Socjomedyczna analiza orzeczeń lekarskich dotyczących

Orzecznictwo
2008, 5(2):
97-100
Szymański P. Lekarskie
Socjomedyczna
analiza
orzeczeń lekarskich dotyczących poborowych zasadniczej służby wojskowej ...
97
Socjomedyczna analiza orzeczeń lekarskich dotyczących
poborowych zasadniczej służby wojskowej w Komisjach
Wojskowych – Rejonowej w Warszawie oraz podległych
jej terenowych
A Sociomedical Analysis of Medical Certificates Concerning Conscript
Soldiers Issued by Conscription Boards-that of the Warsaw District
and the Regional ones Subordinate to It
Piotr Szymański
Klinika Neurologiczna Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie
Streszczenie
Summary
Cel. Ocena jakości orzeczeń wydawanych przez wojskowe komisje lekarskie pod kątem liczby składanych i uwzględnianych odwołań od ich
orzeczeń, analiza schorzeń stanowiących podstawę orzeczeń, zalecanych
badań dodatkowych i konsultacji specjalistycznych oraz składanych
i uwzględnianych odwołań w zależności od miejsca zamieszkania
i wieku poborowych.
Aim. The aim of the study was to analyse the relevance of medical
certificates issued by Medical Boards in terms of the number of appeals
lodged and accepted, the diseases being the ground of the certificates,
recommended additional examinations and specialist consultations,
and appeals lodged and accepted depending on conscripts’ age and
permanent residency.
Materiał i metody. Obejmował 432 poborowych, których stan zdrowia
po odwołaniu od orzeczenia komisji I instancji był oceniany przez komisję odwoławczą w I-szym półroczu 2000r. Podstawę badania stanowiły
ankiety przebiegu sprawy.
Material and methods. The Material comprised 432 conscripts who
had appealed against the verdict of a lower-level Board and whose
medical condition was evaluated by a Board of Appeal in the first
half of 2000.
Wyniki. Komisja odwoławcza w 316 przypadkach (73.1 %) zmieniła
orzeczenie komisji I instancji. Najczęściej odwołania składali mieszkańcy
miast o liczbie ludności przekraczającej 100 tys. Najmniej ze złożonych
odwołań uwzględniono w stosunku do poborowych wywodzących się
ze wsi i małych miast (do 10 tys. mieszkańców). Wraz ze wzrostem
wieku poborowych wzrastała liczba uwzględnionych odwołań. W postępowaniu odwoławczym komisja w zdecydowanej większości spraw
wydając orzeczenie bazowała na identycznej dokumentacji co komisja
I instancji. Zmiana orzeczeń wynikała więc z innej oceny zgromadzonej
dokumentacji medycznej.
Results. The Board of Appeal changed the verdict of a lower-level
Board in 73.1% of cases. The Board of Appeal in most cases based
on the same medical documentation as lower-level Boards. The change of verdicts was, thus, the result of a different conclusion from the
documentation submitted.
Wnioski. Nasuwa się przypuszczenie, iż komisje I instancji w wątpliwych
przypadkach orzekały kategorię zdrowia A lub B, zakładając możliwość
odwołania się poborowych, a tym samym pozostawiały wątpliwości do
rozstrzygnięcia przez komisję odwoławczą.
Słowa kluczowe: poborowy, służba wojskowa, kategoria zdrowia,
wojskowe komisje lekarskie
Conclusions. The study has shown how often the higher-level Board
changed the verdict of a lower-level Board concerning the health
category, it might be necessary to make lower-level Boards analyse
the medical documentation submitted by conscripts more thoroughly,
refer conscripts to consultations and additional examinations. It would
also be advisable to inform and instruct members of lower-level Boards
relevantly. It would shorten the proceedings and reduce the costs of
the medical part of the conscription system.
Key words: conscript, medical conscription boards, military service,
health category
© Orzecznictwo Lekarskie 2008, 5(2): 97-100
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.ol.21net.pl
Piotr Szymański
Klinika Neurologiczna Wojskowego Instytutu Medycznego w Warszawie, ul. Szaserów 128, 00-909 Warszawa
tel. 0-505-048-439, e-mail: [email protected]
Nadesłano: 24.05.2008
Zakwalifikowano do druku: 13.10.2008
98
Wstęp
Orzeczenia stwierdzające zdolność, bądź niezdolność czasową lub trwałą do pełnienia określonych
ról winne być wydawane w sposób bezstronny
(obiektywny), zgodny z aktualnym stanem wiedzy
medycznej, obowiązującymi przepisami prawa,
a także zasadami etyki i sumieniem lekarza [1].
Ustawa z 21 listopada z 1967 r. o powszechnym
obowiązku obrony Rzeczpospolitej Polskiej (tekst
jednolity Dz. U. z 2004 r. nr 28 poz. 2416) w artykule 1 stanowi, iż obrona Ojczyzny jest sprawą
i obowiązkiem wszystkich obywateli Rzeczypospolitej Polskiej.
Na straży suwerenności i niepodległości Narodu
Polskiego oraz jego bezpieczeństwa i pokoju stoją
siły zbrojne Rzeczpospolitej Polskiej (art.3 par.1).
W ramach powszechnego obowiązku obrony
obywatele polscy są obowiązani do pełnienia zasadniczej służby wojskowej oraz realizacji innych
zadań na rzecz obronności kraju.
Podstawą ewentualnego skierowania do odbywania służby zastępczej są li tylko przekonania religijne
i zasady moralne, które pozostają w sprzeczności
z obowiązkami żołnierza odbywającego służbę
wojskową.
Waga zadań należących do sił zbrojnych RP powoduje konieczność jak najlepszego typowania osób
kierowanych do odbycia służby wojskowej, a co za
tym idzie stanowiących później wykwalifikowaną
rezerwę kadrową na wypadek zagrożeń zewnętrznych, czy wewnętrznych.
Podstawowym kryterium kierowania osób do
odbycia służby wojskowej jest odpowiedni psychofizyczny stan zdrowia.
W kontekście powyższego bardzo istotne znaczenie ma stan zdrowia społeczeństwa polskiego.
Jest on znacznie gorszy niż w krajach rozwiniętych.
Niższy jest średni czas życia Polaków. Gorszy jest
również stan zdrowia dzieci i młodzieży. Odsetek
osób niepełnosprawnych w ogólnej liczbie ludności
zwiększa się z wiekiem – w grupie wieku 15-19 lat
niepełnosprawna jest co pięćdziesiąta osoba, w grupie wieku 20-25 lat co trzydziesta, w grupie 30-39
lat co siedemnasta, w grupie 40-49 lat co szósta,
a wśród osób w wieku 50-59 lat co trzecia. Wpływa to na szereg czynników, wśród których można
wymienić niewłaściwe odżywianie, niehigieniczny
tryb życia, skażenie środowiska, a także niedostatek
opieki lekarskiej [2].
Na trudności w pracy orzecznictwa oceniającego
stan zdrowia poborowych i ich przydatność do pełnienia służby wojskowej rzutuje również sytuacja
Orzecznictwo Lekarskie 2008, 5(2): 97-100
społeczno-gospodarcza zróżnicowana w poszczególnych regionach kraju.
Orzeczenia wojskowych komisji lekarskich, zarówno I stopnia (terenowych), jak i odwoławczych
(rejonowych) powinny być wydawane w oparciu
o dogłębną analizę własnych badań i posiadanych
materiałów z zachowaniem poczucia głębokiej odpowiedzialności za podejmowane decyzje.
Orzecznictwo lekarskie jest częścią zawodu
lekarza. Stanowi jeden z elementów wykonywania
tego zawodu obok rozpoznawania, leczenia i zapobiegania chorobom. Jego istotą jest formułowanie
wniosków wypływających z odchyleń w stanie
zdrowia stwierdzonego w trakcie badania. W zależności od celu, jakiemu one orzeczenia mają służyć,
mogą one być zawarte w świadectwach lekarskich,
zaświadczeniach, opiniach itp. [3].
Zgodnie z ustawą o powszechnym obowiązku
obrony Rzeczypospolitej Polskiej administrowanie
rezerwami osobowymi dla celów powszechnego obowiązku obrony obejmuje między innymi określanie
zdolności do służby wojskowej oraz przeznaczenie
do służby wojskowej, służby w obronie cywilnej
i służby w jednostkach zmilitaryzowanych.
Ustawa o powszechnym obowiązku obrony
RP stwarzająca podstawowe ramy prawne dla
orzecznictwa wojskowych komisji lekarskich ustala
następujące kategorie zdolności do czynnej służby
wojskowej:
1. Kategoria „A” – zdolny do czynnej służby wojskowej, co oznacza zdolność do odbywania
zasadniczej służby wojskowej, nadterminowej,
zajęć wojskowych w czasie trwania studiów
wyższych, przeszkolenia wojskowego, okresowej
służby wojskowej, ćwiczeń wojskowych, zasadniczej służby i szkolenia poborowych w służbie
cywilnej, służby zastępczej, jak również służby
wojskowej pełnionej w czasie ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny;
2. Kategoria „B” – czasowo niezdolny do czynnej
służby wojskowej, co oznacza przemijające upośledzenie ogólnego stanu zdrowia, albo ostre lub
przewlekłe stany chorobowe, które w okresie do
24 miesięcy od dnia badania rokują odzyskanie
zdolności do służby wojskowej o której mowa
w punkcie 1 w czasie pokoju;
3. Kategoria „D” – niezdolny do czynnej służby
wojskowej o której mowa w punkcie 1, w czasie
pokoju;
4. Kategoria „E” – trwale i całkowicie niezdolny
do czynnej służby wojskowej, o której mowa
w punkcie 1 w czasie pokoju oraz w czasie
ogłoszenia mobilizacji i w czasie wojny.
Szymański P.
Socjomedyczna analiza orzeczeń lekarskich dotyczących poborowych zasadniczej służby wojskowej ...
Orzeczenie o zaliczeniu danej osoby do jednej
w wymienionych kategorii właściwe komisje lekarskie wydają na podstawie badania lekarskiego
fizycznej i psychicznej zdolności tej osoby do odpowiedniego rodzaju służby wojskowej z uwzględnieniem wyników badań specjalistycznych.
Cel badań
Celem pracy była ocena jakości orzeczeń wydawanych przez wojskowe komisje lekarskie pod
kątem liczby składanych i uwzględnianych odwołań
od ich orzeczeń, analiza schorzeń stanowiących
podstawę orzeczeń, zlecanych badań dodatkowych
i konsultacji specjalistycznych oraz składanych
i uwzględnianych odwołań w zależności od miejsca
zamieszkania i wieku poborowych.
Materiał i metoda
Badanie zostało przeprowadzone w oparciu
o obowiązujące przepisy, które są podstawą oceny
stanu zdrowia poborowych, ich zdolności fizycznych
i psychicznych do odbywania zasadniczej służby
wojskowej – wykazu chorób i ułomności wraz
z odpowiadającymi im symbolami schorzeń oraz
tzw. kategoriom zdrowia.
Podstawę badania stanowiły ankiety przebiegu
sprawy.
Poddano analizie socjomedycznej 432 ankiety
z lat 1999/2000 obrazujących przebieg postępowania orzeczniczego prowadzonego przez Rejonową
Wojskową Komisję Lekarską w Warszawie oraz
podległe jej terenowe wojskowe komisje lekarskie w:
Warszawie, Ełku, Legionowie, Olsztynie, Elblągu.
Komisje te obejmowały teren działania Wojskowych Komisji Uzupełnień w: Ciechanowie, Nowym
Dworze Mazowieckim, Lidzbarku Warmińskim,
Ostródzie, Białymstoku, Warszawie–Mokotów,
Warszawie–Śródmieście, Warszawie–Ochota, Warszawie–Praga Płn., Warszawie–Praga Płd., Ostrołęce, Malborku, Ełku, Elblągu, Suwałkach, Mławie,
Olsztynie, Wyszkowie.
Wyniki
Komisja odwoławcza w 316 przypadkach
(73.1%) zmieniła orzeczenie I instancji. Najczęściej
odwołania składali mieszkańcy miast o liczbie ludności przekraczającej 100tys. Najmniej ze złożonych
odwołań uwzględniono w stosunku do poborowych
wywodzących się ze wsi i małych miast (do 10 tys.
mieszkańców). Wraz ze wzrostem wieku poborowych wzrastała liczba uwzględnionych odwołań.
Poborowi, którzy później składali odwołania
od orzeczenia, aż w 118 przypadkach (27.3%) nie
przedstawili komisji żadnej dokumentacji medycz-
99
nej, a w 148 sprawach (34.3%) przedstawiona
dokumentacja pochodziła z ostatniego półrocza
przed terminem komisji. Skutkowało to 1443 razy
koniecznością zasięgnięcia opinii konsultantów
i zlecenia przeprowadzenia 157 badań dodatkowych
w badanej grupie, co znacząco podwyższało koszty
funkcjonowania komisji.
U poborowych komisja odwoławcza najczęściej
stwierdzała schorzenia szyi, klatki piersiowej, kręgosłupa – 162 (35.3%), układu trawiennego – 124
(28%), kończyn – 110 (25.1%) i zaburzenia stanu
psychicznego 110 (25.2%).
Wśród zmienionych orzeczeń komisji I instancji
dominowała kategoria zdrowia A – 292 (94.4%).
Komisja odwoławcza wobec tej samej grupy poborowych w 76% orzekła kategorię D.
W znacznie szerszym zakresie niż komisja I instancji komisja odwoławcza orzekała kategorie
zdrowia B, przyznającą czasową niezdolność do
odbycia służby wojskowej 72 (22.8%).
Omówienie
Odwołania od orzeczeń komisji I instancji średnio składane są w 5.14 % spraw. Sprawozdawczość
komisji nie wyodrębnia poborowych. Zawarte są
również w niej dane dotyczące żołnierzy zawodowych, kandydatów do służby zawodowej oraz
orzeczenia trwałego lub długotrwałego uszczerbku
na zdrowiu w związku ze służba wojskową.
Znaczna liczba schorzeń stwierdzonych przez
wojskowe komisje lekarskie zarówno I, jak i II
instancji u poborowych z analizowanej grupy jest
odzwierciedleniem złego (w porównaniu z krajami rozwiniętymi) stanu zdrowia społeczeństwa
polskiego. Według danych Głównego Urzędu Statystycznego obrazujących stan zdrowia ludności
polskiej w 1996r. wśród mężczyzn w wieku 20-29
lat, a więc obejmującym badaną grupę aż 31,3%
ma stwierdzane choroby przewlekłe (wśród kobiet
w tej samej grupie wiekowej ten odsetek jest jeszcze
wyższy i wynosi 40,3%) [4].
Z badań przeprowadzonych przez J.T. Marcinkowskiego [5] w oparciu o dokumentację lekarską
5 komisji poborowych z terenu miasta Poznania
dotyczącą poborowych urodzonych w 1964 roku,
a badanych w 1983 roku wynika, iż u 38,5% nie
odnotowano jakichkolwiek odchyleń od stanu
prawidłowego. U 61,5% poborowych stwierdzono
odchylenia, w tym u 31,7 % oceniono je jako nie
obniżające istotnie sprawności ogólnej ustroju,
a 24,4%, jako obniżające istotnie sprawność ogólną
ustroju. Z odnotowanych odchyleń od stanu prawidłowego 20,0 % ogółu badanych dotyczyło narządu
ruchu. Najczęstszą przyczyną tych odchyleń były
100
następstwa urazów. Znaczącą liczbę odchyleń stanowiły zmiany zwyrodnieniowo – przeciążeniowe
kręgosłupa stwierdzone u 0.51 % poborowych, przy
czym u 0.22 % z nich zmiany te w istotny sposób
obniżały sprawność ogólną ustroju.
Wyniki badań stanu zdrowia ludności Polski
w przekroju regionalnym z 1996 r. wykazują, że
w województwach: warmińsko-mazurskim, podlaskim i mazowieckim (czyli tych z których pochodziło większość badanych poborowych) odsetek
osób leczących się u lekarzy w ciągu 3 miesięcy jest
najniższy w kraju i wynosi odpowiednio 43,1%,
45,1%, 46,9% (przy średniej krajowej 48,7%).
Średnia liczba porad lekarskich na 1000 osób
w ciągu 3 miesięcy w tych województwach – 970,
980 i 1050 (przy średniej krajowej – 1100). Również
średnia liczba pobytów w szpitalu na 1000 osób w
ciągu roku plasuje te województwa poniżej średniej
krajowej wynoszącej 131 i wynosi 127, 126, 122
[2].
Dane te świadczą, iż ludność omawianych województw, w tym poborowi w stosunkowo niewielkim
zakresie korzysta z usług służby zdrowia.
Wnioski
1. W procesie odwoławczym dokonano zmiany
orzeczeń o zdolności do czynnej służby wojskowej wydawanych przez komisje I instancji
aż w 73,1% spraw. Dlatego należy zobowiązać
komisje I instancji do przeprowadzania bardziej
wnikliwej oceny stanu zdrowia poborowych
oraz przedstawianej przez nich dokumentacji
medycznej. Niezbędne jest także ustawiczne
szkolenie członków wojskowych komisji lekarskich. Poprawę jakości pracy komisji można
by również osiągnąć poprzez wprowadzenie
certyfikatu szczególnych umiejętności w zakresie orzecznictwa lekarskiego. W sądowym
postępowaniu odwoławczym konieczne jest
dopuszczenie oceny merytorycznej (biegli są-
Orzecznictwo Lekarskie 2008, 5(2): 97-100
dowi) orzeczeń o zdolności do czynnej służby
wojskowej poborowych, a nie tylko stwierdzania ich zgodności z prawem.
2. Dokumentacja medyczna okazywana przez poborowych była niewystarczająca. Wobec tylko
częściowego lub braku udokumentowania zgłaszanych objawów i schorzeń przez poborowych
z badanej grupy wojskowe komisje lekarskie
I i II instancji były zmuszone do powołania aż
1443 konsultantów oraz przeprowadzenia 157
badań dodatkowych, co znacznie zwiększało
koszty funkcjonowania tych komisji. Prawidłowe rozpoznanie chorób przez lekarzy leczących
znacznie zmniejszyłoby te wydatki.
3. Zmiana orzeczenia przez komisję II instancji
w zdecydowanej większości spraw wynikała
z innej interpretacji uprzednio zgromadzonej
dokumentacji medycznej (z reguły stwierdzano bardziej zaawansowaną postać określonej
choroby, która według komisji I instancji nie
powodowała niezdolności do służby wojskowej).
4. Stwierdzono wyraźną zależność pomiędzy zmianami orzeczeń komisji I instancji, a miejscem
zamieszkania i wiekiem poborowych; najwięcej odwołań (78,4%) zostało uwzględnionych
w grupie mieszkańców dużych miast. Najmniej
natomiast ze złożonych odwołań uwzględniono
w stosunku do poborowych zamieszkujących
wieś i małe miasta (do 10 tys. mieszkańców).
Fakt ten może wskazywać na słabszą znajomość
swojego stanu zdrowia przez poborowych pochodzących z tych rejonów (brak, bądź niepełne
udokumentowanie zgłaszanych schorzeń), co
może wynikać z ich trudniejszego dostępu do
specjalistycznej służby zdrowia. Liczba odwołań
uwzględnionych w komisji II instancji wzrasta
wraz z wiekiem, bowiem wzrastała również
rozpoznawalność poszczególnych chorób potwierdzona wynikami badań.
Piśmiennictwo
1. Wilmowska-Pietruszyska A. Orzecznictwo lekarskie w zabezpieczeniu społecznym. Orzecznictwo Lekarskie PTOL
2004, I: 9.
2. GUS: Stan zdrowia ludności Polski w przekroju regionalnym w 1996 r. Warszawa 1999: 51, 54.
3. Ustawa z 5 grudnia 1996 r. o zawodzie lekarza (Dz. U.
z 1997 nr 28 poz. 152).
4. GUS: Stan zdrowia ludności Polski w 1996r. Warszawa
1997: 156, 162.
5. Marcinkowski JT. Socjomedyczne i orzecznicze aspekty
zespołów bólowych kręgosłupa. Rozprawa habilitacyjna.
Poznań AM 1993: 90.