dr Anna Walencik

Dlaczego logopedzi boją się jąkania?
Analiza lingwistyczno-terapeutyczna zjawiska
dr Anna Walencik-Topiłko
adiunkt w Katedrze Logopedii Uniwersytetu Gdańskiego;
językoznawca, neurologopeda, terapeuta głosowy, logorytmik
Toruń, 19 października 2013 r.
Jąkanie – zaburzenie komunikacji językowej
Złożoność zaburzenia widoczna:
-w procesie komunikacji
na wielu poziomach;
- w strukturze tekstu.
We współczesnej lingwistyce funkcjonuje następujący
model komunikacji językowej (Gajda 2003):
SYSTEM
NADAWCA
TEKST
ODBIORCA
KONTEKST
RZECZYWISTOŚĆ POZAJĘZYKOWA
Zaburzone w jąkaniu elementy modelu
Nadawca modelowy
Użytkownik języka, obdarzony świadomością językową oraz zdolny
do wykonywania czynności językowych dzięki odpowiedniemu
wyposażeniu i funkcjonowaniu układu nerwowego, narządów mowy,
sprawnie działającemu narządowi słuchu.
Jąkanie zaburza czynność nadawania
Zaburzone w jąkaniu elementy modelu
Odbiorca modelowy
Użytkownik języka, obdarzony świadomością językową oraz zdolny
do wykonywania czynności językowych dzięki odpowiedniemu
wyposażeniu i funkcjonowaniu układu nerwowego, narządów mowy,
sprawnie działającemu narządowi słuchu.
Jąkanie nadawcy
zaburza czynności odbioru językowego
(wtórnie i czasowo może zaburzać również nadawanie odbiorcy)
Zaburzone w jąkaniu elementy modelu
System
Inaczej kod, ujmowany jako hierarchiczny układ poziomów, które
organizują jednostki językowe tego samego typu
(głoski – poziom fonetyczny, morfemy – poziom morfologiczny,
słowa – poziom leksykalny, wzorce zdań – poziom składniowy,
wzorce tekstów – poziom tekstowy)
Jąkanie zaburza wszystkie
poziomy języka
Zaburzone w jąkaniu elementy modelu
Tekst
Środek porozumiewania się, realizowany ustnie lub pisemnie.
Jego nieprawidłowa konstrukcja zakłóca proces komunikacji.
Przyczyną może być brak znajomości reguł lub niemożność realizacji.
Jąkanie zaburza tekst ustny
Zaburzone w jąkaniu elementy modelu
Kontekst
Inaczej sytuacja komunikacyjna. Obejmuje ogół warunków
kulturowych – społecznych i ustrojowych, które determinują
zachowania komunikacyjne użytkowników.
Jąkanie zaburza zachowanie człowieka
Zaburzone w jąkaniu elementy modelu
Rzeczywistość pozajęzykowa
Fragment rzeczywistości, do którego odnosi się tekst i który jest
przedmiotem „utekstowienia” przez nadawcę i odbiorcę. Zakłada się,
że obaj użytkownicy języka odbierają podobnie lub tożsamo
rzeczywistość.
Jąkanie wpływa na odbiór
rzeczywistości osoby jąkającej się
Naruszone wszystkie elementy modelu
SYSTEM
NADAWCA
TEKST
ODBIORCA
KONTEKST
RZECZYWISTOŚĆ POZAJĘZYKOWA
Model kanałów odbiorczych (Mehrabian)
a jąkanie
Kanał wizualny - 55%
Kanał wokalny - 38%
Komunikat werbalny - 7%
Jąkanie dotyczy wszystkich
trzech kanałów
Diagnoza logopedyczna
-Złożoność procesu. Może stanowić utrudnienie.
Należy brać pod uwagę wszystkie aspekty
zmieniane przez jąkanie w procesie komunikacji.
-Wnikliwa obserwacja. Poszerzony wywiad.
Narzędzia diagnostyczne oparte m.in. na obliczaniu
częstości i jakości bloków.
Jąkanie jest zjawiskiem dynamicznym, więc wymaga
dynamicznej diagnozy.
Terapia logopedyczna
Wymaga prowadzenia działań na dwóch płaszczyznach:
-psychoterapeutycznej (likwidacja logofobii),
-lingwistycznej (logopedycznej – technika mowy).
Konieczność współpracy specjalistów lub poszerzone
kompetencje jednego.
Terapia logopedyczna – specyfika
przy jąkaniu
-Efektywność terapii zależy od ścisłej współpracy:
pacjent/terapeuta/środowisko pacjenta.
-Należy planować różnorakie ćwiczenia również poza
Gabinetem terapeutycznym.
-Najczęściej niezbędne jest łączenie różnych technik
i metod terapeutycznych.
Technika mowy – elementy trudne
-Wypracowanie poczucia rytmu i tempa w ćwiczeniach
słuchowych i bezsłownych.
-Praca nad zwolnionym w określonym stopniu tempie
mowy (bez skandowania).
-Praca nad rytmizacją mowy (na sylabach i na akcencie
wyrazowym).
Psychoterapia – elementy trudne
-Pozytywne motywowanie pacjenta.
-Utrzymanie systematyczności terapii.
-Wysoka intensyfikacja działań.
Wnioski końcowe
Należy przeznaczyć więcej godzin dydaktycznych
na przygotowanie studenta/słuchacza do zajęć
z osobą jąkającą się.
Zazwyczaj w siatkach jest 30/45 godzin dydaktycznych
- należy wprowadzić ok. 60.
Literatura:
Chęciek M. (2007), Jąkanie. Diagnoza-terapia-program, Kraków.
Tarkowski Z. (2010) Jąkanie, Gdańsk.
Waszczuk H. (2005) Rodzinna terapia jąkania, Gdańsk.
Walencik-Topiłko A. (2009) Głos jako narzędzie, Gdańsk.
Walencik-Topiłko A. (2005) Ćwiczenia wstępne w terapii logopedycznej, [w:]
Podstawy neurologopedii, T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska (red.), Opole.
Walencik-Topiłko A. (2005) Komunikacja językowa-norma, patologia,
możliwości stymulacji, [w:] Człowiek u progu trzeciego tysiąclecia, M. Plopa (red.),
Kraków-Elbląg
.
Bardzo dziękuję za uwagę
Kontakt tel. 0501 926 403
[email protected]
www.logawt.republika.pl