biologia kl 3

Wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie szkolne
dla klasy III gimnazjum przedmiot: biologia
oparte na „Programie nauczania biologii Puls życia” autorstwa Anny Zdziennickiej
1 godzina tygodniowo
I. Wymagania na poszczególne stopnie szkolne.
Dział
Lp.
programu
Ocena
Dopuszczaj acy
dostateczny
dobry
bardzo dobry
Czym jest genetyka?
Uczeń:
• wymienia cechy gatunkowe i indywidualne podanych organizmów
• wyjaśnia, że jego podobieństwo
do rodziców jest wynikiem dziedziczenia cech
Uczeń:
• definiuje pojęcia „genetyka”
oraz „zmienność organizmów”
• rozpoznaje cechy dziedziczne i niedziedziczne
• omawia zastosowania genetyki w różnych dziedzinach: medycynie, kryminalistyce, rolnictwie, archeologii
• uzasadnia występowanie zmienności wśród ludzi
Uczeń:
Uczeń:
• wskazuje różnice między cechami • dowodzi, że cechy organizmów gatunkowymi a indywidualnymi kształtują się dzięki materiałowi oraz podaje przykłady tych cech
genetycznemu oraz są wynikiem wpływu środowiska
• wyjaśnia, z czego wynika podobieństwo organizmów potomnych do rodzicielskich • wykonuje portfolio ukazujące jego w wypadku rozmnażania płciowego
podobieństwo do dziadków i rodziców
i bezpłciowego
• wymienia źródła cech dziedzicznych
i niedziedzicznych oraz podaje przykłady tych cech
2.
Nośnik informacji genetycznej – DNA
• wskazuje miejsca występowania DNA
• wylicza elementy budujące DNA
• określa rolę DNA jako nośnika informacji genetycznej
• przedstawia budowę nukleotydu
• wymienia nazwy zasad azotowych
• wyjaśnia regułę komplementarności zasad
• definiuje pojęcia: „gen” i „genom”
• przedstawia budowę chromosomu
• definiuje pojęcie „kariotyp”
• omawia proces replikacji
• porównuje budowę DNA z budową RNA
• rozpoznaje na modelu lub ilustracji DNA
i RNA
• wykazuje konieczność związania DNA
przez białka i powstania chromatyny w jądrze komórkowym
• wyjaśnia, z czego wynika komplementarność zasad
• określa różnice między genem a genomem
• przedstawia graficznie regułę
komplementarności zasad azotowych
• wykonuje model DNA
• uzasadnia konieczność zachodzenia procesu replikacji DNA przed podziałem komórki
3.
Przekazywanie materiału genetycznego
• wymienia nazwy poszczególnych podziałów komórkowych
• podaje liczbę chromosomów w komórkach somatycznych i płciowych człowieka
• wskazuje miejsce zachodzenia mitozy i mejozy w organizmie człowieka
• definiuje pojęcia: „chromosomy homologiczne”, „komórki haploidalne”,
„komórki diploidalne”
• szacuje liczbę chromosomów w komórce haploidalnej, znając liczbę chromosomów w diploidalnej komórce danego organizmu
• omawia znaczenie mitozy i mejozy
• omawia przebieg mitozy i mejozy
• omawia różnice między mitozą a mejozą
• wyjaśnia znaczenie rekombinacji genetycznej
• planuje i wykonuje dowolną techniką model podziału komórki
4.
Odczytywanie informacji genetycznej
• wyjaśnia pojęcia: „kod genetyczny”,
„gen”, „kodon”
• omawia znaczenie kodu genetycznego
• omawia budowę kodonu i genu
• wykazuje uniwersalność kodu genetycznego
• omawia biosyntezę białek na podstawie ilustracji
• odczytuje kolejność aminokwasów kodowanych przez dany fragment mRNA z tabeli kodu genetycznego
• interpretuje schemat literowego zapisu kodonu i budowy nici kwasu nukleinowego
• omawia badania Mendla
• zapisuje genotypy homozygoty dominującej i recesywnej oraz heterozygoty
• na schemacie krzyżówki genetycznej rozpoznaje genotyp oraz określa fenotyp rodziców i pokolenia potomnego
• wykonuje krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia jednego genu
• ocenia znaczenie prac Mendla dla rozwoju genetyki
• interpretuje krzyżówki genetyczne, używając określeń „homozygota”,
„heterozygota”, „cecha dominująca”,
„cecha recesywna”
• omawia prawo czystości gamet
• przewiduje cechy osobników potomnych na podstawie prawa czystości gamet
• tworzy krzyżówki genetyczne dotyczące dziedziczenia określonej cechy i przewiduje genotypy oraz fenotypy potomstwa
I. Genetyka
1.
Temat
5.
Dziedziczenie cech
• wskazuje kodon na modelu lub ilustracji
DNA
• rozpoznaje u ludzi cechy dominujące i recesywne
Dział
Lp.
programu
Ocena
Dopuszczaj acy
dostateczny
dobry
bardzo dobry
Dziedziczenie płci u człowieka
Uczeń:
• podaje liczbę chromosomów występujących w komórce diploidalnej człowieka
• rozpoznaje kariogram człowieka
• wskazuje na kariogramie człowieka chromosomy płci
Uczeń:
• wyjaśnia zasadę dziedziczenia płci
• wymienia przykłady chorób dziedzicznych sprzężonych z płcią
• określa cechy chromosomów X i Y
Uczeń:
• wyjaśnia mechanizm ujawniania się cech recesywnych sprzężonych z płcią
• wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu
Uczeń:
• interpretuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia hemofilii oraz daltonizmu
• ocenia znaczenie poznania budowy ludzkiego DNA
7.
Mechanizm dziedziczenia cech u człowieka
• wymienia cztery główne grupy krwi występujące u ludzi
• określa konsekwencje wystąpienia konfliktu serologicznego
• rozpoznaje grupy krwi na podstawie zapisu genotypów osób
• omawia sposób dziedziczenia grup krwi
• omawia sposób dziedziczenia czynnika Rh
• wymienia przykłady cech zależnych od wielu genów oraz od środowiska
• wyjaśnia, w jaki sposób środowisko wpływa na rozwój osobowości
• ustala grupy krwi dzieci, znając grupy krwi ich rodziców
• wykonuje krzyżówkę genetyczną dotyczącą dziedziczenia grup krwi
• określa możliwość wystąpienia konfliktu serologicznego
• ocenia wpływ środowiska na kształtowanie się cech
• przewiduje wpływ prowadzenia określonego trybu życia
na powstawanie chorób genetycznych
8.
Mutacje
• wyjaśnia pojęcie „mutacja”
• wylicza czynniki mutagenne
• uzasadnia, że mutacje są podstawowym czynnikiem zmienności organizmów
• omawia przyczyny wybranych chorób genetycznych
• dowodzi znaczenia mutacji
w przystosowaniu organizmów
do zmieniającego się środowiska
• ocenia znaczenie badań prenatalnych dla człowieka
9.
Ewolucja i jej dowody
• definiuje pojęcie „ewolucja”
• wymienia dowody ewolucji
• wskazuje przykłady narządów szczątkowych w organizmie człowieka
• rozróżnia mutacje genowe i chromosomowe
• omawia skutki wybranych mutacji genowych
• wymienia przykłady chorób człowieka warunkowanych mutacjami genowymi (mukowiscydoza) i chromosomowymi (zespół Downa)
• charakteryzuje wybrane choroby genetyczne
• wymienia przykłady różnych rodzajów skamieniałości
• omawia etapy powstawania skamieniałości
• definiuje pojęcie „relikt”
• wymienia przykłady reliktów
• definiuje pojęcia: „struktury homologiczne”,
„struktury analogiczne”, „konwergencja”
• wymienia przykłady struktur homologicznych i analogicznych
• klasyfikuje dowody ewolucji
• rozpoznaje rodzaje skamieniałości
• rozpoznaje ogniwa pośrednie
• wskazuje u form pośrednich cechy dwóch różnych grup systematycznych
• omawia przykłady potwierdzające jedność budowy i funkcjonowania organizmów
• określa warunki powstawania skamieniałości
• przedstawia w formie graficznej etapy powstawania skamieniałości
• ocenia rolę struktur homologicznych
i analogicznych jako dowodów ewolucji
Mechanizmy ewolucji
• omawia ideę walki o byt
• określa rolę doboru naturalnego
w powstawaniu nowych gatunków
• omawia różnice pomiędzy doborem naturalnym a doborem sztucznym
• ocenia korzyści człowieka z zastosowania doboru sztucznego
• wyjaśnia, w jaki sposób izolacja geograficzna prowadzi do powstawania nowych gatunków
• omawia współczesne spojrzenie na ewolucję – syntetyczną teorię ewolucji
II. Ewolucja życia
I. Genetyka
6.
Temat
10.
• omawia główne założenia teorii ewolucji
Darwina
• definiuje pojęcie „endemit”
• wymienia przykłady endemitów
• wyjaśnia, na czym polega dobór naturalny i dobór sztuczny
• ilustruje przykładami działanie doboru naturalnego i doboru sztucznego
20 Wymagania edukacyjne
Temat
Ocena
Dopuszczaj acy
dostateczny
dobry
bardzo dobry
11.
Pochodzenie człowieka
Uczeń:
• wymienia przykłady organizmów należących do rzędu naczelnych
• określa na przykładzie szympansa różnice pomiędzy człowiekiem a innymi naczelnymi
• wymienia cechy człowieka rozumnego
Uczeń:
• wskazuje na mapie miejsce, w którym rozpoczęła się ewolucja naczelnych
• wymienia cechy człowieka, które pozwalają zaklasyfikować go do poszczególnych jednostek systematycznych
• wskazuje u człowieka cechy wspólne z innymi naczelnymi
Uczeń:
• określa stanowisko systematyczne człowieka
• wymienia czynniki, które miały wpływ na ewolucję człowieka
Uczeń:
• opisuje przebieg ewolucji człowieka
• porównuje różne formy człowiekowatych
12.
Czym zajmuje się
ekologia?
• wyjaśnia, czym zajmuje się ekologia
• wymienia czynniki ograniczające występowanie gatunków w różnych środowiskach
• wskazuje w terenie siedlisko przykładowego gatunku
• definiuje pojęcie „nisza ekologiczna”
• określa wpływ wybranych czynników
środowiska na funkcjonowanie organizmu
• odczytuje z wykresu dane dotyczące zakresu tolerancji
• określa właściwości środowiska wodnego
• porównuje warunki życia w wodzie i na lądzie
• rozróżnia siedlisko i niszę ekologiczną
• omawia na przykładzie wpływ środowiska na wygląd organizmu
• omawia różnice między ekologią
a ochroną przyrody i ochroną środowiska
• interpretuje wykres przedstawiający zakres tolerancji ekologicznej danego gatunku
• planuje doświadczenie sprawdzające wpływ wybranych czynników
na funkcjonowanie organizmu
• wykazuje zależność między cechami środowiska a występującymi w nim organizmami
13.
Cechy populacji
• definiuje pojęcia: „populacja”, „gatunek”
• wymienia cechy populacji
• wymienia czynniki wpływające na liczebność populacji
• wymienia typy rozmieszczenia osobników w populacji
• wymienia przykłady zwierząt żyjących w stadzie
• określa przyczyny migracji
• omawia zmiany liczebności populacji
• ilustruje różne typy rozmieszczenia osobników w populacji i podaje przykłady gatunków rozmieszczonych w dany sposób
• określa wady i zalety różnych typów rozmieszczenia populacji
• charakteryzuje grupy wiekowe w populacjach
• odnajduje w terenie populacje różnych gatunków
• określa wpływ migracji na zagęszczenie i liczebność populacji
• wyjaśnia, jaki jest związek wędrówek zwierząt z porami roku
• opisuje wpływ hierarchii panującej w stadzie na życie poszczególnych jego członków
• odczytuje dane z piramid wieku
• oblicza zagęszczenie populacji, mając dane dotyczące liczebności populacji
i zajmowanej przez nią powierzchni
• przewiduje losy populacji na podstawie jej struktury wiekowej
14.
Konkurencja
• wylicza zależności międzygatunkowe
• definiuje pojęcie „konkurencja”
• wymienia czynniki, o które konkurują organizmy
• klasyfikuje dodatnie i ujemne zależności międzygatunkowe
• opisuje działania, które pozwalają zwyciężać w konkurencji
• omawia przyczyny i skutki konkurencji międzygatunkowej i wewnątrzgatunkowej
• charakteryzuje ujemne zależności wewnątrzgatunkowe
• porównuje konkurencję wewnątrzgatunkową z konkurencją międzygatunkową
• uzasadnia, że konkurencja
jest czynnikiem doboru naturalnego
15.
Roślinożerność
• wymienia przykłady roślinożerców
• określa znaczenia roślinożerców w przyrodzie
• omawia adaptacje roślinożerców do zjadania pokarmu roślinnego
• wyjaśnia, w jaki sposób rośliny
i roślinożercy wzajemnie regulują swoją liczebność
• charakteryzuje sposoby obrony roślin przed zjadaniem
• analizuje wykresy przedstawiające wzajemną regulację liczebności populacji roślin i roślinożerców
III. Ekologia
II. Ewolucja
życia
Dział
Lp.
programu
Dział
Lp.
programu
Ocena
Dopuszczaj acy
dostateczny
dobry
bardzo dobry
Drapieżnictwo
Uczeń:
• wymienia przykłady drapieżników i ich ofiar
• omawia przystosowania organizmów do drapieżnictwa
Uczeń:
• wyjaśnia na wybranych przykładach, na czym polega drapieżnictwo
• wymienia charakterystyczne cechy drapieżnika i jego ofiary
• wymienia przykłady roślin drapieżnych
Uczeń:
• omawia różne strategie polowań stosowanych przez drapieżniki
• opisuje sposoby obrony organizmów przed drapieżnikami
• określa rolę drapieżników w przyrodzie jako regulatorów liczebności ofiar
• omawia przystosowania roślin drapieżnych do zdobywania pokarmu
Uczeń:
• wykazuje zależności między liczebnością populacji drapieżnika
a liczebnością populacji jego ofiary
17.
Pasożytnictwo
• wymienia przykłady pasożytów zewnętrznych i wewnętrznych
• wyjaśnia, na czym polega pasożytnictwo
• klasyfikuje pasożyty na zewnętrzne i wewnętrzne
• wymienia przykłady pasożytnictwa u roślin
• charakteryzuje przystosowania organizmów do pasożytniczego trybu
życia
• wyjaśnia znaczenie pasożytnictwa
w regulacji zagęszczenia populacji ofiar
18.
Nieantagonistyczne zależności między gatunkami
• wylicza nieantagonistyczne zależności międzygatunkowe
• wymienia przykłady oragizmów, które łączy zależność nieantagonistyczna
• określa warunki współpracy między gatunkami
• definiuje pojęcia: „mutualizm”,
„komensalizm”
• omawia budowę korzeni roślin motylkowatych
• omawia różnice między komensalizmem a mutualizmem
• charakteryzuje role grzyba i glonu w plesze porostu
• charakteryzuje relację międzygatunkową między rośliną motylkową a bakteriami brodawkowymi
• określa warunki występowania dodatnich relacji między organizmami różnych gatunków
• ocenia znaczenie bakterii azotowych występujących w glebie
• wyjaśnia znaczenie wiedzy o mikoryzie dla grzybiarzy
19.
Struktura ekosystemu i jego funkcjonowanie
• wymienia pięć przykładowych ekosystemów
• przedstawia składniki biotopu i biocenozy
• rozróżnia ekosystemy sztuczne i naturalne
• wymienia piętra lasu
• wskazuje w terenie biotop i biocenozę
wybranego ekosystemu
• wyjaśnia, na czym polega równowaga dynamiczna ekosystemu
• wskazuje w terenie miejsce zachodzenia sukcesji wtórnej
• wymienia przykłady gatunków żyjących w poszczególnych piętrach lasu
• analizuje zależności między biotopem a biocenozą
• omawia różnice między ekosystemami naturalnymi a sztucznymi
• charakteryzuje przebieg sukcesji pierwotnej i wtórnej
• wykazuje zależność między warunkami, w których powstał dany las a jego strukturą piętrową
• omawia czynniki, które zakłócają równowagę ekosystemu
20.
Materia i energia w ekosystemie
• wymienia nazwy ogniw łańcucha pokarmowego
• przyporządkowuje znane organizmy do poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego
• rysuje schematy prostych łańcuchów pokarmowych w wybranych ekosystemach
• podaje przykład pierwiastka krążącego w ekosystemie
• wyjaśnia przyczyny istnienia łańcuchów pokarmowych
• wskazuje różnice między producentami a konsumentami
• rysuje schemat prostej sieci pokarmowej
• omawia na podstawie ilustracji piramidę
ekologiczną
• wykazuje, że materia krąży w ekosystemie
• wykazuje, że energia przepływa przez ekosystem
• wskazuje nekrofagi jako organizmy przyczyniające się do krążenia materii
• analizuje przykłady powiązań pokarmowych we wskazanym ekosystemie
• charakteryzuje role poszczególnych ogniw łańcucha pokarmowego
• porównuje liczbę organizmów w sieci zależności pokarmowych w ekosystemie naturalnym i sztucznym
• interpretuje zależności między poziomem pokarmowym a biomasą i liczebnością populacji
• planuje i wykonuje model łańcucha lub sieci pokarmowej
• przewiduje skutki, jakie dla ekosystemu miałoby wyginięcie określonego ogniwa we wskazanym łańcuchu pokarmowym
• analizuje informacje przedstawione w formie piramidy ekologicznej
• omawia schemat obiegu węgla w ekosystemie
III. Ekologia
16.
Temat
22 Wymagania edukacyjne
Dział
Lp.
programu
Temat
Ocena
Dopuszczaj acy
dostateczny
dobry
bardzo dobry
Różnorodność biologiczna
Uczeń:
• wylicza czynniki wpływające na stan ekosystemów
• wymienia poziomy różnorodności biologicznej
Uczeń:
• definiuje termin „różnorodność biologiczna”
• wymienia przykłady działalności człowieka przyczyniającej się do spadku różnorodności biologicznej
• wyjaśnia różnice pomiędzy dwoma poziomami różnorodności biologicznej
• uzasadnia konieczność zachowania różnorodności biologicznej
Uczeń:
• wskazuje działalność człowieka jako przyczynę spadku różnorodności biologicznej
• charakteryzuje poziomy różnorodności biologicznej
• porównuje poziomy różnorodności biologicznej
Uczeń:
• przewiduje skutki osuszania obszarów podmokłych
22.
Zanieczyszczenie
i ochrona atmosfery
• wymienia czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery
• wskazuje źródła zanieczyszczenia powietrza w najbliższej okolicy
• podaje przykłady naturalnych i powstałych w wyniku działalności ludzi zanieczyszczeń atmosfery
• omawia wpływ kwaśnych opadów na środowisko
• omawia warunki tworzenia się kwaśnych opadów, dziury ozonowej i smogu
• omawia przyczyny ocieplania się klimatu
• analizuje czynniki wpływające na zanieczyszczenie atmosfery
• klasyfikuje zanieczyszczenia atmosfery na naturalne i powstałe w wyniku działalności ludzi
• wykazuje wpływ spalania surowców naturalnych na stan atmosfery
• wyjaśnia rolę porostów w ocenie czystości powietrza
• przeprowadza badanie stanu powietrza swojej okolicy za pomocą skali porostowej
• dowodzi związku rozwoju gospodarki na świecie z globalnym ociepleniem
• przewiduje skutki globalnego ocieplenia
23.
Wpływ człowieka na stan czystości wód
• wymienia źródła zanieczyszczenia wód słodkich
• wylicza klasy czystości wód
• wymienia przyczyny zanieczyszczeń wód słonych
• podaje metody oczyszczania wód
• omawia sposoby ochrony wód
• charakteryzuje metody oczyszczania ścieków stosowane w nowoczesnych oczyszczalniach
• określa sposób wykorzystania wody w zależności od klasy jej czystości
• wyjaśnia wpływ zakwitów na stan wód
• opisuje metody oczyszczania wód
24.
Zagrożenia i ochrona gleb
• wymienia funkcje gleby w ekosystemie
• wylicza czynniki wpływające na degradację
gleby
• wymienia przykłady czynników prowadzących do wyjałowienia gleby
• wyjaśnia, dlaczego próchnica jest ważnym elementem gleby
• omawia metody rekultywacji gleby
• uzasadnia, że gleba ma duże znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania ekosystemu
• charakteryzuje proces powstawania próchnicy
• omawia czynniki degradujące glebę
• dowodzi, że wypalanie łąk i pól jest szkodliwe dla gleby
• planuje sposoby rekultywacji zdegradowanych gleb w najbliższej okolicy
25.
Ochrona środowiska na co dzień
• rozpoznaje surowce wtórne
• wymienia sposoby unieszkodliwiania odpadów
• przyporządkowuje odpady
do odpowiednich pojemników przeznaczonych do segregacji
• określa czas biodegradacji wskazanego produktu
• wyjaśnia pojęcie „recykling”
• analizuje problem dzikich wysypisk
• uzasadnia konieczność rezygnacji
z toreb foliowych na rzecz opakowań wielokrotnego użytku
• ocenia wpływ różnych metod unieszkodliwiania odpadów na środowisko
• ocenia znaczenie wykorzystywania surowców wtórnych
• prezentuje postawę świadomego konsumenta
• planuje i realizuje projekt edukacyjny dotyczący ochrony środowiska
na co dzień
IV. Człowiek i środowisko
III. Ekologia
21.
• ocenia znaczenie regulacji rzek
• analizuje i komentuje stan czystości rzek w Polsce na podstawie wykresu
• wykazuje związek między zanieczyszczeniem powietrza a zanieczyszczeniem wód gruntowych
II. Ocenę niedostateczną otrzymuje ucznień, który nie opanował materiału w stopniu dopuszczającym.
II. Wymagania dla uczniów ubiegających się o celującą ocenę końcoworoczną:
1.
Uczeń otrzymuje celującą ocenę końcoworoczną, jeżeli opanował materiał w stopniu wykraczającym wymagania na ocenę bardzo dobrą i spełni dwa wymagania:
a) Za zgodą nauczyciela uczeń zdaje test pisemny, obejmujący materiał z całego roku szkolnego. Wymagane jest uzyskanie 80% punktów.
b) samodzielnie przygotuje i zrealizuje pracę badawczą lub projekt o wybranej tematyce z zakresu biologii, zaakceptowanej przez nauczyciela. Praca zostaje przedstawiona w postaci multimedialnej.
2.
Uczeń został finalistą lub laureatem etapu wojewódzkiego konkursu przedmiotowego z biologii.
III. Jeżeli uczeń w połowie opanował wiadomości lub umiejętności wymagane na dany stopień, otrzymuje ocenę o połowę wyższą:
• plus dopuszczający
• plus dostateczny
• plus dobry
• plus bardzo dobry