Dossier prasowe o projekcie Facing Finance

KONTAKT: Tadeusz Joniewicz, Fundacja CentrumCSR.PL, [email protected], tel.: 22 628 40 80.
Dossier prasowe
BANKI I INSTYTUCJE FINANSOWE A PRAWA CZŁOWIEKA – PERSPEKTYWA KRAJU
ROZWIJAJĄCEGO SIĘ
POSTULATY KAMPANII FACING FINANCE
Słowa-klucze: banki, korporacje, prawa człowieka, Biedne Południe, społeczna odpowiedzialność, Vale,
Rio Tinto, Mozal, przemysł wydobywczy, Afryka, ekologia, zrównoważony rozwój, lokalne społeczności,
Poniższy dokument:
•
•
Opisuje problematykę powiązań jakie występują między działalnością banków i instytucji
finansowych a kwestią przestrzegania praw człowieka i ochrony środowiska
Szczegółowo przedstawia przykład Mozambiku jako kraju rozwijającego się, w którym
finansowane przez banki korporacje łamią prawa człowieka
Spis treści:
1. Na czym polega problem?
2. Sytuacja krajów rozwijających się, problem Mozambiku
3. Studia przypadków – omówienie
4. Nasze postulaty
5. Biznes a prawa człowieka
6. Co może zrobić biznes – sektor finansowy
7. Sytuacja w Polsce
Banki i instytucje finansowe stanowią szczególną grupę przedsiębiorstw, ponieważ ich bezpośredni
wpływ na środowisko (wynikający stricte z działalności firmy) jest znikomy, zwłaszcza w porównaniu z
większością firm np. sektora paliwowego czy energetycznego. Mogą one jednak wciąż oddziaływać na
otoczenie w sposób pośredni - jako dostawca kapitału. Decyzje inwestycyjne podejmowane przez
instytucje sektora finansowego mają olbrzymie znaczenie dla kwestii ochrony praw człowieka i
środowiska naturalnego. Gdyby nie wsparcie finansowe sektora finansowego, wiele projektów
inwestycyjnych realizowanych z pogwałceniem praw człowieka czy zanieczyszczających środowisko w
ogóle nie zostałoby zrealizowanych. O przypadkach szkodliwych dla otoczenia inwestycji informują
organizacje społeczeństwa obywatelskiego: między innymi BankTrack (www.banktarck.org) i SOMO
(www.somo.nl).
Zagadnieniu wpływu sektora finansowego na problemy praw człowieka poświęcona jest także
międzynarodowa kampania organizacji obywatelskich Facing Finance (http://www.facingfinance.org/pl). Partnerem kampanii w Polsce jest Fundacja CentrumCSR.PL (www.centrumcsr.pl ).
Jest poświęcona kontrowersyjnym inwestycjom korporacji w krajach rozwijających się, które są często
wspierane finansowo przez instytucje sektora finansowego (banki i fundusze inwestycyjne). Kampanię
współfinansuje Komisja Europejska w ramach programu EuropeAid.
2. Sytuacja krajów rozwijających się, problem Mozambiku
Kampania Facing Finance koncentruje się na problemach krajów rozwijających się. Obecnie, także
w Polsce, wiele mówi się o wdrażaniu przez firmy tzw. dobrych praktyk. Biznes lansuje społeczną
odpowiedzialność i ekologiczne rozwiązania. Jednak w krajach tzw. Biednego Południa
międzynarodowe korporacje dysponują o wiele większą swobodą działania niż w Europie czy krajach
Ameryki Północnej. Np. wielu krajach afrykańskich nie istnieją skuteczne regulacje czy sankcje, za
pomocą których rządy mogłyby egzekwować odpowiedzialność w przypadku, gdy firma wyrządzi szkody
lokalnej społeczności lub złamie prawo. Duża część pieniędzy z inwestycji w nielegalny sposób
odpływa z krajów rozwijających się. Według najnowszego raportu organizacji Global Financial
Integrity (http://iffdec2011.gfintegrity.org/) tylko w 2009r. z krajów rozwijających się odpłynęło ponad
900 miliardów dolarów - przede wszystkim w wyniku korupcji i malwersacji podatkowych. W ciągu
minionej dekady nielegalny odpływ kapitału z Afryki wzrósł o ponad 20%.
W ten obraz doskonale wpisują się problemy Mozambiku. Jest to jeden z najbiedniejszych krajów
świata. PKB tego zamieszkałego przez 22 mln ludzi kraju wynosi tylko ok.1000 $ per capita, a wg
danych ONZ kraj zajmuje 184. miejsce w świecie pod względem rozwoju. W kraju panuje korupcja.
Nie funkcjonuje tam powszechne szkolnictwo na poziomie podstawowym, jakość opieki zdrowotnej jest
bardzo niska. Jednocześnie w Mozambiku inwestują największe firmy wydobywcze świata, m.in. Rio
Tinto czy Vale.
3. Studia przypadków - omówienie
•
Brazylijska firma Vale to największy na świecie producent rudy żelaza, działa na wielu
polach, obecna jest na całym świecie - w Ameryce Południowej, Afryce i Kanadzie. Wśród
banków inwestujących w Vale znajdują się m.in. obecne na polskim rynku Citi, czy Royal Bank
of Canada. Vale jest członkiem prowadzonej pod auspicjami ONZ inicjatywy z zakresu biznesu i
praw człowieka - Global Compact, jednocześnie w styczniu 2012 r. internauci z całego
świata uznali Vale w plebiscycie Public Eye Awards za najgorszą firmę na świecie
(http://www.publiceye.ch/en/vote/vale/). Vale było wielokrotnie oskarżane o łamanie praw
człowieka i praw pracowniczych oraz niszczenie środowiska. W ostatnim czasie najgłośniejsza
była sprawa współfinansowanej przez Vale tamy Belo Monte w Brazylii, powstającej na
obszarach puszczy tropikalnej. Z jej budową mogą potencjalnie wiązać się przesiedlenia nawet
40.000 osób oraz zniszczenie środowiska naturalnego. W budowę tamy zaangażowane były
także fundusze Munich Re, Caixa i Banku Światowego.
Należąca do Vale kopalnia węgla w Moatize zaliczana jest do największych w Afryce.
Corocznie może tam być wydobywane nawet 11 milionów ton węgla. Pod koniec 2011
ujawniono, że Vale planuje wartą 6 mld dolarów rozbudowę, dzięki której liczba ta może się
podwoić. Organizacje społeczeństwa obywatelskiego, m.in. JA!, alarmują o nadużyciach
związanych z budową kopalni. Jak dotąd przesiedlono 1.300 rodzin, którym nie zostały
zapewnione godne warunki życia. Sprzeciwiający się działaniom firmy przedstawiciele
lokalnych społeczności spotkali się z groźbami i szykanami.
•
Mozal to drugi największy w Afryce producent aluminium i firma, która zaczęła inwestować w
Mozambiku jako jedna z pierwszych – rozpoczęcie działalności w tym kraju warte było 1,3
miliarda dolarów. Daniel opowie o przypadku wyłączenia w 2010r. filtrów w fabryce
aluminium (na potrzeby napraw i renowacji). Efektem takiego działania była emisja dużej ilości
szkodliwych substancji do środowiska. W związku z tymi wydarzeniami firma jest oskarżana o
brak komunikacji z lokalnymi społecznościami. Osobom zainteresowanym sprawą
utrudniano dostęp do jej badań środowiskowych i innych informacji. Dzięki wsparciu, jakie firma
otrzymywała od władz Mozambiku, wszystkie działania lokalnych społeczności podejmowane
na rzecz wyjaśnienia sytuacji były nieskuteczne.
4. Nasze postulaty
Chcemy uświadomić opinii publicznej, klientom firm z sektora finansowego oraz samym inwestorom
możliwe negatywne aspekty inwestycji w krajach Trzeciego Świata, skutkujące nieraz naruszeniami
praw człowieka lub zniszczeniem środowiska naturalnego. Kraje rozwijające się, takie jak Mozambik,
potrzebują kapitału inwestycyjnego. Aby jednak mogły z niego skorzystać, inwestycje muszą być
prowadzone w sposób zrównoważony. Naszym zdaniem, kwestie społecznej odpowiedzialności
inwestycji powinny być uregulowane na poziomie międzynarodowym. Niedopuszczalne jest
przyzwalanie na finansowanie projektów w oczywisty sposób łamiących prawa człowieka bądź
przyczyniających się do zniszczeń środowiska na dużą skalę. W ramach kampanii Facing Finance
organizacja Profundo ujawniła na przykład, że niemieckie grupy finansowe – Deutsche Bank,
Commerzbank i UniCredit posiadają udziały w firmach produkujących kontrowersyjną amunicję
kasetową. Właśnie dla takich inwestycji nie powinno być miejsca. „Zielone światło” powinno być
przyznawane inwestycjom na podstawie obiektywnych kryteriów, w których uwzględnione byłyby
właśnie kwestie przestrzegania praw człowieka i poszanowania środowiska.
Opisywany zaczyna być dostrzegany w Europie. Belgijski parlament już w 2009 uchwalił prawo
zakazujące belgijskim instytucjom finansowym inwestowania w produkcję broni i amunicji
zawierającej zubożony uran. Belgia zakazała również inwestowania w amunicję kasetową. W Holandii
w 2011r. parlament debatował na temat możliwości prawnego ograniczenia spekulowania cenami
żywności. Podejmowane działania były jednak jak do tej pory bardzo umiarkowane – polityką
inwestycyjną sektora finansowego nie zajęła się przede wszystkim Unia Europejska.
5. Biznes a prawa człowieka
Na szczeblu międzynarodowym najważniejszym dokumentem regulującym zachowania przedsiębiorstw
są Wytyczne OECD dla Przedsiębiorstw Wielonarodowych. Jest to uniwersalny dokument,
wyznaczający standardy zachowania wielonarodowych przedsiębiorstw, poruszający kwestie takie jak:
prawa człowieka, zrównoważony rozwój, zatrudnienie i stosunki pracy, jawność informacji, ochrona
środowiska, zwalczanie korupcji, ochrona interesów konsumenta, opodatkowanie.
Ważną inicjatywą wyznaczającą kierunek zmian jest framework „Protect, Recpect, Remedy”
autorstwa prof. Johna Ruggiego – Specjalnego Przedstawiciela ONZ ds. Biznesu i Praw Człowieka
w latach 2005-2011. Framework ten dotyczy odpowiedzialności biznesu za nadużycia praw
człowieka: podkreśla stojący przed przedsiębiorstwami obowiązek ich szanowania oraz zakłada
umożliwienie ofiarom nadużyć dostępu do rekompensaty za poniesione krzywdy. W 2011r.
opublikowane zostały Wytyczne ONZ dla Przedsiębiorstw na temat biznesu i praw człowieka (UN
Guiding Principles on Business and Human Rights) mające za zadanie pomóc we wdrażaniu ww.
frameworku. Wiele uwagi przykuwa także temat odpowiedzialności korporacji za łańcuch dostaw.
Przykładem jest nagłaśniany w ostatnich miesiącach kazus firmy Apple i łamania praw pracowniczych
w chińskich fabrykach Foxconn.
Obecnie pracę Johna Ruggiego kontynuuje utworzona w 2011r. przy Radzie Praw Człowieka ONZ
(www.ohchr.org)
Grupa
Robocza
do
spraw
biznesu
i
praw
człowieka
(http://www.ohchr.org/EN/Issues/Business/Pages/BusinessIndex.aspx).
6. Co może zrobić biznes – spółki sektora finansowego
Należy zaznaczyć, że problematykę odpowiedzialnego inwestowania i praw człowieka dostrzegły
również same międzynarodowe instytucje sektora finansowego. Dla przykładu cztery duże brytyjskie
banki wpisały na czarną listę inwestycji 12 firm produkujących amunicję kasetową
(http://www.guardian.co.uk/business/2012/apr/09/uk-banks-blacklist-cluster-bomb-manufacturers). W
październiku 2011 tzw. Thun Group – banki Barclays, Credit Suisse, UBS i UniCredit zobowiązały się
do aktywnego wdrażania wspomnianych Wytycznych ONZ dla Przedsiębiorstw na temat biznesu i praw
człowieka.
Kwestie środowiskowe i społeczne często wiążą się dla banków i instytucji finansowych z wymiernym
ryzykiem inwestycyjnym. Jeżeli jakaś firma - np. z powodu nagłośnienia nadużyć praw człowieka albo
wywołania katastrofy ekologicznej – poniesie straty, straci również bank, którego fundusze są w taką
firmę uwikłane. Między innymi stąd wzięła się najgłośniejsza dobrowolna inicjatywa sektora
finansowego dotycząca zasad odpowiedzialnego inwestowania - „Equator Principles”
(http://www.equator-principles.com/). Jest to powstały w 2002r., a wdrożony przez pierwszych
sygnatariuszy w 2003r. dokument, który na dzień dzisiejszy podpisały 73 banki. Wymaga on od banków
wdrażania kryteriów oceny oddziaływania inwestycji na środowisko i społeczeństwo, jeżeli
finansowany jest projekt o wartości przekraczającej 10 mln $. Equator Principles oparte są na systemie
zarządzania ryzykiem wdrożonym przez Międzynarodową Korporację Finansową (IFC –
International Finance Corporation), organizację Grupy Banku Światowego, której głównym celem
jest finansowanie sektora prywatnego w krajach rozwijających się. Oceniany jest m.in. wpływ inwestycji
na środowisko i lokalne społeczności, kwestie warunków pracy, czy BHP. Istnieje również inicjatywa
ONZ – UN PRI (Principles For Responsible Investment) (http://www.unpri.org/principles/). Mówiąc w
skrócie, sygnatariusze PRI (jest ich obecnie łącznie prawie 1000) zobowiązują się do uwzględniania
kryteriów ESG (Environmental Social Governance - społecznych i środowiskowych) przy budowaniu
portfolio inwestycyjnego.
7. Sytuacja w Polsce
Na koniec należy dodać, że w Polsce temat przestrzegania praw człowieka i monitorowania portfolio
inwestycyjnego pod względem wpływu na środowisko w zasadzie nie jest przez banki poruszany.
Żaden z polskich banków nie przystąpił do Equator Principles. Sytuacja braku informacji jest o tyle
niepokojąca, że wiele banków w Polsce (aż 17 z 20 największych) ma właścicieli w postaci kapitału
zagranicznego. Znacząca część tych zagranicznych spółek wdraża wszechstronne polityki z zakresu
społecznej odpowiedzialności, poruszając przy tym takie kwestie jak właśnie: łamanie praw człowieka
czy budowanie odpowiedzialnego portfolio inwestycyjnego. Wg badania Screening CentrumCSR.PL
(www.screening.centrumcsr.pl) przeprowadzonym przez fundację tylko 5 z 20 największych polskich
banków odniosło się na w jakikolwiek sposób na swoich stronach internetowych do kwestii
praw człowieka lub opublikowało raporty społeczne, w których odniosły się do wpływu, jaki
wywierają na otoczenie.
Projekt jest współfinansowany w ramach programu polskiej współpracy rozwojowej Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP
w 2013 r. oraz przez Komisję Europejską w ramach programu EuropeAid. Publikacja wyraża wyłącznie poglądy Fundacji
CentrumCSR.PL i nie może być utożsamiana z oficjalnym stanowiskiem Ministerstwa Spraw Zagranicznych RP ani Unii
Europejskiej.