1939, 16 sierpnia, Warszawa. Departament Polityczny Ministerstwa

Przygotowania obronne państwa 1935–1939
148
1939, 1 września, godz. 11.30255. Telegram Ministra Spraw Wewnętrznych do Starosty
Powiatowego w Działdowie w sprawie wykonania czynności stanu wojennego
Zarządzam wykonanie instrukcji 14 następujących grup. Grupy 1, grupy 2, grupy 4 a (Adam),
grupy 4 be (benefis), grupy 5, grupy 9 be (benefis) oraz instrukcji 15 i ustawy siedemnastej.
Sławoj Składkowski
Minister Spraw Wewnętrznych
Oryginał, rękopis; IPMS, sygn. B.I.23.H
149
1939, 16 sierpnia, Warszawa. Departament Polityczny Ministerstwa Spraw Wewnętrznych,
l. 3550/Mob., Tymczasowe wytyczne w sprawie opracowania elaboratu „stan wojenny”
(kod „ustawa pięćdziesiąt siedem”)
W najbliższych dniach Drukarnia Państwowa roześle bezpośrednio do wszystkich wojewódzkich władz administracji ogólnej oraz do wszystkich starostw powiatowych i grodzkich
i Komisariatu Rządu w Gdyni obwieszczenia o stanie wojennym, opracowane na podstawie
art. 1 ust.2 ustawy z dnia 23 czerwca 1939 r. o stanie wojennym (Dz.U. RP nr 57, poz. 366).
Panowie Wojewodowie otrzymają rozdzielnik obwieszczeń, z którego odpowiednie dane
podadzą podległym powiatowym władzom administracji ogólnej.
1) Po otrzymaniu przesyłek należy:
a) sprawdzić ich zawartość,
b) uzupełnić obwieszczenia przeznaczone do rozplakatowania:
–– w siedzibie powiatowej władzy administracji ogólnej i na obszarze powiatu – nazwą
powiatu (miasta stanowiącego powiat),
–– w lokalu wojewódzkiej władzy administracji ogólnej – nazwą województwa,
c) sporządzić rozdzielnik, według którego obwieszczenia będą rozsyłane w teren,
d) zdeponować obwieszczenia w szafie mob. lub w referacie bezpieczeństwa (o ile w szafach mob. brak miejsca).
2) W razie zarządzenia stanu wojennego należy:
a) uzupełnić obwieszczenia datą zarządzenia Prezydenta Rzeczpospolitej o wprowadzeniu stanu wojennego – za pomocą datowników (podłużnych), przeznaczonych do uzupełnienia zasadniczych obwieszczeń mob. – będzie to data wysłania telegramów zarządzających
wprowadzenie stanu wojennego,
b) uzupełnić obwieszczenia również za pomocą tych datowników datą, od której stan
wojenny będzie obowiązywał na obszarze powiatu (miasta stanowiącego powiat) lub woje255 Wpłynął o godz.13.
366
Dokumenty: 1939, 16 sierpnia
wództwa – będzie to data dnia, w którym obwieszczenia zostały rozplakatowane w mieście
powiatowym lub urzędzie wojewódzkim,
c) rozesłać obwieszczenia według ustalonego rozdzielnika i rozplakatować je.
Pierwszy egzemplarz obwieszczenia powinien być wywieszony w lokalu powiatowej lub
wojewódzkiej władzy administracji ogólnej, a następne według planu z góry ustalonego.
3) Wprowadzenie stanu wojennego następuje na zarządzenie Ministra Spraw Wewnętrz­
nych, które może być wydane w formie zarządzenia pisemnego lub w formie telegramu
„PW”, (pilne – wojskowe).
O ile zarządzenie zostanie wydane drogą telegraficzną, telegram „PW” podany zostanie
w brzmieniu:
„Zarządzam wykonanie ustawy pięćdziesiąt siedem
Minister Spraw Wewnętrznych”
Telegram ten zostanie rozesłany bezpośrednio do tych wszystkich wojewódzkich i powiatowych władz administracji ogólnej, na których obszarze ma być wprowadzony stan wojenny.
Władze administracji ogólnej na obszarach nieobjętych zarządzeniem stanu wojennego
rozkazu wymienionego nie otrzymają, a mogą jedynie zostać o tym powiadomione osobnym
pismem Ministerstwa.
W związku z powyższym zarządzam tymczasowo, co następuje:
A. Zasady ogólne.
Należy w terminie jak najkrótszym opracować elaborat „stan wojenny” w myśl następujących, zasad.
1) Podstawą do opracowania elaboratu „stan wojenny” jest ustawa z dnia 23 czerwca
1939 r. o stanie wojennym (Dz.U. RP nr 57, poz. 366) oraz niniejsze wskazówki.
2) Elaborat „stan wojenny” jest elaboratem, którego wykonanie wiąże się ściśle z przygotowaniami mobilizacyjnymi i dlatego układ jego powinien być oparty na zasadach stosowanych przy opracowaniu elaboratu mob.
Elaborat „stan wojenny” w wojewódzkich władzach administracji ogólnej prowadzi
i uruchamia Wydział Społeczno-Polityczny, w powiatowych władzach administracji ogólnej
– referat bezpieczeństwa.
Elaborat „stan wojenny” przechowuje się w referacie mob. W wypadku braku miejsca
w szafach mob. obwieszczenia o stanie wojennym mogą być przechowywane w szafach referatów bezpieczeństwa (Wydział Społeczno-Polityczny).
3) Ograniczenia swobód obywatelskich i regulowanie życia w czasie trwania stanu wojennego, wynikające z art. 2 i 3 ustawy o stanie wojennym, wydaje Minister Spraw Wewnętrznych
w postaci wyjątkowych rozporządzeń i zarządzeń.
Spośród ograniczeń lub obowiązków wynikających z art. 3 ustawy, zagadnienia:
a) ochrony i utrzymania prawidłowego działania środków komunikacyjnych i środków
łączności wraz z przynależnymi urządzeniami; urzędów i instytucji rządowych i samorządowych, wreszcie wszelkich zakładów i przedsiębiorstw, których normalna działalność leży
w interesie publicznym;
b) bezpłatnego pełnienia pomocniczej służby bezpieczeństwa przez ludność cywilną,
367
Przygotowania obronne państwa 1935–1939
–– powinny być tak opracowane, aby z chwilą ogłoszenia stanu wojennego mogły być
automatycznie wprowadzone w życie.
Projekty rozporządzeń Ministra Spraw Wewnętrznych w punktach wymienionych pod
a) i b) zostaną podane dodatkowo.
4) Rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych wydawane na mocy art. 3 ustawy
o stanie wojennym będą wprowadzane w życie tylko na dodatkowe zarządzenia Ministra lub
Wojewody (Komisarza Rządu na m.st. Warszawę).
Przewidywane są następujące rozporządzenia:
a) Rozporządzenie w sprawie ograniczeń, posiadania aparatów i urządzeń, dających
możność porozumiewania się na odległość;
b) Rozporządzenie w sprawie unieruchomienia prywatnych radiostacji doświadczalnych;
c) Rozporządzenie o kontroli, ograniczeniu lub zamknięciu ruchu osobowego i towarowego na drogach lądowych, wodnych i powietrznych;
d) Rozporządzenie w spranie dokonywania zdjęć fotograficznych i filmowych;
e) Rozporządzenie w sprawie wyrabiania broni, amunicji, materiałów wybuchowych
oraz innych narzędzi i substancji, mogących służyć do napaści i obrony;
f) Rozporządzenie o ograniczeniach przebywania i gromadzenia się w miejscach publicznych oraz o zakazie przedsiębrania demonstracyjnych czynności;
g) Rozporządzenie w sprawie urządzania zgromadzeń i imprez, połączonych ze skupianiem się ludności.
B. Układ elaboratu
Elaborat „stan wojenny” pod względem układu formalnego powinien być oparty na zasadach przyjętych w układzie elaboratu „stan wyjątkowy” (wytyczne nr 2851/mob. rozdz. B),
dostosowując do istotnych potrzeb ilość tek i teczek.
C. Zarządzenie stanu wojennego
Wprowadzenie stanu wojennego będzie poprzedzone wprowadzeniem stanu wyjątkowego,
który to stan wyjątkowy będzie wprowadzony albo specjalnym zarządzeniem (pkt c – I wytycznych nr 2851/mob.), albo automatycznie z chwilą zarządzenia mob. powszechnej (pkt c – IV
wytycznych nr 2851/mob.).
A zatem zarządzenia wprowadzenia wojennego – do czasu wydania odmiennych instrukcji – należy się spodziewać dopiero po zarządzeniu mob. powszechnej.
W tym wypadku wprowadzenie stanu wojennego powoduje wygaśnięcie stanu wyjątkowego, natomiast rozporządzenia i zarządzenia wyjątkowe wydane na podstawie ustawy
o stanie wyjątkowym zachowują swą moc aż do czasu wprowadzenia w życie rozporządzać
i zarządzeń, wynikających z ustawy o stanie wojennym.
D. Korespondencja
Korespondencję dotyczącą stanu wojennego, zanotowaną jako „mob.”, należy przechowywać na ogólnych zasadach według przepisów Instrukcji nr 0.
E. Uwagi końcowe
Dalsze zarządzenia zostaną wydane po ustaleniu rozporządzeń wymienionych pod A – 4.
368
Dokumenty: 1939, 30 czerwca
Nie czekając na te zarządzenia, należy opracować elaborat w takim stanie, aby zapewnić:
a) rozplakatowanie obwieszczeń,
b) oraz wprowadzenie w życie rozporządzeń wymienionych pod A – 3 a i b.
Elaborat zapewniający wykonanie czynności wymienionych pod a) powinien być gotów
do dnia 30 bm., w którym to dniu należy wysłać do Ministerstwa sprawozdanie o wykonania
wraz z potwierdzeniem odbioru zarządzeń i obwieszczeń.
Kopia, maszynopis powielany; AAN, Ministerstwo Spraw Wewnętrznych, sygn. 993 (dopływ)
150
1939, 30 czerwca, Warszawa. Projekt Instrukcji Ministerstwa Rolnictwa dla komisji
szacunkowych, ustalających straty spowodowane przez sztuczne zalewy oraz roboty ziemne
w plonach i gospodarstwach leśnych256, DRW. VII – 3/11257
I. Na podstawie ustawy z dn. 15 VII 1925 r. o zakwaterowaniu wojska w czasie pokoju (Dz.U. RP nr 97, poz. 681) oraz opartego na tej ustawie rozporządzenia Ministra Spraw
Wojskowych z dn. 3 IX 1934 r. (Dz.U. RP nr 85, poz. 767) Komisja zostaje powołana przez
starostę w składzie:
a) dla szacowania strat spowodowanych przez sztuczne zalewy:
przewodniczący –przedstawiciel powiatowej władzy administracji ogólnej
(komisarz lub podkomisarz ziemski),
członkowie
–przedstawiciel wojska, wyznaczony przez dowódcę Okręgu
Korpusu,
przedstawiciel miejscowego samorządu, wyznaczony przez
Wydział Powiatowy
rzeczoznawcy
– przedstawiciel powiatowego referatu wodno-melioracyjnego,
miejscowy sołtys,
przedstawiciel Izby Rolniczej
b) dla szacowania strat w gospodarstwach leśnych:
przewodniczący – przedstawiciel powiatowej władzy administracji ogólnej (komisarz Obrony Lasów),
członkowie –przedstawiciel wojska, wyznaczony przez dowódcę Okręgu
Korpusu,
256 23 VI 1939 r. Generalny Inspektor Sił Zbrojnych podjął decyzję zezwalajacą na budowę umocnień polowych. Jego
rozkaz w tej sprawie z dnia następnego wydawcy opublikowali w pracy: To proste – będziemy się bić. Przygotowania obronne
(marzec–sierpień 1939), Warszawa 2012, s. 242. Jakkolwiek dowódcy otrzymali zalecenie, aby przy rozbudowie pozycji
obronnych chronić zbiory rolników (wykorzystując nieużytki i lasy państwowe), zaistniała konieczność przygotowania
procedury szacowania strat w celu późniejszej wypłaty odszkodowań.
257 Instrukcja stanowiła załącznik do pisma do ppłk. Jana Wańkowicza z Inspektoratu Saperów Sztabu Głównego o treści:
„Ministerstwo przesyła instrukcję dla Komisji Szacunkowych wraz z załącznikami, uzupełnioną w myśl konferencji odbytej
z Panem Pułkownikiem z prośbą o opinię”.
369