Donatorce - w hołdzie - Zamek Królewski na Wawelu
Transkrypt
Donatorce - w hołdzie - Zamek Królewski na Wawelu
WYSTAWY CZASOWE "Znalezione w gałce..." Dokumenty znalezione 27 września r. 1999 w wieży Sobieskiego na zamku wawelskim. Prezentowana od 9 XI do 19 XI 1999 r. W związku z pracami konserwatorskimi trwającymi przy północnozachodniej wieży zamku na Wawelu, zwanej wieżą Sobieskiego 27 września bieżącego r. zdemontowano wieńczącą hełm gałkę. W jej wnętrzu znaleziono zamkniętą, ołowianą tubę zawierającą dokumenty. Zwinięte w rulon, zabezpieczony papierowymi "pieczęciami": niebieską, Kierownictwa Restauracyi Królewskiego Zamku na Wawelu oraz czerwoną Zarządu Królewskiego Zamku Wawelu - dokumenty znajdowały się w gałce od r. 1914. Do dokumentów dołączono kartonowe pudełko w którym, zgodnie z napisem na jego wieczku znajdowały się monety Austryjackie będące w obiegu w r. 1914. Wzmianki źródłowe mówiące o budowie wieży przy północnozachodnim narożniku północnego skrzydła zamku wawelskiego, w pobliżu skarbca katedry, zachowały się w dokumencie z r. 1620. Jednak współczesne ryciny ukazują zamek jeszcze bez wieży w tym miejscu. Na pewno ukończona musiała być przed rokiem 1665, skoro w dokumentach przeprowadzonej wówczas rewizji określono ją jako wieżę nową przy kościele, wymieniono pokoje na pierwszym i drugim piętrze oraz opisano wysoki i baniasto zakończony hełm. Zapewne w okresie panowania Jana III Sobieskiego wieżę zwieńczono nowym hełmem. O nowszych pracach restauracyjnych przy omawianej wieży dowiadujemy się z dokumentów odkrytych w gałce. Najstarszy z nich, datowany jest w r. 1827, spisany w języku polskim na dużym arkuszu, pismem ozdobnym, otoczonym dekoracyjnymi filigranami. W centrum arkusza umieszczono herb miasta Krakowa w medalionie. Z dokumentu dowiadujemy się, iż: W r. tysiącznym osiemsetnym dwudziestym siódmym, w czasie Rzeczypospolitej Krakowskiej, pod Rządem Senatu exystującej, którego Prezesem Jaśnie Wielmożny Stanisław Hrabia Wodzicki senatorami zaś [...] Kosztem Skarbu Publicznego z Woli Reprezentacyi narodowej te dwie kopuły celem utrzymania drogiej pamiątki siedziby Królów Polskich, pod nadzorem Komitetu Budowniczo-Ekonomicznego z gorliwych o dobro Publiczne Obywateli honorowo pracujących składających się [...] wyrestaurowane w pokryciu onych blachą zostały [...] W czasie Reperacyi tych kopuł Brama do Zamku ciężarem czasu gnieciona ku upadkowi zbliżająca się wyrestaurowaną została pod nadzorem tegoż komitetu [...]. Dalej następuje opis sytuacji politycznej w jakiej znalazło się miasto po Kongresie Wiedeńskim oraz wydarzeń którymi zapewne ekscytowali się mieszkańcy: ... Są tu czasy teraz spokojne i nienajgorsze pod rządem Senatu wedle Konstytucyi przez Najjaśniejszych Protektorów nadaney. Pieniędzy jest niewiele, lecz stosunkowo więcey niż w ościennych krajach, dla tego niewiele różnych monet tu się umieszcza. Włożone kule ołowiane są wydobyte w czasie tey reperacyi z reperujących się kopuł dowodzą one wojennych czasów, są zapewne strzelane przez Moskali attakujących w czasie Konfederacyi Barskiej wedle r. 1770 Miasto Kraków, oby nigdy takowych i żadnych nieprzyjaciół to Miasto nie miało, którzyby działając rozmaite szkody i uciemiężenia dziurawili WYSTAWY CZASOWE swymi chybnymi wystrzałami zreperowane teraz kopuły. W tych tu spokojnych Rzeczy Pospolitey czasiech, po zniesionych wedle Miasta murach, spacery na zaplantowanych fossach urządzono; Most łączący Kraków z Kazimierzem na filarach ciosowych postawiono; Pomnik Tadeuszowi Kościużce Naywyższemu siły zbroiney Narodowey Naczelnikowi iako Bohaterowi Polskiemu w okresie wolności i swobód Narodowych niezłomnemu przy Krakowie na górze Bronisławy wystawiono; Naczelnik Kapituły tuteyszej Katedry Biskup Paweł Woronicz Nominowanym został Arcy-Biskupem Królestwa Polskiego. Dalej następuje opis sytuacji politycznej w jakiej znalazło się miasto po Kongresie Wiedeńskim oraz wydarzeń którymi zapewne ekscytowali się mieszkańcy: Przy okazji tej restauracji dołączono, poza wspomnianymi w tekście dokumentu monetami - broszurowe wydanie Konstytucji Wolnego Miasta Krakowa i Jego Okręgu oraz, zapewne by dowieść, że "czasy są nienajgorsze" - afisz wielkiej tragedyi Ignacego Humnickiego, pt.: "Żółkiewski pod Cecorą" wystawianej przez Teatr Narodowy "za pozwoleniem zwierzchności", 22 kwietnia 1828 r. Kolejne otwarcie puszki (znalezionej podczas prowadzenia prac konserwacyjnych) miało miejsce 7 sierpnia r. 1865, o czym informuje dokument spisany w biurze c.k. Dyrekcji Inżynierii i Fortyfikacji, gdzie na zaproszenie c.k. władz wojskowych przybyli członkowie Towarzystwa Naukowego Krakowskiego. Poświadczyli oni swymi podpisami i pieczęcią Towarzystwa, że w puszce znajdował się walec szklany z obu stron szczelnie zamknięty, który zawierał pismo dowodzące, iż w r. 1828 baszta była restaurowana. Obok tego dołączono Konstytucyą Wolnego Miasta Krakowa a w denku kulę ołowianą. Monet, o których pismo wspomina, w puszce nie było. Wszystkie te rzeczy zostają na powrót włożone w tęż samą puszkę, z dodaniem niniejszego pisma i tego, które c.k. Dyrekcya Inżynieryi jako kierująca wszystkiemi restauracyami Zamku także dołącza. Pismo dołączone przez wymienioną c.k. Dyrekcję Inżynierii, datowane 22 sierpnia r. 1865 i spisane w języku niemieckim, wspomina, iż w trakcie prac konserwatorskich przy wieży wymieniono pokrycie gontowe na nowe - blaszane oraz wymienia kolejno przedmioty przechowane w gałce, a to: afisz teatralny, kulę ołowianą, dokument odnowienia wieży z r. 1827 i drukowany egzemplarz Konstytucji Wolnego Miasta Krakowa z r. 1818. Ostatni dokument dołączono do puszki 17 sierpnia r. 1914, przy okazji restauracji zamku prowadzonej po opuszczeniu budynków wawelskich przez garnizon austriacki w dniu 12 sierpnia 1905. Czytamy w nim między innymi, iż zarówno pokrycie jak i drewniane wiązanie hełmu wieży zwanej Sobieskiego z powodu złego stanu musiały być zastąpione nowymi, równocześnie Kierownictwo restauracji stwierdza, dla pamięci potomnych, którzy kiedyś tę puszkę otworzą, że dach otrzymał ściśle ten sam kształt jaki miał dach poprzedni, tylko materiał pokrycia został zmieniony z blachy cynkowej na miedzianą. Dalej znajduje się spis wykonujących prace konserwatorskie oraz skład Kierownictwa restauracji. W dokumencie wymieniono również zawartość puszki jaką zastano po jej otwarciu 23 września 1912 r., a był to dokument datowany w r. 1827, dwa dokumenty z r. 1865 ( wszystkie wymienione powyżej). Zaznaczono tu, że brakowało wymienionej w spisie z r. 1865 kuli ołowianej. Wtedy też sprawiono nową puszkę do której, poza starymi dokumentami dołożono, według spisu: "dokument niniejszy z r. 1914", osiem numerów "Czasu", jeden numer "Nowej Reformy" oraz monety - 1 halerz, 2 halerze w brązie, 10 halerzy i 20 halerzy w niklu, 1 koronę, 2 korony i 5 koron w srebrze. Dokument kończy następujący akapit: Puszkę tę zamykamy i w gałkę wieży wkładamy w chwili pełnej grozy i razem rozbudzonych nadziei, kiedy właśnie rozpoczęła się wojna między największemi mocarstwami Europy. Wojna zapewne rozgrywać się będzie głównie na ziemiach polskich i pociągnie za sobą wiele ciężkich strat i rozlewu krwi. Chwila to poważna i wypadkami brzemienna. Wszyscy pytają, co nam przyszłość przyniesie. Oby łaska Opatrzności miała tę wieżę i cały obecnie odnawiany gmach Zamkowy w swej opiece, oby je wraz z miastem i krajem ochraniała od klęsk i nieszczęść, oby tym czcigodnym murom Wawelskim dozwoliła doczekać się szczęśliwych i świetnych dla narodu czasów. WYSTAWY CZASOWE W puszce ołowianej 27 września br. znajdowały się: o egzemplarz Konstytucji Wolnego Miasta Krakowa o pismo z r. 1827 o afisz teatralny z r. 1828 o protokół otwarcia puszki z dnia 7 sierpnia 1865 o dokument z dnia 22 sierpnia r. 1865 (w języku niemieckim) o dokument z 17 sierpnia r. 1914 o czasopisma "Nowa Reforma" i "Czas" z r. 1914, z informacjami o rozpoczynającej się wojnie o pudełko z monetami z lat 1908-1914 Wszystkie przedmioty po konserwacji złożone będą ponownie w gałce wieży, dołączone zostaną czasopisma z informacjami o wizycie Jana Pawła II i wstąpieniu Rzeczpospolitej Polskiej do Paktu Północnoatlantyckiego, znajdujące się obecnie w obiegu monety oraz dokument dotyczący przeprowadzonych prac konserwatorskich. Dorota Gabryś