wydawnictwo naukowe umk - Linguistica Copernicana

K
OW
E
UM
W
YD
AW
NI
C
TW
O
NA
UK
Linguistica
Copernicana
O
TW
NI
C
AW
YD
W
NA
UK
E
OW
K
UM
K
UM
E
NA
UK
OW
Linguistica
Copernicana
W
YD
AW
NI
C
TW
O
2(4)/2010
K
N A C Z E L N Y:
Maciej Grochowski
UM
R EDA KTOR
Maciej Grochowski, Krystyna Kallas, Irena Sawicka, Piotr Stal-
OW
R E D A K C Y J N E:
KOLEGIUM
maszczyk
E
R A D A R E D A K C Y J N A: Ireneusz Bobrowski (Kraków), Andrzej Bogusławski (Warszawa),
Gerd Hentschel (Niemcy, Oldenburg), Axel Holvoet (Litwa, Wilno), Krystyna Kleszczowa
(Katowice), Roman Laskowski (Kraków), Jarmila Panevová (Czechy, Praha), Jens Nørgård-Sørensen (Dania, Kopenhaga), Zuzanna Topolińska (Macedonia, Skopje), Daniel Weiss
(Szwajcaria, Zurich), Anna Wierzbicka (Australia, Canberra)
SEK R ETA R Z
R E D A K C J I:
NA
UK
O P I N I O W A L I D O D R U K U: Andrzej Bogusławski, Wojciech Chlebda, Jolanta Chojak, Magdalena Danielewiczowa, Adam Dobaczewski, Krystyna Kleszczowa, Krystyna Kowalik, Elżbieta
Mańczak-Wohlfeld, Halina Mieczkowska, Anna Pajdzińska, Jadwiga Puzynina, Jadwiga Waniakowa, Ewa Wolnicz-Pawłowska
Iwona Kaproń-Charzyńska
A D R E S R E D A K C J I: Instytut Języka Polskiego UMK, 87-100 Toruń, ul. Podmurna 74, e-mail:
[email protected], www.linguistica.umk.pl
TW
O K Ł A D K A: Monika Pest
O
R E D A K T O R: Magdalena Rupińska
© Copyright by Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika
NI
C
Toruń 2010
AW
ISSN 2080-1068
YD
WYDAWNICTWO NAUKOWE UNIWERSYTETU MIKOŁAJA KOPERNIKA
Redakcja: ul. Gagarina 5, 87-100 Toruń
tel. (56) 611 42 95, tel./fax 611 47 05
e-mail: [email protected]
W
Dystrybucja: ul. Reja 25, 87-100 Toruń
tel./fax (56) 611 42 38, [email protected]
www.wydawnictwoumk.pl
Wydanie I
Druk: Drukarnia cyfrowa, ul. Gagarina 5, 87-100 Toruń, tel. (56) 611 22 15
K
UM
Spis treści
WSPOMNIENIA
Anna Kałkowska
OW
E
Od redakcji ........................................................................................................ 9
NA
UK
Żegnając Profesor Krystynę Pisarkową (1932–2010) .................................... 15
Krystyna Kleszczowa
O
Życie i twórczość naukowa Profesor Ireny Bajerowej
(13 III 1921 – 30 IV 2010) .............................................................................. 25
Witold Mańczak
TW
ARTYKUŁY
Rzekoma różnica między zaimkami celtyckimi a polskimi ........................... 35
NI
C
Différence prétendue entre les pronoms celtiques et les pronoms polonais
Zuzanna Topolińska
AW
Relacja possessor ~ possessum w językach bałkańskich. Status tzw. zaimków
dzierżawczych ................................................................................................. 43
The relation possessor~possessum in the Balkan languages. The status of so-called
possessive pronouns
YD
Piotr Sobotka
Norwidowska koncepcja nadziei .................................................................... 69
W
Norwid’s concept of hope
K
Anna Kisiel
UM
Zwłaszcza, szczególnie, w szczególności – próby eksplikacyjne .................. 101
Zwłaszcza, szczególnie, w szczególności – towards explications
Marzena Stępień
OW
E
Zniewolone partykuły. Wyrażenia funkcyjne jako narzędzia w semantyce
składnikowej ................................................................................................. 121
‘Enslaved particles’. Functional expressions as tools in the semantics of primitives
Iwona Kosek
NA
UK
Co tam, panie, w koalicji? Między skrzydlatym słowem a jednostką
języka ............................................................................................................ 139
Co tam, panie, w koalicji? – between a catch phrase and a unit of language
Sławomir Werwiński
Czy przyimek ogólnorelacyjny w stosunku do jest równoznaczny
z jednostkami w odniesieniu do i w porównaniu z? ...................................... 157
Paulina Rosalska
TW
O
Is the general-reference preposition w stosunku do equivalent to lexical units
w odniesieniu do and w porównaniu z?
O wyrażeniach na krok i o krok. Przyczynek składniowo-semantyczny ...... 175
NI
C
Syntactic and semantic analysis of the expressions o krok and na krok
Bogdan Walczak
AW
Swoistość zapożyczeń z języków blisko spokrewnionych (na przykładzie
zapożyczeń czeskich i wschodniosłowiańskich w języku polskim) ............. 189
Specific character of loanwords from cognate languages (a case study of Czech
and East-Slavonic loanwords in Polish language)
YD
Lucyna Agnieszka Jankowiak
Zapożyczenia w XVI-wiecznym słownictwie medycznym i ich dzisiejsze
losy (na materiale zielnika Stefana Falimirza) .............................................. 201
W
Borrowings in medical vocabulary in the 16th century and their presence in contemporary
Polish (a case study of Stefan Falimirz’s herbarium)
K
Michał Szczyszek
UM
Przejawy internacjonalizacji we współczesnej polszczyźnie na przykładzie
zjawisk słowotwórczych .............................................................................. 215
Internationalisation processes in modern Polish: word-formation phenomena
E
Iwona Burkacka
Word-formation classification of more recent borrowings
Małgorzata Urban
OW
Klasyfikacja słowotwórcza nowszych zapożyczeń ....................................... 229
NA
UK
Wahania budowy słowotwórczej neologizmów rzeczownikowych
od podstaw zapożyczonych ........................................................................... 241
Changes in the derivational structure of nominal neologisms formed from adopted bases
Martin Ološtiak
Cudzie propriá v slovenčine z pohľadu teórie motivácie v lexikálnej
zásobe ............................................................................................................ 251
TW
O
Foreign proper names and the theory of lexical motivation
Aleksandra Wieluniecka
Ekspansja anglicyzmów w języku reklamy prasowej ................................... 263
NI
C
The expansion of Anglicisms in Polish press advertising
Anna Budziak
Zapożyczenia polskie w materiale ukraińskim XIX-wiecznego ukraińsko-polskiego słownika frazeologicznego Iwana Wahylewycza ........................ 273
AW
Польские заимствования в украинском материале украинско-польского
фразеологического словаря XIX в. Ивана Вагилевича
YD
Tatiana Kołodyńska
Kalki językowe w ukraińskich gwarach nadsańskich ................................... 287
W
Linguistic calques in the Ukrainian dialects of the San region in Poland
K
Walentyna Mieszkowska
Старые новые заимствования в русской экономической терминологии
Elena Słobodian
UM
Stare nowe zapożyczenia w rosyjskiej terminologii ekonomicznej ............. 297
OW
E
Graficzne przyswajanie zapożyczeń z języka angielskiego w języku
rosyjskim początku XXI wieku i moda językowa ........................................ 311
NA
UK
Графическое освоение заимствований из английского языка в русском языке начала
XXI века и языковая мода
W
YD
AW
NI
C
TW
O
Informacje dla autorów ................................................................................. 323
K
LINGUISTICA COPERNICANA
M AŁGORZATA URBAN
OW
Uniwersytet Mikołaja Kopernika
Instytut Języka Polskiego
E
UM
Nr 2 (4) / 2010
NA
UK
Wahania budowy słowotwórczej
neologizmów rzeczownikowych
od podstaw zapożyczonych
1. Wstęp
TW
O
S ł o w a k l u c z e: słowotwórstwo synchroniczne, słowotwórstwo rzeczowników, neologizmy słowotwórcze, derywaty współpodstawowe
W
YD
AW
NI
C
Przedmiotem artykułu są występujące w najnowszej polszczyźnie proste
rzeczownikowe derywaty słowotwórcze utworzone od wspólnych podstaw
zapożyczonych za pomocą różnych formantów sufiksalnych1.
Materiał wyekscerpowany został z tomów: Nowe słownictwo polskie. Materiały z prasy lat 1985–1992, (dalej: NSłP II) oraz Nowe słownictwo polskie.
Materiały z prasy lat 1993–2000 (dalej: NSłP III), pod red. T. Smółkowej. Na
zjawisko dublowania się derywatów rzeczownikowych od wyrazów zapożyczonych zwróciła uwagę K. Waszakowa w książce Przejawy internacjonalizacji w słowotwórstwie współczesnej polszczyzny (2005). W pracy tej dublety słowotwórcze nie zostały poddane bardziej szczegółowej analizie. Na
przykładzie zebranego materiału zamierzam zatem określić czynniki syno-
Za H. Jadacką (2001) określenia „najnowsza polszczyzna” używam w odniesieniu
do polszczyzny ostatniego dwudziestolecia.
1
Małgorzata Urban
K
242
W
YD
AW
NI
C
TW
O
NA
UK
OW
E
UM
nimii słowotwórczej wśród derywatów rzeczownikowych od najnowszych
zapożyczeń.
W opisie derywatów posługuję się metodologią słowotwórstwa synchronicznego wyłożoną przez R. Grzegorczykową i J. Puzyninę w książkach Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne rodzime (1979), Gramatyka współczesnego języka polskiego, t. II, Morfologia
(1999), kontynuowaną i rozszerzoną później przez H. Jadacką (2001), A. Nagórko (1987) i K. Waszakową (1994). Przeprowadzona analiza materiału będzie podstawą klasyfikacji słowotwórczo-semantycznej derywatów, charakterystyki podstaw ze względu na ich klasę gramatyczną oraz opisu funkcji
pełnionych przez formanty. Pomijam derywaty od skrótowców i nazw własnych. Przykłady podaję wraz z kwalifikatorami. Parafrazy słowotwórcze
konstruuję samodzielnie. Objaśnienia znaczeń leksemów podaję za Nowym
słownictwem polskim.
Zapożyczanie wyrazów jest jednym ze sposobów wzbogacania języka naturalnego. Przemiany, które dokonały się w Polsce po 1989 roku, oraz
dominująca rola Stanów Zjednoczonych we współczesnym świecie spowodowały, że – jak podaje T. Smółkowa (2001: 88–89) – największy odsetek
neologizmów leksykalnych zanotowanych w prasie w latach osiemdziesiątych i dziewięćdziesiątych minionego wieku stanowią zapożyczenia z języka
angielskiego. Należą one głównie do odmian o ograniczonym zasięgu społecznym, z których przechodzą do polszczyzny potocznej, a niekiedy ogólnej
powszechnej. Już na początku lat osiemdziesiątych D. Buttler (1981: 208) zauważyła, że do polszczyzny przejmowane są całe rodziny wyrazów obcych,
które stają się zalążkami gniazd słowotwórczych, np. rap, rapper//raper, rapping. Rzeczowniki zapożyczone, ze względu na potrzeby czysto składniowe
– konieczność użycia w zdaniu przymiotnika relacyjnego czy czasownika –
uzyskują szybko rodzimą „obudowę słowotwórczą”, jeszcze zanim ustabilizuje się ich pisownia czy fleksja, np. yuppie//japi ‘młody, rzutki wykształcony człowiek o dużych ambicjach, nastawiony na robienie kariery i pieniędzy’
> yupifikacja ‘upodobnienie się do yuppie’, yuppieszon//japiszon ‘ironicznie
o yuppie’, chip > chipować, chipowanie, chipowy.
Adaptacja słowotwórcza zapożyczeń w języku polskim polega na tworzeniu od nich wyrazów pochodnych, co ilustrują powyższe przykłady, bądź na
uzyskiwaniu przez wyrazy zapożyczone motywacji słowotwórczej, np. raper ‘ten, kto wykonuje muzykę rap’, snowboard-er ‘ten, kto uprawia snow-
243
K
Wahania budowy słowotwórczej neologizmów rzeczownikowych…
UM
board’. Poprzez tworzenie wyrazów pochodnych bądź poprzez uzyskiwanie
motywacji słowotwórczej na gruncie polszczyzny wyrazy zapożyczone są
adaptowane do systemu słowotwórczego polszczyzny.
E
2. Analiza
NA
UK
OW
Charakteryzowane derywaty tworzące współpodstawowe pary należą do
czterech kategorii słowotwórczych: nazw osobowych wykonawców czynności i nazw subiektów właściwości, nazw środków czynności – maszyn
i urządzeń, nazw czynności. Najwięcej zróżnicowanych strukturalnie derywatów od wspólnych podstaw należy do kategorii nazw osobowych subiektów czynności.
W
YD
AW
NI
C
TW
O
2.1. Nazwy osobowych wykonawców czynności i nazwy nosicieli cech
2.1.1. Derywaty z formantami -er, -owiec, -ista//-ysta
Wśród podstaw nowych nazw subiektów czynności wyrazistą podgrupę znaczeniową stanowią rzeczowniki nazywające dyscypliny sportowe
bądź rekreacyjne. Zostały one przejęte z języka angielskiego wraz z odpowiadającymi im nazwami wykonawców czynności: snowboarding, snowboarder; trekking ‘długa wycieczka piesza po bardzo trudnym terenie; także rodzaj turystyki’, trekker; windsurfing, windsurfer. (Ponieważ surfować
można także po sieci internetowej, przytoczę tu jeszcze zapożyczenia surfing, surfer). Niezależnie od zapożyczonych nazw reprezentantów dyscyplin sportowych tworzone są na gruncie rodzimym struktury z niezwykle
produktywnym i mającym nieograniczoną łączliwość formalną sufiksem
- owiec, por. snowboard<>owiec, trekkingowiec, windsurfingowiec. Ponieważ w polszczyźnie istnieje seria nazw sportowców z formantem -ista//-ysta
od nazw dyscyplin sportowych, np. golfista, hokeista, rugbysta, slalomista, tenisista, od wskazanych podstaw notuje się także leksemy pochodne:
snowboardz<>ista, trekk<>ista, windsurf<>ista, surf<>ista. Zgodnie z tym
modelem zostały również utworzone nie mające dubletów słowotwórczych
neologizmy: duathlonista, biathlonista, triathlonista, funboardzista. Przewagę formacji z -ista//-ysta nad synonimicznymi derywatami z formantami -er
i -owiec w tej podklasie umacniają tworzone od nich nazwy żeńskie: snowboardzistka, biathlonistka, duathlonistka. W tym miejscu chciałabym podać
jeszcze jeden przykład na ścieranie się obcego formantu -ista//-ysta z forman-
Małgorzata Urban
K
244
W
YD
AW
NI
C
TW
O
NA
UK
OW
E
UM
tem rodzimym. Niezbyt udany rzeczownik tatuator < tatuować ‘ten, kto tatuuje’ jest wymiennie używany z formacjami tatuażnik i tatuażysta. Derywat
tatuażnik swoją budową nawiązuje do serii odobiektowych nazw rzemieślników bądź sprzedawców z formantem -nik, które współcześnie wyszły z użycia, takich jak: czapnik, futernik, kapelusznik, parasolnik. Nowsze przykłady
realizujące dany typ to boazernik czy glazurnik. Z kolei derywat tatuażysta należy uważać za bardziej udany, gdyż wpisuje się on w serię modnych
współcześnie nazw zawodowych, takich jak stylista, wizażysta (mających
swoje odpowiedniki w innych językach). Dodatkowo biorąc pod uwagę leksemy manikiurzystka, pedikiurzystka, utworzone bezpośrednio od nazw
obiektowych makijaż, pedicure bez pośrednictwa formacji r. męskiego na
-ista//-ysta, należy stwierdzić, że formacja ta będzie lepszym ogniwem łańcucha słowotwórczego zawierającego nazwę żeńską niż derywat tatuażnik,
por. tatuaż > tatuażysta > tatuażystka (zamiast tatuażnik > tatuażniczka).
Nieustabilizowanie postaci słowotwórczej wykazują także nowe nazwy
wykonawców bądź miłośników określonych gatunków muzycznych (te znaczenia nakładają się na siebie). Zapożyczone z języka angielskiego rzeczowniki z sufiksem -er, motywowane słowotwórczo w polszczyźnie, są dublowane
przez synonimiczne derywaty z formantem -owiec, np. rap > rapper//raper,
rap-owiec; rock > rock-er, rock-owiec; funky > funk-er, funk-owiec. Leksemy spolszczone mogłyby uzupełnić serię nazw wykonawców//miłośników
muzyki z sufiksem -owiec, takich jak: bluesowiec, big-beatowiec, countrowiec, heavymetalowiec, hardrockowiec, punkowiec. Rację bytu zapożyczeń
z -er podtrzymują jednak tworzone od nich bez komplikacji formalnych nazwy żeńskie, neutralne pod względem stylistycznym, np. raper > raperka,
rocker > rockerka, funker > funkerka. Nazwy żeńskie z -ówa lub -ówka od
podstaw na -owiec: heavymetalówa, punkówka bądź punkówa nacechowane
są potocznością i ekspresywnością.
Powyżej przytoczyłam przykłady, w których najproduktywniejsze współcześnie wykładniki kategorii nazw subiektów osobowych, formanty -owiec
oraz -ista//-ysta, konkurują w tworzeniu derywatów od wspólnych podstaw
z sufiksem -er, w większości przykładów wydzielanym w motywowanych
słowotwórczo zapożyczeniach. Oba formanty ponadto ścierają się w nowych
nazwach specjalistów, zwolenników, miłośników tego, na co wskazuje podstawa, np. komputerowiec//komputerzysta ‘znawca komputerów’, internetowiec//internecista ‘miłośnik internetu’, alternatywowiec//alternatywista
245
K
Wahania budowy słowotwórczej neologizmów rzeczownikowych…
OW
E
UM
‘zwolennik alternatywy’, amfetaminowiec//amfetaminista2. Szczególnie zaznacza się to w derywatach od nazw własnych, które nie były tu przedmiotem analizy, np. chirakowiec//chirakista. Rzeczowniki tworzone formantem
-ista//-ysta należą do erudycyjnej warstwy polszczyzny i może tym należy
tłumaczyć dublowanie najnowszych leksemów z tym formantem od rzeczowników o charakterze przedmiotowym przez struktury z sufiksem -owiec.
NI
C
TW
O
NA
UK
2.1.2. Derywaty z formantami -ant i -ator
Formantami, które systemowo tworzą nazwy subiektów czynności od
podstaw genetycznie obcych, są -ant i -ator. Formanty te mają porównywalną produktywność, która w ostatnich latach wykazuje tendencję rosnącą, co
należy tłumaczyć napływem zapożyczeń do polszczyzny. Podczas gdy w wyniku badań aktywności słowotwórczej sufiksalnych formantów rzeczownikowych za lata 1989–2000, dokonanych przez H. Jadacką (2001: 77), formanty -ant i -ator znalazły się w trzeciej strefie aktywności słowotwórczej
(6– 35 derywatów), to K. Waszakowa (2005: 115) umieściła je już w drugiej
strefie aktywności słowotwórczej (35–100 derywatów), notując po 37 neologizmów z każdym formantem. Należy zauważyć, że nowe nazwy osobowych
subiektów czynności z formantem -ant często mają charakter okazjonalny,
gdyż informują o skłonności, upodobaniu subiektu do wykonywania czynności wskazanej przez ich podstawę słowotwórczą bądź zawierają ocenę negatywną, np. kalkulant, manewrant, moralizant, politykant. Tym faktem należy
tłumaczyć występowanie derywatów z formantami -ant i -ator, tworzonymi
od wspólnych podstaw, por. manipulować > manipulant, manipulator, negocjować > negocjant, negocjator.
W
YD
AW
2.2. Nazwy środków czynności
Do wyspecjalizowanych w polszczyźnie wykładników kategorii nazw
środków czynności należą: formant -arka, np. drukarka < drukować, ładowarka < ładować, zmywarka < zmywać oraz wychodzący już z użycia formant -(ow)nica, np. lutownica < lutować. Z kolei w terminologii technicznej
i chemicznej nazwy urządzeń, maszyn czy substancji służących do wykonywania czynności urabiane są za pomocą obcego formantu -ator, np. amorMożna uznać, że konkurencję między rzeczownikami internecista i internetowiec
rozwiązała formacja internauta, utworzona sufiksoidem -nauta.
2
Małgorzata Urban
K
246
NI
C
TW
O
NA
UK
OW
E
UM
tyzator < amortyzować, depilator < depilować, wentylator < wentylować.
Nowszy materiał dostarcza przykładów nazw urządzeń utworzonych formantem -er, np. dekoder ‘urządzenie do dekodowania’, masażer ‘przyrząd
do masażu’, transkoder ‘urządzenie do transkodowania’. Wielofunkcyjność
formantów -ator i -er (oba formanty tworzą nazwy osobowych subiektów
i obiektów czynności – patrz wyżej) powoduje, że w urabianych przez nie
leksemach równolegle mogą występować obok siebie znaczenia osobowego
wykonawcy bądź obiektu czynności i urządzenia, np. tester 1. ‘przyrząd do
sprawdzania autentyczności banknotów, czeków, kart kredytowych’, 2. ‘ten,
na kim wypróbowuje się, testuje działanie nowych kosmetyków, leków itp.’
(NSłP II). Nowy derywat testownik oznaczający ‘przyrząd za pomocą którego testuje się autentyczność banknotów’ posłużył zatem do rozdzielenia znaczenia osoby i urządzenia w derywatach od czasownika testować.
Nie wszystkie próby polonizowania zapożyczonych nazw środków czynności za pomocą sufiksów rodzimych zakończyły się powodzeniem. Tak
można powiedzieć o synonimicznych derywatach tościarka i tostownica,
oznaczających ‘przyrząd do robienia tostów’, które poprzez strukturalne
nawiązanie do wyspecjalizowanych w polszczyźnie modeli nazw narzędzi
z formantami -arka oraz -nica miały być rodzimą alternatywą dla zapożyczonego leksemu toster. Natomiast nazwa laminarka ‘urządzenie, którym się
laminuje’ okazała się lepsza od rzeczownika laminator, który nie komunikował jednoznacznie, czy odnosi się do osobowego wykonawcy czynności, czy
do urządzenia.
W
YD
AW
2.3. Nazwy czynności
W zebranym materiale odnotowano współpodstawowe nazwy czynności
utworzone za pomocą formantów: -anie i -ing, -ing i -at, -ing i -izm//-yzm.
Nazwy czynności z sufiksem -ing przejmowane są z języka angielskiego najczęściej wraz z wyrazami powiązanymi z nimi formalnie i znaczeniowo, np.
lobby, lobbing; menedżer, menedżering; rap, raping; sponsor, sponsoring.
Od rzeczowników o znaczeniu konkretnym tworzone są czasowniki z przyrostkiem -ować (lobby > lobbować, menedżer > menedżerować, rap > rapować, sponsor > sponsorować), przez które motywują się już na gruncie
polszczyzny zapożyczone leksemy z -ing oraz tworzone równolegle do nich
nazwy czynności z formantem -anie: lobbować > lobb-ing, lobbow-anie, menedżerować > menedżer-ing, menedżerow-anie, sponsorować > sponsor-ing
247
K
Wahania budowy słowotwórczej neologizmów rzeczownikowych…
OW
E
UM
> sponsorow-anie. Dużo trudniej uzyskują rodzime odpowiedniki z formantem -anie nazwy czynności na -ing zawierające w swej strukturze temat czasownikowy, jak surfing, surfowanie < surfować. Wiele zapożyczeń tego typu
nie ma w polszczyźnie motywacji słowotwórczej, por. catering, rafting, roaming, tramping, trekking, zapping. Nieregularnym zjawiskiem jest tworzenie nazw czynności z dwoma obcymi wykładnikami -at i -ing, por. sponsorat//sponsoring; -izm//-yzm i -ing, por. kloszardyzm//kloszarding.
3. Wnioski
W
YD
AW
NI
C
TW
O
NA
UK
Analiza zebranego materiału pokazuje, że w parach synonimicznych derywatów utworzonych od wspólnych podstaw zapożyczonych najczęściej konkurują ze sobą formant obcy i rodzimy, np. -er i -owiec (rocker, rockowiec),
-ista//-ysta i -owiec (alternatywista, alternatywowiec), -ator i -arka (laminator, laminarka), -er i -ownica (toster, tostownica), -anie i -ing (lobbowanie,
lobbing). Rzadziej spotyka się formacje utworzone od tych samych podstaw
za pomocą różnych formantów obcych (tu: -ator i -ant, -at i - ing). O nieustabilizowaniu postaci słowotwórczej danego neologizmu świadczą dublety
z trzema różnymi formantami, np. snowboarder, snowboardowiec, snowboardzista; tatuator, tatuażnik, tatuażysta. K. Waszkowa (2005: 181, 204) interpretuje występowanie słowotwórczych dubletów z formantem rodzimym
i obcym jako przejaw ścierania się tendencji do internacjonalizacji z tendencją narodową. Analiza powyższych przykładów pokazuje, że tworzenie derywatów współpodstawowych od najnowszych zapożyczeń jest motywowane nie tylko czynnikami zewnętrznymi, lecz także wiąże się z działaniem
systemowych tendencji słowotwórczych – do precyzji informacji oraz do automatyczności procesów derywacyjnych. Tendencja do precyzji informacji
wyraża się w przejmowaniu jednego ze znaczeń wieloznacznego derywatu przez derywat z innym formantem, jak w parze tester i testownik (p. 2.2).
Wyrazem dążenia do automatyczności derywacji jest preferowanie formantów, które wywołują jak najmniej zmian formalnych w podstawie. Działanie tej tendencji ujawnia się, gdy derywat rozpatrujemy jako człon łańcucha
słowotwórczego. Przykładowo, nazwy subiektów osobowych z formantami
-er i -ista//-ysta wydają się lepszym ogniwem dla nazw żeńskich niż ich synonimiczne odpowiedniki z formantem -owiec (p. 2.1.2). Na zakończenie należy zauważyć, że opracowanie modeli ciągów sufiksalnych w gniazdach
Małgorzata Urban
K
248
UM
słowotwórczych z centrum rzeczownikowym dałoby pełniejszy obraz działania tendencji do automatyzacji technik derywacyjnych w słowotwórstwie
rzeczowników.
E
Bibliografia
W
YD
AW
NI
C
TW
O
NA
UK
OW
BUTTLER D., 1981, Tendencje rozwojowe w zasobie słownym powojennej polszczyzny,
w: H. Kurkowska (red.), Współczesna polszczyzna, Warszawa: PWN, s. 187–219.
GRZEGORCZYKOWA R., 1979, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki sufiksalne rodzime, Warszawa: PWN.
GRZEGORCZYKOWA R., PUZYNINA J., 1999, Problemy ogólne słowotwórstwa i Rzeczownik, w: R. Grzegorczykowa, R. Laskowski, H. Wróbel (red.), Gramatyka współczesnego języka polskiego. Morfologia, wydanie trzecie, poprawione, Warszawa:
Wydawnictwo Naukowe PWN, s. 361–388, 389–468.
JADACKA H., 2001, System słowotwórczy polszczyzny (1945–2000), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
JADACKA H., 2005, Kultura języka polskiego. Fleksja. Słowotwórstwo. Składnia, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
NAGÓRKO A., 1987, Zagadnienia derywacji przymiotników, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
NAGÓRKO A., 2003, Zarys gramatyki polskiej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe
PWN.
SMÓŁKOWA T. (red.), 1998–1999, Nowe słownictwo polskie. Materiały z prasy lat
1985–1992. Część I: A–O, Część II: P–Ż, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
SMÓŁKOWA T., 2001, Neologizmy we współczesnej leksyce polskiej, Kraków: Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
SMÓŁKOWA T. (red.), 2004–2005, Nowe słownictwo polskie. Materiały z prasy lat
1993–2000, Część I: A–H, Część II: I–O, Część III: P–Ś, Część IV: T–Ż, Kraków:
Wydawnictwo Instytutu Języka Polskiego PAN.
WASZAKOWA K., 1994, Słowotwórstwo współczesnego języka polskiego. Rzeczowniki
sufiksalne obce, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
WASZAKOWA K., 2005, Przejawy internacjonalizacji w słowotwórstwie współczesnej
polszczyzny, Warszawa: Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego.
249
UM
Changes in the derivational structure
of nominal neologisms formed from adopted bases
K
Wahania budowy słowotwórczej neologizmów rzeczownikowych…
(su m m a r y)
W
YD
AW
NI
C
TW
O
NA
UK
OW
E
The article is concerned with the derivational characteristics of nominal neologisms formed by co-functional suffixes derived from adopted bases. The analysed
derivatives belong to the following classes and are composed with the following suffixes: a) the names of personal agents: -owiec, -er, -ista//-ysta (snowboardowiec,
snowboarder, snowboardzista); -ant, -ator (manipulant, manipulator), b) the names
of personal owners of attributes: -owiec, -er (rockowiec, rocker); -owiec, -ista//-ysta
(amfetaminowiec, amfetaminista), c) the names of instruments: -ator, -arka (laminator, laminarka), and d) the names of activities: -anie, -ing (lobbowanie, lobbying). It
is claimed in literature that synonymic derivatives with native and foreign suffixes
show a rivalry between the native tendency, and the tendency to internationalize (e.g.
Waszakowa 2005). The analysis reported in this paper indicates further causes of this
process, such as the tendency to automatize derivation, and the need for informative
precision. Finally, there exist stylistic reasons to be taken into account.