doc"Kościelny" trzeci sektor a społeczeństwo obywatelskie
download 
Reklamacja Transkrypt
"Kościelny" trzeci sektor a społeczeństwo obywatelskie
"Kościelny" trzeci sektor a społeczeństwo obywatelskie Dnia 20 stycznia 2014 roku, w ISKK odbyła się ogólnopolska konferencja naukowa "Kościelny trzeci sektor a społeczeństwo obywatelskie". Prezentujemy abstrakty przedstawionych referatów oraz relację fotograficzną. Pojęcie społeczeństwa obywatelskiego stało się od jakiegoś czasu wyznacznikiem ożywionych dyskusji i zróżnicowanych dyskursów nad stanem aktywności społecznej obywateli we współczesnych państwach przełomu XX i XXI wieków. Pojecie to funkcjonuje w zespoleniu z takimi wyprzedzającymi, bądź co najmniej wiążącymi go logicznie pojęciami, jak władza, państwo, rodzina, własność, gospodarka, wolność, grupa społeczna czy wspólnota. Jest ponadto kategorią abstrakcyjną, którą każdorazowo wypełnia różną treścią empiryczną i ożywia dopiero dany kontekst historyczny 1 . Również w Polsce toczone są w różnych gremiach dyskusje na temat statusu samego pojęcia „społeczeństwo obywatelskie”, jego zakresu znaczeniowego i desygnatów oraz sposobów pomiaru jego empirycznych przejawów. Wielokrotnie stawiane są pytania o to, jakie rozumienie (rozumienia) pojęcia społeczeństwo obywatelskie jest (są) trafną kategorią analityczną w odniesieniu do współczesnego polskiego społeczeństwa?; czy pojęcie to oznacza tylko działalność sektora non profit, czy - być może ma swój szerszy, kulturowy i strukturalny, sens? Przedmiotem Ogólnopolskiej Konferencji Kościelny „trzeci sektor” a społeczeństwo obywatelskie, zorganizowanej przez Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC w Warszawie, pod medialnym patronatem Kwartalnika „Trzeci Sektor”, jest naukowa refleksja nad relacjami pomiędzy społeczno-religijną działalnością instytucji religijnych oraz różnorodnych stowarzyszeń i fundacji związanych z Kościołem, a społeczeństwem obywatelskim w Polsce. Zagadnienie to jest ważne zarówno poznawczo, jak i aplikacyjnie, szczególnie w kontekście zróżnicowanych opinii, legitymizowanych wynikami różnych badań empirycznych na temat stanu społeczeństwa obywatelskiego w Polsce, a także w kontekście wielorakich dyskusji i dyskursów o roli osób wierzących oraz instytucji religijnych w kreowaniu postaw obywatelskich i budowaniu społeczeństwa obywatelskiego. Czy tzw. „kościelny trzeci sektor” jest częścią społeczeństwa obywatelskiego zredukowanego do pojęcia sektora non-profit, czy może jest czymś więcej, czymś innym? Jaka jest rola Kościoła w społeczeństwie obywatelskim? Jakie są relacje pomiędzy zaangażowaniem religijnym a zaangażowaniem obywatelskim? Problematyka oscylująca wokół tych pytań jest przedmiotem zgłoszonych referatów i zapewne stanie się zaczynem ożywionych dyskusji w trakcie trzech sesji tematycznych Konferencji. Sesja I Konteksty społeczeństwa obywatelskiego – nadzieje i obawy 1 / 10 "Kościelny" trzeci sektor a społeczeństwo obywatelskie Prof. SGGW, dr hab. Hanna Podedworna, Kierownik Katedry Socjologii, Wydział Nauk Społecznych, Szkoła Główna Gospodarstwa Wiejskiego w Warszawie Pułapki partycypacji i społeczeństwa obywatelskiego Celem referatu jest refleksja nad pewnymi negatywnymi zjawiskami społecznymi, które są efektem (w części niezamierzonym) rozwoju partycypacji społecznej, utożsamianej z działalnością organizacji trzeciego sektora. Problem poprzez jaki typ działań, oddolne czy odgórne wzmacniać rozwój partycypacji społecznej i czy należy to robić zaprząta od dawna specjalistów od rozwoju lokalnego. Realizacja idei społeczeństwa obywatelskiego poprzez różne projekty, które przygotowują organizacje trzeciego sektora wytwarza pewne pułapki społeczne. Zostały one omówione w Raporcie Banku Światowego, Localizing Development. Does participation Work? (Mansuri i Rao 2013). Analizie sfery działań obywatelskich zwykle towarzyszy przyjmowane milcząco założenie, że grupa ludzi zawsze działa na rzecz dobra wspólnego, a nie w interesie własnym. W referacie podjęta zostanie próba odpowiedzi na pytanie, czy partycypacja tworzy agencję? Czy wyposaża działające struktury w podmiotowość? Czy wzmacnia spójność społeczną? Jakie oczekiwania w tym zakresie można kierować pod adresem organizacji trzeciego sektora związanych z Kościołem katolickim, których część ma zasięg lokalny i jest zakorzeniona w społecznościach lokalnych? W polskim dyskursie publicznym poświęca się tym kwestiom nie wiele uwagi, koncentrując się raczej na pozytywnych stronach zjawiska. W świetle literatury i naukowej i raportów z badań empirycznych odpowiedzi na te pytania nie są jednoznaczne i wymagają pogłębionej refleksji. Omówione zostaną dwa rodzaje partycypacji społecznej, partycypacja naturalna i indukowana oraz społeczne warunki i konsekwencje rozwoju obu form. Ks. dr Wojciech Sadłoń, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC Kościół katolicki a społeczeństwo obywatelskie: próba wskazania odniesień W prezentacji zostanie podjęta próba ukazania stosunku Kościoła katolickiego do społeczeństwa obywatelskiego. W tym celu, w pierwszej kolejności, ukazana zostanie 2 / 10 "Kościelny" trzeci sektor a społeczeństwo obywatelskie zależność religii oraz społeczeństwa obywatelskiego w perspektywie socjologicznej. Opierając się na wybranych teoriach społecznych, opisane zostanie miejsce oraz rola religii w społeczeństwie obywatelskim. W drugim etapie ukazany zostanie stosunek katolickiej nauki społecznej do idei społeczeństwa obywatelskiego. Z jednej strony zarysowana zostanie ewolucja katolickiej nauki społecznej w kierunku społeczeństwa obywatelskiego jako jednego z podstawowych pojęć katolickiej nauki społecznej, a z drugiej – w oparciu o kościelne dokumenty – integralność badanej kategorii w systemie katolickiej nauki społecznej. W ostatniej części, w oparciu o wybrane fakty historyczne, autor przedstawi rolę Kościoła katolickiego w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego. Przytoczone zostaną również podstawowe dane statystyczne opisujące tzw. kościelny trzeci sektor w Polsce. Dr hab. Tadeusz Kamiński, Dziekan Wydziału Nauk Historycznych i Społecznych, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Specyfika kościelnego trzeciego sektora na przykładzie podmiotów pomocowych Podmioty związane ze wspólnotami wyznaniowymi i działające w sferze społecznej stanowią specyficzny segment trzeciego sektora. Cechują się one szeroką gamą form organizacyjnych, częstokroć innym niż typowy dla ogółu trzeciego sektora sposobem powstania, różnorodnością możliwych powiązań i zależności od władz kościelnych, a także łączeniem celów społecznych z religijnymi. W polskim prawie podmioty te zostały zrównane w zakresie uprawnień z pozostałymi inicjatywami trzeciosektorowymi, a zarazem uzyskały pewne przywileje wynikające z ich specyfiki. Dobrą ilustracją tego stanu rzeczy wydaje się funkcjonowanie podmiotów wyznaniowych w ramach polskiego systemu pomocy społecznej i szerzej, w ramach tzw. działalności pożytku publicznego. Niektóre z tych podmiotów od wielu już lat na równi z innymi konkurują o kontrakty na realizację zadań publicznych, uzyskują status organizacji pożytku pub licznego i długofalowo współpracują z administracją publiczną. Korzystanie ze stworzonych przez ustawodawstwo możliwości takiego działania stawia jednakże przed zarządzającymi tymi podmiotami nowe wyzwania, w postaci troski o zachowanie własnej tożsamości, której niezbywalnym elementem jest odniesienie do wartości religijnych i specyficzna kultura organizacyjna. Chodzi o to, aby funkcjonowanie w 3 / 10 "Kościelny" trzeci sektor a społeczeństwo obywatelskie określonych przez państwo ramach nie doprowadziło do sekularyzacji podmiotów wyznaniowych, a także nie stało się dla państwa dogodnym instrumentem podporządkowania sobie wspólnot religijnych i sprawowania nad nimi kontroli. Z drugiej jednak strony pojawiają się także pytania o możliwość nadużyć w postaci choćby finansowania przez państwo działalności stricte religijnej pod pozorem wspierania dobroczynności, czy też o słuszność pewnego uprzywilejowania podmiotów wyznaniowych w stosunku do innych aktorów trzeciego sektora. Sesja II Kościelny trzeci sektor, więzi religijne i aktywność obywatelska Prof. UKSW, dr hab. Włodzimierz Okrasa, Kierownik Katedry Metodologii Badań Społecznych, Instytut Socjologii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Kościelny Trzeci Sektor a dobrostan społeczności lokalnych Istniejąca ewidencja empiryczna dowodzi, iż religia (praktycznie każda, a w szczególności katolicka) jest źródłem dobrostanu indywidualnego i jakości życia rodzin oraz całych społeczności lokalnych. Występuje jednak poważne zróżnicowanie, w szczególności pomiędzy społecznościami lokalnymi w tym aspekcie. Referat podejmuje zatem powyższą tezę w wersji ilustrowanej wybranymi rezultatami eksploracji danych( w tym z badań własnych, m. in. na danych ISKK- GUS), uzupełnionych o analizę porównawczą (z literatury), celem identyfikacji czynników odpowiedzialnych za obserwowane zróżnicowania i ich skalę. Wiążą się one, hipotetycznie, z dwoma wymiarami relacji, w jakich pozostają trzecio- sektorowe jednostki (około)kościelne ( tsjk) : makro-, w którym dominuje sektor publiczny i gdy stają sie one elementem relacji międzysektorowych, oraz mezzo-, w którym dominuje zaangażowanie obywatelskie mieszkańców społeczności lokalnych. W konkluzjach akcentuje sie potrzebę świadomości charakteru owych relacji dla bardziej efektywnego pełnienia swej 4 / 10 "Kościelny" trzeci sektor a społeczeństwo obywatelskie roli przez te jednostki (tsjk), jako źródła dobrostanu subiektywnego. Dr Maria Sroczyńska, Zakład Socjologii, Instytut Pedagogiki i Psychologii, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Więź religijna w środowisku młodzieży (próba refleksji w kontekście społeczeństwa obywatelskiego) W referacie podejmuję problematykę różnych odsłon towarzyszących więzi religijnej w środowisku młodzieży, widzianych zarówno w kontekście teorii socjologicznych, jak i badań empirycznych. Kluczową rolę odgrywają tu koncepcje instytucjonalizacji i prywatyzacji, odniesione do form religijnego zaangażowania młodych ludzi i powiązanego z nimi kapitału społecznego. Ilustracją tez pozostają wyniki badań socjologicznych, m.in. prowadzonych przez autorkę na przełomie lat 2008/09 wśród maturzystów regionu świętokrzyskiego. Dr Sławomir Nałęcz, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk; Departament Badań Społecznych i Warunków Życia Głównego Urzędu Statystycznego Religijność a aktywność obywatelska Polaków w świetle badań statystyki publicznej 5 / 10 "Kościelny" trzeci sektor a społeczeństwo obywatelskie Sesja III Rola parafii i księży w kształtowaniu społeczeństwa obywatelskiego Prof. UJK, dr hab. Halina Mielicka-Pawłowska, Kierownik Zakładu Socjologii, Wydział Pedagogiczny i Artystyczny, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Integracyjna funkcja kościoła parafialnego w kontekście społeczeństwa obywatelskiego W społecznościach lokalnych kościół parafialny jest wspólnotą terytorialną wytwarzającą specjalny rodzaj więzi społecznej, charakteryzującej się specyficznymi cechami, o charakterze mezoskali socjologicznej. Referat będzie poświęcony omówieniu tej problematyki. Dr Andrzej Kasperek, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji, Uniwersytet Śląski w Katowicach Mgr Tomasz Piechniczek, Wydział Nauk Społecznych, Uniwersytet Śląski w Katowicach Wzory religijności a kultura obywatelska. Przypadek górnośląskiej parafii Podwyższenia Krzyża Św. w Kłodnicy W naszym wystąpieniu chcielibyśmy skupić uwagę na kulturowym wymiarze problematyki społeczeństwa obywatelskiego, analizie poddając dane z badań przeprowadzonych wśród parafian w Kłodnicy na Górnym Śląsku. Z jednej strony staramy się zrekonstruować charakterystyczne dla kłodnickiej parafii wzory religijności, dostrzegając w nich specyfikę kultury lokalnej, z drugiej strony pytamy, jak wzory religijności zanurzone w tym, co lokalne korelują z kulturą obywatelską. Odwołamy się do propozycji Jeffrey’a Alexandra, który wyróżniał dwa rodzaje kodów tworzących dyskurs o społeczeństwie obywatelskim: kod demokratyczny i antydemokratyczny, przy czym będziemy eksponować znaczenie kulturowego wymiaru tych kodów. W naszym wystąpieniu podejmując problematykę zaangażowania parafian z Kłodnicy w życie parafii, charakteryzując manifestacje ich związków z parafią, udział w parafialnym „trzecim 6 / 10 "Kościelny" trzeci sektor a społeczeństwo obywatelskie sektorze”, poziom zaufania do proboszcza, itd. podejmiemy próbę odtworzenia lokalnej kultury obywatelskiej, analizując także udział Kłodniczan w wyborach (samorządowych, parlamentarnych czy prezydenckich). Choć interesuje nas lokalny wymiar kultury obywatelskości, chcemy jednocześnie umieścić parafię w Kłodnicy w szerszym polu badawczym, próbując odpowiedzieć na pytanie, czy badana przez nas parafia wyróżnia się czymś spośród parafii na Górnym Śląsku. W naszym wystąpieniu szczególną uwagę poświęcimy także aspektowi przeobrażeń społeczno-gospodarczych ostatnich dwudziestu czterech lat i kwestii tego, w jakim stopniu odcisnęły one piętno na kulturze obywatelskiej mieszkańców parafii kłodnickiej. Mgr Wojciech Klimski, Instytut Socjologii, Uniwersytet Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie Kaznodziejskie przepowiadanie i szansa na społeczeństwo obywatelskie Socjologiczne badania nad społeczeństwem obywatelskim dowodzą, że katolicyzm pozytywnie wpływa na postawy obywatelskie swoich wiernych. Wydaje się, że jednym z czynników, które mogą kształtować owe postawy jest kaznodziejskie przepowiadanie. Referat wskazuje na dwa wymiary, które ujawniają, że kaznodziejskie przepowiadanie ma szansę formować postawy obywatelskie. Pierwszy akcentuje socjalizacyjny wymiar kaznodziejskiego przepowiadania. Drugi natomiast odnosi się do wybranych treści katolickiej nauki społecznej, które mogą być promowane w kazaniach i homiliach, a których realizacja prowadzi do rozwoju społeczeństwa obywatelskiego. 7 / 10 "Kościelny" trzeci sektor a społeczeństwo obywatelskie 8 / 10 "Kościelny" trzeci sektor a społeczeństwo obywatelskie 9 / 10 "Kościelny" trzeci sektor a społeczeństwo obywatelskie 10 / 10
