FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

Transkrypt

ibu
tio
np
roh
This copy is for person
-

se
Wstęp
on
ly -
Konrad Grabiński
dis
tr
Zarządzanie zyskami
jako jeden z kierunków rozwoju pozytywnej
teorii rachunkowości
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
Rachunkowość stanowi szczególną dziedzinę wiedzy i jest definiowana bardzo szeroko oraz wieloaspektowo. Jednym z jej aspektów jest połączenie bogatej praktyki księgowości z częścią badań naukowych, które z kolei stanowią
przyczynek do stanowienia aktów normatywnych i regulacji środowiskowych
rachunkowości. Te trzy elementy: praktyka, prawo i badania naukowe wchodzą w interakcje między sobą, i dlatego można powiedzieć, że rachunkowość
jest również nauką społeczną. Badania naukowe w rachunkowości, których
wynikiem jest wkład w rozwój teorii rachunkowości, skupiają się m.in. na kilku głównych kierunkach podejmowanych w przeszłości i współcześnie:
– poszukiwanie podstawowych założeń rachunkowości, próba zdefiniowania
struktury rachunkowości;
– pomiar w rachunkowości, tj. poszukiwanie i doskonalenie stosowanych metod wyceny;
– identyfikacja i próba pomiaru zjawisk ekonomicznych nieobjętych dotychczas zakresem rachunkowości (np. próba pomiaru kapitału ludzkiego);
– funkcja kontrolna rachunkowości, w szczególności określenie roli badania sprawozdań finansowych przez biegłych rewidentów oraz rozwój metod rewizyjnych;
– analiza zakresu ujawnień w sprawozdaniu finansowym, identyfikacja informacji najbardziej istotnych dla użytkowników sprawozdań finansowych.
Powyższe kierunki można zakwalifikować do tzw. rachunkowości normatywnej, której głównym zadaniem jest dostarczanie organom stanowiącym
regulacje rachunkowości gotowych rozwiązań lub odpowiedzi na najbardziej
Th
This copy is for personal use only - distribution prohibited.
-
-
-
ZESZYTY TEORETYCZNE RACHUNKOWOŚCI, tom 56 (112), Warszawa 2010

Dr Konrad Grabiński, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Katedra Rachunkowości Finansowej, [email protected]
71
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
istotne pytania z punktu widzenia praktyki gospodarczej. Należy zaznaczyć,
że oprócz wymienionych kierunków jest również wiele kierunków i obszarów badań, które dotyczą rachunkowości zarządczej.
Organy stanowiące (np. IASB, FASB) starają się stworzyć takie regulacje
rachunkowości, aby sprawozdania finansowe stanowiące finalny produkt rachunkowości, dostarczały wiarygodnej informacji użytkownikom tych sprawozdań.
Szczególnym obiektem zainteresowania regulatorów są tzw. jednostki zainteresowania publicznego (banki, ubezpieczyciele, spółki giełdowe) funkcjonujące na rynkach kapitałowych. Sprawozdanie finansowe w przypadku tych jednostek stanowi rodzaj łatwo dostępnego dobra publicznego, które użytkownik
może pozyskać po niskich kosztach. Na rynku informacji giełdowych sprawozdanie finansowe jest jednym z wielu ich źródeł i z tego względu musi być
konkurencyjne, atrakcyjne dla odbiorców. Oznacza to, że zawartość sprawozdania finansowego musi spełniać wygórowane oczekiwania rynku, jak
m.in.: wiarygodność, bezstronność, istotność dla podejmowanych decyzji, użyteczność, co jest określone w założeniach koncepcyjnych MSR mianem cech
jakościowych tych sprawozdań. Świadomość rywalizacji z innymi źródłami
informacji jest motorem napędowym dla powyższych kierunków badań rachunkowości normatywnej.
Jednym z bardzo istotnych obszarów badań w teorii rachunkowości jest
tzw. pozytywna teoria rachunkowości, która skupia się na zachowaniu jednostek w istniejącym otoczeniu gospodarczym i prawnym. Badanie zachowania jednostek w rachunkowości jest określane również mianem rachunkowości behawioralnej. W pozytywnej teorii rachunkowości szczególnie prężnie
rozwija się kilka obszarów badawczych (Watts, Zimmerman, 1990, s. 132–135):
 analiza relacji między raportowanymi w sprawozdaniach finansowych
wielkościami a zmianami cen akcji spółek giełdowych (czy też inaczej:
reakcji cen akcji na informacje zawarte w sprawozdaniach finansowych);
 badanie wyborów dokonywanych w polityce rachunkowości w relacji do
kosztów związanych z teorią agencji (Hendriksen, van Breda, 2002, s. 223),
gdzie początkowo badaniu podlegały pojedyncze wybory w polityce rachunkowości (np. wybór metody wyceny zapasów), a później szerszy zestaw wyborów;
 zarządzanie zyskami, stanowiące rozwinięcie i uzupełnienie poprzednich
nurtów badań pozytywnej teorii rachunkowości1.
W artykule zostały postawione dwa cele: (1) określenie i zdefiniowanie pojęcia zarządzania zyskami oraz (2) weryfikacja hipotezy: czy można ograniczyć
zjawisko zarządzania zyskami przez bardziej rygorystyczne regulacje rachun-
1 W literaturze polskiej można również spotkać się z pojęciami malowania zysków, czy też kształtowania zysków, jednak w artykule będzie stosowane pojęcie:
zarządzania zyskami.
72
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
lu
se
1. Cele sprawozdawczości finansowej
według założeń koncepcyjnych MSR
is c
op
y is
for
pe
rso
na
Obecnie na świecie funkcjonują dwa główne ośrodki standaryzacji zasad
rachunkowości: FASB (Financial Accounting Standard Board), kojarzona ze
Stanami Zjednoczonymi, oraz IASB (International Accounting Standard
Board). Do niedawna można było mówić o pewnej rywalizacji między radami
FASB i IASB. Od kilku lat jednak można obserwować proces konwergencji,
czyli zbliżania się stanowisk obu ośrodków oraz podejmowanie wspólnych
projektów w zakresie stanowienia standardów sprawozdawczości finansowej.
Rada IASB, której głównym zadaniem jest opracowanie Międzynarodowych
Standardów Sprawozdawczości Finansowej (wcześniej był stosowany termin: Międzynarodowe Standardy Rachunkowości), opracowała tzw. Założenia koncepcyjne, które można określić konstytucją sprawozdawczości finansowej. Założenia koncepcyjne określają główne cele sprawozdawczości finansowej, podstawowe definicje oraz inne pojęcia kluczowe dla zrozumienia
regulacji zawartych w poszczególnych standardach.
W ramach Założeń koncepcyjnych zostały zdefiniowane główne cele sprawozdawczości finansowej, do których zostały zaliczone (Międzynarodowe
Standardy Sprawozdawczości Finansowej, 2007, s. 49–50):
1) dostarczanie informacji o sytuacji finansowej, wynikach działalności oraz
zmianach sytuacji finansowej jednostki, potrzebne dla szerokiego kręgu
użytkowników przy podejmowaniu decyzji gospodarczych;
2) sprawozdania finansowe ilustrują także sposób, w jaki kierownictwo jednostki zarządza nią i ochrania majątek oraz podkreślają odpowiedzialność kierownictwa za powierzone zasoby;
Th
-
kowości. Hipoteza zostanie zweryfikowana na podstawie badań literaturowych.
Punktem wyjścia i podstawowym założeniem koncepcji zarządzania zyskami w pozytywnej teorii rachunkowości, jak również przedstawionych w dalszej
części rozważań, jest teoria agencji (Hendriksen, van Breda, 2002, s. 223).
Zasadniczą rolę będzie zatem odgrywał rozdział funkcji właścicielskich i zarządczych oraz relacje między właścicielami (akcjonariuszami) jednostki
(przedsiębiorstwa) a zarządem jednostki (kierownictwem). Istotnym kryterium oceny zjawiska zarządzania zyskami będzie wartość przedsiębiorstwa
dla akcjonariuszy w dłuższym horyzoncie czasowym. W pewnym sensie hipoteza badawcza może zatem być rozumiana również następująco: czy bardziej restrykcyjne regulacje rachunkowości są w interesie właścicieli kapitału (akcjonariuszy).
73
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
Sektory
Komunikacja, informatyka (sprzęt), półprzewodniki, usługi finansowe, służba zdrowia, artykuły spożywcze
Przemysł paliwowy, zarządzanie nieruchomościami
w służbie zdrowia, telekomunikacja
Przemysł chemiczny, metalowy, drzewny i papierniczy
Przemysł lotniczy (przychód na pasażera na jedną
milę, koszt na jedno miejsce), budownictwo mieszkaniowe, gastronomia
y is
Zyski netto
for
Miary zyskowności
pe
Tabela 1. Istotne księgowe miary zyskowności w podziale na sektor
is c
op
Zysk/strata na działalności
operacyjnej (EBIT)
Przepływy pieniężne z działalności operacyjnej
Inne miary
Źródło: opracowanie na podstawie Ronen, Yaari (2008, s. 6–7) za: Beneish (2001, s. 3).
Th
-
3) sprawozdania te są podstawą dla oceny zdolności do wypracowywania
środków pieniężnych i ich ekwiwalentów przez jednostkę oraz oceny terminów i pewności ich wypracowywania.
Powyższe cele są realizowane poprzez adresowanie sprawozdań finansowych do szerokiej grupy odbiorców, którymi są: inwestorzy (akcjonariusze),
pracownicy, kredytodawcy, dostawcy, wierzyciele, klienci, rządy i agencje rządowe (organy podatkowe). Szczególne znaczenie dla organów stanowiących
regulacje rachunkowości ma grupa inwestorów (akcjonariuszy). Można stwierdzić, że cel pierwszy wiąże się z funkcją informacyjną, cel drugi umożliwia
rozliczenie się kierownictwa z właścicielami jednostki, natomiast ostatni, trzeci cel, wiąże się z analityczną funkcją rachunkowości, a w szczególności umożliwia określanie (wycenę) wartości ekonomicznej jednostki za pomocą metod
dochodowych i majątkowych.
Zawarte w sprawozdaniu finansowym dane pozwalają użytkownikom na
szacowanie przyszłych przepływów pieniężnych generowanych przez jednostkę, które są następnie wykorzystywane do wyceny wartości przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy za pomocą metod dochodowych. Przyjmuje się, że
dane finansowe mają tzw. wartość predykcyjną, co oznacza, że na ich podstawie można przewidywać, z pewnym akceptowalnym prawdopodobieństwem,
przyszłe przepływy pieniężne. Wyniki badań naukowych (Healey, Wahlen,
1999), oraz opinii służb finansowo-księgowych (Graham, Harvey, Rajgopal,
2005) wskazują, że zasadniczo większą wartość predykcyjną mają wyniki
memoriałowe niż wyniki kasowe, chociaż jest to zróżnicowane i uzależnione
głównie od przynależności do danego sektora (zob. tabela 1).
Wartości szczególnie istotnych kategorii sprawozdawczych: zysku netto,
zysku/straty na działalności operacyjnej (EBIT), przepływów pieniężnych
74
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
2. Próba określenia definicji zarządzania zyskami
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
se
Rozdział funkcji zarządczych od funkcji właścicielskich, który jest szczególnie widoczny w spółkach giełdowych, prowadzi często do konfliktu interesów na linii zarząd – akcjonariusze. Zarząd, wykonując powierzone funkcje, działa w interesie osobistym i osiąga korzyści kosztem właścicieli, które
są określane mianem kosztów agencji. W teorii rachunkowości i finansów
w odniesieniu do tego konfliktu została sformułowana tzw. teoria agencji
(Hendriksen, van Breda, 2002, s. 223). Jest to również problem nadzoru
właścicielskiego: w jaki sposób pełnić funkcje właścicielskie, aby uzyskać
jak największe korzyści w postaci przyrostu kapitału. Jednym z głównych
narzędzi nadzoru właścicielskiego jest obowiązek sporządzania sprawozdania finansowego badanego przez biegłego rewidenta. Akt badania jest formą weryfikacji i uwiarygodnienia sprawozdania finansowego sporządzonego pod kontrolą zarządu przed właścicielami spółki – akcjonariuszami.
Biorąc pod uwagę powyższy kontekst, nie budzi zdziwienia, że zarząd jednostki, chcąc osiągnąć osobiste korzyści wynikające z kontraktów menedżerskich, jest zmotywowany aby wpływać na kształtowanie kluczowych wartości w sprawozdaniu finansowym. Zjawisko takie jest określane mianem zarządzania zyskami. W literaturze polskiej w odniesieniu do tego terminu funkcjonują również inne terminy: malowanie zysków (Wójtowicz 2005, s. 723) oraz
kształtowanie zysków (Wójtowicz 2007, s. 623).
W literaturze można znaleźć wiele definicji próbujących określić pojęcie
zarządzania zyskami.
 Zarządzanie zyskami oznacza możliwość uznaniowego podejścia do niektórych obszarów w sprawozdawczości finansowej, co umożliwia zarządowi
jednostki ujawnienie i przekazanie inwestorom i akcjonariuszom ich własnych oczekiwań co do kształtowania się przyszłych wyników jednostki
(Ronen,Yaari, 2008, s. 26, za: Beneish, 2001, s. 3).
 Nacisk na zwiększoną przejrzystość w sprawozdaniu finansowym i nadzorze właścicielskim służy interesom akcjonariuszy tylko do pewnego punktu, powyżej którego ujawnienie zbyt wielu tajemnic jednostki może być
niekorzystne dla jednostki i jej właścicieli (Arya i in., 2003, s. 111). Za-
Th
-
z działalności operacyjnej lub innych miar wyrażonych np. za pomocą wskaźników finansowych, stanowią bardzo często element kontraktów menedżerskich i są podstawą do określenia wysokości wynagrodzenia zarządu jednostki.
Można zatem stwierdzić, że osiągane przez jednostkę wyniki finansowe, publikowane w sprawozdaniach finansowych, stanowią podstawę do oceny realizacji kontraktów menedżerskich i często decydują o wysokości wynagrodzenia zarządu.
75
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
rządzanie zyskami przejawia się w momencie, kiedy zarząd uznaniowo podchodzi do kształtowania sprawozdań finansowych, czego efektem może
być zwiększanie wartości jednostki lub działanie oportunistyczne (Watts,
Zimmerman, 1990, za: Fields i in., 2001, s. 260).
 Zarządzanie zyskami jest określane jako wybór dokonany przy formułowaniu polityki rachunkowości, aby osiągnąć pożądane efekty w sprawozdaniu finansowym (Scott, 2003, s.369).
 Zarządzanie zyskami to praktyka osiągania pożądanych wartości w sprawozdaniu finansowym zamiast uzyskiwania raportowanych wartości księgowych poprzez neutralne i bezstronne wykonywanie procedur sprawozdawczych bez względu na oczekiwania analityków i innych uczestników rynku (Miller, Bahnson, 2002, s. 184).
 Zarządzanie zyskami przejawia się w momencie, kiedy zarząd stosuje
w sprawozdawczości finansowej osąd i oszacowania w ten sposób, aby
wprowadzić w błąd użytkowników sprawozdań finansowych w zakresie
przedstawienia rzeczywistego obrazu jednostki gospodarczej lub (oraz)
wpłynąć na wynikające z umów menedżerskich wynagrodzenia dla zarządu,
które są uzależnione od raportowanych wielkości księgowych (Healey,
Wahlen, 1999).
Powyższe definicje wskazują na kilka kluczowych aspektów zjawiska określanego zarządzania zyskami, do których można zaliczyć następujące elementy:
– istnieją w sprawozdawczości finansowej obszary podlegające uznaniowości; z reguły dotyczą one stosowania profesjonalnego osądu i oszacowań,
które umożliwiają w pewnym zakresie kształtowanie przez zarząd jednostki kluczowych wartości księgowych i wpływanie na ich poziom;
– konieczność stosowania profesjonalnego osądu i oszacowań w sprawozdawczości finansowej może być, w zależności od uznania zarządu jednostki,
wykorzystywane na dwa sposoby: (1) w celu przekazania wewnętrznych informacji posiadanych przez zarząd, co zwiększa tym samym jakość sprawozdania finansowego, lub (2) w celu przekazania informacji nieprawdziwych i wprowadzenie w błąd użytkowników sprawozdań finansowych;
– zarząd jednostki jest motywowany poprzez zawarte kontrakty menedżerskie do wpływania na poziom wartości pozycji księgowych w tym kierunku, aby uzyskać zapisane w kontrakcie menedżerskim osobiste korzyści
uzależnione od osiągnięcia określonych celów, wyrażonych w raportowanych wielkościach sprawozdawczych;
– zarządzanie zyskami może się również przejawiać w zmniejszaniu (lub
zwiększaniu) transparentności sprawozdania finansowego;
– zarząd jednostki, poprzez stosowanie zarządzania zyskami, może wpływać
na zachowanie użytkowników sprawozdań finansowych; w rezultacie zarządzanie zyskami może być oceniane pozytywnie, kiedy w długim horyzoncie czasowym korzystnie wpływa na wartość przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy, lub może być oceniane negatywnie, wtedy jest określane mianem działania oportunistycznego.
76
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
W większości przypadków zarządzanie zyskami dotyczy sytuacji, w których zarząd, poruszając się w granicach prawa, stara się wykorzystać możliwości w zakresie wyboru, jakie daje polityka rachunkowości do kształtowania kluczowych pozycji sprawozdawczych. Z reguły zarządzanie zyskami
jest nakierowane na:
 zwiększanie zysku, zwłaszcza kiedy rzeczywisty wynik finansowy jest bliski
zeru;
 zmniejszanie zysku, w przypadku gdy jednostka osiąga nadspodziewanie
wysokie wyniki (wówczas jest często wykorzystywany test na utratę wartości);
 pogłębianie strat (zwane również dużą kąpielą), w celu utworzenia rezerw,
które w kolejnym okresie pozwolą osiągnąć dodatni wynik finansowy.
Głównym kryterium oceny zjawiska zarządzania zyskami jest wpływ na
długookresową wartość przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy.
Zarządzanie zyskami maksymalizujące wartość przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy jest określane jako działanie ekonomicznie efektywne, natomiast
naruszające wartość przedsiębiorstwa – mianem działania oportunistycznego.
Z punktu widzenia zasad rachunkowości, celowe manipulowanie zyskami
wprowadzające w błąd użytkowników, należy uznać za działanie naganne.
W literaturze spotyka się często pojęcie oportunizmu, związane z teorią
agencji, dotyczące sfery ujawniania informacji w sprawozdaniach finansowych. Pojęcie to jest stosowane w odniesieniu do zachowania zarządu spółek
i charakteryzowane następująco (Kreps, 1990): jest to sytuacja, w której jedna
strona (np. zarząd jednostki) odmawia ujawnienia prawdziwej informacji drugiej stronie (np. akcjonariuszom) wyrażającej zapotrzebowanie na tę informację. Oportunizm może przejawiać się w braku prawdomówności, przeinaczaniu faktów, czy też w przedstawianiu fałszywego obrazu w celu osiągnięcia
osobistych korzyści jednej ze stron (np. zarządu jednostki). Należy jednak
zaznaczyć, że nie każde działanie zarządu motywowane osiągnięciem korzyści
osobistych można zakwalifikować jako działanie oportunistyczne.
Na podstawie analizy definicji trzeba stwierdzić, że zarządzanie zyskami
może występować w trzech podstawowych odmianach znaczeniowych lub – inaczej mówiąc – podejściach (Ronen, Yaari, 2008, s. 25–26, za: Beneish, 2001):
1) pozytywne (białe) – zarządzanie zyskami wykorzystuje możliwości, jakie
dostarczają regulacje rachunkowości w celu zasygnalizowania i przekazania użytkownikom sprawozdań finansowych informacji będących w posiadaniu zarządu, zwłaszcza dotyczących przyszłych przepływów pieniężnych;
2) neutralne (szare) – obszary uznaniowe (osądy oraz oszacowania) w sprawozdawczości finansowej są wykorzystywane w celu zwiększenia osobistych korzyści zarządu i jednocześnie zwiększenia wartości przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy;
3) negatywne (czarne) – jest to praktyka stosowania sztuczek księgowych,
które zmniejszają przejrzystość sprawozdania finansowego oraz wprowa77
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
3. Regulacje rachunkowości a próba
ograniczenia raportowania zysków
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
Spełnienie kryteriów, definiowanych w Założeniach koncepcyjnych jako cechy jakościowe, czyli m.in. zrozumiałość, przydatność, wiarygodność i porównywalność, powinny prowadzić do większej użyteczności sprawozdania
finansowego. Z punktu widzenia rynku bardziej użyteczna jest informacja,
która ma większe właściwości predykcyjne. Z tego m.in. względu jest zalecany w sprawozdawczości finansowej podział zysku na część stałą (np. zysk
z działalności kontynuowanej, zysk z działalności operacyjnej itd.) oraz część
nadzwyczajną (np. zysk z działalności zaniechanej). Przy założeniu, że zarząd jednostki stara się działać w interesie właścicieli, do zarządzania zyskami w sprawozdaniach kwartalnych i rocznych można podchodzić następująco:
1) można, postępując bezstronnie i neutralnie, ustalać i ujawniać zyski księgowe przekazując tym samym informacje na temat wyników ekonomiczno-finansowych dotyczących krótkiego okresu;
2) można, uwzględniając osąd oraz posiadane przez zarząd informacje, które
nie zostały jeszcze ujawnione w innych miejscach w sprawozdaniu finansowym, dokonać korekt księgowych mających charakter zarządzania zyskami (w granicach prawa), sygnalizując tym samym akcjonariuszom informacje na temat długookresowej wartości jednostki.
Z punktu widzenia użyteczności sprawozdania finansowego korzystniejsze
wydaje się podejście drugie, czyli sygnalizowanie długookresowej wartości
przedsiębiorstwa. Należy zaznaczyć, że podejście to zakłada zaufanie do osądu
kierownictwa jednostki. Jednym ze sposobów mierzenia użyteczności, czy też
szerzej – jakości sprawozdania finansowego, jest powiązanie raportowanych
wielkości finansowych z ceną akcji danej jednostki na rynku kapitałowym.
Th
-
dzają w błąd użytkowników sprawozdań finansowych, co w dłuższym okresie skutkuje zmniejszeniem wartości przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy.
Ostatecznie można przyjąć, zgodnie z definicją sformułowaną przez J. Ronen’a i V. Yaari’ego (2008, s. 26), że zarządzanie zyskami można zdefiniować
jako sytuację w której zarząd wykorzystuje uznaniowe obszary (osąd, oszacowania oraz możliwości wyboru) w sprawozdawczości finansowej w celu
wprowadzenia w błąd użytkowników sprawozdań finansowych co do rzeczywistych wyników ekonomicznych osiągniętych przez jednostkę, lub aby uzyskać
osobiste korzyści poprzez wpływ na własne wynagrodzenia wynikające z zawartych kontraktów menedżerskich, co z kolei jest uzależnione od raportowanych wielkości finansowych.
78
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
lu
na
rso
pe
for
y is
op
is c
Th
-
Zarządzanie zyskami jest powszechnie postrzegane negatywnie i często
utożsamiane z manipulacją danymi księgowymi. Organy stanowiące standardy rachunkowości, w celu ograniczenia możliwości zarządzania zyskami,
starają się w sprawozdawczości finansowej eliminować możliwości podejścia
uznaniowego, ograniczyć swobodę wyboru i wpływu profesjonalnego osądu
głównie poprzez wprowadzanie bardziej restrykcyjnych regulacji (standardów) rachunkowości. Było to np. widoczne w 2003 r., kiedy Rada Międzynarodowych Standardów Rachunkowości w ramach tzw. projektu ulepszeń
usunęła w kilku standardach tzw. podejście alternatywne (Ewert, Wagenhofer, 2005, s. 1101).
Badania zjawiska zarządzania zyskami z perspektywy restrykcyjności
standardów rachunkowości wykazały (Schipper, 2003), że bardziej restrykcyjne regulacje rachunkowości ograniczają księgowe zarządzanie zyskami, ale
też zwiększają rzeczywiste zarządzanie zyskami. Istotne jest tutaj rozróżnienie między księgowym a rzeczywistym zarządzaniem zyskami. Jeśli chodzi
o zarządzanie księgowe, jest ono identyczne z pojęciem, które zostało wprowadzone we wcześniejszej części artykułu. Rzeczywiste natomiast zarządzanie
zyskami oznacza posiadanie przez zarząd jednostki wpływu na rzeczywistość gospodarczą, aby na przykład:
 rejestracja operacji gospodarczych następowała i tym samym była ujmowana w okresach obrachunkowych wybranych uznaniowo przez zarząd
tak, by otrzymać pożądane przez zarząd efekty w sprawozdaniu finansowym; może to np. dotyczyć wyboru terminu podpisania ważnej umowy
handlowej i związanego z tym wystawienia faktury sprzedaży lub podpisania umowy kredytowej z bankiem;
 rzeczywiste zarządzanie zyskami może również oznaczać odstępowanie
przez zarząd od optymalnego planu działania, co powoduje powstawanie
kosztów dla jednostki (bardziej w rozumieniu kosztów utraconych możliwości, czy też kosztu alternatywnego, w tym momencie utożsamianych
z kosztami związanymi z teorią agencji).
Badania R. Ewerta i A. Wagenhofera (2005, s. 1115) wskazują, że bardziej restrykcyjne regulacje rachunkowości ograniczają księgowe zarządzanie zyskami, podnosząc jednocześnie ich jakość, rozumianą jako mniejsza
zmienność i większe powiązanie z cenami akcji na rynkach kapitałowych.
Równocześnie ograniczenie księgowego zarządzania zyskami powoduje zwiększenie aktywności zarządów w kierunku rzeczywistego zarządzania zyskami, co oznacza zwiększenie kosztów dla jednostki i negatywny wpływ na
wartość przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy.
Ponadto stwierdzono, że zwiększenie rygorystyczności regulacji sprawozdawczości finansowej może spowodować, że łączne zarządzanie zyskami w wymiarze księgowym i rzeczywistym może być wyższe niż w przypadku bardziej liberalnych regulacji. „Restrykcyjność” regulacji rachunkowości powinna
więc być ustalana na poziomie optymalnym z punktu widzenia minimalizacji łącznych kosztów zarządzania zyskami w wymiarze księgowym i rzeczywistym.
79
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
se
is c
op
y is
for
pe
rso
na
lu
Zarządzanie zyskami jest bardzo dynamicznie rozwijającym się obszarem
pozytywnej teorii rachunkowości. Jak dotychczas, ocena zarządzania zyskami
w literaturze przedmiotu nie jest jednoznaczna. Zasadniczo można się spotkać z opinią negatywną, a ograniczanie zarządzania zyskami jest traktowane za równoznaczne z podwyższaniem jakości sprawozdań finansowych
(Barth, Landsman, Lang, 2007, s. 469). Równocześnie można się spotkać
z opiniami odmiennymi (Ewert, Wagenhofer, 2005).
W pewnym aspekcie obszaru badań w pozytywnej teorii rachunkowości zarządzanie zyskami można uznać za jedną z podstawowych miar oceny jakości sprawozdań finansowych. Na przykład, w badaniach przeprowadzonych
przez M. Bartha i in. (2008, s. 496), dotyczących jakości sprawozdań finansowych, jako główne kryterium oceny jakości sprawozdań finansowych został przyjęty poziom zarządzania zyskami. Badania dotyczyły 21 krajów (w
tym również Polski), w których w latach 1994–2003 zanalizowano jakość
sprawozdań finansowych przed i po zastosowaniu Międzynarodowych Standardów Rachunkowości. Wyniki wskazały, że przejście w sprawozdawczości
finansowej z wcześniej stosowanych zasad rachunkowości na Międzynarodowe
Standardy Rachunkowości (w Polsce badanie dotyczyło małej grupy spółek
giełdowych) podwyższyło jakość sprawozdań finansowych oraz m.in. ograniczyło księgowe zarządzanie zyskami.
Th
-
Podsumowanie
-
Na podstawie przytoczonych wyników badań, nie wykazuje się pozytywnej
weryfikacji hipotezy: czy można ograniczyć zjawisko zarządzania zyskami
poprzez bardziej rygorystyczne regulacje rachunkowości. Dla organów regulacyjnych (IASB i FASB) powstaje zatem problem, na jakim poziomie ustalić
rygorystyczność/liberalność regulacji rachunkowości, aby uzyskać jak najlepsze efekty. Czy ostatecznym kryterium oceny powinna być jakość sprawozdań finansowych (czyli bardziej rygorystyczne regulacje), czy też efektywność systemu nadzoru właścicielskiego i interes akcjonariuszy (przyjęcie
pewnego poziomu liberalizmu). W literaturze można spotkać się z poglądem
(Watts, Zimmerman, 1990), że pewien poziom uznaniowości w sprawozdawczości finansowej umożliwia zarządowi jednostki zachęcanie (m.in. pracowników) do efektywniejszego działania i w ten sposób przyczyniać się do
wzrostu wartości przedsiębiorstwa dla akcjonariuszy.
80
ibu
tio
np
roh
Arya A., Glover J., Sunder S. (2003), Are unmanaged earnings always better for
shareholders ? „Accounting Horizons”, No. 17/2003.
dis
tr
Barth M., Landsman W., Lang M. (2008), International Accounting Standards and
Accounting Quality, „Journal of Accounting Research”, vol. 46, No. 3, June.
Beneish M.D. (2001), Earnings management: A perspective, „Managerial Finance”,
No. 27/12 (December).
on
ly -
Ewert R., Wagenhofer A. (2005), Economic Effects of Tightening Accounting
Standards to Restrict Earnings Management, „The Accounting Review”, Vol. 80
No. 4, s. 1101–1124.
Fields T.D., Lys T.Z., Vincent L. (2001), Empirical research on accounting choice,
„Journal of Accounting and Economics”, No. 31 s. 260.
Graham J., Harvey C., Rajgopal S. (2005), The Economic Implications of Corporate
Financial Reporting, „Journal of Accounting and Economics”, No. 40, s. 3–73.
lu
se
Healey P., Wahlen J. (1999), A Review of the Earnings Management Literature and Its
Implications for Standard Setting, „Accounting Horizons” No. 13/4, s. 365–383.
na
Hendriksen E.A., van Breda, M.F. (2002), Teoria rachunkowości, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2002.
Kreps D.E. (1990), Game Theory and Economic Modeling, „Clarendon Lectures in
Economics”, Oxford: Clarendon Press, s. 745.
pe
rso
Międzynarodowe Standardy Sprawozdawczości Finansowej (2007), tom I, Stowarzyszenie Księgowych w Polsce oraz International Accounting Standards Board,
Warszawa.
Miller P., Bahnson P. (2002), Quality Financial Reporting, New York, McGrawHill, s. 184.
for
Schipper K. (2003), Principles-based accounting standards, „Accounting Horizons”,
March, s. 61–72.
y is
Scott W.R. (2003), Financial Accounting Theory, 3th Edition, New Jersey, Prentice
Hall, s. 369.
op
Watts R.L., Zimmerman J.L. (1990), Positive accounting theory: A ten year perspective, „The Accounting Review”, No. 65/1, s. 703–718.
is c
Wójtowicz P. (2005), O malowaniu zysków na polskim rynku kapitałowym, [w:]
Sprawozdawczość i rewizja finansowa w procesie poprawy bezpieczeństwa obrotu gospodarczego, praca zbiorowa pod red. B. Micherdy, Akademia Ekonomiczna
w Krakowie, Kraków.
Th
Wójtowicz P. (2007), Kształtowanie zysków w celu unikania strat a relacja agencji
między właścicielem i zarządzającym, [w:] Sprawozdawczość i rewizja finansowa w kształtowaniu wiarygodności informacji ekonomicznej, Uniwersytet Ekonomiczny w Krakowie, Kraków.
-
-
-
-
Literatura
81
ibu
tio
np
roh
dis
tr
on
ly -
-
Artykuł prezentuje pojęcia i badania dotyczące zarządzania zyskami w sprawozdawczości finansowej. Zarządzanie zyskami zostało zaliczone do pozytywnej
teorii rachunkowości i przedstawione na tle celów i cech jakościowych sprawozdań
finansowych. Określono również najczęściej stosowane kategorie sprawozdawcze
stanowiące przedmiot zarządzania zyskami. Została też postawiona hipoteza badawcza: czy bardziej restrykcyjne regulacje sprawozdawczości finansowej są w stanie ograniczyć zjawisko zarządzania zyskami.
W głównej części artykułu przytoczono stosowane w literaturze przedmiotu definicje zarządzania zyskami oraz dylematy w rozumieniu tego pojęcia. Zaprezentowano trzy podejścia do zarządzania zyskami: białe (pozytywne), szare (neutralne)
i czarne (negatywne).
W ostatniej części artykułu podano kierunki badań nad zarządzaniem zyskami,
m.in. z punktu widzenia restrykcyjności regulacji rachunkowości oraz jakości sprawozdań finansowych. Hipoteza badawcza nie została zweryfikowana pozytywnie.
se
lu
Summary
na
Earnings management as a direction
in positive accounting theory development
Th
is c
op
y is
for
pe
rso
The aim of this article is to present the concept of earnings management as well
as provide a review of research on earnings management in financial reporting.
Key accounting metrics which are the subject of earnings management have been
listed. In the main part of the article an attempt to clarify the notion of earnings
management has been undertaken and three approaches to this problem have been
presented: white (positive), gray (neutral) and black (negative).
Additionally, the results of selected research on earnings management have
been described, especially in relation to the restrictiveness of accounting regulations and the quality of financial statements.
-
-
-
Streszczenie
82

FULL TEXT - Zeszyty Teoretyczne Rachunkowości

Transkrypt

Podobne dokumenty

This copy is for personal use only