decyduje siê na jego zdobycie bez wystarczaj¹cego przygotowania zarówno merytorycznego, jak równie¿ fizycznego. W 2004 roku w wyprawach na Elbrus zginê³o 48 alpinistów. Stwierdzono, ¿e powodem œmierci by³a nie tylko wysokoœæ (brak stopniowej aklimatyzacji), niew³aœciwa ocena w³asnych mo¿liwoœci fizycznych, ale te¿ zmiennoœæ pogody. Celem pracy by³a ocena zmian parametrów morfologicznych (erytrocytów – RBC, hemoglobiny – HGB, hematokrytu – HCT, wskaŸników czerwonokrwinkowych: œredniej objêtoœæ krwinki czerwonej – MCV, œredniej zawartoœæ hemoglobiny w krwince czerwonej – MCH, œredniego stê¿enie hemoglobiny w krwince czerwonej – MCHC oraz leukocytów – WBC), a tak¿e erytropoetyny (EPO) po zakoñczeniu wyprawy na Elbrus. Maintaining a well balanced diet combined with systematic physical activity is a basic element of prevention of the development of obesity or diabetes mellitus. We have to remember that the two above mentioned disease entities are (apart from cancer) among the most popular civilization diseases of nowadays. Regular physical effort may, among other things, result in the decrease in the development of circulatory system disorders, maintain proper functioning of the muscular system thus delaying the progression of osteoporosis [1]. Determination of the risk factors for morbidity rate is essential for life span prolongation, not only from the medical point of view but also for economic reasons. Promotion of the so called healthy lifestyle is justifiable and recently fashionable. Travel agencies more and more frequently offer "active" holidays with medium difficulty level mountain trekking including walking 8 hours a day. Similarly, mountaineer's clubs, having professional mountain guides at their disposal, offer more difficult treks, i.e. to Elbrus. Mount Elbrus is a dormant volcano located in the Caucasus mountains near the border between Russia and Georgia. Although it is a high peak (5643 o.s.l.), it is relatively easy to climb. Climbing Elbrus does not require advanced climbing techniques. Therefore many tourist decide to climb it without being adequately prepared – not only in terms of skills but also regarding physical training. In 2004 48 alpinists died during expeditions to Elbrus. It was found that not only the altitude (lack of gradual acclimatisation) and inaccurate self-assessment of the climbers' physical potential, but also changeable weather was the reason for their deaths. The aim of this paper was evaluation of the changes in morphological paramaters i.e. red blood cells (RBC), haemoglobin (HGB), haemotocrit (HCT), erythrocytic indexes (MCV, MCH, MCHC), leucocytes (WBC) as well as erythropoietin (EPO) following the Mt. Elbrus climbing expedition. Materia³ i metody pe rs on al us eo nly -d istr ibu tio np roh ibit ed . Wstêp Th is c op y is for W wyprawie wziê³o udzia³ 19 osób (3 kobiety, 16 mê¿czyzn). Na wykonanie badañ zgodê wyrazi³o 9 mê¿czyzn. Œrednia wieku tej podgrupy wynosi³a 28,6±5,9 lat. Charakteryzowali siê zró¿nicowanym przygotowaniem fizycznym i doœwiadczeniem górskim: od przewodników górskich (dwie osoby) do osób sporadycznie w ci¹gu roku uprawiaj¹cych turystykê w polskich górach. Wyprawa odby³a siê w dniach 1-8 sierpnia 2006 r. Cztery dni zajê³o dotarcie z Polski do pierwszej bazy w Azau, po³o¿onej na wysokoœci 2400 m n.p.m. W tym czasie podró¿owano poci¹giem, samolotem i mikrobusem. Akcja górska trwa³a 6 dni. Do zdobycia szczytu wybrano drogê klasyczn¹, od strony po³udniowej. Za³o¿one zosta³y trzy obozy na wysokoœciach 3300, 4200 i 4800 m n.p.m. Po dotarciu do ka¿dego obozu uczestnicy mieli zapewniany kilkugodzinny odpoczynek, wspólny posi³ek, a tak¿e organizowane by³y „wyjœcia aklimatyzacyjne” do wysokoœci wzglêdnej 200-300 m. Z najwy- - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Stanjek-Cichoracka A. i wsp., Parametry morfologiczne u zdobywców Elbrusa 46 Material and methods 19 persons (3 women and 16 men) took part in the expedition. 9 men agreed to participate in the study. The mean age of the subgroup was 28,6±5,9 years. The sample was characterised by different fitness level and different experience in mountain climbing, ranging from mountain guides (2 subjects) to persons walking in Polish mountains once or twice a year. The expedition took place on 1st-8th August 2006. Reaching the first base camp in Azau, located at 2400 m o. s. l. took four days. The members of the expedition travelled by train, by plane and by minibus. The mountain trekking lasted 6 days. The peak was reached from the southern side. Three camps were pitched at altitudes of 3300, 4200 and 4800 m. over the sea level. The participants climbed the summit from the highest camp. They started on the 8th day of the expedition: from the group of 19 people, 15 started climbing and 12 reached the summit. Among the studied group, 6 males reached the summit and 3 persons reached the altitude of 5200 m. Between the 10th and 13th day of the expedition, the participants returned to the first base camp in Azau. It was followed by one day rest and two days of sightseeing in Kabardino-Balkaria. The return to Poland took two days. Blood samples for biochemical examinations were taken in Poland before and after the expedition. Morphological parameters were measured in the whole blood using ABX MICROS 60 hematology, making use of electric impedance in various blood cells. Erythropoietin concentration was assayed in blood serum using the radioimmune method and radioimmuno-assay kit (Dia Sorin (U.S.A) EPO-Trac125I). Radioactivity was measured using WALLAC WIZARD1470 gamma counter. Metody statystyczne Otrzymane wyniki poddano opracowaniu statystycznemu za pomoc¹ programów komputerowych Microsoft Excel 2000 oraz Statgraphics Plus. Dla oceny parametrów morfologicznych krwi wyliczano œredni¹ matematyczn¹, odchylenie standardowe. W celu okreœlenia istotnoœci ró¿nic pomiêdzy analizowanymi parametrami przed i po wyprawie zastosowano test t-Studenta i obliczano prawdopodobieñstwo zwi¹zane z testem t-Studenta. Za najni¿szy poziom istotnoœci przyjêto p<0,05. Do oceny zmian erytropoetyny zastosowano medianê, œrednie odchylenie kwartylowe (SIR) i test Smirnowa-Ko³ogomorowa. Sprawdzano korelacje miêdzy uzyskanymi danymi. Statistic methods The obtained results were next subjected to statistic analysis using Microsoft Excel 2000 and Statgraphics Plus. For evaluation of morphological blood parameters, an arithmetic mean and standard deviation (SD) were calculated. In order to determine the significance of the differences between the analysed parameters before and after the expedition, t-Student test was used and the probability of t-Student test was calculated. The lowest significance level was accepted as p<0,05. For evaluation of changes in erythropoietin, the mediana, Semi Interquartile Range (SIR) and Smirnov-Ko³ogomorov test were used. Next the correlation between the obtained data was checked. us eo nly -d istr ibu tio np roh ibit ed . ¿ej po³o¿onego obozu odby³o siê zdobywanie szczytu. W ósmym dniu wyprawy atakowano szczyt: z 19osobowej grupy bra³o w tym udzia³ 15 osób, z czego na szczyt dotar³o 12 uczestników. Z grupy objêtej badaniami szczyt zdoby³o 6 mê¿czyzn, trzech dotar³o do wysokoœci 5200 m n.p.m. Miêdzy 10 a 13 dniem wyprawy odbywa³ siê powrót do pierwszej bazy, tj. do Azau. Jeden dzieñ przeznaczono na odpoczynek, a kolejne dwa na wycieczki turystyczno-krajoznawcze po Kabardyno-Ba³karii. Powrót do Polski zaj¹³ dwa dni. Krew do badañ biochemicznych pobrano standardowo w Polsce, przed i po zakoñczeniu wyprawy. Parametry morfologiczne mierzone by³y w krwi pe³nej w analizatorze MICROS 60 firmy ABX, wykorzystuj¹cym ró¿nice w opornoœci elektrycznej poszczególnych rodzajów krwinek. Stê¿enie erytropoetyny oznaczano w surowicy metod¹ radioimmunologiczn¹, korzystaj¹c z zestawu firmy Dia Sorin (USA) EPO-Trac 125I. Radioaktywnoœæ mierzona by³a w automatycznym liczniku promieniowania λWIZARD-1470 firmy WALLAC. al Wyniki op y is for pe rs on Œrednie wartoœci oznaczonych parametrów hematologicznych wraz z ich odchyleniami standardowymi, mediany i SIR dla erytropoetyny przed i po zakoñczeniu wyprawy dla wszystkich 9 uczestników oraz dla zdobywców Elbrusa (n=6) zamieszczono w Tabeli 1. Indywidualne wyniki badañ parametrów morfologicznych krwi oraz EPO u wszystkich uczestników wyprawy zarówno przed, jak i po powrocie do kraju mieœci³y siê w normach fizjologicznych. Po powrocie do kraju, tj. 10 dni po powrocie do obozu w Azau lub po 14 dniach od zdobycia szczytu, stwierdzono jedynie tendencjê do obni¿enia siê liczby leukocytów – WBC (p<0,06) i wzrostu œredniej masy hemoglobiny w krwince – MCH (p<0,07). Zosta³y wykazane zale¿noœci funkcyjne miêdzy iloœci¹ leukocytów u uczestników wyprawy przed i po powrocie do kraju (Ryc. 1) oraz œrednimi masami hemoglobiny w krwince (Ryc. 2). Results Table 1 presents the mean values of the assayed hematologic parameters with their SD, mediana and SIR for erythropoietin before and after the expedition, for the 9 participants and those who climbed Mt Elbrus (n=6). Individual results of blood morphological parameters and EPO in all participants of the expedition, before and after returning to Poland did not exceed physiological norms. On return to Poland, which means 10 days after the return to the base camp in Azau or 14 days after reaching the summit, only to tendencies were observed, namely the decrease in white blood cell (WBC) values (p<0,06), and the increase in mean corpuscular hemoglobin (MCH) (p<0,07). Functional interdependencies were shown between WBC number in expedition participants before and after their return to Poland (Fig.1) and MCH (Fig. 2). Discussion Wiadomo, ¿e obraz zmian czynnoœci uk³adu kr¹¿enia podczas pracy miêœniowej zale¿ny jest od rodzaju wysi³ku, tzn. czy jest statyczny, dynamiczny, krótko- lub d³ugotrwa³y, o ma³ej lub du¿ej intensywnoœci, a tak¿e od wieku, czynników œrodowiska (ciœnienie atmosferyczne, temperatura, wilgotnoœæ) [2,3]. It is generally known that the changes in circulatory system function during muscular work depend on a kind of effort – whether it is static or dynamic, of short or long duration, of low or high intensity; they also depend on age and environmental factors (atmospheric pressure, temperature, humidity) [2,3]. Th is c Dyskusja - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Stanjek-Cichoracka A. et al., Morphological parameters in Mt. Elbrus climbers 47 tio np roh ibit ed . Tab. 1. Œrednie wartoœci parametrów hematologicznych wraz z ich odchyleniami standardowymi, mediany i SIR dla erytropoetyny przed i po zakoñczeniu wyprawy Tab. 1. Average values of hematological parameters and mediana of EPO before and after climbing expedition y is op is c Th Ryc. 1. Zale¿noœæ miêdzy iloœciami leukocytów (WBC) przed i po powrocie z wyprawy Fig. 1. The functional dependence between the number of leucocytes in the trekkers before and after return to Poland - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - for pe rs on al us This copy is for personal use only - distribution prohibited. - eo nly -d istr ibu This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Stanjek-Cichoracka A. i wsp., Parametry morfologiczne u zdobywców Elbrusa 48 ibu -d istr eo An unequivocal evaluation of each participant's effort is difficult, therefore it was impossible to correlate it with the obtained values of morphological parameters for blood and erythropoietin. Since no similar papers have been published, the discussion should limited to our own observation. The results presented in Table 1 confirm that the mean arithmetic morphological parameter values were normal prior to the expedition. It should be stressed that the body response to high altitude and environmental factors would have been different if the blood had been sampled immediately on the descent to Azau (that means on the fourth day after climbing Mt Elbrus), not after returning to Poland. Apart from the altitude, the expedition participants were exposed to gradual decrease in atmospheric pressure, equivalent to hypoxia. At the sea level, the pressure equals about 1000 hPa, and at the summit level – about 460 hPa. We have to remember that there is a correlation between atmospheric pressure and temperature. Warm masses of air cause air pressure to decrease while deteriorating weather makes extreme conditions even worse. Ambient temperature affects significantly the quality of ascending and descending the mountains. With altitude increase by every 100 m, the temperature decreases by 0,5 degree. Temperature variations are the worst for our bodies as the temperature ranges from below 0 to 20°C when the sun shines. The sensation of warmness is further enhanced by the increase in UV radiation by 4% for each 500 m. Wind is also dangerous. It brings penetrating cold resulting in the decrease in body temperature and dries our bodies causing that even well trained alpinists have problems with maintaining a correct body posture. Wind is one of the factors responsible for accidents during expeditions including fatal ones. All Th is c op y is for pe rs on al us Jednoznaczna ocena wysi³ku ka¿dego uczestnika wyprawy jest trudna i dlatego nie by³o mo¿liwoœci korelowania go z uzyskanymi wartoœciami parametrów morfologicznych krwi i erytropoetyny. Brak w piœmiennictwie podobnych opracowañ ogranicza zakres dyskusji do obserwacji w³asnych. Zamieszczone w Tabeli 1 wyniki potwierdzaj¹, ¿e wartoœci œrednich arytmetycznych parametrów morfologicznych wszystkich uczestników w dniu poprzedzaj¹cym rozpoczêcie wyprawy mieœci³y siê w normie fizjologicznej. Nale¿y podkreœliæ, ¿e odpowiedŸ organizmu na zmaganie siê z wysokoœci¹ i warunkami œrodowiskowymi prawdopodobnie by³aby inna, gdyby krew by³a pobierana po zejœciu do obozu w Azau (tj. w czwartej dobie po zdobyciu Elbrusa), a nie dopiero w Polsce. Uczestnicy wyprawy oprócz pokonania wysokoœci musieli zmagaæ siê ze stopniowym spadkiem ciœnienia atmosferycznego, równoznacznym ze zmniejszeniem siê tlenu. Na poziomie morza ciœnienie wynosi oko³o 1000 hPa, a na wysokoœci szczytu 460 hPa. Nale¿y pamiêtaæ, ¿e istnieje zale¿noœæ miêdzy ciœnieniem atmosferycznym a temperatur¹. Wraz z ciep³ymi masami powietrza ciœnienie wzrasta, natomiast pogarszaj¹ca siê pogoda i obni¿anie siê temperatury pogarsza i tak ju¿ ekstremalne warunki. Temperatura otoczenia znacz¹co wp³ywa na komfort poruszania siê w górach. Wraz ze wzrostem wysokoœci o ka¿de sto metrów temperatura spada o pó³ stopnia. Najgorsza dla organizmu jest jej zmiennoœæ: od mrozu w godzinach wczesno rannych do 20°C, kiedy pojawia siê s³oñce. Dodatkowo wra¿enie ciep³a spotêgowane jest zwiêkszeniem promieniowania UV o 4% na ka¿de 500 metrów wysokoœci. Kolejnym zagro¿eniem dla uczestników wyprawy jest wiatr. Niesie ze sob¹ przenikliwe zimno powoduj¹ce obni¿enie temperatury organizmu, ma w³aœciwoœci wysuszaj¹ce, powoduje, ¿e nawet wytrenowani alpiniœci i himalaiœci maj¹ nly Ryc. 2. Zale¿noœæ miêdzy œrednimi zawartoœciami hemoglobiny (MCH) w krwince czerwonej przed i po powrocie z wyprawy Fig. 2. The functional dependence between mean corpuscular haemoglobin in the trekkers before and after return to Poland - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - tio np roh ibit ed . This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Stanjek-Cichoracka A. et al., Morphological parameters in Mt. Elbrus climbers 49 eo nly -d istr ibu tio np roh ibit ed . those factors combined with faster disposal of fluids when climbing, result in blood concentration, leading to the increase in hematocrit. This obvious correlation has not been confirmed by our study results, since the results of hematocrit variation examination in the groups of sportsmen subjected to effort tests indicate normalization of this parameter already after an hour [4]. Although 14 days passed from climbing the summit, an incremental tendency was observed in MCH. This parameter turned out to be more useful in evaluation of post-exercise changes of long duration, as compared to hemoglobin. There is no explanation for the decremental tendency of WBC number on return from the expedition. This issue requires further studies. Post-exercise leukocytosis was reported in some papers, the studies however, were performed immediately following effort and WBC number reached the baseline values within 24 hours after the fitness test [4]. In our study, the decrease in number of leukocytes, having a rather short life cycle, does not exceed the physiological norm and may be unrelated to physical effort during the expedition. It was expected that extension of blood morphology profile by including the assay of erythropoietin, the hormone responsible for red blood cell production, especially under hypoxic conditions, would enable broader interpretation of the morphological changes, since a slight, yet statistically significant increase in erythropoietin concentration was noted in the results of the study carried out in a group of junior hockey players [5]. No statistically significant changes could be observed in erythropoietin mediana. This might be due to the fact that erythropoietin concentration was measured 14 days after climbing the summit. The behaviour of all expedition participants reported by the leader – Artur Gabrysiak, is worth noting. At an altitude of 2400 m (Azau base camp), 63% experienced gastrointestinal disorders. Reaching the altitude of 2800 m by funicular, and next – 3300 and 3700/3500 m during acclimatization climbing, 2 persons (10%) experienced excessive fatigue, while 50% of the participants still suffered from gastric disorders. Next stage of the expedition was acclimatization ascent at the altitude of 4800 m – the Pastukhov Rocks and pitching a camp there. Most of the participants complained of substantial fatigue. Two participants (10%) were diagnosed with extreme exhaustion with headaches and syncopes. They were given glucose and beverages. It took 12 hours to climb the summit. After the first trekking stage, the participants divided into two subgroups. 7 persons climbed the summit within 5 hours. In this subgroup, one person experienced nausea and vomiting at an altitude of 5200 m; a short period of rest caused the discomfort to disappear and the participant joined the group. On reaching the summit, 4 participants experienced excessive fatigue. As for the other, weaker group of 8 people, not all of the trekkers reached the summit. At the pass, one person was made to go back to the camp, two persons gave up climbing due to extreme exhaustion. 5 participants reached the summit 1.5 hr later than the first group. The expedition went according to the plan. The weather did not thwart the plans to climb the summit. Beyond doubts, inadequate physical training and mental preparedness was the main reason why not all the participants reached the summit. Th is c op y is for pe rs on al us k³opoty z utrzymaniem prawid³owej pozycji cia³a. Wiatr jest jednym z czynników odpowiedzialnych za tragedie podczas wypraw, które to koñcz¹ siê niejednokrotnie œmierci¹. Te wszystkie czynniki, w po³¹czeniu ze zmniejszon¹ poda¿¹ p³ynów podczas wspinaczki, powoduj¹ zagêszczenie krwi, prowadz¹c do zwiêkszenia hematokrytu. W naszych badaniach ta oczywista zale¿noœæ nie zosta³a potwierdzona, gdy¿ badania zmiany hematokrytu w grupach sportowców, u których wykonywane s¹ testy wysi³kowe, wskazuj¹ na normalizacjê tego parametru ju¿ po godzinie [4]. Mimo up³ywu 14 dni od zdobycia szczytu zaobserwowano tendencjê do wzrostu œredniej zawartoœci hemoglobiny w krwince czerwonej – MCH. Okaza³o siê, ¿e w ocenie d³ugoterminowych (po kilku dniach) zmian powysi³kowych bardziej przydatne jest MCH ni¿ hemoglobina. Obserwowana w badaniach w³asnych tendencja do spadku liczby leukocytów po powrocie z wyprawy nie ma wyt³umaczenia i wymaga dalszych obserwacji. W literaturze naukowej znane s¹ doniesienia na temat powysi³kowej leukocytozy, ale badania te wykonywane by³y bezpoœrednio po wysi³ku, a normalizacja liczby leukocytów nastêpowa³a po 24 godzinach od zakoñczenia testu sprawnoœciowego [4]. W naszych badaniach spadek liczby leukocytów, krwinek nale¿¹cych do komórek krótko ¿yj¹cych, jest w zakresie normy fizjologicznej i byæ mo¿e nie jest zwi¹zany z wysi³kiem fizycznym podczas wyprawy. Spodziewano siê, ¿e poszerzenie profilu badañ morfologicznych krwi o oznaczanie erytropetyny, hormonu odpowiedzialnego za produkcjê czerwonych krwinek, szczególnie w warunkach niedotlenienia, wniesie dodatkowe informacje do interpretacji zmian morfologicznych, gdy¿ w badaniach prowadzonych w grupie hokeistów juniorów, pod wp³ywem maksymalnego wysi³ku stê¿enie erytropoetyny nieznacznie, ale znamiennie statystycznie wzros³o [5]. Mediana erytropoetyny po wyprawie nie zmieni³a siê istotnie statystycznie byæ mo¿e dlatego, ¿e stê¿enie erytropoetyny by³o mierzone po 14 dniach od zdobycia szczytu. Ciekawe s¹ obserwacje dotycz¹ce zachowañ wszystkich uczestników wyprawy na Elbrus, dokumentowane przez Artura Gabrysiaka – kierownika wyprawy. Na wysokoœci 2400 m n.p.m. (obóz w Azau) u 63% uczestników wyst¹pi³y zaburzenia jelitowo-¿o³¹dkowe. Po dotarciu kolejk¹ na wysokoœæ 2800 m, nastêpnie podejœciu bez obci¹¿enia na wysokoœæ 3300 m oraz po wejœciu aklimatyzacyjnym do 3700/ 3500 m u dwóch osób (10%) stwierdzono ponadprzeciêtne zmêczenie, a u 50% uczestników nadal wystêpowa³y dolegliwoœci ¿o³¹dkowe. Kolejny etap wyprawy to wejœcie aklimatyzacyjne na 4800 m do Ska³ Pastuchowi – za³o¿enie kolejnego obozu. Wiêkszoœæ uczestników skar¿y³a siê na du¿e zmêczenie. U dwóch osób (10%) stwierdzono skrajne wyczerpanie po³¹czone z bólami g³owy, omdleniami. Podano glukozê i uzupe³niano p³ynami. Zdobywano szczyt przez 12 godzin, w dwóch podgrupach. Po pierwszym d³ugim i ciê¿kim podejœciu grupa podzieli³a siê na dwie podgrupy: 7 uczestników zdoby³o szczyt po 5 godzinach (w tej grupie jedna osoba mia³a wymioty i nudnoœci na wysokoœci 5200 m; po odpoczynku niedogodnoœci minê³y i osoba ta do³¹czy³a do grupy). Cztery osoby na szczycie potwierdzi³y maksymalne zmêczenie. Losy drugiej, 8-osobowej, s³abszej grupy przedstawia³y siê nastêpuj¹co: jedna osoba zosta³a - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Stanjek-Cichoracka A. i wsp., Parametry morfologiczne u zdobywców Elbrusa 50 1. Wykazano, ¿e œrednia masa hemoglobiny w krwince mo¿e byæ czu³ym parametrem retrospektywnym, obrazuj¹cym zmiany w uk³adzie czerwonokrwinkowym pod wp³ywem ekstremalnego wysi³ku. 2. Stwierdzono, ¿e okres 14 dni od zdobycia Elbrusa jest czasem, w którym wiêkszoœæ parametrów morfologicznych krwi i erytropoetyna wracaj¹ do wartoœci wyjœciowych. 1. MCH turned out to be a sensitive forward parameter, manifesting the changes in red blood cell system under conditions of extreme effort. 2. It was concluded that a 14 day period from climbing Mt. Elbrus is sufficient for most of the blood morphological parameters and erythropoietin to reach the baseline values. Piœmiennictwo / References eo nly -d istr 1. Lorenc RS, Walecki J (red.). Diagnostyka osteoporozy. Warszawa 1998. 2. Koz³owski S, Nazar K, Kaciuba-Uœci³ko H. Fizjologia wysi³ków fizycznych. [W:] Koz³owski S, Nazar K (red.) Wprowadzenie do fizjologii klinicznej. Warszawa 1999; 184-196. 3. ¯o³¹dŸ J. Wydolnoœæ fizyczna cz³owieka. [W:] Górski J. Fizjologiczne podstawy wysi³ku fizycznego. Warszawa 2001; 456-463. 4. Czarkowska-P¹czek B. Wp³yw wysi³ku fizycznego na wybrane narz¹dy organizmu cz³owieka. [W:] Czarkowska-P¹czek B, Przybylski J (red.) Zarys fizjologii wysi³ku fizycznego. Podrêcznik dla studentów. Wroc³aw 2006; 105125. 5. Kochañska-Dziurowicz A, Bijak A, Szmatlan-Gabryœ U, Stanjek A. Changes in erythropoietin levels induced by acute physical exertion in young hockey players. VII International Scientific Congress „Modern Olympic Sport and Sport for all”. May 24-27, Moscow 2003; 217-218. us Miêdzynarodowa Konferencja Naukowa nt. Zapobieganie i leczenie urazów w sportach „pi³ka-rakieta-siatka” al Bydgoszcz, 12-13 czerwca 2008 r. pe rs on Program • Podstawy biomechaniczne urazów w sportach „pi³ka-rakieta-siatka” • Epidemiologia i specyfika urazów w sportach „pi³ka-rakieta-siatka” • Urazy koñczyny górnej • Urazy krêgos³upa i tu³owia • Urazy koñczyny dolnej • Problemy zdrowotne osób aktywnych fizycznie w starszym wieku • Obrazowanie urazów sportowych • Rehabilitacja pourazowa w sportach „pi³ka-rakieta-siatka” • Tematy ró¿ne. for This copy is for personal use only - distribution prohibited. tio np roh ibit Conclusions ibu Wnioski Th is c op Komitet naukowy Karl Peter Benedetto Gilles Daubinet Ettore Taverna Rudolf Schabus Giovanni di Giacomo Rudolf Schabus Andrzej Górecki Wojciech Marczyñski Ma³gorzata Serafin-Król Marcin Dzianach Tadeusz Trzaska Piotr Unierzyski y is This copy is for personal use only - distribution prohibited. - ed . z prze³êczy zawrócona, dwie osoby same zrezygnowa³y ze wzglêdu na skrajne zmêczenie, 5 osób zdoby³o Elbrus w 1,5 h po pierwszej grupie. Wyprawa odbywa³a siê zgodnie z zamierzonym planem. Pogoda nie pokrzy¿owa³a planów zdobycia szczytu. Jednoznacznie mo¿na stwierdziæ, ¿e brak odpowiedniego przygotowania fizycznego i psychicznego by³ g³ówn¹ przyczyn¹ tego, ¿e nie zdobyto szczytu w pe³nym sk³adzie. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - This copy is for personal use only - distribution prohibited. - Stanjek-Cichoracka A. et al., Morphological parameters in Mt. Elbrus climbers Fundacja Rozwoju Ortopedii i Rehabilitacji ul. Niemcewicza 1, 85-063 Bydgoszcz tel. (0-52) 322-52-52, tel. kom. 508-328-010 e-mail: [email protected], www.frair.pl Jacek Kruczyñski Marek Kintzi Andrzej Jasiñski Jan Skowroñski Leszek Romanowski Jan Blacha Marek Synder Andrzej Czamara Hubert Krysztofiak Arkadiusz Bielecki Jaros³aw Krzywañski W³odzimierz Lewicki Wies³aw Tomaszewski Tadeusz GaŸdzik Jerzy Widuchowski Stanis³aw Mazurkiewicz Julian Dutka Szymon Dragan Ryszard Biernat Tomasz Andrzejewski Jacek Kowalczewski