(w:) K. Dopierała, Z. Dziemianko (red.)

B. Balewski, Niszczenie talentów a bezpieczeństwo społeczne (w:) K. Dopierała, Z.
Dziemianko (red.) Bezpieczeństwo. Świat - Europa-Polska. Od przeszłości ku przyszłości,
WSB, Poznań 2009, ss. 182-191
Abstrakt
Przyjmując za zasadne spostrzeżenie O. Spenglera, krytykujące oświeceniową teorię o
linearnym, kumulatywnym postępie, obejmującym całą ludzkość i wszystkie przejawy
aktywności człowieka, należy podjąć próby poszukiwań dróg zapewniających optymalizację
ścieżki rozwoju. Szczególnie istnym wydaje się podjęcie poszukiwań dotyczących sprawców
dalszej progresji regionów jednoczącej się Europy. Wymaga to ustawicznej pracy badawczej
z zakresu identyfikacji determinant rozwoju, wśród których wskazywane są zarówno procesy,
struktura jak i sam człowiek, zwłaszcza ten nazywany talentem.
Wprowadzenie
Wśród koncepcji rozwoju można znaleźć teorię utożsamiającą społeczny postęp z pojęciem
obywatela, rozumianym nie jako termin prawny lub określenie przynależności stanowej, lecz
jako pojęcie opisujące zestaw właściwości i cnót. Jej autor i propagatorzy zaliczali do nich
„edukację i zasługę‖, „wysiłek‖ i „talent‖1. Współcześnie, w dobie gospodarki opartej na
wiedzy, szczególnie istotnym jest określenie związku rozwoju z talentem. Autor w artykule
chce podjąć próbę ukazania zakresu takiego związku. Poprzednio ponownie wytyczając pole
znaczeniowe pojęcia talent i przypominając o koncepcjach postępu.
1. Historia semantyczna pojęcia talent
Nawet pobieżna historyczna analiza pojęcia talent wskazuje, że w poszczególnych epokach
posiadało ono różne znaczenie. Stąd też, w celu podwyższenia stopnia użyteczności badań z zakresu
talent menagement, zasadnym jest prześledzenie pola znaczeniowego pojęcia talent, w następujących
po sobie okresach i wzajemne przyporządkowanie zmiennego znaczenia do czasu. Tak by w
rezultacie, przy wykorzystaniu aspektów semazjologicznych 2 i onomazjologicznych3, ustalone zostały
relacje pomiędzy „słowem‖ a „rzeczą‖ oraz zostały ztematyzowane funkcje tego pojęcia, co umożliwi
ograniczenie stosowania w nauce o zarządzaniu talentami tzw. „gry słowami‖, wzmacniając tym
samym, w tej subdyscyplinie zarządzania zasobami ludzkimi (ZZL), wykorzystywanie w ostatecznych
wyjaśnieniach tylko i wyłącznie konkretnych rzeczowników i przymiotników oraz wyrugowywanie
nazw pozornych4. Co jednocześnie pozwoli na implementację do organizacji wiedzy, zamkniętej w
jednym języku, a nie w wielu językach5.
Używany we współczesnej polszczyźnie termin talent wywodzi się od greckiego określenia
podstawowej jednostki wagi (ciężaru6) oraz objętości i równowagi - τάλάντον7. Miano to używane,
1
Brockhaus, Allgemeine Deutsche real-Enzyklopädie für die gebildeten Stände, 10 Aufl., Bd. 5 Leipzig 1820, s.164 (za:)
Koselleck, Sementyka historyczna, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001,s.482
2
dotyczących znaczenia i zmian znaczeń wyrazów
3
dotyczących klasyfikacji pojęć albo desygnatów według nazw
4
Kotarbiński T., O postawie reistycznej, czyli konkretystycznej – ―Myśl współczesna‖, Warszawa-Łódź 1949, t.IV, nr 10,s.311, (w:) Kotarbiński T.,Wybór pism, T.II, Myśli o myśleniu, PWN, Warszawa 1958, cz. Reizm somatyczny, s.137-155
5
Ajdukiewicz K, Język i znaczenie, tłum. Zeidler F. (w:) Ajdukiewicz K., Język i poznanie. Wybór pism z lat 1920-1939., t.1,
Warszawa 1985, § 11.
6
Turnau J, Czytania biblijne przeznaczone w Kościele rzymskokatolickim na XXXIII niedzielę zwykłą, GW, Warszawa,200511-11
7
Kopaliński W., Słownik wyrazów obcych, Wiedza Powszechna, Warszawa, 1985, s. 416
było powszechnie zwłaszcza przez mieszkańców tych greckich pólis, które odgrywały czołową rolę w
handlu8. Odrębność i względna niezależność państw – miast Grecji w epokach: archaicznej i
klasycznej, przyczyniła się do zróżnicowania wielkości tej jednostki wagi.9
Tab. 1. Waga wybranych greckich talentów
Typ talentu
Waga talentu
Nazwa jednostki
ekwiwalentnej
Waga jednostki
ekwiwalentnej
Talent attycki
26,2 kg
Mina
ok. 624 g
Talent eginecki
37,1 kg
Mina
ok. 436 g
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Winniczuk L., (red.), Mały słownik kultury antycznej. Grecja – Rzym, Wiedza Powszechna,
Warszawa, 1976,s.286
W okresie V – IV wieku p.n.e. najpopularniejszym był talent attycki (heriodiański)10 i talent
eginecki11. Każdy z nich podlegał podziałowi na 60 min i 100 drachm.
Talent - jako jednostka wagi, pojawia się także poza obszarem antycznych państw – miast z terenu
Półwyspu Peloponeskiego i Lidii. Używały go również m.in. starożytne ludy semickie i ich sąsiedzi.
Tab. 2. Semickie antyczne jednostki wagi
Nazwa
jednostki
Beka
Sykl
Mina
Talent
Biblijne źródło wiedzy na temat jednostki
Odpowiednik
Masa w
gramach
5,71 g
2 beki
11,42 g
50 syklów
571,20 g
60 min
34300,00
g
„(…) Jeden beka, czyli na głowę pół sykla według wagi sykla przybytku
pobierano od wszystkich, którzy podlegali spisowi (…)‖ Wj38,26
„(…) jej grot ważył sześćset syklów żelaza (…)‖ Sm 17,7
„(...) Ponadto trzysta puklerzy z kutego złota. Na każdy puklerz
wychodziło po trzy miny złota (...)‖ 1 Krl, 10,17
(...) Oto w trudzie przygotowałem na dom Pański: złota sto tysięcy
talentów, a srebra milion talentów (...)‖ 1Krn,22,14
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Księga Wyjścia, Księga Samuela, Księga Królewska, Księga Kronik, tł. Pallotinum, wyd. 3,
Poznań – Warszawa, 1988
Upowszechnienie używania pieniądza, jako ekwiwalentu za inne dobra zaspokajające ustawicznie
rozwijające się potrzeby ludzi12, przyczyniło się do rozszerzenia pola znaczeniowego terminu
τάλάντον. U schyłku rozkwitu antycznej państwowości greckiej – talent, to również określenie
używanej w eubejskim i egineckim systemie monetarnym, jednostki płatniczej o najwyższym
nominale13.
Tab. 3. Zestawienie wybranych antycznych jednostek monetarnych
Nazwa
jednostki
Denar
Srebrny sykl
Złoty sykl
Złota mina
Złoty talent
Źródło wiedzy na temat jednostki
„(…) umówił się z robotnikami o denara za dzień i posłach ich do
winnicy(…)‖ Mt, 20,2
(…) Kupił więc Dawid klepisko i woły za pięćdziesiąt syklów srebra (…)‖
„(…) Dał więc Dawid Ornanowi za pole sześćset syklów złota (…)‖ 1 Krn
21,25
(…) minę ma stanowić dwadzieścia syklów, dwadzieścia pięć syklów i
piętnaście syklów (…) Ez45,12`
(…) nałożył na kraj daninę w wysokości stu talentów srebra i jednego talenta
złota
Odpowiednik
Dniówka robotnika
4 denary
15 srebrnych syklów
60 złotych syklów
60 złotych min
Źródło: opracowanie własne na podstawie: Księgi Ezechiela; Ewangelii św. Mateusza, Pierwszego Listu do Koryntian, tł. Pallotinum, wyd.
3, Poznań – Warszawa, 1988
8
Niektóre źródła wskazują, że talent jako jednostka wagowo-pieniężna znana była już w Asyrii raz Babilonii (talent
babiloński równy 3600 szeklów) i Palestynie (równy 3000 szeklów) [Kopaliński W.,Słownik mitów i tradycji kultury, PIW,
Warszawa, 1997,s.1165]
9
Stabryła S., Starożytna Grecja,WSiP, Warszawa, 1988,s.45
10
Juszkiewicz P., История математики c древнейших времен до начaла XIX столетия, tł. Dobrzycki S., PWN,
Warszawa, 1975,t.1.,s.68
11
Winniczuk L., (red.), Mały słownik kultury antycznej. Grecja – Rzym, Wiedza Powszechna, Warszawa 1976, s.286
12
Arystoteles, Etyka Nikomachejska, PWN, Warszawa 1982, Księga V,s.177-179
13
m.in. Wałek- Czarnecki T., Witkowski St., Dzieje greckie, Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa, 1934, t.1., s. 245 oraz
Stabryła S., Starożytna Grecja,WSiP, Warszawa, 1988,s.45
Jednocześnie z rozwojem greckiego kolonializmu talent, jako jednostka wagi kruszcu, pojawiła się w
koloniach korynckich na Sycylii. Dlatego też łaciński termin talentum14, podobnie jak grecki
τάλάντον, oznacza również określoną wagę oraz objętość i wartość kruszcu15. W antycznym Orbis
Romanum, odmiennie niż w Helladzie, talent podlegał podziałowi nie na 60 lecz na 120 mniejszych
jednostek zwanych litra oraz na 1440 uncji.16
Wraz z upadkiem antyku i nastaniem wieków średnich kategorię pojęciową talent, choć
używaną jeszcze sporadycznie jako nazwę stopy menniczej równej 240 denarom17, zaczęto głównie
utożsamiać z ujęciem ukazanym w Ewangelii według św. Mateusza18. Najczęściej ewangeliczne ujęcie
rozumiano jednak wbrew znaczeniu użytych przez autora słów i wyrażeń.19 Zaczęto bowiem
pojmować talent, jako określenie cechy - synonim uzdolnień20. Wieloletnia tradycja i związane z nią
mechanizmy słowotwórcze, przyczyniły się jednak do tego, że to „zmodyfikowanie‖ pierwotnego
znaczenia talentu, czyli określenia równowagi, bądź najwyższej jednostki wagi kruszcu, jest
przyjmowane za podstawowe znaczenie tego pojęcia. Dalsze ugruntowanie zmiany i ujmowanie
terminu talent jako synonimu: daru, genialności, geniuszu, iskry bożej, lwiego pazura, nerwu,
uzdolnienia, żyłki21; nastąpiło wraz z prowadzeniem, początkowo tylko przez wiedeńskiego chirurga
T. Billroth‘a, a później również przez tzw. psychologów eksperymentalnych, w tym przez H.
Holmholz‘a, W. Wundt‘a i C. Stumfa, badań nad poziomem uzdolnień, zwłaszcza muzycznych.
„Modyfikacja‖ pierwotnego znaczenia terminu talent osiągnęła względne apogeum, w trakcie działań
zmierzających do zmiany pola znaczeniowego kategorii obywatel22 oraz w trakcie urzeczywistniania
idei ochrony prawnej najwyższych poziomów uzdolnień artystycznych23, a także wskutek
upowszechniania nowożytnego znaczenia pojęcia wśród twórców literatury oraz w naukach
humanistycznych, w tym głównie w pedagogice24, dydaktyce i psychologii. Zwłaszcza te ostatnie
dyscypliny, w swoim dorobku dużo miejsca poświęciły m.in. na określenie tzw. modelu talentu np.
pedagogicznego25 i aspektom dziedziczności talentu, jako określenia zespołu wybitnych, rzadkich cech
osobowości26 oraz klasyfikacji zdolności27 i ich zmian w toku procesu wychowawczego28.
14
Od pnia ‗tollo‘, tolero’ – znoszę (za:) Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka
Wydawnicza, Kraków, 1927,s.564
15
Kumaniecki K., Słownik łacińsko-polski, PWN, Warszawa 1984, s.493
16
Jaczynowska M., Historia starożytnego Rzymu, PWN, Warszawa 1986, s.69
17
Brückner A, Encyklopedia staropolska, Trzaska, Everti Michalski, Warszawa, 1939,s.140
18
Przypowieść o mnożeniu powierzonego pieniądza odnajdziemy również w Ewangelii św. Łukasza (Łk.19,13-15). Autor
używa w niej jednak innej jednostki tj miny.
19
Kopaliński W.,Słownik mitów i tradycji kultury, PIW, Warszawa 1997,s.1165
20
(...) Podobnie też (jest) jak z pewnym człowiekiem, który mając się udać w podróż, przywołał swoje sługi i przekazał im
swój majątek. Jedenmu dał pięć talentów, drugiemu dwa, trzeciemu jeden, każdemu według jego zdolności i odjechał. (...)
Powinieneś więc był oddać moje pieniądze bankierom, a ja po powrocie byłbym z zyskiem odebrał swoją własność. (...) Mt,
25,14-15, Mt, 45, 27
21
Bańko M. (red.) Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych, PWN, Warszawa 2005,s.801
22
Koselleck R., Semantyka historyczna, tł. Kunicki W., Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001,s.486
23
Art 62 ust 2 Konstytucji PRL głosił, że: ―Prawo to (do korzystania ze zdobyczy kultury – przyp. autora) zapewniają coraz
szerzej: rozwój i udostępnienie ludowi pracującemu miast i wsi bibliotek, książek, prasy, radia, kin, teatrów, muzeów i
wystaw, domów kultury, klubów świetlic, wszechstronne popieranie i pobudzanie twórczości kulturalnej mas ludowych i
rozwoju talentów twórczych‖ Konstytucja Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej z dnia 22 lipca 1952r, Dz. U. Nr 33, poz. 232
24
M.in. Okoń W., za talent uznaje: 1) wybitne uzdolnienia do jakiejś dziedziny twórczości: naukowej, literackiej,
plastycznej, muzycznej i innej; 2) nieprzeciętną zdolność motoryczną np.: do określonych dziedzin sportu, akrobacji, tańca,
pisania na maszynie i innych [Okoń W., Nowy leksykon pedagogiczny, wyd.4, popr, WA Żak,Warszawa 2004,s.411]
25
M.in. Baley S. za talent pedagogiczny uważa: ―właściwość nie powszechną, lecz raczej wyjątkową, występującą w dużej
dawce tylko u pewnych ludzi obdarzonych przez naturę (...) postawą pedagogiczną. Baley S.,Psychologia wychowawcza w
zarysie, PWN, Warszawa 1958, s. 234 i 242
26
Sherman H., Farina A., Social adequacy of parents and children. ―Jurnal of Abonormal Psychology‖, 1974, 83,327-330
Tab. 4. Zestawienie wybranych koncepcji talentu prezentowanych przez twórców literackich
Imię i nazwisko twórcy
Istota ujęcia terminu talent
literackiego
Alfons Allais
Wielki talent to tylko bardzo wielka niecierpliwość.
Henri Frederic Amiel
Dokonać z łatwością czegoś, co jest trudne dla innych – to talent.
Georg Byron
Talent może być czasem przebaczony, geniusz nigdy.
Antoni Czechow
Niezadowolenie z siebie to podstawa każdego talentu.
Marie
von
EbnerEschenbach
Johann Wolfgang Goethe
Plaut
Szkoda, że porządny talent i porządny człowiek tak rzadko tworzą jedność.
Juliusz Słowacki
Władysław Syrokomla
Talenta są to w ręku szalonych latarnie, ze światłem idą prosto topić się do rzeki.
Nas Pan Bóg nie obdarzył talentem śpiewaczym. My domowe pamiątki kamieniami
znaczym.
(…) na jedną rzecz był tylko łapczywy, to jest na granie. Wszędzie też je słyszał (…)
Z talentu powstaje natchnienie.
Henryk Sienkiewicz
Eliza Orzeszkowa
Bolesław Prus
Talent kształtuje się w spokoju życia prywatnego – charakter w wirze życia publicznego.
Często wielkie talenty pozostają w ukryciu.
(…) od wschodu do zachodu słońca – strugał on patyki i układał je na krzyż (…) Do
dziesiątego roku życia zepsuł ze cztery koziki, ale też strugał nimi dziwne rzecz. Robił
wiatraki, płoty drabiny, (…) Aż się ludzie zastanawiali i mówili do matki, że z Antka, albo
będzie majster, albo wielki gałgan (…)
Źródło: opracowanie własne na podstawie Glens Cz., Myślę więc jestem, Antyk, Warszawa 1991,s.18,19,50,85,106,142,168,251,266 oraz
Sienkiewicz H., Janko Muzykant, PIW, Warszawa 1978,t.1.,s.289; Prus B., Antek, (w:) Prus B., Pisma wybrane,
PIW,Warszawa,1984,t.2.,s.113, Słowacki J., Kordian, 1.2. 359-360; Kordian do Laury, Syrokomla Wł., Urodzony Jan Zęboróg.79-80
Wyniki badań pedagogów i psychologów, wzbogacone o myśli twórców literatury pięknej, mogą
tworzyć wrażenie pełnego poznania istoty pojęcia zamkniętego w słowie talent oraz kierować jego
pojmowanie na wyjątkowość i częsty brak akceptacji społecznej osoby, w której jest on ucieleśniony,
a także na potrzebę jego kształtowania w spokoju życia prywatnego.
W najnowszej nauce, termin talent również nie stanowi jednoznacznego określenia. Wykorzystywany
jest on zarówno w technice, jak i w wielu innych dziedzinach nauk empirycznych29. Wśród dyscyplin
nauki, korzystających z tego pojęcia jest nauka o zarządzaniu. Jednak i w tej dziedzinie funkcjonuje
wiele objaśnień30 talentu.
2. Współczesne pole znaczeniowe terminu talent
Używane przez przedstawicieli nauk z zakresu zarządzania opisy słowne, określające czym jest talent
można podzielić na kilka grup31, co przyczyni się do optymalizacji działań z zakresu talent
management32, poprzez ponowne zbliżenie zarządzania talentami do zarządzania kompetencjami i
zarządzania wiedzą33. Aproksymacja osiągnięta zostanie m.in. wskutek ponownego rozgraniczenia
27
M.in. Hanke H., Aktuelle Erziehungsproblemme. Heidenheim 1971, Heidenheimer Verlagsanstalt,s. 70 oraz Ries H.,
Soziale Struktur des Bildungssystems und Sozialisation von Talenten. Stuttgart 1971, Enke Verlag, s.262
28
M.in. Mill J i Mill S. I. (za:) Bandura L., Uczniowie zdolni. Kierowanie ich kształceniem, Nasza Księgarnia, Warszawa,
1974,s.18
29
Dla potrzeb współczesnej techniki pojęcie talent zapożyczono, w celu określenia jednej z elektrycznych, bądź spalinowych
sieci trakcyjnych. Kanadyjska firma Bombardier produkuje od 1994r. sieć trakcyjną o nazwie TALENT. Nazwa ta pochodzi
od niemieckiej nazwy TALbot LEichter Nahverkehrs Triebwagen
30
Część z nich nie jest definicją w sensie logicznym, lecz słownym objaśnieniem.
31
Podział na grupy definicji przyjęto za klasyfikacją definicji kultury zaproponowaną przez L. Kroebera i C. Kluckhohn‘a,
za: Olszewska Dyonizial B., Człowiek –Kultura -Osobowość. Wstęp do klasycznej antropologii kulturowej, Atla 2, Wrocław,
2001, s. 28
32
Kaczmarska A., Sienkiewicz Ł., Identyfikacja i pomiar talentu w organizacji (w:) Borkowska S., Zarządzanie talentami,
IPiSS, Warszawa, 2005, s. 53
33
Zbliżenie to nie stanowi przejawu usztywnienia wiedzy, ale jest przykładem unifikacji nauki postulowanego m.in. przez J.
Szackiego
języka pospolitego i gramatyki - czyli języka będącego wytworem sztuki34, z poszanowaniem zasady
reinterpretacji zespołu danych doświadczeniowych i ich powiązaniu z nowym, a nie starym
paradygmatem. Co przyczyni się do urzeczywistnienia oryginalności i powstania nowej szkoły,
konkurencyjnej wobec dotychczasowych metod działalności35, zarówno wskutek przypomnienia
(recordatio36) pojęć z języka nauki i ponownego jego oddzielenia od języka potocznego, jak i w
oparciu o dążenie przeglądania rzeczy, odnoszących się do celu, ciągłym i nieprzerwanym ruchem
myśli tak by niczego nie opuścić37.
Tab. 5. Wybrane definicje talentów
Autor
Dawid J.W.
The Conference
Board
Sosińska N.
Tannenbaum A.J.
Kotarbiński T.
Renzulli J.S.
Listwan T, Chełpa
S.
Juchnowicz M
Borczyk A.
Guryn H.
Maliszewska E.
Istota definicji talentu
Talent to spotęgowane uzdolnienia.
Talent to każda osoba, która może w sposób znaczący wpłynąć na obecne
i przyszłe osiągnięcia swojej organizacji. Pod uwagę bierze się zatem
wyniki i możliwości rozwoju zawodowego pracownika.
Każdy Pracownik.
Talent tworzą: zdolności ogólne, czyli ponadprzeciętny potencjał
intelektualny oraz zdolności kierunkowe, czyli sprawności odnoszące się
do specyficznych obszarów funkcjonowania i czynnik nie związany z
myśleniem, czyli motywacja do osiągnięć, dojrzałość emocjonalna i
odporność psychiczna.
Kunszt składa się z wiedzy o tworzywie i rządzących nim
prawidłowościach, wiedzy o sposobach działania i aparaturze, znajomości
ludzi współdziałających oraz ich społecznego powiązania oraz
świadomości przedsiębranych zamierzeń.
Grupa definicji
Definicje opisowe –
określają w sposób
syntetyczny istotę
zagadnienia
Definicje opisowo Talent tworzą trzy składniki tj.: ponadprzeciętne zdolności , twórczość i numeratywne ograniczają
się do wyliczenia części
zaangażowanie w pracę
składowych talentu oraz
Najważniejszą cechą talentów jest tzw. inteligencja personalna.
wskazują najważniejszy z
elementów składowych
Ponadprzeciętny potencjał człowieka, na co składają się szczególne
możliwości intelektualne, zdolności, a także przedsiębiorczość, silna
motywacja osiągnięć. Nieodłącznym atrybutem talentu jest również
postawa zaangażowania w pracę.
Osoby, charakteryzujące się czterema najważniejszymi cechami:
otwartością na ludzi (umiejętność znalezienia się w każdym środowisku);
otwartością na wyniki (rozwój zespołu osiągającego wyniki); otwartością
na zmiany; otwartością umysłu (chęć przekazania swoich doświadczeń i
wiedzy innym).
Talent to silnie wykształcone kompetencje wraz ze zdolnością do łatwego Definicje psychologiczne
uczenia się.
kładą nacisk na procesy
Talent jako przejaw wybitnych uzdolnień nie gwarantuje sukcesu. kształtowania talentów
Koniecznym jest ustawiczne jego rozwijanie.
Źródło: opracowanie własne na podstawie Borkowska S. (red.), Zarządzanie talentami, IPiSS, Warszawa, 2005, s. 20-21 i 29-36 oraz 97,
Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, wyd. 4, Ossolineum, Wrocław, 1969, s. 404, Guryn H., Wyłanianie talentów, , (w:) Personel
czerwiec 2007, s. 104-105; Sosińska N., Magia rozwoju Talentów, IFC Press, Kraków, 2007,s.15
Większość, z aktualnie stosowanych w języku nauki o zarządzaniu zasobami ludzkimi, ujęć terminu
talent podkreśla, że jego występowanie związane jest z nasyceniem zdolności, wiedzy oraz
pozytywnych postaw, przejawiających się w rozwiniętej motywacji wewnętrznej. Co w połączeniu z
historycznym wymiarem pojęcia talent pozwala przyjąć, że jest nim najwyższa, zrównoważona
wartość: wiedzy, zdolności i postaw wobec pracy oraz uczenia się lub też najwyższy poziom
komponentów kompetencji.
34
Dante, De Vulgari Eloquentia, tł. Olszaniec W., Antyk, Kęty 2002, Ks. I,1
Kuhn T. S., The Structure of Scientific Revolutions, The University of Chicago Press, Chicago 1962, tł. Ostromecka
H.,Warszawa 1968, rozdz. 10, (za:) Markiewicz B., Filozofia. Wybór tekstów, WSiP, Warszawa, 1988,s.457
36
Descartes R., Medytacje o pierwszej filozofii, Warszawa 1958,t.1,s.420-421
37
Descartes R., Reguły kierowania umysłem. Poszukiwanie prawdy poprzez światło naturalne, tł. Chmaj L., Wyd. Antyk,
Kęty 2002, wyd. 3, Reguła VII, s.32
35
Rysunek1. Istota talentu
Wiedza max
a
a
Postawy max
Talent
to najwyższa,
zrównoważona
wartość wiedzy,
zdolności oraz
postaw wobec pracy
i uczenia się
Zdolności max
a
[B. Balewski, A. Janowski: Społeczna odpowiedzialność biznesu, a zarządzanie talentami (w:) W.
Pawnik, L. Zbiegień – Maciąg (red.) Organizacje w gospodarce innowacyjnej – aspekty społeczne, prawne,
psychologiczne, AGH, Kraków 2008, s.37]
Źródło:
Skoro obserwowany jest związek pojęcia talent z terminem kompetencje to zarządzanie talentami
można pojmować, jako zarządzanie najwyższym i zrównoważonym poziomem zbiorów: postaw,
zdolności i wiedzy. Uzasadnionym jest również przyjęcie założenia, że zarządzanie talentami polega
na podejmowaniu działań na rzecz optymalizacji trajektorii wzrostu talentów, w celu realizacji planów
przedsiębiorstwa.
Rysunek 2. Relacja talentu do poziomu wiedzy, zdolności i postaw
Postawy i zdolności
max
Talent
midi
Kompetentny
min
Partacz
min
midi
max
Wiedza
[B. Balewski, A. Janowski: Społeczna odpowiedzialność biznesu, a zarządzanie talentami (w:) W.
Pawnik, L. Zbiegień – Maciąg (red.) Organizacje w gospodarce innowacyjnej – aspekty społeczne, prawne,
psychologiczne, AGH, Kraków 2008, s.37].
Źródło:
Uzyskanie najkorzystniejszych wyników działań, podobnie jak w przypadku zarządzania
kompetencjami, zapewnia prowadzenie ich zgodnie z cyklem organizacyjnym oraz ujęciem
przedsiębiorstwa, jako systemu otwartego na działania związane z wejściem talentów do organizacji,
przejściem oraz ich wyjściem38. Trudność takiego procesu potęguje jednak kilka czynników. Wśród
nich m.in. konieczność ustawicznego rugowania przekonania o szkodliwości prowadzenia
wartościowania i rangowania, w celu wzmocnienia pozycji wszystkich tych, którzy osiągają, poprzez
38
Listwan T.,Zarządzanie talentami – wyzwania współczesnych organizacji, (w:) Borkowska S., 2005, s. 21
optymalizację komponentów kompetencji, maksymalny poziom specjalizacji. Ponadto innym
postulowanym czynnikiem jest obowiązek przeciwdziałania psuciu talentów 39.
Podstawowym gwarantem jakości tych działań jest, podobnie jak w odniesieniu do samego terminu
talent, ponowne odczytanie istniejących dzieł, odnoszących się do poszczególnych składników
kompetencji, w tym zwłaszcza ukazujących istotę wiedzy i postaw.
3. Źródła niszczenia talentów we współczesnych organizacjach.
Obecna sytuacja w sferze zarządzania talentami, jest ściśle powiązana z szeregiem działań z
przeszłości, w tym przede wszystkim ze zmianą pola znaczeniowego pojęcia talent i
zmarginalizowaniem wcześniejszego rozumienia tego terminu. Źródeł aktualnej „mody‖, na
wprowadzanie eksperymentalnych działań z zakresu tzw. rozwoju i quasi-zarządzania talentami40,
upatrywać należy także w innych czynnikach. Wśród nich zwłaszcza w zerwaniu z wieloletnim
przekonaniem, że talentami nasycone są głównie społeczeństwa wysokorozwinięte i nie spotyka się
ich w postfeudalnych, spauperyzowanych państwach Europy środkowo-wschodniej41. Dodatkowym
źródłem jest odchodzenie od twierdzenia, iż nie ma takiej specjalności, której nie można by człowieka
nauczyć42, a także zrywanie z wcześniejszymi koncepcjami kształcenia, krytycznie nastawionymi do
indywidualnego systemu nauczania43. Główną z nich była idea politechnizacji procesu kształcenia.
Zakładała ona, że „(…) usprawnienie, które specjalista zawdzięcza wyłącznemu pełnieniu jednej tylko
funkcji, okupuje się osłabieniem zaradności ogólnej (…)”.44 W konsekwencji urzeczywistniania
koncepcji politechnizacji kształcenia, dawne organizacje najczęściej dążyły do optymalizacji wyników
działań, poprzez osiąganie zwielokrotnionej formy średniej i preferowały, w ramach prowadzonej
przez siebie polityki personalnej, kadry o średnim i nie zrównoważonym (nie zharmonizowanym45)
poziomie składników kompetencji pracownika. Nie prowadziły też badania kompetencji46, nie
wyznaczały ścieżek rozwoju kariery i nie planowały sukcesji. Współcześnie, obserwujemy ponowne,
stopniowe nasilenie wartościowania, pojmowanego jako mierzenie poprzez porównywanie i
nadawanie otrzymanym wynikom odpowiednich, hierarchicznych rang. Działanie to, nie będąc
nowym, stanowi przejaw powrotu do źródeł, poprzez powtórne odczytanie wybitnych dzieł z
39
Wynika to m.in. z założeń koncepcji społecznej odpowiedzialności biznesu (CSR) – [m.in. w: FOB Raport
Odpowiedzialny Biznes w Polsce w 2002 roku. FOB, Warszawa 2003. s. 5], a także ze społecznej nauki Kościała (...) Każdy
człowiek staje się dzięki niej (społeczności – przyp. autora) „dziedzicem‖, otrzymuje „talenty‖, które wzbogacają jego
tożsamość i których owoce powinien pomnażać. – (w:) Katechizm Kościoła Katolickiego, Pallotinum, Poznań, 1994, s. 437
40
Do eksperymentów z zakresu rozwoju i quasi-zarządzania talentami zaliczyć można m.in koncepcję Sosińskiej N.,
głoszącą iż zarządzanie talentami to synonim zarządzania kadrami, [Sosińska N., Magia rozwoju talentów, IFC Press,
Kraków, 2007,s.15]
41
(…) — Quel beau pays que l’Italie On est heureux de chercher là-bas des talents et de les protéger. (…)[Sienkiewicz H.,
Janko Muzykant, PIW, Warszawa,1978,t.1,s.294]
42
Makarenko A.S., Izbrannyje piedagogiczeskije soczynienija, Moskwa, 1949, s.130
43
W okresie ustrojowej dominacji gospodarki typu komenderowanego, ustawicznie krytykowano Fliegler L twórcę koncepcji
potrzeby wyselekcjonowania uczniów zdolnych i prowadzenia dla nich odrębnych klas.[Fliegler L.A., Currculum Planning
for the Gifted, Prentice-Hall, 1961,s.31], poddawany był w krajach tzw. demokracji ludowej pernamentnej krytyce.
44
Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocław 1969, wyd.4, s.213
45
Prowadzenie bezpośredniego odwołania do koncepcji harmonii, w opinii autora jest kolejnym przejawem powrotu do
źródeł, poprzez przywołanie platońskiej idei “zharmonizowania swoich trzech czynników wewnętrznych, jakby trzy struny
dobrze współbrzmiące” [Platon, Państwo, IV,tł. Witwicki W., Warszawa 1958]
46
(...)nowoczesny nurt kształtowania kompetencji (behavioralny – przyp. Autora) rozpoczął się w końcu lat 60-tych i
początku 70-tych.Jednym z pionierów owego ruchu był D. McClelland (...)(…) Podstawowy dokument, opracowany w 1980
roku, zainicjował powstanie stowarzyszenia Nowa Inicjatywa Kształcenia, które przekształciło się następnie w Radę
Narodową Kwalifikacji Zawodowych. Wspomniana Rada NCVQ usankcjonowała prawnie powstanie systemu kompetencji
zawodowych około roku 1986. (…) [Janowski A., Kompetencje agentów ubezpieczeniowych a efektywność towarzystw
ubezpieczeń na życie, niepublikowana rozprawa doktorska, Instytut Orgmasz, Warszawa, 2007,s. 146 i 149];
minionych epok47. Już bowiem w pismach Platona, można dostrzec spostrzeżenie iż: (...)Trzeba
przyjąć zarówno istnienie wszystkich umiejętności, jak też mierzyć to co większe, i to, co mniejsze, nie
tylko w stosunku do siebie nawzajem, ale też w stosunku do powstawania tego, tego co jest
utrzymywane w mierze48. Ze szkodą dla optymalizacji zarządzania talentami, ta platońska wizja ciągle
jeszcze nie jest powszechnym, realnym bytem. Co powoduje, że prawdą jest twierdzenie
podkreślające, że mimo iż mierzeniu (…) podlega w jakiś sposób każdy przedmiot każdej
umiejętności to (…) ludzie nie nawykli do podziałów i do rozpatrywania rzeczy według rodzajów więc
zrzucają razem jako jedno i to samo, rzeczy bardzo się różniące, uważając, że są podobne49. W
aspekcie zarządzania zasobami ludzkimi w organizacji, realność tego twierdzenia widoczna jest w
najczęściej stosowanych metodach i technikach50 oceny pracowników i sposobach urzeczywistniania
wskazówek, pozyskanych za ich pomocą.
Tab. 6. Wybrane ujęcia koncepcji oceny pracowników.
Autor (rzy)
E. Mc Kenna i N
Beech
A. Pocztowski
E. Smyk
M. Sloman
Charakterystyka stosowanych koncepcji oceny pracowników
Oceny zorientowane na oszacowanie pracy i oceny zorientowane na rozwój.
Oceny pracowników można dzielić z uwagi na ich cele. Występują dwa typy celów ocen
pracowników: organizacyjny i psychospołeczny.
Dwubiegunowość systemu ocen. Na jednym z biegunów koncentrują się poglądy o powiązaniu
systemu ocen z wynagrodzeniami. Na drugim występuje podejście, wynikające z dążenia do
doskonałości i koordynacji zasad zarządzania zasobami ludzkimi.
Wyniki ocen pracowników uzewnętrzniają się w osądzaniu i trenowaniu.
Opracowanie własne na podstawie: E. Mc Kenna i N Beech, Zarządzanie zasobami ludzkimi, Gebethner i S-ka, Warszawa 1997,s.153;
Pocztowski A., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Ossolineum, Wrocław 1996,s.125, Smyk E., Znaczenie oceniania w kształtowaniu rozwoju
pracowników (w:) M. Rybak, (red.), Zarządzanie kapitałem ludzkim w przedsiębiorstwie, (w:)‖Monografie i opracowania‖ nr 470(IFGN
41)SGH, Warszawa 2000, s.162; M. Sloman, Strategia szkolenia pracowników, PWN, Warszawa,s.142
Najczęściej stosowane techniki preferują bowiem najbardziej reprezentatywne, a nie najwyższe
wartości51 oraz nie poddają szczegółowej analizie stanu zbliżenia się do poziomu równowagi
pomiędzy komponentami talentu.
Obarczona patologią ocena pracowników wpływa też negatywnie na badanie kompetencji oraz
planowanie ścieżek kariery i sukcesji po talencie.
Rysunek 3. Podział ujęć ocen pracowników
Koncepcje oceny pracowników
Koncepcja oceny według cech:
Kryteria osobowościowe i kwalifikacyjne.
Koncepcja oceny według czynności :
Kryteria behawioralne.
Koncepcja oceny według wyników:
Kryteria efektywnościowe.
Źródło: opracowanie własne
Błędy w ocenie prowadzą do pogwałcenia wielowiekowej zasady głoszącej, że (…) Ten kto
jest najlepiej dysponowany (…), może skuteczniej od innych czynić ludzi lepszymi. W
każdym bowiem działaniu czynnik działający niezależnie od tego czy działa z natury, czy z
47
Główny postulat twórcy ponowoczesności. Lyotard J.F., Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy, 1971, (za:) Vogt
M., Historia filozofii, KDC, Warszawa 2004, s.407
48
Platon, Polityk, tł. Witwicki W., PWN, Warszawa 1956, 284D, s.156
49
Platon, Polityk, tł. Witwicki W., PWN, Warszawa, 1956, 285A
50
―W literaturze przedmiotu terminu metoda i technika oceniania używa się jako synonimy‖- Anderson G.C.,Managing
Performance Appraisal System, Bleckwell, Oxford 1993, s,23.
51
Określone w oparciu o koncepcję opisaną w rozd. 1.2
własnej woli, dąży przede wszystkim do tego by wyrazić w nim swoje podobieństwo52. W
efekcie prowadzi do ograniczeń w urzeczywistnianiu funkcji organizacji i tym samym to do
zwielokrotnienia zagrożeń bezpieczeństwa społecznego, poprzez ustabilizowanie rozwoju na
miernym poziomie.
Bibliografia:
1. Ajdukiewicz K, Język i znaczenie, tłum. Zeidler F. (w:) Ajdukiewicz K., Język i poznanie.
Wybór pism z lat 1920-1939., t.1, Warszawa 1985
2. Anderson G.C.,Managing Performance Appraisal System, Bleckwell, Oxford 1993
3. Arystoteles, Etyka Nikomachejska, PWN, Warszawa 1982, Księga V
4. Balewski B., Janowski A., Społeczna odpowiedzialność biznesu, a zarządzanie talentami (w:)
W. Pawnik, L. Zbiegień – Maciąg (red.) Organizacje w gospodarce innowacyjnej – aspekty
społeczne, prawne, psychologiczne, AGH, Kraków 2008,
5.
6.
7.
8.
Baley S., Psychologia wychowawcza w zarysie, PWN, Warszawa 1958
Bańko M. (red.) Wielki słownik wyrazów bliskoznacznych, PWN, Warszawa 2005
Borkowska S. (red.), Zarządzanie talentami, IPiSS, Warszawa, 2005
Brockhaus, Allgemeine Deutsche real-Enzyklopädie für die gebildeten Stände, 10 Aufl., Bd. 5
Leipzig 1820, s.164 (za:) Koselleck, Sementyka historyczna, Wydawnictwo Poznańskie,
Poznań 2001,s.482
9. Brückner A., Słownik etymologiczny języka polskiego, Krakowska Spółka Wydawnicza,
Kraków, 1927
10. Brückner A, Encyklopedia staropolska, Trzaska, Everti Michalski, Warszawa, 1939
11. Dante, De Vulgari Eloquentia, tł. Olszaniec W., Antyk, Kęty 2002,
12. Dante, De Monarchia, tł. Seńko T. Wydawnictwo Antyk, Warszawa 2002,
13. Descartes R., Medytacje o pierwszej filozofii, Warszawa 1958,t.1
14. Descartes R., Reguły kierowania umysłem. Poszukiwanie prawdy poprzez światło naturalne,
tł. Chmaj L., Wyd. Antyk, Kęty 2002, wyd. 3
15. Glens Cz., Myślę więc jestem, Antyk, Warszawa 1991
16. Guryn H., Wyłanianie talentów, , (w:) Personel czerwiec 2007, s. 104-105; Sosińska N.,
Magia rozwoju Talentów, IFC Press, Kraków, 2007
17. Hanke H., Aktuelle Erziehungsproblemme. Heidenheim 1971, Heidenheimer Verlagsanstalt
18. Jaczynowska M., Historia starożytnego Rzymu, PWN, Warszawa 1986
19. Janowski A., Kompetencje agentów ubezpieczeniowych a efektywność towarzystw ubezpieczeń
na życie, niepublikowana rozprawa doktorska, Instytut Orgmasz, Warszawa, 2007
20. Juszkiewicz P., История математики c древнейших времен до начaла XIX столетия, tł.
Dobrzycki S., PWN, Warszawa, 1975,t.1
21. Kaczmarska A., Sienkiewicz Ł., Identyfikacja i pomiar talentu w organizacji (w:) Borkowska
S., Zarządzanie talentami, IPiSS, Warszawa, 2005
22. Kopaliński W., Słownik mitów i tradycji kultury, PIW, Warszawa 1997
52
Dante, De Monarchia, tł. Seńko T. Wydawnictwo Antyk, Warszawa 2002,XIII,1
23. Koselleck R., Semantyka historyczna, tł. Kunicki W., Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2001
24. Kotarbiński T., Traktat o dobrej robocie, Ossolineum, Wrocław 1969, wyd.4
25. Kotarbiński T., O postawie reistycznej, czyli konkretystycznej – ―Myśl współczesna‖,
Warszawa-Łódź 1949, t.IV, nr 10,s.3-11, (w:) Kotarbiński T.,Wybór pism, T.II, Myśli o
myśleniu, PWN, Warszawa 1958, cz. Reizm somatyczny
26. Kuhn T. S., The Structure of Scientific Revolutions, The University of Chicago Press, Chicago
1962, tł. Ostromecka H.,Warszawa 1968, rozdz. 10, (za:) Markiewicz B., Filozofia. Wybór
tekstów, WSiP, Warszawa, 1988
27. Kumaniecki K., Słownik łacińsko-polski, PWN, Warszawa 1984
28. Listwan T.,Zarządzanie talentami – wyzwania współczesnych organizacji, (w:) Borkowska S.,
2005
29. Lyotard J.F., Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy, 1971, (za:) Vogt M., Historia
filozofii, KDC, Warszawa 2004
30. Makarenko A.S., Izbrannyje piedagogiczeskije soczynienija, Moskwa, 1949
31. Mc Kenna E. Beech N., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Gebethner i S-ka, Warszawa 1997,
32. Okoń W., Nowy leksykon pedagogiczny, wyd.4, popr, WA Żak,Warszawa 2004
33. Olszewska Dyonizial B., Człowiek –Kultura -Osobowość. Wstęp do klasycznej antropologii
kulturowej, Atla 2, Wrocław, 2001,
34. Platon, Polityk, tł. Witwicki W., PWN, Warszawa 1956
35. Pocztowski A., Zarządzanie zasobami ludzkimi, Ossolineum, Wrocław 1996
36. Prus B., Antek, (w:) Prus B., Pisma wybrane, PIW,Warszawa,1984,t.2
37. Ries H., Soziale Struktur des Bildungssystems und Sozialisation von Talenten. Stuttgart 1971,
Enke Verlag
38. Sherman H., Farina A., Social adequacy of parents and children. ―Jurnal of Abonormal
Psychology‖, 1974
39. Sienkiewicz H., Janko Muzykant, PIW, Warszawa,1978,t.1
40. Smyk E., Znaczenie oceniania w kształtowaniu rozwoju pracowników (w:) M. Rybak, (red.),
Zarządzanie kapitałem ludzkim w przedsiębiorstwie, (w:)‖Monografie i opracowania‖ nr
470(IFGN 41)SGH, Warszawa 2000
41. Sosińska N., Magia rozwoju talentów, IFC Press, Kraków, 2007
42. Stabryła S., Starożytna Grecja,WSiP, Warszawa, 1988
43. Wałek- Czarnecki T., Witkowski St., Dzieje greckie, Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa
1934, t.1.,
44. Winniczuk L., (red.), Mały słownik kultury antycznej. Grecja – Rzym, Wiedza Powszechna,
Warszawa 1976