Poziom uzależnienia od nikotyny oraz motywacja do zaprzestania

766
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 766-769
Poziom uzależnienia od nikotyny oraz motywacja do
zaprzestania palenia wśród studentek UJCM w Krakowie
The level of nicotine dependence and motivation to give up smoking among female students
of JUMC in Krakow
Agata Skop-Lewandowska, Jagoda Jaworska
Zakład Higieny i Dietetyki, Collegium Medicum, Uniwersytet Jagielloński w Krakowie
Cel. Celem podjętych badań była ocena rozpowszechnienia palenia
papierosów wśród studentek kierunków medycznych oraz ocena poziomu
uzależnienia od nikotyny i motywacji do zaprzestania palenia u kobiet
palących.
Materiał i metody. Badaniami objęto 210 studentek z I i IV roku studiów
UJCM w Krakowie. W zależności od roku studiów badaną populację
podzielono na dwie grupy główne: I grupa – 111 kobiet z IV roku wydziału
lekarskiego i II grupa – 99 kobiet z I roku wydziału lekarskiego: oddziału
stomatologii i dietetyki. Dane zebrano za pomocą metody ankietowej
z wykorzystaniem standaryzowanych pytań na temat palenia tytoniu, zaś
u osób aktualnie palących użyto test uzależnienia od nikotyny Fagerströma
i test motywacji do rzucenia palenia Schneidera. Analizę statystyczną
wyników dokonano w oparciu o pakiet SAS 9.2.
Wyniki. W badanej populacji papierosy aktualnie paliło 25,2% kobiet
z grupy I i 19,5% kobiet z grupy II. Około 10% badanych z obu grup paliło
papierosy w przeszłości. Większość palących studentek paliła papierosy
okazjonalnie (20% badanych z grupy I i 15,5% z grupy II), a tylko 5% kobiet
z IV i I roku studiów paliło regularnie (NS). Wśród palaczek dominował niski
poziom uzależnienia (92,6% uzależnionych z grupy I i 100% z grupy II).
U 2/3 uzależnionych od nikotyny kobiet z IV i I roku studiów wykazano
dużą motywację to zaprzestania palenia tytoniu (NS).
Wniosek. Stopień rozpowszechnienia palenia tytoniu wskazuje, iż edukacja
nikotynowa oraz profilaktyka palenia są niezbędnym elementem nauczania
w uczelniach medycznych.
Aim. The aim of the study was to estimate the scale of smoking among
female medical students and the level of nicotine dependence and
motivation of students to give up smoking.
Material and methods. The study included 210 female students from the
1st and the 4th year of UJCM in Krakow. The examined population was
divided into two main groups: I Group – 111 students from the 4th year
of Medical Faculty; II Group – 99 students) from the 1st year of Medical
Faculty: Dentistry Division and Dietetics Division. The data were collected
by the questionnaire method with the use of standardized questions about
smoking. In actual smokers the nicotine dependence Fagerström’s test and
the motivation to give up smoking Schneider’s test were used. The statistical
analysis was performed on the basis of SAS 9.2 package.
Results. Among the examined students 25.2% of women from group I
and 19.5% from group II smoked cigarettes. About 10% of the subjects
smoked in the past. Most of the women smoked occasionally (20% of
group I and 15.5% of group II). Regular smoking was declared by 5% of
women from both groups. The examined smokers manifested a low level
of dependence (92.6% from group I and all persons from group II). Nearly
2/3 of nicotine- dependent women from group I and group II showed strong
motivation to give up smoking (NS).
Conclusions. The scale of smoking among female students shows that
nicotine education and prevention of smoking should constitute a very
important element of education at Medical Universities.
Key words: female medical students, tobacco smoking
Słowa kluczowe: studentki kierunków medycznych, palenie papierosów
© Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 766-769
www.phie.pl
Nadesłano: 20.07.2011
Zakwalifikowano do druku: 30.07.2011
Wstęp
Palenie tytoniu jest powszechnie uważane za jedną
z najpoważniejszych przyczyn problemów zdrowotnych
i społecznych współczesnego świata. Szkody zdrowotne
będące następstwem palenia są wielonarządowe, w tym
jednoznacznie określono, że nikotynizm zwiększa ryzyko zgonu z powodu chorób układu krążenia o 25-40%,
z powodu nowotworów złośliwych o 30-40%, ponadto
jest przyczyną około 70% zgonów na nienowotworowe
choroby układu oddechowego [1]. Według szacunków
Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) z powodu
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Dr n. med. Agata Skop-Lewandowska
Zakład Higieny i Dietetyki, CMUJ
ul. Kopernika 7, 31-034 Kraków
tel./fax 12 422 37 20, e-mail: [email protected]
palenia tytoniu co roku umiera ponad 5 mln ludzi na
całym świecie. Jeśli ta tendencja utrzyma się, to w roku
2030 liczba ta może osiągnąć 8 mln rocznie.
Dane z 2000 roku wskazują, że w Polsce palenie
tytoniu było przyczyną około 69 tys. zgonów, z czego
około 43 tys. stanowiły zgony przedwczesne (w wieku
35-69 lat). Szacuje się, że w Polsce pali obecnie 29%
dorosłej populacji, co stanowi około 9 mln ludzi. Wyniki przeprowadzonych w 2007 r. ogólnopolskich badań
ankietowych pokazują, że odsetek codziennie palących
mężczyzn wynosił 34%, zaś kobiet – 23% [2].
Skop-Lewandowska A i wsp. Poziom uzależnienia od nikotyny oraz motywacja do zaprzestania palenia wśród studentek ...
Od połowy lat 90. XX wieku w Polsce prowadzona jest intensywna profilaktyka palenia tytoniu,
realizowana w ramach wprowadzenia w życie ustaw
o ochronie zdrowia przed następstwami palenia tytoniu, zakazu reklamy tytoniu, realizacji celów operacyjnych Narodowego Programu Zdrowia (do roku
2015 zmniejszy się liczba wypalanych papierosów na
poziomie 1-3% rocznie) oraz działań organizacyjnoedukacyjnych kierowanych do dużych grup ludności
[2,3,4]. W efekcie podjętych działań liczba palących
osób uległa obniżeniu (w roku 1982 odsetek palących
dorosłych mężczyzn wynosił 62%, zaś kobiet 30%),
jednak nadal niepokój budzi obserwowana wzrastająca
liczba młodocianych palaczy, a zwłaszcza wzrost liczby
uzależnionych od nikotyny młodych kobiet [3,5].
Niniejsze obserwacje stały się przesłanką do podjęcia
badań, oceniających stopień rozpowszechnienia palenia papierosów wśród akademickiej populacji kobiet.
Skuteczność dotychczasowych działań profilaktycznych wskazuje na potrzebę dalszego kontynuowania oraz wprowadzania intensywnych działań
antynikotynowych, zwłaszcza wśród młodzieży szkolnej i akademickiej. Na szczególną uwagę zasługują
studenci/studentki kierunków medycznych, którzy
(dzięki zdobywanej wszechstronnej wiedzy z zakresu
zdrowia i jego uwarunkowań) powinni wyróżniać się
w środowisku młodzieżowym promowaniem zdrowego stylu życia, a zwłaszcza kreowaniem mody na
niepalenie, albowiem szczególnie na absolwentach kierunków medycznych w ich przyszłej pracy zawodowej
spoczywa obowiązek kształtowania postaw i zachowań
prozdrowotnych społeczeństwa.
Cel badań
Ocena skali rozpowszechnienia palenia papierosów wśród studentek kierunków medycznych oraz
ocena poziomu uzależnienia od nikotyny i motywacji
do zaprzestania palenia u kobiet palących.
Materiał i metody badań
Badaniami objęto 210 studentek z I i IV roku
studiów Collegium Medicum Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie. W zależności od roku studiów
badaną populację podzielono na dwie grupy główne:
I grupa – 111 kobiet z IV roku wydziału lekarskiego
(wiek: 22,4±1,4) i II grupa – 99 kobiet z I roku wydziału lekarskiego oddziału stomatologii i dietetyki
(wiek: 20±1,7 lat). Dane zebrano za pomocą metody
ankietowej z wykorzystaniem standaryzowanych pytań na temat palenia tytoniu własnego autorstwa, zaś
u osób aktualnie palących użyto test uzależnienia od
nikotyny Fagerström’a i test motywacji do rzucenia
palenia Schneider’a. Analizę statystyczną wyników
dokonano w oparciu o pakiet SAS 9.2.
767
Wyniki badań
Ponad połowa ankietowanej populacji studentek
(grupa I: 64,8% i grupa II: 69,7%) deklarowała pełną
abstynencję nikotynową. Około 10% kobiet z obu
grup paliło papierosy w przeszłości. Populację aktualnych palaczek stanowiło odpowiednio: 25,2% kobiet
z grupy I i 19,5% kobiet z grupy II. Większość palących
studentek paliła papierosy okazjonalnie (20% badanych z grupy I i 15,5% z grupy II), a tylko 5% kobiet
z IV i I roku studiów paliło regularnie (NS).
Prawie wszystkie kobiety (96.3% z grupy I i 100%
z grupy II) wypalały mniej niż 15 sztuk papierosów
dziennie. Największą popularnością cieszyły się papierosy z niską (poniżej 0,9 mg) zawartością nikotyny
wypalane przez 85% kobiet z grupy I i 76,47% kobiet
z grupy II. Pozostałe palaczki preferowały papierosy
z wyższą (1,0-1,2 mg) zawartością nikotyny (NS).
Zdecydowanej większości palących kobiet (74%
badanych z grupy I i 88,2% badanych grupy II) najtrudniej byłoby zrezygnować z wypalenia pierwszego
papierosa, niż z każdego następnego w ciągu doby.
Blisko 90% palących studentek z obu grup nie
odczuwało trudności w powstrzymaniu się od palenia w miejscach publicznych. Ponad 70% palaczek
wyraziło opinię, iż przebywa miejscu (uczy się,)
w którym nie pali się tytoniu. 60% palących kobiet
z obu grup pochodzi z rodzin których członkowie nie
palą papierosów(NS).
Aktualnie chęć rzucenia palenia deklarowało
46,2% ankietowanych z grupy I i 64,7% z grupy II
(p=0,02). Wcześniejsze próby walki z nałogiem
podejmowało 50% kobiet z grupy I i 35.3% kobiet
z grupy II (0,05). Zdecydowana większość palących
kobiet (88.5% z grupy I i 94,1% grupy II) deklarowała
świadomość trudności na które mogą być narażone
w okresie abstynencji nikotynowej. 88% kobiet z obu
grup wyraziło opinię, iż wie gdzie i w jaki sposób
szukać pomocy w przypadku wystąpienia trudności
z zachowaniem abstynencji (NS). Na pomoc osób
najbliższych może liczyć 92,3% kobiet z grupy I oraz
73% kobiet grupy II (NS).
Wśród palaczek dominował niski poziom uzależnienia (92,6% uzależnionych z grupy I i 100%
z grupy II) (ryc. 1). U 2/3 uzależnionych od nikotyny
kobiet z IV i I roku studiów wykazano dużą motywację
to zaprzestania palenia tytoniu (NS) (ryc. 2).
Dyskusja
Powszechnie wiadomo, że dym tytoniowy zawiera
około 4000 substancji szkodliwych o działaniu toksycznym, teratogennym, mutagennym i kancerogennym na
organizm człowieka. Skutki zdrowotne palenia tytoniu
obserwowane są nie tylko w postaci zwiększonego
ryzyka rozwoju groźnych schorzeń (choroby układu
sercowo-naczyniowego, oddechowego, nowotwory, skra-
768
Probl Hig Epidemiol 2011, 92(4): 766-769
Poziom uzależnienia
Niski
Średni
Grupa I
Wysoki
Grupa II
0
20
40
60
80
100
[%]
Ryc. 1. Charakterystyka poziomu uzależnienia od nikotyny (według
testu Fagerströma) wśród palących studentek z obu grup
Fig. 1. Characteristics of nicotine dependence (Fagerström’s test) among
smoking female students from both groups
Grupa I
80
Grupa II
70
60
50
[%] 40
30
20
10
0
Obecna
Brak
Ryc. 2. Charakterystyka motywacji do zaprzestania palenia (według
testu Schneidera) wśród palących studentek z obu grup
Fig. 2. Characteristics of motivation to give up smoking (Schneider’s
test) among smoking female students from both groups
cając tym samym długość życia, lecz również są źródłem
licznych dolegliwości o charakterze bólu głowy, gardła,
bólu w klatce piersiowej, duszności, przyspieszonego
bicia serca (obserwowanych w populacji palących studentów z Lublina i Poznania) [6,7]. Ponadto u kobiet
(przyszłych matek) palenie tytoniu niesie ryzyko rozwoju niekorzystnych konsekwencji zdrowotnych dla
potomstwa. Należałoby się spodziewać, że osoby młode
kształcące się na uczelniach medycznych powinny
promować zdrowy styl życia, wolny od nałogów, w tym
uzależnienia od nikotyny. Z prezentowanych badań
wynika, iż aktualne palaczki stanowiły 25,3% badanych
z IV roku studiów i 19,5% z I roku. Wyniki badań studentów z zakresu uzależnienia od nikotyny, pochodzące
z innych uczelni medycznych w kraju wskazują ogólnie
na przewagę palaczy wśród mężczyzn, jednak tendencja
palenia wśród kobiet jest zbliżona do prezentowanych
wyników [3,4,8,9,10,11,12,13]. W naszych, analogicznych badaniach prowadzonych 5 lat wcześniej, obserwowano zbliżoną tendencję w zakresie palenia tytoniu
wśród młodych kobiet (21,3% aktualnych palaczek z IV
roku studiów i 30,7% z I roku) [14].
Niepokojącym zjawiskiem jest zaobserwowana
duża popularność palenia tytoniu przez młode kobiety
okazjonalnie (19,8% badanych z grupy I i 15,5% badanych z grupy II), najczęściej podczas imprez i spotkań
towarzyskich. Podobne zachowania młodzieży akademickiej dotyczące palenia okazjonalnego obserwowali
inni badacze [9,12,13]. Istnieje bowiem duże prawdopodobieństwo, iż w przyszłości część palaczy okazjonalnych zacznie palić regularnie. Najczęstszymi motywami
sięgania po papierosa wymienianymi przez studentów
był stres, przyjemność, nadmiar czasu/nuda [3,4,8].
Prawie połowa palących studentek (46.2% kobiet
z grupy I i 64,7% kobiet z grupy II (p=0,02). deklarowała chęć podjęcia walki z uzależnieniem, wyrażając
równocześnie świadomość trudności na które mogą
być narażone w okresie abstynencji nikotynowej. Zastanawia fakt niechęci do podjęcia walki z nałogiem
przez osoby palące, np. w grupie gdańskich studentów
medycyny, aż 25% palaczy nie wyrażających chęci walki z nałogiem, nie posiadało świadomości szkodliwości
palenia tytoniu dla zdrowia [3].
Zaobserwowany u prawie wszystkich ankietowanych palaczek niski poziom uzależnienia od nikotyny oraz u większości wysoki poziom motywacji do
zaprzestania palenia, pozwala przypuszczać, iż przy
odpowiednim wsparciu przez środowisko naukowobadawcze, kulturowe i rodzinne studentki te staną się
osobami wolnymi od nałogu palenia.
Z analizy przedstawionego materiału oraz przesłanek z badań innych autorów wynika, iż istnieje
potrzeba podjęcia skutecznych działań profilaktycznych ukierunkowanych na problem palenia wśród
studentów kierunków medycznych. Bowiem obniżenie
do minimum liczby palących studentów/studentek,
którzy w przyszłości będą reprezentować środowisko
medyczne, może dać dobry przykład dla pacjentów,
w ramach eliminacji nałogu palenia. Eliminacja lub
ograniczenie nikotynizmu pozwoli na poprawę stanu
zdrowia społeczeństwa, ograniczenie występowania
chorób odtytoniowych oraz zmniejszenie umieralności.
Dla uzyskania takiego efektu, nie może być rozdźwięku
pomiędzy głoszeniem szkodliwości palenia przez środowisko medyczne a postawą czynnego nikotynizmu.
Należy pamiętać, że najlepszym przykładem jest niepalący lekarz – pielęgniarka – dietetyk [3,4,8,12,15].
Podsumowanie
Obserwowany stopień rozpowszechnienia palenia
tytoniu wśród studentek kierunków medycznych
UJCM (19.5% studentów z pierwszego i 25,3%
z czwartego roku studiów) jest niepokojącym zjawiskiem. Za pozytywny aspekt walki z uzależnieniem
można uznać stwierdzony u większości palących studentek niski poziom uzależnienia oraz wysoki poziom
motywacji do zaprzestania palenia.
Skop-Lewandowska A i wsp. Poziom uzależnienia od nikotyny oraz motywacja do zaprzestania palenia wśród studentek ...
769
Piśmiennictwo / References
1. Zatoński W, Przewoźniak K. Tytoń albo zdrowie-przestań
palić. Leczenie z uzależnienia od nikotyny. http://www.lodz.
ptkardio.pl/palenie.html
2. Sprawozdanie z realizacji Programu Ograniczania
Zdrowotnych Następstw Palenia Tytoniu w Polsce w 2009
roku. Ministerstwo Zdrowia, Warszawa 2010.
3. Siemińska A, Jassem JM i wsp. Postawy wobec palenia tytoniu
wśród studentów pierwszego roku medycyny. Pneumonol
Alergol Pol 2006, 74: 377-382.
4. Boratyn-Dubiel L, Binkowska-Bury M, Gugała B.
Rozpowszechnienie palenia tytoniu wśród młodzieży
akademickiej w Polsce. Zdr Publ 2008, 118: 474-478.
5. Kowalska A, Rzeźnicki A, Stelmach W. Rozpowszechnienie
palenia tytoniu wśród młodzieży akademickiej pierwszych
lat studiów. Prz Lek 2009, 66: 694-697.
6. Borzęcki A, Brzeski Z, et al. Tobacco smoking among
adolescents-self reported psych-somatic health. Przegl Lek
2005, 62: 1099-1103.
7. Duda G, Suliburska J. Smoking and tease preferencje and
selected indicator of health of students in Poznań. In actual
examination in Poland. Akademia Medyczna, Poznań
2002.
8. Wójtowicz-Chomicz K, Kowal M i wsp. Analiza uzależnienia
od nikotyny, motywacji do zaprzestania palenia i narażenia
na bierne palenie wśród studentów Akademii Medycznej
w Lublinie. Probl Hig Epidemiol 2008, 89(1): 142-145.
9. Walczak M, Brzeszczańska K, Wawrzyniak A. Studenci I i IV
roku Wydziału Lekarskiego a nikotynizm. Ocena sposobu
uzależnienia i motywacji do zaprzestania palenia. Pol Med
Rodz 2004, 6: 1465-1471.
10. Buławska K, Talaga S, Lubańska-Żądło. Analiza zachowań
zdrowotnych młodzieży studiującej pielęgniarstwo
i fizjoterapię. Zdr Publ 2005, 115: 307-311.
11. Krzych Ł. Analiza stylu życia studentów Śląskiej Akademii
Medycznej. Zdr Publ 2001, 114: 67-70.
12. Batuta-Gabryel H, Kuźnar B, Świerkocki K. Palenie tytoniu
wśród studentów. Now Lek 2000, 69: 640-647.
13. Łaszek A, Nowacka W, Szatko F. Negatywne wzorce zachowań
studentów. Cz. I. Konsumpcja alkoholu i stosowanie
substancji psychoaktywnych. Probl Hig Epidemiol 2011,
92(1): 114-119.
14. Skop-Lewandowska A, Szot W, Kolarzyk E. Ocena
uzależnienia od nikotyny wśród studentów kierunków
medycznych. Probl Hig Epidemiol 2007, 88(4): 437-440.
15. Kowalewska B, Krajewska-Kułak E. Uzależnienie od nikotyny
wśród personelu pielęgniarskiego. Probl Hig Epidemiol 2007,
88(1): 81-85.