Monika Zaśko-Zielińska Nazwy osobowe w podpisach listów

Monika Zaśko-Zielińska
Nazwy osobowe w podpisach listów pożegnalnych samobójców
Wyraz podpis rozumiany jako: „ (…) czyjeś imię i nazwisko napisane własnoręcznie przez tę
osobę lub ich skrót”1 ma ta także inne znaczenie pomijane przez słowniki, ale
wykorzystywane przez użytkowników języka. Podpis to nazwa części struktury tekstu, np.
listu prywatnego, w której ujawnia się autor, korzystając z obszernego repertuaru nazw
osobowych, w tym także imienia i nazwiska. Ta odmienna od oficjalnej forma podpisu
charakterystyczna jest dla korespondencji prywatnej, w obrębie której trzeba usytuować listy
pożegnalne. Tworzony w ramach projektu badawczego korpus listów pożegnalnych zawiera
bowiem przede wszystkim teksty o charakterze nieoficjalnym, kierowane do osób bliskich
nadawcom. Zgromadzone listy pozwalają więc wyłonić odmienne od opisywanych
dotychczas formy podpisów.2
Podpis w listach pożegnalnych znajduje głównie swoje miejsce w części końcowej tekstu, po
formule zakończenia, co jest charakterystyczne zarówno dla korespondencji prywatnej, jak i
oficjalnej. Jednak w odróżnieniu od listów prywatnych w tekstach zebranych w Polskim
Korpusie Listów Pożegnalnych3 podpisy pojawiają się tylko w około 42 % dokumentów4. A
jeżeli weźmiemy pod uwagę tylko obecność podpisu pełnobrzmiącego, który powinien
składać się z co najmniej dwóch elementów – imienia i nazwiska5, to w listach pożegnalnych
znajdziemy tylko 4,52 % tego typu podpisów.6
Można uznać, że przyczyną braku podpisu w listach pożegnalnych jest to, że nadawca uznaje
go za zbędny, nadwyżkowy element tekstu, być może eliminowany także ze względu na brak
czasu. Zarówno bowiem miejsce znalezienia listu (np. blisko ciała samobójcy, wśród jego
osobistych rzeczy, w jego pokoju), formuła otwarcia (np. z użyciem nazwy stopnia
pokrewieństwa), jak i treść tekstu sprawiają, że dla odbiorcy powinno być oczywiste, kto do
niego pisze. Potwierdzeniem tego toku myślenia są także użycia monogramów w podpisie,
1
Inny słownik języka PWN, pod red. M. Bańki, t.2, Warszawa 2000, s. 128.
Por. A. Feluś, Podpisy. Studium z pismoznawstwa kryminalistycznego, Katowice 1987.
3
Projekt badawczy finansowany ze środków budżetowych na naukę w latach 2010-2013.
4
Por. informacje na temat anotacji schematu struktury listu pożegnalnego. M. Marcińczuk, M. Zaśko-Zielińska,
M. Piasecki, Structure Annotation in the Polish Corpus of Suicide Notes, In: I. Habernal, V. Matousek, (eds.) TSD
2011.LNCS (LNAI), vol. 6836, pp. 417-426, Springer Heidelberg 2011.
5
A. Feluś, Podpisy, op. cit., s. 30.
6
W odróżnieniu od listów anonimowych brak podpisu w liście pożegnalnym nie ma charakteru
intencjonalnego. Por. J. Dumański, A. Głazek, A. Kotarba, Rozważania nad specyfiką badań rękopisów
anonimowych, [w:] Problematyka dowodu z ekspertyzy dokumentów, pod red. Z. Kegla, t.1, Wrocław 2002, s.
135.
2
1
które w miejscu podpisu nie tylko sygnalizują finalizowanie wypowiedzi, ale także wskazują,
że adresat jest w stanie rozpoznać odbiorcę nawet, gdy ukrywa się za skróconą formą
podpisu.
Oprócz braku podpisu nietypową cechą listów pożegnalnych jest także obecność kilku
podpisów w jednym liście (od dwóch do czterech). Pojawiają się one w analizowanym typie
tekstu ze względu na charakterystyczną akapitową budowę listów. Mogą być to powtarzające
się podpisy jednoczłonowe, np. pełną formą imienia lub mieszane formy podpisów, np.
imieniem, nazwiskiem i parafą; imieniem i pseudonimem; zdrobniałą formą imienia
rozszerzoną zaimkiem ( np. twój) lub imiesłowem (np. kochający).
Podpisy nieczytelne i uproszczone
W badaniach nad tekstami sporządzonymi pismem ręcznym konieczne jest uwzględnianie
wszelkich niedoskonałości tekstów, w tym fragmentów nieczytelnych. Dotyczy to także
podpisów, które czasami przyjmują postać parafy7 i tracą swoją czytelność oraz podpisów
uproszczonych w formie monogramów. Wśród wszystkich podpisów w materiale
korpusowym parafy stanowią 14,33 %: występują samodzielnie jako pojedynczy element
podpisu lub w strukturach dwuczłonowych, w których towarzyszy im imię zapisane całym
wyrazem, inicjałem bądź w formie uproszczonej, tylko częściowo czytelnej (pierwsza litera
lub dwie pierwsze litery). Drugi typ podpisu uproszczonego - monogram („znak graficzny
czytelny, wykształcony i sporządzony pismem ręcznym, przedstawiający początkową literę
imienia lub nazwiska albo też kompozycję obydwóch tych liter”8) w listach pożegnalnych
występuje jednak tylko kilkakrotnie. W korpusie monogram stanowi podpis jednorodny lub
przyjmuje postać inicjału imienia lub nazwiska i uzupełnia drugi element podpisu
(np.: A. Kowalski, Anna K., A. + parafa).
Główne elementy podpisu
Podpisy w listach pożegnalnych budowane są wokół czterech głównych elementów: imienia,
stopnia pokrewieństwa, pseudonimu i nazwiska, które dosyć wyraźnie odzwierciedlają relacje
między uczestnikami komunikacji lub wyobrażenie o nich tkwiące w świadomości piszącego.
7
O różnych zakresach znaczeniowych wyrazu parafa można przeczytać w artykule A. Koziczak, Definicja parafy
– potrzeba konwencji, [w:] Problematyka dowodu z ekspertyzy dokumentów, pod red. Z. Kegla, t.1, Wrocław
2002, s. 392-394.
8
A. Feluś, Podpisy, op. cit., s. 31.
2
Imiona
Spośród 72% wszystkich podpisów najwięcej zawiera w swojej strukturze imię, które w
zasobie polskich formuł adresatywnych przynależy do grupy nazw osobowych
współtworzących nieoficjalne kontakty między uczestnikami komunikacji, i to niezależnie od
tego, czy występuje w formie metrykalnej czy skróconej. W badanych tekstach imię
najczęściej pojawia się w pełnej oficjalnej formie jako pojedynczy element podpisu. Wśród
pozostałych postaci imion znajdujemy formy nieoficjalne (w tym zdrobnienia i jedno
zgrubienie). Jednak chociaż K. Długosz pisze, że „charakterystyczną cechą listów są liczne
deminutiva i hipokorystyka, głównie zdrobnienia i spieszczenia imion lub pieszczotliwe
określenia osób”9, zdrobnienia imion pojawiają się w podpisach listów pożegnalnych tylko
sporadycznie. Wśród wszystkich imion dominują imiona pełne, tzw. metrykalne (61%), a
pozostałe to imiona nieoficjalne (39%) w większości tworzone sufiksem -ek, np.: Krzysiek,
Tomek, Edek, Antek, Piotrek lub -ka, np.: Aśka, Wiolka, Anka, a jedynie wyjątkowo typowymi
dla form hipokorystycznych formantami (0,009 % wszystkich imion), -uś (np. Boguś ), -sia
(np. Basia), -cio (np. Bolcio).
Imiona w podpisach wieloczłonowych wzbogacane są zaimkami (wasz, twój), imiesłowami
(kochający), towarzyszą nazwom stopni pokrewieństwa (ojciec Jan) oraz uzupełniane są
nazwiskiem bądź jego inicjałem (stosunkowo rzadko). Dodatkowym elementem podpisu
skupionego wokół imienia może być też emotikon, który występuje zarówno w tekstach
drukowanych, jak i pisanych ręcznie.
Nazwy stopni pokrewieństwa
Drugi pod względem częstości składnik podpisów to nazwy stopni pokrewieństwa (mama,
tato, syn, córka, siostra, brat, mąż, żona, babcia, dziadek). Jest to jednocześnie typowy
sposób zwracania się do siebie osób w gronie rodzinnym. Pojawienie się tej grupy nazw
warunkowane jest zatem używanym przez daną grupę osób familiolektem (językiem
rodzinnym), w którym może funkcjonować zarówno starsza, jak i współczesna terminologia
rodzinna. Niektóre nazwy pojawiają się więc w korpusie w kilku formach (np.: ojciec, tato,
tata; matka, mama; ciotka, ciocia; babcia, babka), które różnią się między sobą przede
wszystkim stylistycznie, ale ich repertuar jest w języku polskim znacznie szerszy, zwłaszcza
9
K. Długosz, Słownictwo współczesnych listów prywatnych, [w:] Studia Językoznawcze. Synchroniczne i
diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t.1, 2002, s.36.
3
gdy uwzględnimy nazwy stopni pokrewieństwa używane w dialektach. Ze względu na to, że
listy często kierowane są do kilku osób równocześnie autor w podpisie zaznacza też czasami
przynależne mu podwójne role rodzinne, np.: mama i babcia, córka i siostra.
Występujące w listach pożegnalnych nazwy stopni pokrewieństwa pojawiają się w podpisach
samodzielnie lub uzupełniane są przydawkami: typowymi dla listów prywatnych (kochający,
twój na zawsze) lub nietypowymi (np. wyrodna, były).
Pseudonimy
Do najrzadszych nieoficjalnych form podpisów należą pseudonimy, dla których motywacją
może być:
- zwyczajowy, nieoficjalny sposób zwracania się do kogoś (np. Gruby);
- afektonim (np.: Żabcia, Maleństwo), czyli rodzaj antroponimu używany w relacjach
intymnych;
- sytuacja przeżywania odejścia i sumowania życia w momencie pisania listu oddana w
utworzonym na potrzeby listu pseudonimie (np.: Przegrany, Zdradzony);
- formuła adresatywna pochodząca z poprzedzających samobójstwo rozmów z bliskimi (np.:
Potwór, Paralityk, Maruda);
Część z użytych w podpisach listów pożegnalnych pseudonimów ma więc charakter
okazjonalny, co jest widoczne zwłaszcza wtedy, gdy porównamy niektóre pseudonimy
(zapisywane wielkimi literami) z przydawkami (np. poniżany, załamany) towarzyszącymi
podpisom skupionym wokół imion czy nazw stopni pokrewieństwa.10
Nazwiska
Nazwisko, które jest typowym elementem tekstów oficjalnych, w listach pożegnalnych
pojawia się stosunkowo rzadko, a ponadto funkcjonuje tutaj jako forma podpisu z pogranicza
komunikacji formalnej i nieformalnej. Wśród sposobów użycia nazwiska, w których traci ono
swój oficjalny charakter można wyróżnić:
- formę samodzielnego antroponimu nieoficjalnego pochodnego od pełnego nazwiska
nosiciela11 (Kowalski), która może występować w codziennych formułach adresatywnych;
- nazwiska odojcowskie (np. Nowakówna) czy odmężowskie (Nowakowa)12;
10
Przytoczone przykłady obrazują jeden z możliwych sposobów tworzenia przezwisk, które powstają dzięki
sufiksom przymiotnikowym (tutaj: -ny). Por. R. Łobodzińska, L. Tomczak, Współczesne przezwiska polskie.
Analiza formalna i znaczeniowa, Warszawa – Wrocław 1988, s. 99.
11
R. Łobodzińska i L. Tomczak, Współczesne przezwiska polskie…, op.cit., s. 39.
4
- sąsiedztwo nieoficjalnej formy imienia (np. Janek Kowalski);
- podpis nazwiskiem rozszerzony nazwą stopnia pokrewieństwa (np. Kowalski, tato);
- uzupełnienie imienia i nazwiska typowymi dla listów prywatnych przydawkami (np. Twój
kochający Jan Kowalski).
Skoro list pożegnalny przynależy do korespondencji prywatnej, tylko wyjątkowo spotykamy
w nim oficjalne podpisy zawierające imię i nazwisko. Za tego typu formy trzeba uznać:
połączenie metrykalnej formy imienia z nazwiskiem (np.: Jan Kowalski, J. Kowalski),
zestawienie imienia, drugiego imienia i nazwiska (np.: Jan Adam Kowalski, Jan A. Kowalski)
czy też typowo urzędową formę z wskazaniem genealogicznym (np. Jan Kowalski syn
Adama). Cechą charakterystyczną listów z oficjalnymi formami podpisów jest to, że
kierowane są do obcych lub - do bliskich, ale ze względu na zniszczone w opinii nadawcy
relacje między uczestnikami komunikacji autor pisze list tak, aby pokazać istniejący między
nimi dystans.
Liczba członów w podpisach
Ze względu na to, że podpis w korespondencji nieoficjalnej jest bardziej zróżnicowany niż w
jej oficjalnej formie, typowe składniki podpisu, czyli imię czy nazwisko, mogą być w listach
pożegnalnych wzbogacane różnymi rozszerzeniami, które współtworzą nawet
pięcioelementowe struktury. Najkrótsza jednoelementowa forma podpisu obejmuje: inicjał,
imię, nazwisko, stopień pokrewieństwa lub pseudonim. Podpis dwuelementowy oprócz
połączenia imienia i nazwiska mogą stanowić oficjalne lub nieoficjalne formy imienia
zestawione z zaimkiem (np. Wasza Anna), imiesłowem (np. Kochający Jan) lub nazwą
stopnia pokrewieństwa (np. siostra Anna). Trzy elementy w podpisie to, np.: imię, drugie imię
i nazwisko (np. Anna Teresa Kowalska) czy inne powtarzające się połączenia typu: Twoja
kochająca Anna; Twój na zawsze Jan; Wasza Mama i Babcia; Twój syn Jan.
Czteroelementowy podpisy zawierają charakterystyczne dla oficjalnych lub uroczystych
tekstów uzupełnienie imienia i nazwiska informacją o pochodzeniu (np. Jan Kowalski syn
Antoniego), typowe dla prywatnej korespondencji przykłady zestawienia imienia, zaimków i
imiesłowu (np. Twoja kochająca Cię Anna) czy niejednorodne stylistycznie połączenie typu:
Tylko Twój Kowalski Jan. Najbardziej rozbudowane i zarazem najrzadsze pięcioelementowe
12
W korpusie pojawił się tylko jeden przykład tego typu formacji, ale bardzo charakterystyczny, ponieważ
utworzony rzadko współcześnie używanym sufiksem -ina (-yna), który niegdyś współtworzył nazwy żon
pochodzące od nazwisk zakończonych na -a. Obecnie w tej funkcji w użyciu pozostaje sufiks -owa.
5
podpisy można zobrazować przykładami: Wykorzystany, załamany, poniżony Kowalski Jan;
Twój na zawsze Cię kochający Tata; Twój kochający Cię mąż Jan.
W odniesieniu do formuł adresatywnych K. Data pisze, że : „Bardzo rozbudowane zwroty do
kilku wyrazów, a nawet zdania , użycie nietypowych zwrotów umotywowane są przeważnie
czynnikami zewnętrznymi , sytuacyjnymi, jak na przykład role pełnione przez nadawcę i
odbiorcę komunikatu listowego, stan psychiczny piszącego – wzruszenie, gniew, radość,
złość.”13 Wydaje się, że ta sama motywacja dotyczy użycia najdłuższych wieloczłonowych
podpisów, które mogą powstawać nie tylko pod wpływem chwilowego stanu emocjonalnego
autora, ale także trwałych chorób psychicznych (np.: Sługa i Prorok Boga Żywego i
Najwyższego…).
Poprawność podpisów
Obserwowane w obrębie podpisów odchylenia pisowniane dotyczą przede wszystkim
ortografii (użycia wielkich liter), interpunkcji (dołączania do podpisu zbędnych znaków
interpunkcyjnych) oraz szyku imienia i nazwiska. I to ostatnie zagadnienie jest problemem
najczęściej omawianym, gdyż obejmuje dużą grupę podpisów zarówno pełnobrzmiących, jak
i uproszczonych.14 Niezgodna z polską normą językową zamiana szyku imienia i nazwiska
uznawana jest za konsekwencję braków w wykształceniu i jednoznacznie negatywnie
oceniana. W materiałach korpusowych wśród wszystkich podpisów, w których wykorzystano
imię i nazwisko (30), odwrócony szyk cechował podpisy tylko pięciu autorów. Jeśli
weźmiemy pod uwagę charakterystykę poprawności pisownianej zgromadzonych listów
pożegnalnych, to raczej nie można uznać, że w badanej grupie tekstów niewielka liczba tego
typu błędów była rezultatem dużych kompetencji językowych osób piszących. Można
przypuszczać, że wysuwanie imienia na pierwsze miejsce w podpisie wiąże się raczej ze
szczególnym znaczeniem tego typu nazw osobowych w korespondencji prywatnej: podpisy w
listach pożegnalnych skupione są przede wszystkim wokół imion. Ponadto być może
odwrócony szyk imienia i nazwiska odczuwany jest przez piszących jako cecha tekstów
oficjalnych i urzędowych, a nie prywatnych. Potwierdzenie tych hipotez będzie możliwe
dopiero po analizie użycia nazw osobowych w całych tekstach, a nie jedynie w obrębie
podpisów.15
13
K. Data, Struktura tekstu listowego, „Język Polski”, LXIX, nr 3-5, s. 148.
Por. A. Feluś, Podpisy…, op. cit., s. 37.
15
Tradycyjnie odwrócony szyk imienia i nazwiska uznawany jest za błąd stylistyczny. Por.: „Zjawisko
upowszechnia się w szybkim tempie, nadal jednak pozostaje nacechowane stylistycznie, znamionując styl
14
6
Bardzo typowym błędem jest natomiast w analizowanym materiale finalizowanie podpisu
kropką. Mimo że kropka jest obligatoryjnym elementem zdania, to powinna być pomijana w
częściach końcowych listów prywatnych i urzędowych, o czym pisze m.in. J. Podracki:
„We wszystkich listach nie stawia się kropki ani po formule zakończenia, ani po podpisie
(imieniu, imieniu i nazwisku, także poprzedzonych przydawką)”.16 W podpisach do listów
pożegnalnych spotykamy jednak kropki, i to niezależnie od liczby członów wchodzących w
ich skład.
Interesującym spostrzeżeniem wynikającym z analizy poprawności pisownianej podpisów w
listach pożegnalnych jest wskazanie zróżnicowanego stosunku piszących do zwyczaju
używania wielkiej litery w podpisach, które zawierają nazwy stopni pokrewieństwa.17 W
rezultacie w zgromadzonym materiale praktycznie każda z nazw stopni pokrewieństwa jest
zapisywana małą lub wielką literą, np.: matka/Matka, mama/Mama, ojciec/Ojciec, tata/Tata,
itd. Trudno twierdzić, że któryś z tych wyborów ortograficznych jest błędem, może być
jednak uznany za cechę charakterystyczną pisowni nadawcy, zwłaszcza gdy koreluje z
pozostałymi użyciami wielkiej litery w sporządzanym przez niego tekście.
Podpisy w topografii listu
Mimo że analiza językowa uwzględnia jedynie niektóre aspekty topografii dokumentu, to
ważne są dla niej gatunkowe uwarunkowania rozmieszczenia elementów struktury tekstu. W
odniesieniu do listu prywatnego warto zauważyć, że jego część końcowa powinna stanowić
osobny, wydzielony element tekstu, który usytuowany jest na środku lub bliżej prawej strony
kartki. Poszczególne wersy zakończenia i podpisu w listach pisanych ręcznie przesuwają się
natomiast coraz bardziej w prawo i tworzą linie, której kąt ułożenia przypomina bok
trójkąta.18 Inaczej wygląda ta sama część tekstu w mailu prywatnym, gdzie nadawca dosuwa
końcową część tekstu do lewej strony. Czasami ta właśnie praktyka pojawia się w listach
pisanych ręcznie pod wpływem przyzwyczajenia autora do komputerowej edycji dokumentu.
Niezgodne z normą gatunkową jest więc na przykład umieszczanie podpisu w tym samym
wersie, w którym znajduje się jeszcze część główna listu. W materiale korpusowym
potoczny, niski oraz niedbały styl urzędowy”. E. Umińska-Tytoń, Imię w codziennej komunikacji dawniej i dziś,
[w:] Język w komunikacji (2), pod red. G. Habrajskiej, Łódź 2001, s. 88.
16
J. Podracki, Słownik interpunkcyjny języka polskiego. Z zasadami przestankowania, Warszawa 1998, s.64.
17
Por.: „Jeżeli podpisujemy się rzeczownikiem pospolitym, też na ogół piszemy go dużą literą.” R. Sinielnikoff,
E. Prechitko, Wzory listów polskich, Warszawa 1993, s. 27.
18
Por. analogiczny układ końcowej części tekstu w piśmie urzędowym. M. Zaśko-Zielińska, A. MajewskaTworek, T. Piekot, Sztuka pisania. Przewodnik po tekstach użytkowych, Warszawa 2008, s. 37.
7
znajdziemy m.in. tego typu nietypowe lokalizacje podpisów charakterystyczne dla niektórych
nadawców. Podobnie za indywidualne rozwiązania trzeba uznać wszelkie inne odstępstwa od
tradycyjnego sytuowania podpisu na stronie. Im dłuższy podpis (np. ze względu na jego
wieloczłonowość), tym częściej autorzy – zresztą zgodnie ze wskazaniami topograficznymi
listu – rozmieszczają podpis w dwóch linijkach. Nie powinno się jednak bez powodu
rozdzielać na dwa wersy podpisu złożonego z imienia i nazwiska,19, a mimo to i takie sytuacje
w listach się zdarzają. Warto jednak zauważyć, że wszelkie usterki dotyczące topografii listu
mogą wynikać z niewiedzy piszącego, braku doświadczenia w tworzeniu korespondencji lub
ich przyczyną jest rodzaj podłoża pisanego tekstu i jego wymiary.
Wyróżnienia stosowane w podpisach
Do typowych elementów pisma ręcznego trzeba zaliczyć stosowane przez piszących środki
wyróżniania poszczególnych elementów tekstu, które zastępują właściwe językowymi
mówionemu zabiegi prozodyczne. W tekście pisanym autorzy w charakterystyczny dla
swoich przyzwyczajeń sposób podkreślają znaczenie istotnych według nich wyrazów. Jako że
podpisy stanowią ważny końcowy element tekstu, są też przez piszących wyróżniane. Oprócz
wydzielania podpisu z całości tekstu dzięki umieszczaniu go w osobnym wersie, autorzy
stosują też kapitaliki, powiększenie rozmiarów liter, wytłuszczenia, podkreślenia (pojedyncze,
podwójne czy nawet potrójne), a także wykorzystują emocjonalną interpunkcję. Wydaje się
bowiem, że system wyróżnień stosowany w podpisach listów pożegnalnych pokazuje także
koncentrację autora na sobie samym oraz pozwala ujawnić emocje nadawcy. Taką możliwość
daje zarówno kumulowanie wyróżnień, np. podkreśleń z wytłuszczeniami, jak i użycie
wykrzykników (np. Wasz Jan!!!), wielokropka (np. Wasza… Anna, Twój…), emotikonów,
np.: Twoja na zawsze kochająca żona * :-) czy innych nietypowych symboli (np. =Anna=).
Podpis a gatunek tekstu
Przeanalizowane w listach pożegnalnych podpisy są przeważnie typowe dla listów
prywatnych, czyli inne niż te, które znamy z korespondencji urzędowej. Przedstawiony
powyżej rozbudowany repertuar struktur podpisów pokazuje przede wszystkim, że podpisy
nieoficjalne przyjmują o wiele bardziej zróżnicowane formy niż ich odpowiedniki oficjalne.
19
H. Hładij, A. Kotarba-Pawłowicz, Imitacja sfałszowanych podpisów – Studium nietypowego przypadku zmian
w piśmie, [w:] Wpływ badań eksperymentalnych na wartość dowodową ekspertyzy dokumentów, pod red.
Z. Kegla, Wrocław 2008, s. 240.
8
Cechą charakterystyczną poszczególnych form podpisów jest tutaj ich zależność od relacji
między uczestnikami komunikacji, co jest widoczne szczególnie, gdy jeden nadawca pisze
kilka listów do kolejnych odbiorców. Każdorazowa zmiana dystansu między uczestnikami
kontaktu językowego odbija się wówczas w podpisach, które nadawca dostosowuje do treści
kolejnych listów kierowanych do różnych adresatów. Wybór nazwy osobowej w podpisie jest
też uzależniony od formuł adresatywnych utrwalonych w kręgu rodzinnym czy
przyjacielskim nadawcy, gdyż „w liście do bliskich nam ludzi podpisujemy się zazwyczaj tą
formą imienia, której używa, zwracając się do nas, adresat.” 20
Bibliografia
Data K., Struktura tekstu listowego, „Język Polski” LXIX, nr 3-5, s. 142-152.
Długosz K, Słownictwo współczesnych listów prywatnych, [w:] Studia Językoznawcze.
Synchroniczne i diachroniczne aspekty badań polszczyzny, t.1, 25-37.
Dumański J. , Głazek A., Kotarba A., Rozważania nad specyfiką badań rękopisów
anonimowych, [w:] Problematyka dowodu z ekspertyzy dokumentów, pod red. Z. Kegla, t.1,
Wrocław 2002, s. 135.
Feluś A., Podpisy. Studium z pismoznawstwa kryminalistycznego, Katowice 1987.
Grzenia Jan, Słownik imion, Warszawa 2008.
Inny słownik języka PWN, pod red. M. Bańki, t.2, Warszawa 2000.
Hładij H., Kotarba-Pawłowicz A., Imitacja sfałszowanych podpisów – Studium nietypowego
przypadku zmian w piśmie, [w:] Wpływ badań eksperymentalnych na wartość dowodową
ekspertyzy dokumentów, pod red. Z. Kegla, Wrocław 2008, s. 235-248.
Koziczak A., Definicja parafy – potrzeba konwencji, Problematyka dowodu z ekspertyzy
dokumentów, t.1, pod red. Z. Kegla, Wrocław 2002, s. 392-393.
Malec M., Imię w polskiej antroponimii i kulturze, Kraków 2001.
Marcińczuk M., Zaśko-Zielińska M., Piasecki M., Structure Annotation in the Polish Corpus
of Suicide Notes, In: I. Habernal, V. Matousek, (eds.) TSD 2011.LNCS (LNAI), vol. 6836,
pp. 417-426, Springer Heidelberg 2011.
Łobodzińska R., Tomczak L., Współczesne przezwiska polskie. Analiza formalna i
znaczeniowa, Warszawa – Wrocław 1988.
Podracki J., Słownik interpunkcyjny języka polskiego. Z zasadami przestankowania,
Warszawa 1998, s.64.
20
R. Sinielnikoff, E. Prechitko, Wzory listów polskich, Warszawa 1993, s. 24.
9
Sinielnikoff R. , Prechitko E., Wzory listów polskich, Warszawa 1993, s. 24
Skwarczyńska S., Teoria listu, oprac. E. Feliksiak i M. Leś, Białystok, 2006.
Umińska-Tytoń E., Imię w codziennej komunikacji, Język w komunikacji, t.2., 2001.
Wolański A., Edycja tekstów. Praktyczny poradnik, Warszawa 2008.
Zaśko-Zielińska M., Majewska-Tworek A., Piekot T., Sztuka pisania. Przewodnik po tekstach
użytkowych, Warszawa 2008.
10