Przeczytaj fragment

Każda autentyczna forma sztuki
jest swoistą drogą dostępu do głębszej
rzeczywistości człowieka i świata.
Jan Paweł II, List do artystów, Watykan 1999
Wstęp
W świecie chaosu, zagubienia, zachwiania hierarchii wartości człowiek staje
na rozdrożu, poszukując sensu istnienia. Kryzys moralny dotyka również młodego pokolenia, które poddane natrętnemu oddziaływaniu mediów, konformizmowi zachowań i innych negatywnych czynników, narażone jest na degradację
osobowości. Coraz bardziej oczywiste staje się spostrzeżenie, iż wychowanie
pozbawione wartości zmierza ku złemu. Stąd przed pedagogami, edukatorami
sztuki wyrasta zadanie budowania podstaw aksjologicznych młodych ludzi,
które zgodne byłyby z zasadami moralnymi. Pewnego rodzaju antidotum na
te niekorzystne dla młodego człowieka zjawiska może być m.in. sztuka. Sztuka
w edukacji, ale też w działaniach terapeutycznych może stanowić swego rodzaju
narzędzie, które w kwestiach wychowawczych przemawia do wszystkich stron
duszy człowieka i kształtuje jego człowieczeństwo. Roman B. Nawroczyński
powiedział, iż „człowiek pod wpływem sztuki staje się lotniejszy w myśleniu,
bogatszy i głębszy wewnętrznie, bardziej zhumanizowany w swym poglądzie
na świat, w swych obyczajach i postępowaniu”.1 Tę samą myśl wyraził w nieco
inny sposób Herbert Read, pisząc: „Jeżeli nadmiernie zaufamy siłom ludzkiego intelektu, a nie docenimy siły ludzkiej wyobraźni, staniemy się świadkami
triumfu zła”.2 W podobnym duchu wypowiada się żyjący współcześnie Jacques Delors – przewodniczący Międzynarodowej Komisji do spraw Edukacji dla
XXI wieku, w pracach przygotowawczych „Raportu dla UNESCO”: „W szybko
zmieniającym się świecie […] należy bez wątpienia przyznać szczególne miejsce wyobraźni i kreatywności, tym najbardziej wyraźnym przejawom wolności
ludzkiej może zagrażać pewna standaryzacja zachowań indywidualnych. Sztuce należałoby w szkole na nowo poświęcić wiele czasu, gdyż w wielu krajach
kształcenie przybrało charakter raczej utylitarny niż kulturalny”.3
R. B. Nawroczyński, Sztuka i wychowanie, „Życie Szkoły” 1936, t. IV, s. 4.
H. Read, Wychowanie przez sztukę, Wrocław 1976, s. 197.
3
J. Delors, „Raport dla UNESCO” 1998, s. 96–97.
1
2
8
Wstęp
Również w terapii przypada sztuce rola szczególna. Terapia przez sztukę jest obecnie uznaną formą pomocy psychologicznej wspomagającą proces
leczenia, rehabilitacji, znajdującą zastosowanie w rewalidacji i resocjalizacji. Techniki pracy stosowane w arteterapii służą zarówno osobom, które ujawniają trudności w realizacji zadań życiowych, jak i tym, którzy pragną dos­
konalić jakość własnej egzystencji w relacjach z innymi, rozwijać zdolności
twórcze i własną osobowość. Służy zatem leczeniu, wspieraniu rozwoju i profilaktyce. Działania z wykorzystaniem sztuki zmierzają ku temu: „ażeby człowiek stawał się coraz bardziej człowiekiem, ażeby bardziej był, a nie tylko
więcej miał; aby więc poprzez wszystko, co ma, co posiada, umiał bardziej
i pełniej być człowiekiem, to znaczy, ażeby również umiał bardziej być nie
tylko z drugimi, ale i dla drugich”.4 I wreszcie – sztuka doskonale integruje
ludzi i przełamuje bariery w kontakcie z osobami niepełnosprawnymi, toteż
działania o charakterze artystycznym mogą stać się doskonałym narzędziem
w procesie aktywizacji oraz rehabilitacji społecznej i zawodowej.
Przekazany do rąk czytelników tom jest zbiorem artykułów traktujących o wartości edukacyjnej i terapeutycznej sztuki. Prezentowane teksty
zawierają zarówno rozważania natury teoretycznej, jak i refleksje wynikające z praktyki szkolnej oraz doświadczeń wyniesionych z pracy z osobami
niepełnosprawnymi. Autorami artykułów są pracownicy naukowo-dydaktyczni różnej proweniencji; związani zarówno z lubelskim środowiskiem
uniwersyteckim – Wydziałem Pedagogiki i Psychologii oraz Wydziałem
Artystycznym UMCS, jak i innymi ośrodkami naukowymi: Uniwersytetem
Śląskim w Katowicach, Uniwersytetem Jagiellońskim w Krakowie, Uniwersytetem Mikołaja Kopernika w Toruniu, Akademią Pedagogiki Specjalnej
w Warszawie i Państwową Wyższą Szkołą Zawodową w Płocku. Niezależnie od specjalis­tycznego profilu zainteresowań badawczych poszczególnych
autorów publikacji punktem wspólnym dla wszystkich jest zainteresowanie
sztuką jako wartością i jej oddziaływaniem na osobowość podopiecznego –
wychowanka, ucznia, uczestnika warsztatów artystycznych.
Spośród pierwszej grupy opracowań stanowiących podbudowę teoretyczną na uwagę zasługują interesujące teksty: Urszuli Szuścik Twórczość dziecka
w świetle wybranych koncepcji psychologii i pedagogiki twórczości oraz bliskie pod
względem problematyki opracowanie Agnieszki Weiner Rozwój muzyczny człowieka – wybrane ujęcia. W obydwu przypadkach Autorki analizują złożoność
natury procesu twórczego, ukazują wpływ ekspresji na rozwój potencjalnych
możliwości i zdolności człowieka, dzięki którym osiągnie on pozytywne reBł. Jan Paweł II, Przemówienie w siedzibie Organizacji Narodów Zjednoczonych do
spraw Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO), twrsk.nazwa.pl/www/images/2012/1.pdt,
(12-02-2012).
4
Wstęp
9
zultaty dla swojego ogólnego rozwoju. Marek Mariusz Tytko, jeden ze swoich
tekstów poświęca aksjologicznej koncepcji pedagogiki kultury w ujęciu Stefana
Szumana, jak dotąd mało znanej i mało spopularyzowanej. Drugi artykuł tego
samego Autora, Kultura słowa wobec kultury plastycznej, zawiera istotny w edukacji plastycznej zasób słownictwa odnoszący się do takich miejsc realizacji aktywności plastycznej, jak: pracownie artystów i zbiory sztuki. Mieszczący się
w tej części tomu tekst Małgorzaty Stępnik przedstawia wzajemne przenikanie różnych światów artystycznych jako swoiste signum temporis mogące dziś
stanowić dla socjologów sztuki – jak konstatuje Autorka – interesujący obszar
poszukiwań. Wartościowy poznawczo materiał prezentuje Anna Żukowska
w artykule Pedagogika artystyczna w zakresie rysunku w przedrewolucyjnej Rosji. Autorka dokonuje próby zrekonstruowania historii kształcenia rysunkowego
i jego specyfiki niemalże na wszystkich szczeblach edukacji – począwszy od
podstaw szkolnych, aż po Akademię Sztuk Pięknych w Petersburgu będącą
wiodącym ośrodkiem kształcenia plastycznego w Rosji.
Drugą grupę opracowań stanowią teksty prezentujące refleksje wynikające
z praktyki szkolnej. Romuald Tarasiuk w swym artykule przedstawia badania dotyczące wpływu wyobraźni na twórczość plastyczną dzieci i młodzieży. Wysnute przez Autora wnioski mogą stanowić wartościowy wkład w rozwój
metodyki kształcenia plastycznego. Na konieczność kształcenia wizualnego
wskazuje w swym opracowaniu Bernadeta Didkowska. Autorka wychodzi
z założenia, iż współcześnie coraz częściej odchodzi się od kultury liniowej na
rzecz kultury opartej na strukturze hipertekstu, co pociąga za sobą określone
konsekwencje. Przedmiotem jej dociekań jest również wpływ mediów elektronicznych na twórczość rysunkową dzieci i młodzieży w wieku 3–18 lat. Kwestię
postrzegania piękna przez młodzież gimnazjalną w świetle przeprowadzonych
badań, ukazuje w swym tekście Leszek Stanisławski. Anna Boguszewska natomiast prezentuje sylwetki polskich ilustratorów książek dla dzieci, uhonorowanych medalami Polskiej Sekcji IBBY w latach 2000–2007.
W trzeciej, ostatniej części książki znajdują się artykuły poświęcone wykorzystaniu sztuki w działaniach terapeutycznych. Na uwagę zasługuje tekst
Leszka Plocha traktujący o aktywności twórczej artystów w Ogólnopolskim
Teatrze Niepełnosprawnych w Warszawie. Autor podkreśla, iż w całokształcie ogólnego systemu kultury i sztuki tego rodzaju działania mają niezwykłe
znaczenie ze względu na spełniane funkcje: kompensacyjną, terapeutyczną, integracyjną, wychowawczą, społeczną i rozwijającą twórczo. Z kolei
Ewa Niestorowicz w artykule Możliwości artystyczne osób głuchoniewidomych.
Badanie kompetencji estetycznej, opisuje własne doświadczenia wyniesione
z plenerów dla osób z jednoczesnym uszkodzeniem wzroku i słuchu organizowanych w Centrum Rzeźby Polskiej w Orońsku, w których uczestniczyła
wielokrotnie jako instruktor rzeźby. Oba teksty sygnalizują, iż sztuka może
10
Wstęp
być dla każdego człowieka drogą do szukania świata wolnego od kanonów
i ograniczeń. Całość tomu zamyka tekst Bożeny Foder, dotyczący badań na
temat edukacji plastycznej i terapii przez sztukę jako możliwości rozwoju
w obszarze zawodowym i osobistym studentów Akademii Pedagogiki Specjalnej w Warszawie.
Żywię nadzieję, że niniejsza książka, poświęcona walorom edukacyjnym
i terapeutycznym sztuki, okaże się pozycją interesującą i przydatną, zarówno
dla pedagogów, w tym również pedagogów sztuki, jak i studentów, którzy
w przyszłości podejmą pracę z dziećmi, młodzieżą i osobami dorosłymi w zakresie edukacji artystycznej i w działaniach terapeutycznych.
Anna Marta Żukowska