Dr Romana Łobodzińska

Dr Romana Łobodzińska
Zakład Historii Języka Polskiego
TEMATY WYKŁADÓW Z GRAMATYKI HISTORYCZNEJ
SEMESTR LETNI
I. ZAGADNIENIA DOTYCZĄCE POCHODZENIA JĘZYKA POLSKIEGO
1. Początki językoznawstwa diachronicznego (badania F. Boppa, A.Schleichera, braci
J. i W. Grimmów).
1.1. Pojęcie wspólnoty językowej, wspólnota praindoeuropejska.
I.2. Rodzina językowa, najważniejsze rodziny języków indoeuropejskich.
- Języki tocharskie, indyjskie, irańskie, hetyckie (anatolijskie), tracko-ormiańskie;
- Języki greckie, albańskie, romańskie (italskie), celtyckie, germańskie, bałtyckie,
słowiańskie.
- Najdawniejsze zabytki językowe, zagadnienie rekonstrukcji języka pie.
- Rozpad wspólnoty pie.:
najważniejsze wyznaczniki rozpadu.
2. Rodzina języków słowiańskich.
2.1. Okres wspólnoty prasłowiańskiej, granice, jej rozpad.
2.2. Podziały terytorialne i językowe wyznaczniki podziałów – rozwój grup TorT, TolT,
TerT, TelT, nagłosowych grup orT, olT, palatalizacje – I, II, III, rozwój grup
głoskowych.
3.
Grupa wschodniosłowiańska, południowosłowiańska (z uwzględnieniem roli
języka scs) i zachodniosłowiańska.
4. Geneza języka polskiego
4.1. Periodyzacja dziejów języka polskiego.
4.2. Najdawniejsze zabytki języka polskiego, kształtowanie się grafii staropolskiej
(omówienie alfabetów jęz. słowiańskich).
II. ROZWÓJ FONETYKI I FONOLOGII POLSKIEJ.
1. Porównanie współczesnego i przedpolskiego systemu wokalicznego:
1.1. Obecność iloczasu, tzw. jerów, spółgłosek sonantycznych, ě.
1.2. Przegłos lechicki – zasada i chronologia procesu, odstępstwa od niego (nieregularny i
fałszywy przegłos), zagadnienie wyrównania analogicznego; konsekwencje przegłosu
(zniesienie ps. korelacji miękkości i fonologizacja miękkości); powstanie alternacji
‘e : ‘o, ‘e : ‘a.
1.3. Zjawisko apofonii pie; różnice między apofonią a przegłosem.
2. Rozwój jerów – zanik tzw. słabych, wokalizacja tzw. mocnych, chronologia
zjawiska, powstanie alternacji e : ø.
2.1. Rozwój jerów w sąsiedztwie j.
2.2. Wyrównania analogiczne w tematach rzeczowników.
2.3. Konsekwencje zaniku jerów – wzdłużenie zastępcze, zniesienie ps. korelacji
miękkości, zniesienie ps. prawa otwartej sylaby.
3. Geneza sonantów i ich rozwój.
4. Rozwój samogłosek nosowych – ich geneza, zmiany w okresie staropolskim,
zjawiska nazalizacji i denazalizacji.
5. Rozwój iloczasu i jego zanik.
5.1. Pochodzenie samogłosek długich - dziedzictwo ps., kontrakcja, wzdłużenie
zastępcze.
5.2. Pojawienie się samogłosek ścieśnionych.
6. Rozwój akcentu.
7. Najważniejsze zmiany i tendencje w rozwoju systemu wokalicznego.
8. Konsonantyzm prasłowiański i polski
8.1. Porównanie zasobu fonemów w obu systemach.
8.2. Polskie palatalizacje i procesy palatalizacyjne, fonologizacja miękkości.
8.3. Dyspalatalizacje.
9. Nowe polskie fonemy spółgłoskowe.
9.1 Rozwój fonemu r’, l, powstanie fonemów f, f’.
10. Ewolucja systemu konsonantycznego w okresie staropolskim, średniopolskim i
nowopolskim.
11. Zmiany grup spółgłoskowych.
11.1. Redukcja, wzmacnianie i asymilacja grup spółgłoskowych.
12. Najważniejsze tendencje w rozwoju systemu konsonantycznego.
KANON TEKSTÓW
1. Kazania świętokrzyskie (Na dzień św. Katarzyny, Na dzień Bożego Narodzenia);
2. Kazania gnieźnieńskie (Na Boże Narodzenie);
3. Żywot św. Błażeja (całość);
4. Biblia królowej Zofii (Ks. Rodzaju, Wyjścia, Tobiasza i Rut);
5. Rozmyślanie przemyskie (całość);
6.
Psałterz floriański (psalmy 1, 2, 3, 9, 15, 56, 103);
7. Psałterz puławski (psalmy 1, 2, 3, 8, 15, 56, 103).
LITERATURA
1. K. Długosz –Kurczabowa, S. Dubisz, Gramatyka historyczna języka polskiego,
Warszawa 1998 i nast.
2. S. Rospond, Gramatyka historyczna języka polskiego, Warszawa 1971 i nast.
3. Z. Klemensiewicz, T. Lepr-Spławiński, T. Urbańczyk, Gramatyka historyczna języka
polskiego, Warszawa 1965 i nast.
4. J. Strutyński, Elementy gramatyki historycznej języka polskiego, Kraków 1991 i nast.
– tylko jako podręcznik pomocniczy.
WYBORY TEKSTÓW
1. S. Vrtel-Wierczyński, Wybór tekstów staropolskich. Czasy najdawniejsze do roku
1543, Warszawa 1963.
2. W. Wydra, W. Rzepka, Chrestomatia staropolska. Teksty do roku 1543, Wrocław
1984 i nast.