analiza_efektywnosc_a_bezpieczenstwo

WARSZAWA, 2014
by
UNIJNE CELE W ZAKRESIE
EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ
A BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNE
POLSKI DO 2030 ROKU
MACIEJ BUKOWSKI
ALEKSANDER ŚNIEGOCKI
WARSZAWSKI INSTYTUT STUDIÓW EKONOMICZNYCH
Al. JEROZOLIMSKIE 99/18, 02-001 WARSZAWA
t.: + 48 22 395 50 11 | e.: [email protected]
STRESZCZENIE
Przy utrzymaniu obecnej polityki, która według prognoz Komisji Europejskiej skutkuje poprawą efektywności
energetycznej UE o 20% do 2030 r.:
o
o
o
o
łączne zapotrzebowanie na energię pierwotną Polski wzrośnie w latach 2010-2030 o 15 %, na gaz o 48%,
a na ropę naftową – o 5%,
Polska na trwałe zostanie importerem netto węgla kamiennego, import ropy naftowej wzrośnie o 6%,
a gazu – o ok. 3/4,
nawet potencjalny wzrost wydobycia gazu łupkowego nie będzie w stanie w pełni uniezależnić Polski
od importu błękitnego paliwa,
roczny rachunek za importowaną przez Polskę energię w 2030 r. wyniesie 83 mld PLN (3,2% PKB).
Jeśli cel efektywności energetycznej do 2030 r. zostanie zwiększony do 25%:



zużycie gazu w Polsce w 2030 r. będzie (w porównaniu do utrzymania obecnej polityki) niższe o 8%, ropy
naftowej – o 11%, a węgla – o 5%,
import gazu w 2030 r. zmniejszy się (w porównaniu do utrzymania obecnej polityki) o 9%, ropy naftowej –
o 12%, a węgla kamiennego o 44%,
roczny rachunek za importowaną energię w 2030 r. spadnie (w porównaniu do utrzymania obecnej polityki)
o 10 mld PLN, z czego ok. 3/4 będą stanowiły oszczędności na imporcie ropy naftowej.
Jeśli cel poprawy efektywności energetycznej do 2030 r. zostanie zwiększony do 30%:



zużycie gazu w Polsce w 2030 r. będzie (w porównaniu do utrzymania obecnej polityki) niższe o 14%, ropy
naftowej – o 18%, a węgla – o 14%,
import gazu zmniejszy się w 2030 r. (w porównaniu do utrzymania obecnej polityki) o 17%, a ropy naftowej
– o 19%, Polska nie będzie potrzebowała importu węgla kamiennego,
roczny rachunek za importowaną energię w 2030 r. będzie (w porównaniu do utrzymania obecnej polityki)
niższy o 18 mld PLN, z czego ok. 2/3 będą stanowiły oszczędności na imporcie ropy naftowej.
Oszczędności na zakupie energii przeważą koszty inwestycji w energooszczędne rozwiązania. Do roku 2030 łączne
oszczędności netto wyniosą:


dla celu 25%: 48 mld PLN przy stopie dyskontowej 5% i 7 mld PLN przy stopie dyskontowej 9%,
dla celu 30%: 102 mld PLN przy stopie dyskontowej 5% i 37 mld PLN przy stopie dyskontowej 9%.
EFEKTYWNOŚĆ ENERGETYCZNA – PERSPEKTYWA 2030
Na potrzeby analizy założono, że wszystkie państwa UE będą
musiały równomiernie ograniczyć swoje zapotrzebowanie
na energię pierwotną w 2030 r. względem poziomu
z prognozy Komisji, by sprostać bardziej ambitnemu celowi
na poziomie całej Unii. W przypadku Polski oznacza to
spadek zapotrzebowania na energię ze 117 Mtoe
do 110 Mtoe (cel 25%) lub 103 Mtoe (cel 30%).
Zmniejszenie zapotrzebowania na energię pierwotną będzie
mogło być osiągnięte albo przez podniesienie efektywności
procesu jej przetwarzania na energię finalną, albo poprzez
spadek
zapotrzebowania
na
energię
finalną
w gospodarstwach domowych i firmach.
1
Zapotrzebowanie na energię pierwotną
w Polsce w 2030 r.
140
120
117
110
103
2010
100
Mtoe
Niniejsza analiza poświęcona jest analizie skutków, jakie
niosą dla Polski różne warianty polityki UE w zakresie
poprawy efektywności energetycznej do 2030 r. Według
najnowszych prognoz Komisji Europejskiej (Energy Trends
to 2050), utrzymanie obecnych polityk w tym obszarze
skutkuje osiągnięciem 20% poprawy efektywności
energetycznej dopiero w perspektywie 2030 r. Scenariusz
ten porównano z ustanowieniem przez Unię bardziej
ambitnych celów (25% i 30%) do 2030 r. i powodzeniem
w ich realizacji na poziomie krajowym.
80
60
40
20
0
Obecna polityka
(cel 20%)
Cel efektywności
25%
Cel efektywności
30%
*Mtoe – milion ton oleju ekwiwalentnego
Źródło: obliczenia WISE na podstawie prognoz KE
SKUTKI UTRZYMANIA CELU 20% POPRAWY EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ DO 2030 R.
Zgodnie z prognozami Komisji Europejskiej, kontynuacja obecnych polityk w zakresie poprawy efektywności
energetycznej w skali całej UE nie będzie w stanie całkowicie odwrócić w Polsce trendu wzrostu zapotrzebowania
na nośniki energii pierwotnej. W latach 2010-2030 wzrośnie on o 15%. Proces nadganiania zapóźnień rozwojowych przez
Polskę względem bardziej rozwiniętych państw UE przełoży się bowiem na znacznie większą niż na Zachodzie presję
na wzrost potrzeb energetycznych (zużycie energii w przeliczeniu na mieszkańca jest dziś w Polsce o 1/4 niższe niż w całej
Unii). Wśród paliw kopalnych najszybciej będzie rosło zapotrzebowanie na gaz. Wynika to z oczekiwanego wzrostu
zużycia tego paliwa w przemyśle, energetyce oraz w budynkach wraz ze wzrostem skali produkcji i zamożności
społeczeństwa. Droższy, ale mniej emisyjny i wygodniejszy w użyciu dla wielu odbiorców gaz będzie stopniowo zwiększał
udział w polskim miksie energetycznym kosztem węgla. Zapotrzebowanie na węgiel będzie więc początkowo rosło
wolniej (niż na nośniki energii ogółem), a w perspektywie 2030 r. spadnie o ponad 1/5 względem 2010 r., głównie
za sprawą dywersyfikacji miksu paliwowego w elektroenergetyce i ciepłownictwie oraz podniesieniu sprawności
w elektrowniach węglowych. Komisja Europejska przewiduje również nasycenie się popytu na ropę naftowej w Polsce
w perspektywie 2020 r., co ma wynikać z upowszechniania się bardziej efektywnych paliwowo samochodów i osiągnięcia
poziomu mobilności charakterystycznego dla państw Europy zachodniej.
Wzrost zapotrzebowania na energię pierwotną,
2010-2030 r. - obecne polityki
50%
Krajowy popyt i podaż paliw kopalnych,
2010-2030 r. - obecne polityki
60
48%
Popyt - węgiel
40%
50
Podaż - węgiel
30%
40
15%
Gaz
5%
Ropa naftowa
10%
0%
2010
2015
2020
2025
Mtoe
Węgiel
20%
Popyt - gaz
20
Ogółem
2030
Popyt - ropa naftowa
30
-10%
Podaż - gaz
10
-20%
-21%
Podaż - gaz (z łupkowym)
0
2010
-30%
2015
2020
2025
2030
Podaż - ropa naftowa
Źródło: opracowanie WISE na podstawie prognoz KE
Po stronie podażowej należy się spodziewać kurczenia się potencjału wydobywczego polskiego górnictwa w tempie
przekraczającym spadek popytu na węgiel ze strony gospodarki. Doprowadzi to do pojawienia się trwałej luki, która
będzie musiała zostać zastąpiona importem – Polska zostanie więc na trwałe importerem czarnego paliwa. Wobec
niepewności dotyczącej perspektyw rozwoju krajowego wydobycia gazu łupkowego, w niniejszej analizie jako
podstawowy przyjmuje się scenariusz utrzymania krajowego wydobycia błękitnego paliwa na stałym poziomie w latach
2015-2030 r. Rosnący popyt przy stabilnej podaży krajowej przełoży się na wzrost importu gazu o 3/4 w latach 20102030 r. Warto zauważyć, że nawet w razie znacznego wzrostu krajowego wydobycia za sprawą gazu łupkowego, Polska
nie uzyska pełnej niezależności od importu tego paliwa w roku 2030. Dodatkowe działania z zakresu poprawy
efektywności energetycznej będą więc istotnym sposobem na poprawę bezpieczeństwa energetycznego kraju nawet
w przypadku wysoce niepewnego „boomu łupkowego” w Polsce. Wydobycie ropy naftowej z krajowych złóż pozostanie
o rząd wielkości niższe od krajowego popytu, który będzie w 95% zaspokajany przez import. Łącznie Polska będzie
musiała sprowadzać 48 Mtoe paliw kopalnych, a więc o połowę więcej niż obecnie.
Import paliw kopalnych,
2010-2030 r. - obecne polityki
30
27
26
Koszt importu paliw kopalnych
w 2030 r. – obecne polityki
Import - ropa naftowa
3%
25
20
Mtoe
15
Import - gaz
83
15
10
9
6
5
5
0
2010
-5
Węgiel
21%
2015
2020
2025
mld PLN
Import - gaz
(z wydobyciem
łupkowego)
76%
Import - węgiel
Ropa naftowa
Gaz
2030
-3
Źródło: opracowanie WISE na podstawie prognoz KE
Źródło: obliczenia WISE na podstawie prognoz KE i MAE
2
Zależność od importowanych paliw przekłada się na wysoki rachunek za ich sprowadzenie do kraju. W 2030 r. wyniesie
on 83 mld zł1, co będzie odpowiadało ok. 3,2% PKB. Za ponad 3/4 tej kwoty odpowiada import ropy naftowej, co wynika
z jego dużego wolumenu oraz wysokiej ceny jednostkowej tego paliwa. Porównując koszty importu ropy i gazu, należy
jednak pamiętać o trudnościach dywersyfikacji dostaw błękitnego paliwa, tym poważniejszych, im większe jest na nie
zapotrzebowanie. Drugą istotną kwestią jest duża zmienność cen paliw, szczególnie ropy naftowej. Przykładowo,
w 2012 r., w okresie relatywnie wysokich cen paliw kopalnych, koszt importu gazu i ropy naftowej do Polski kształtował
się na poziomie ok. 80 mld zł, podczas gdy jeszcze w 2010 r. wynosił ok. 50 mld zł. Rosnący wolumen importowanych
paliw kopalnych przy wysokiej zmienności ich cen powoduje szoki odczuwalne w skali całej gospodarki.
ANALIZA OPCJI ALTERNATYWNYCH – CELE 25% I 30%
POPRAWY EFEKTYWNOŚCI ENERGETYCZNEJ
Wdrożenie unijnych celów poprawy efektywności energetycznej w Polsce na poziomie 25% i 30% może nastąpić przez:




zwiększenie skali termomodernizacji budynków i wzrost uzyskiwanych jednostkowych oszczędności energii
cieplnej,
przyspieszenie poprawy efektywności energetycznej sprzętu elektrycznego,
szybsze upowszechnianie się paliwooszczędnych pojazdów (w tym hybrydowych),
szybsze upowszechnianie się najlepszych praktyk w zakresie efektywności energetycznej w przemyśle.
Scenariusze realizacji celu 25% i 30% różnią się skalą oraz tempem wdrażania ww. działań. Oszczędności paliw
w transporcie przekładają się przede wszystkim na ograniczenie zapotrzebowania na ropę naftową. Zmniejszenie zużycia
energii w budynkach i przemyśle dotyczy różnych form energii, w tym również energii elektrycznej i ciepła sieciowego.
Założono, że ograniczenie zużycia energii elektrycznej przekłada się na zmniejszenie zapotrzebowania na węgiel
w elektrowniach, natomiast w przypadku zmniejszenia popytu na ciepło sieciowe przy obliczaniu wpływu na
zapotrzebowanie na nośniki energii pierwotnej uwzględniono przewidywany miks paliw w ciepłowniach
i elektrociepłowniach do 2030 r.
Realizacja bardziej ambitnej polityki poprawy efektywności energetycznej wpływa na istotne obniżenie zapotrzebowania
na paliwa kopalne względem scenariusza utrzymania jedynie obecnych rozwiązań w tym obszarze. Poprawa efektywności
energetycznej spowalnia również spodziewany wzrost popytu na gaz. Następuje spadek zapotrzebowania na ropę
naftową o 6% dla celu 25% i 15% dla celu 30%. Spadek zapotrzebowania na węgiel względem 2010 r. sięga 1/4 dla celu
25% i ok. 1/3 dla celu 30%. W ujęciu bezwzględnym oszczędności ropy naftowej i węgla są znacznie wyższe niż gazu,
co wynika z ich większego udziału w ogóle zużywanej energii w punkcie wyjścia.
Wzrost zapotrzebowania na energię pierwotną,
2010-2030 r., w zależności od celu efektywności
Spadek zużycia paliw kopalnych
względem scenariusza realizacji celu 20% w 2030 r.
0
60%
48%
-1
37%
40%
28%
30%
20%
9%
5%
10%
1%
-3
-2
Gaz
-5
-5
-13%
-21%
-6
-25%
-32%
-40%
Cel 20%
Cel 25%
Węgiel
-3
-3
-4
Ropa naftowa
Ogółem
-6%
-20%
-30%
Gaz
Ropa naftowa
0%
-10%
-1
-2
Węgiel
15%
Mtoe
50%
-6
-7
Cel 30%
Cel 25%
Cel 30%
Źródło: obliczenia własne WISE z wykorzystaniem modelu MEEP
Realizacja bardziej ambitnych celów poprawy efektywności energetycznej wpływa pozytywnie na bezpieczeństwo
energetyczne Polski. Ograniczenie zapotrzebowania na gaz zmniejszy natomiast import tego paliwa o 9% (cel 25%) lub
17% (cel 30%) w 2030 r. Dla ropy naftowej wpływ bardziej ambitnych celów efektywności energetycznej na wolumen
importu jest zbliżony do ogólnego wpływu na zapotrzebowanie na to paliwo, co wynika z marginalnej roli wydobycia
krajowego. W przypadku węgla możliwy jest spadek importu o niemal połowę (cel 25%) względem scenariusza z celem
20%, a nawet powrót Polski do pozycji eksportera netto tego paliwa (cel 30%).
1
Tu i dalej wartości pieniężne podawane są w cenach stałych z 2010 r. Należy pamiętać, że w latach 2010-2030 można oczekiwać wzrostu
gospodarczego podnoszącego produkt o ok. 80-100% względem stanu wyjściowego.
3
Zmiana importu netto paliw kopalnych
względem scenariusza realizacji celu 20% w 2030 r.
Oszczędności na imporcie paliw kopalnych
względem scenariusza realizacji celu 20% w 2030 r.
0%
-9%
-20%
-12%
-17%
-19%
-60%
mld PLN
-40%
-44%
-80%
-100%
-120%
-112%
Cel 25%
Węgiel
20
18
16
14
12
10
8
6
4
2
0
Cel 30%
Gaz
18
3
3
10
1
2
12
7
Cel 25%
Ropa naftowa
Ropa naftowa
Cel 30%
Gaz
Węgiel
Źródło: obliczenia własne WISE z wykorzystaniem modelu MEEP
Mniejsze zapotrzebowanie na importowane paliwa kopalne przyniesie oszczędności, które będą odczuwalne w skali całej
gospodarki. W roku 2030 będzie to 10 mld zł (0,4% PKB) dla celu 25%, a dla celu 30% - 18 mld zł (0,7% PKB) w stosunku
do utrzymania obecnych polityk w zakresie poprawy efektywności energetycznej. Równie istotne będzie ułatwienie
dywersyfikacji dostaw gazu, co znacząco poprawi bezpieczeństwo energetyczne kraju.
Koszty netto
mld PLN
Korzyści netto
Poprawa efektywności energetycznej wymaga zwiększonych
Łączne korzyści netto dodatkowych działań w latach
nakładów inwestycyjnych w różnych sektorach gospodarki.
2015-2030 w zależności od stopy dyskontowej
Jednak wyższy koszt zakupu efektywnych energetycznie
125
urządzeń,
paliwooszczędnych
pojazdów,
lepszych
102
Cel 25%
Cel 30%
100
materiałów budowlanych czy linii produkcyjnych zwraca się
z czasem dzięki oszczędnościom na kosztach energii.
75
48
Szacunki korzyści netto zależą od przyjętej stopy
37
50
dyskontowej – im jest ona wyższa, tym mniej wagi
25
7
przypisujemy przyszłym korzyściom, a więcej dzisiejszym
0
kosztom. Dlatego też odpowiedź na pytanie o opłacalność
działań różni się od przyjętej wartości tego wskaźnika. Dla
-25
stopy na poziomie 9% (typowy koszt finansowania
-50
zewnętrznego dla biznesu poprzez obligacje korporacyjne) i
-75
5% (wartość przyjmowana dla oceny korzyści z inwestycji z
-72 -74
-100
długookresowej perspektywy społecznej) dodatkowe
r=5%
r=9%
r=15%
działania pozwalające na osiągnięcie celów 25% i 30% są
opłacalne. Natomiast przyjmując stopę 15% (odpowiadającą
Źródło: obliczenia własne WISE
znacznej niecierpliwości charakterystycznej dla gospodarstw
z wykorzystaniem modelu MEEP
domowych) uzyskamy negatywną ocenę opłacalności
ekonomicznej ambitnych działań proefektywnościowych. Niecierpliwość gospodarstw domowych w zbilansowaniu
korzyści i kosztów z inwestycji w rozwiązania energooszczędne może tłumaczyć dlaczego gospodarstwa domowe, same
z siebie, nie inwestują w nie powszechnie, mimo, że zwrot z tego typu projektów uzyskiwany w niższych rachunkach za
energię, przekracza zwrot z depozytów w bankach (5%) czy obligacjach korporacyjnych (9%). Biorąc pod uwagę systemowy
charakter wyzwań energetycznych stojących przed Polską i Unią Europejską jako całością, przy ocenie różnych opcji polityki
do 2030 r. wskazane jest przyjmowanie perspektywy długookresowej, premiującej inwestycje poprawiające
bezpieczeństwo energetyczne w perspektywie kolejnych dekad.
WYKORZYSTANE ŹRÓDŁA:
Komisja Europejska, EU Energy, transport and GHG emissions trends to 2050. Reference scenario 2013, Luksemburg 2014.
Międzynarodowa Agencja Energetyczna, World Energy Outlook 2013, Paryż 2013.
Model WISE MEEP (Microfoundations-based Energy and Emissions Projection model) – opracowane przez Warszawski Instytut
Studiów Ekonomicznych narzędzie szacujące łączne zapotrzebowanie gospodarki na energię przy uwzględnieniu wdrożenia
różnych typów technologii poprawiających efektywność wykorzystania zasobów na poziomie sektorowym (m.in. w przemyśle,
transporcie, budynkach mieszkalnych i niemieszkalnych).
4