Szczegóły dotyczące poszczególnych etapów zajęć

WSTĘP MERYTORYCZNY DO WARSZTATÓW MIKROHISTORIE
WPROWADZENIE
Głównym celem warsztatów będzie przeprowadzenie interdyscyplinarnej analizy konkretnego
krajobrazu/środowiska dźwiękowego, połączone z próbą przestudiowania procesu adaptacji jego
użytkowników do zmiennych w czasie wartości audialnych tego krajobrazu, dźwiękowa edukacja
i aktywizacja ich uczestników oraz społeczności lokalnych, z której się wywodzą. Okołowarsztatowe działania posłużą do stworzenia małego archiwum dźwiękowego konkretnej sonosfery, które
uzupełni zbiór ankiet i wywiadów pogłębionych przeprowadzonych bezpośrednio przez członków
warsztatów. Efektem finalnym będzie natomiast praca nad subiektywną mapą dźwiękową oraz
swoistym dźwiękowym reportażem, audioopowieścią czy też dźwiękowiskiem. W ramach podsumowania planowane jest między innymi zorganizowanie publicznej prezentacji, co pozwoli z pewnością na odwołanie się do osobistych wspomnień i kolektywnej kontemplacji.
Przeprowadzając warsztaty na tak historycznie ciekawych terenach krajobraz (szczególnie ten
dźwiękowy) należałoby rozpatrywać na kilku określonych poziomach. Będzie on rozumiany przede
wszystkim jako część niematerialnego dziedzictwa kulturowego, obrazującego różnorodne wpływy
historyczne, ekonomiczne i społeczne, które wpłynęły na jego ukształtowanie. Będzie on również
bezpośrednim odbiciem społeczeństwa, które stanowi o tożsamości miejsca (tzw. duch miejsca).
Szczególnie przydatną wartością w takiej analizie krajobrazu będzie zwrócenie uwagi na „ekologiczny” aspekt funkcjonowania wioski, miasteczka czy gminy; badane będą przede wszystkim stosunki zachodzące między kulturą, naturą oraz między samymi mieszkańcami. Szczególnie istotne
będzie badanie percepcji otoczenia przez ludzi tam mieszkających jako przestrzeni wydzielonej, z
którą są silnie związani na poziomie sensorycznym (rzeczywistość, jakiej dotykają, smakują, widzą,
czują i słyszą). Wartość ta odsyła do kolejnego poziomu analizy, do psychokartografii. Polega ona
na badaniu stosunku mieszkańców do ich otoczenia poprzez charakterystykę umieszczonych w
krajobrazie artefaktów (w tym dźwiękowych), którym mieszkańcy nadali określone znaczenia.
Interesować nas będzie szczególnie aspekt pamięci słuchowej, badanie wrażenia nostalgii wywołanego zmianami we właściwościach pejzażu akustycznego. Ciekawe byłoby również dotrzeć
do stereotypów związanych z dźwiękiem wsi, jak np. mit wsi „sielskiej, anielskiej”, który przeciwstawiany jest aktualnemu zgiełkowi miasta, itp. W konsekwencji posłużenie się tą „sentymentalną,
dźwiękową podróżą w przeszłość” będzie swego rodzaju powrotem do tradycji.
METODOLOGIA WARSZTATÓW
1. Wprowadzenie teoretyczne
Warsztaty rozpoczną się teoretycznym wprowadzeniem uczestników w zagadnienia związane z
koncepcjami tzw. ekologii dźwiękowej. Poznanie i wyjaśnienie następujących terminów: ekologia
dźwiękowa, pejzaż dźwiękowy soundscape, wartości lo-fi i hi-fi, spacer dźwiękowy, listenining –
soundmaking, czyszczenie uszu, akuzmatyka etc.
R. Murraya Schafera, Muzyka środowiska, „Res Facta” 9, s. 288-315, 1982.
2. Ćwiczenia praktyczne
Przeprowadzenie cyklu ćwiczeń związanych ze słuchaniem i tworzeniem dźwięków.
R. Murraya Schafera „Poznaj dźwięk. 100 ćwiczeń w słuchaniu i tworzeniu dźwięków”, 1995.
3. Spacer dźwiękowy
Spacer jest najprostszym i ogólnodostępnym zajęciem rekreacyjnym, umożliwiającym odpoczynek
a także doskonalenie umiejętności orientacji w środowisku. Spacery dźwiękowe powinno poprzedzać umiejętne zaprojektowanie ścieżek spacerów dźwiękowych. Odbywanie spacerów w
różnych miejscach oraz w różnych porach dnia i przy różnych warunkach pogodowych pozwoli
zróżnicować krajobrazy dźwiękowe. Spacery dźwiękowe rozpoczyna się od słuchania dźwięków
własnego ciała w czasie poruszania się, przez co nawiązany zostaje pierwszy dialog między spacerującym a środowiskiem. Po zakończeniu spaceru konieczna jest ocena postrzeganych krajobrazów dźwiękowych, m.in. wyróżnienie dźwięków przyjemnych i nieprzyjemnych, dźwięków „nieobecnych” oraz dźwięków sztucznych, modyfikujących naturalny krajobraz dźwiękowy.
Spacer jest ostrożną nawigacją przez pole dźwięku, odnajdywaniem możliwych ścieżek w często
nieznajomym środowisku. H. Westerkamp, kandyjska badaczka, określa parktykę soundwalkingu
nadzwyczaj prosto: „jest to każda wycieczka, której głównym celem jest słuchanie środowiska.
To otwieranie naszych uszu na każdy dźwięk, niezależnie od tego, gdzie się znajdujemy”. Zdaniem kompozytorki, praktyka tego typu polega na budowaniu relacji z otoczeniem poprzez otwarte
słuchanie, wymaga także czasu, jak każdy inny związek. Bez względu na to, jaką formę przybiera
(samotnej wędrówki, wyprawy we dwójkę z bliską osobą czy w niewielkiej grupie przyjaciół) „całą
uwagę poświęca się na ponowne odkrycie i aktywację naszego zmysłu słuchu” taka praktyka jest
„intensywnym wprowadzeniem w bezkompromisowe słuchanie”. Instrukcja rozpoczyna się od
następującej wskazówki: „Rozpocznij od zwrócenia uwagi na dźwięki swojego ciała podczas ruchu.
Są ci najbliższe i ustanawiają pierwszy dialog między tobą i środowiskiem. Jeśli słyszysz nawet
najcichsze z nich, to znaczy, że poruszasz się w środowisku o proporcjach na skalę ludzką. Innymi
słowy – za pomocą głosu lub odgłosu kroków „rozmawiasz” z otoczeniem, które odpowiada ci z
kolei, nadając twoim dźwiękom szczególną jakość akustyczną”.
H. Westerkamp, „Soundwalking, Sound Heritage vol. III” nr. 4, 1974,:
http://www.sfu.ca/~westerka/writings%20page/articles%20pages/soundwalking.html
4. Zbieranie danych.
a. audio rejestracja spacerów dźwiękowych,
b. wypełnianie ankiet (załącznik 1).
W przeprowadzonych warsztatach zostanie zastosowana jedna technika zbierania danych za
pomocą ankiet. Pytania zawarte w kwestionariuszu ankiety, oscylować będą wokół dwóch podstawowych wartości: stosunku respondentów do otaczającej ich audiosfery oraz pamięci słuchowej.
Analiza danych biograficznych respondentów pozwoli na uzyskanie informacji dotyczących świadomości ekologicznej, dbałości o miejsce swojego zamieszkania lub jej braku, a także zakresu dostosowywania się do zmian w otoczeniu dźwiękowym. Z drugiej strony zwraca się coraz większą uwagę
na wartość historii mówionej (oral history), polegającej na usystematyzowanym zbieraniu relacji
ustnych dotyczących określonych wydarzeń czy zagadnień postrzeganych z indywidualnej perspektywy. Historia mówiona przekazuje fakty z życia miejscowości czy regionu przez pryzmat doświadczeń zwykłych ludzi oraz reprezentowany przez nich system wartości. Historia mówiona znajduje
zastosowanie przy opracowaniu zagadnień, w stosunku do których nie istnieją źródła pisane bądź
też istniejące źródła nie są wiarygodne lub wystarczające. Wartością dodaną badania będą stanowiły niewątpliwie nie tylko usystematyzowane opinie mieszkańców dotyczące poruszanych kwestii,
ale także rozważania teoretyczne uczestników warsztatów.
TWORZENIE SUBIEKTYWNEJ MAPY
Jednym z podstawowych celów warsztatów będzie stworzenie subiektywnej mapy określonego terenu. Na początku zajęć poprosimy dzieci o narysowanie schematycznego konturu wsi i zaznaczenie
najważniejszych punktów orientacyjnych (szkoła, sklep, przystanek PKS etc.). Następnie w wyniku
wspólnych dyskusji, odbytych spacerów będziemy wzbogacać naszą mapę o dodatkowe elementy. Punkt w którym zostanie przeprowadzone nagranie lub wywiad zostanie oznaczony na mapie
specjalnym symbolem. Każdy zaznaczy na niej także swój dom. Każdy zaznaczył (różnymi kolorami) miejsca, które uważa za: straszne, głośne, ciche, tajemnicze, piękne, związane z dobrymi
wspomnieniami, bezpieczne. Wybierzemy się na poszukiwanie ważnych przedmiotów (pamiątek
dźwiękowych), które mamy w domu. Zrobimy im zdjęcia, nagrania i opisy. Zgłębimy historie naszych
domów. Spróbujemy porozmawiać z rodzicami, dziadkami o domu, wsi. Zastanowimy się, gdzie
mieszkają ważni dla nas i dla całej miejscowości ludzie (np. najstarsi, najmądrzejsi, tacy, którzy
mają ciekawe hobby). Wybierzemy się do nich. Zrobimy im zdjęcia i porozmawiamy z nimi o miejscowości i ich wspomnieniach. Mapę pełną nagrań, opowieści, zdjęć, przedmiotów, rozmów – pokażemy na wystawie, która zwieńczyła cały projekt. Zaprosimy dzieciaki, ich rodziców i dziadków tak
aby każdy mógł odnaleźć kawałek swojej własnej historii.
TWORZENIE REPORTAŻU, SŁUCHOWISKA
W wyniku nagromadzonego materiału powstanie również zbiór opowieści zawierający unikalne
wspomnienia i doświadczenia z życia zwykłego człowieka czy też całej społeczności w określonym
miejscu i czasie (dziedzictwo środowiska lokalnego). Istotne informację na temat zmian zachodzących w krajobrazie dźwiękowym. W naszym przypadku zarejestrowany materiał będzie stanowił
źródło nieocenionej wiedzy wykorzystanej następnie przy tworzeniu reportażu. Przez rejestrowanie
wspomnień, realna stanie się, przynajmniej częściowa, rekonstrukcja obrazu dawnej rzeczywistości
społecznej i kulturowej rozpatrywana przede wszystkim w kontekście pamięci dźwiękowej.
Zebrane elementy historii mówionej, zostaną przeanalizowane także pod kątem stworzenia scenariusza naszej audioopowieści. Z archiwum wybrane zostaną najciekawsze fragmenty odpowiedzi
na pytania, które wykorzystane będą następnie jako części składowe słuchowiska. Warstwę audio
tworzonego dzieła wzbogacą próbki dźwiękowe zebrane na spacerach, będą one z całą pewnością
autentycznymi ilustracjami dla wypowiadanych słów.
Pytania Badawcze
Próba ustalenia definicji pamięci dźwiękowej?
Czy można bezpośrednio zanalizować fenomen wspomnienia dźwiękowego?
Od czego zależy i czy ma miejsce przystosowanie do zmian w otoczeniu dźwiękowym?
Badanie świadomości dźwiękowej.
Próba określenia definicji ekologii dźwiękowej.
Badanie subiektywności oceny otoczenia dźwiękowego (mitologizacja wsi jako oazy ciszy)?
Czy istnieje możliwość ustalenia zakresu dbałości dźwiękowej o miejsce swojego zamieszkania.
Próba uchwycenia zmian otoczenia dźwiękowego jakie miały miejsce w historii funkcjonowania
danej grupy lokalnej.
Załącznik 1.
KWESTIONARIUSZ ANKIETY
Dzień dobry!
•
Czy mogę zająć Panu/Pani chwilę? Jako członkowie warsztatów zorganizowanych przez fundację
Fabryka Utu, przeprowadzamy badanie dotyczące otoczenia dźwiękowego w Pana/Pani okolicy.
Mógłby/aby mi Pan/Pani pomóc?
•
Od kiedy Pan/Pani mieszka w tej miejscowości?
Proszę zaznaczyć na swoim terenie miejsca ciekawe dźwiękowo (czyli takie, które w jakiś sposób wyróżniają się). Proszę o przypisanie im wartości od 1 do 5, gdzie 1 oznacza
wartość minimalną, 5 – maksymalną. Mapki terenu będą dołączone do kwestionariusza.
PRZYJEMNOŚĆ12345
UCIĄŻLIWOŚĆ12345
ŁAGODNOŚĆ12345
GŁOŚNOŚĆ12345
(HAŁAŚLIWOŚĆ)
•
Proszę spróbować o ile to możliwe narysować obszar zasięgu słyszalności tych miejsc i związanych z nimi dźwięków.
Proszę spróbować zidentyfikować i nazwać słyszane na co dzień dźwięki.
•
•
Dlaczego wymienione przez Pana/Panią miejsca są przyjazne dźwiękowo?
Dlaczego wymienione przez Pana/Panią miejsca są nieprzyjazne dźwiękowo?
•
Czy może Pan/Pani nazwać i zaznaczyć na mapie miejsca hałasu i przypisać im wartości w skali od 1 do 5 w zależności od stopnia uciążliwości?
•
Czy spotkał/a Pan/i miejsca, gdzie dźwięk jest integralną częścią krajobrazu? Proszę o podanie przykładów.
•
Jaki dźwięk Pana/Pani zdaniem jest charakterystycznym dźwiękiem miejsca Pana/Pani zamieszkania ? Charakteryzuję to miejsce. Dlaczego?
Jaka pora dnia odpowiada Panu/Pani pod względem dźwiękowym?
•
•
Czy umiałby Pan/umiałaby Pani opisać jak zmieniło się przez lata najbliższe otoczenie dźwiękowe?
•
•
Jakie jest Pana/Pani najwcześniejsze wspomnienie dźwiękowe? Proszę je opisać.
Czy pamięta Pan/Pani jakieś charakterystyczne dźwięki z przeszłości związane ze swoim miejscem zamieszkania? Proszę je wymienić i przypisać im wartości w skali od 1 do 5 dla następujących cech: przyjemność, uciążliwość, głośność.
Płeć:
Wiek:
Okres zamieszania w miejscu prowadzenia badań: