Pobierz streszczenie

Streszczenie
Praca przedstawia zagadnienie identyfikacji przestrzennych czynników zagrożeń przestępczością
na szerokim tle przestrzennych aspektów przestępczości. Podstawą koncepcji pracy było założenie,
że skoro czynniki przestrzenne w pewnym zakresie wpływają na występowanie przestępczości, a możliwości oddziaływania na nią poszukuje się między innymi w wykorzystaniu korekt rozwiązań przestrzennych, to przydatne jest dysponowanie narzędziem waloryzacji rozwiązań przestrzeni miejskiej
w tym zakresie.
W związku z tym omówiono zasadnicze aspekty przestrzennego wymiaru przestępczości. Można
do nich zaliczyć takie zagadnienia, jak koncentracja przestępczości w miastach, prawidłowości rozkładu przestrzennego przestępczości i wynikające z nich konsekwencje. Omówiono także główne relacje
przestępczości i przestrzeni, w tym ich wzajemne oddziaływania zarówno w aspekcie kształtowania,
jak i zarządzania przestrzenią. Zwrócono uwagę na zróżnicowane oddziaływanie rozwiązań przestrzeni na warunki zaistnienia różnych przestępstw, a także na rozmaite znaczenie aspektu przestrzennego
na różnych etapach ich przygotowania oraz realizacji.
Rozwiązania przestrzenne współkształtują warunki sytuacyjne, wpływając tym samym na
uwarunkowania zaistnienia przestępstwa. Można w związku z tym także przypisać poszczególnym
kategoriom przestępstw preferowane warunki przestrzenne, które sprzyjają dostępności celów tych
przestępstw oraz wspierają typowe sposoby działania ich sprawców. Analiza relacji przestępczości
i przestrzeni pozwoliła na skategoryzowanie występujących w nich prawidłowości. W efekcie zaproponowano zestawienie uwarunkowań przestrzennych sprzyjających sprawcom poszczególnych rodzajów przestępstw (tab. 1.4.) jako ich swoistych preferencji przestrzennych. Pozwoliło to z kolei usystematyzować przestrzenne składniki kategorii kryminogennej predyspozycji miejsc.
Przeprowadzono krytyczny przegląd głównych teorii i koncepcji wpływania na warunki bezpieczeństwa z wykorzystaniem rozwiązań przestrzennych. Omówiono zasadnicze strategie poprawy
bezpieczeństwa z wykorzystaniem rozwiązań przestrzennych. Przedstawiono instrumenty prawne,
normatywne oraz systemy certyfikacji rozwiązań przestrzennych pod względem ich wpływu na poziom bezpieczeństwa. Omówiono krajowe i zagraniczne doświadczenia związane z kształtowaniem
przestrzeni sprzyjającej eliminowaniu zagrożeń oraz płynące z nich wnioski.
Posłużyło to wyodrębnieniu zasadniczych czynników istotnych dla poszczególnych teorii i koncepcji wpływania na przestępczość za pomocą rozwiązań przestrzennych (tab. 2.2). Większość koncepcji oddziaływania w ten sposób na przestępczość powstała w realiach odmiennych tradycji urbanistycznych oraz architektonicznych (tab. 2.16), w związku z czym nie wszystkie ich elementy mogą
być bezpośrednio przenoszone na grunt polski. Przegląd koncepcji, narzędzi oraz doświadczeń w zakresie kształtowania bezpiecznych przestrzeni pozwolił ponadto na zwrócenie uwagi na takie aspekty oddziaływania czynników przestrzennych, jak względny oraz bezwzględny ich wpływ na poziom
zagrożeń, możliwe relacje synergii oraz konfliktowości rozwiązań, a także kwestia zróżnicowania oraz
pomiaru efektywności przestrzennych środków oddziaływania.
Analiza narzędzi i technik najczęściej wykorzystywanych w toku identyfikacji czynników występowania przestępstw wykazała dominację metod odwołujących się do opinii użytkowników przestrzeni, dotyczących głównie rodzajów i lokalizacji występujących zagrożeń. Są to opinie o dużej dozie
subiektywizmu, a ich punktem odniesienia jest głównie poziom poczucia bezpieczeństwa, a nie faktyczny jego stan. Odwołując się do cech fizycznych przestrzeni jako czynnika pozostającego w relacji
ze zjawiskami przestrzennymi, a także jako środka oddziaływania, dokonano kategoryzacji przestrzen-
259
PRZESTRZENNE ASPEKTY PRZESTĘPCZOŚCI
nych czynników sprzyjających zagrożeniom przestępczością (tab. 3.6-3.10), odnosząc je do elementów
tzw. trójkąta kryminalnego.
W ostatniej części publikacji przedstawiono propozycję modelu postępowania przy identyfikacji
elementów i rozwiązań przestrzeni miejskiej zawierających potencjał sprzyjający zagrożeniom przestępczością. Przy konstrukcji modelu posiłkowano się metodologią wykorzystywaną przy podejściu
procesowym, ułatwiającą precyzyjną i zhierarchizowaną konstrukcję sposobu postępowania. Zaproponowany model wychodzi od typologii elementów i cech przestrzeni, które stwarzają warunki sytuacyjne sprzyjające ogólnie zagrożeniom, lub też określonym ich rodzajom.
Przyjęto podział postępowania na komponent identyfikacji oraz komponent oceny wpływu
zidentyfikowanych czynników (ryc. 6.1). W toku realizacji pierwszego komponentu, na podstawie
skategoryzowanych wcześniej przestrzennych czynników zagrożeń przestępczością, można dokonać
ich identyfikacji z podziałem na czynniki obecności potencjalnych sprawców przestępstw oraz warunków realizacji funkcji ochronnych, a wśród tych ostatnich: czynników strukturalnych oraz miejscowych (ryc. 4.3-4.13, tab. 4.2). Zaproponowano możliwość dokonania profilowania danych wejściowych
z punktu widzenia istotnego w konkretnym przypadku kryterium. Ponadto przewidziano możliwość
selekcji miejsc typowanych do identyfikacji miejscowych czynników kryminogennych, a także hierarchizację zidentyfikowanych czynników. Zbiór zidentyfikowanych czynników może być podstawą
do prac projektowych zmierzających do eliminacji cech przestrzeni potencjalnie sprzyjających zagrożeniom.
W ramach komponentu oceny wpływu zidentyfikowanych czynników przestrzennych przewidziano możliwość ich odniesienia do faktycznie rejestrowanych zdarzeń, a w przypadku braku takich
danych – ocenę wpływu zidentyfikowanych czynników na miejscowe warunki bezpieczeństwa. Efektem końcowym takiej oceny może być określenie kryminogennych predyspozycji obszaru lub poszczególnych z analizowanych miejsc. Może to stanowić podstawę do budowania założeń interwencji
zmierzającej do eliminacji czynników sprzyjających kategoriom zagrożeń zgodnym z tymi predyspozycjami. Interwencja bazująca na danych uzyskanych w efekcie realizacji tej części postępowania
może w bardziej selektywny i związany ze specyfiką miejsca lub terenu sposób uwzględniać czynniki
sprzyjające zagrożeniom.
Na zakończenie rozważono kwestię wskaźników wpływu rozwiązań przestrzennych na poziom
bezpieczeństwa oraz możliwości wkomponowania zaproponowanego modelu postępowania w istniejący porządek prawny oraz proceduralny. Przedstawiono studium przypadku ilustrujące na przykładzie możliwości zastosowania zaproponowanej metody.
260