Między Innymi – do czego przyda się nam The Big Bang Theory?

projekt
Między Innymi
– do czego przyda się nam The Big Bang Theory?
Agnieszka Szczepanik
Proszę oglądać brytyjskie i amerykańskie seriale komediowe, szczególnie „Hotel
Zacisze” (o kiepsko prowadzonym hotelu). (…) Monty Pythona powinien Pan oglądać ile
tylko się da. (…) Proszę się nauczyć tekstów najpopularniejszych brytyjskich piosenek,
zwłaszcza Beatlesów, Rolling Stonesów, Pink Floydów czy Abby (choć to akurat
Szwedzi). Zespoły te kształtowały w młodości ludzi, z którymi będzie miał Pan do
czynienia – oto część rad, jakie dał Donaldowi Tuskowi brytyjski dziennikarz, redaktor
The Economist, Edward Lucas (felieton w „Gazety Wyborczej” z 13/14 września 2014 r.).
W
szystko po to, by polski premier, pełniąc
funkcję przewodniczącego Rady Europejskiej, mógł posługiwać się brytyjskim
angielskim na takim poziomie, aby jak
najlepiej się odnaleźć w swojej roli i nawiązać dobre relacje
ze współpracownikami. Sama jednak znajomość języka nie
wystarczy. Tego właśnie często doświadczamy, spotykając
się czy pracując z osobami z innych kultur. Mamy wtedy
znacznie więcej do zrobienia, niż by to miało miejsce
w środowisku monokulturowym. Musimy wywiązać się
ze swoich obowiązków, a do tego lawirować w gąszczu
niejasnych struktur kulturowych. Tam, gdzie mamy do
czynienia z odmiennością, automatycznie pojawiają się
stereotypy, ze stereotypów rodzą się obawy, z obaw – niechęć,
a od niechęci bardzo blisko do nieporozumień i konfliktów.
Posługując się w kontakcie w osobami odmiennymi
kulturowo wiedzą, a nie stereotypami, o wiele łatwiej jest
dojść do porozumienia. Znajomość języka obcego może
bardzo pomóc. Podobnie jak nieznajomość ukrytych
znaczeń może mocno zaszkodzić.
[ 102 ] Moja historia
Zanim przedstawię założenia projektu, chciałabym krótko opisać
własne doświadczenie interkulturowe. W liceum trafiłam do
klasy francuskojęzycznej, choć walczyłam o klasę anglojęzyczną,
bo to angielski znałam i ceniłam. Nauczycielka francuskiego
od początku postawiła na zainteresowanie nas pięknem języka
poprzez poznanie kultury i dnia codziennego współczesnych
Francuzów. Do mojego źle skrywanego niezadowolenia podeszła
ze spokojem, dając mi czas, bym zrozumiała, do czego francuski
może mi się w życiu przydać. Podręcznik podręcznikiem, ale
oprócz tego, a może przede wszystkim, poznawałyśmy francuską
literaturę, sztukę, malarzy, filmy (to były czasy trylogii Trzy
kolory Kieślowskiego), a także kuchnię. Bardzo często odwiedzali
nas znajomi naszej nauczycielki – „prosto z Francji”. Zmianę
mojego podejścia do tego języka przypieczętowało wspólne
oglądanie Żandarma z Saint Tropez z Phillippe'em, przyjacielem
naszej profesorki. Pytał, co nas śmieszy, i dopowiadał, co
i dlaczego śmieszy Francuzów w tym filmie, szczególnie tych
pochodzących z północy kraju. Philippe spędzał z nami co
roku dwa tygodnie – dialogował, robił dyktanda, zamęczał
wieża Babel
4/2014
projekt
z etykiety przy stole (był restauratorem) i opowiadał o swojej
lokalnej kulturze. To mnie fascynowało. Gdy sama w końcu
wyjechałam do Francji, i to z rodzicami na wycieczkę – szybko
namówiłam ich na porzucenie przewodniczki i zaczęłam
oprowadzać ich po Paryżu ścieżkami wydeptanymi jeszcze
na zajęciach, posiłkując się francuskim. Błędów robiłam
mnóstwo, ale dogadywałam się z kelnerami, bileterkami,
w sklepach i na ulicy. Tłumacząc rodzicom różne niuanse tego,
co obserwowaliśmy (choćby słynną nieuprzejmość kelnerów),
poczułam, że jednak trochę tę kulturę rozumiem. Po latach
mogę powiedzieć, że nie zmieniło to, co prawda, faktu, że
moim głównym językiem obcym jest angielski, ale to już
zupełnie inna historia. Pozytywne uczucie do francuskiego
jednak zostało i, mimo upływu lat, nadal pogłębiam swoją
kompetencję w tym języku poprzez ciągły kontakt z filmem,
muzyką, czasopismami, a przede wszystkim dzięki francuskim
przyjaciołom i znajomym poznanym podczas wymian
młodzieżowych, seminariów czy wolontariatu.
Jak sobie radzić z niejednoznacznością
rzeczywistości?
To, co proponujemy studentom i studentkom w ramach projektu
warsztatów edukacji międzykulturowej Między Innymi, idzie
w tym samym kierunku, co rady Edwarda Lucasa. Jako jedna
z twórczyń tego projektu mogę powiedzieć, że dyskutując
nad pomysłem zajęć o tej tematyce na uczelniach wyższych,
wyszliśmy z podobnego założenia – skoro coraz częściej
Polacy emigrują, a co więcej – skoro coraz częściej w polskich
przedszkolach, szkołach, firmach, a nawet w więzieniach pojawiają
się obcokrajowcy, to ważne jest, by osoby, które będą z nimi
pracować, umiały poradzić sobie z wyzwaniami, jakie niesie
praca na styku kultur, aby umiały czytać między wierszami.
Zdajemy sobie sprawę, jak bardzo zmieniły się w Polsce
realia życia, jak wzrosła mobilność jednostek i całych grup
społecznych (np. przybywające do naszego kraju duże grupy
uchodźców czy Polacy wyjeżdżający w poszukiwaniu pracy);
obserwujemy, jak bardzo gospodarki i społeczeństwa są od
siebie uzależnione. Dlatego w Między Innymi proponujemy
doskonalenie kompetencji międzykulturowej, bo coraz częściej
Polacy dotykają przecięcia się światów i kultur. Na zajęciach
zachęcamy uczestników i uczestniczki do zajrzenia pod
podszewkę tego, co nazywamy kulturą, międzykulturowością,
stereotypem; dajemy przestrzeń do weryfikacji swoich teorii,
do przyjrzenia się dotychczasowym doświadczeniom kontaktu
międzykulturowego; pomagamy budować postawę otwartości
wobec niejednoznaczności świata, w którym przyjdzie im
pracować jako pedagogom, nauczycielom, psychologom,
animatorom społecznym i kulturalnym, wychowawcom,
pracownikom socjalnym, asystentom społecznym.
Cele, jakie stawiamy sobie w projekcie, to:
1. rozwinięcie przez studentki i studentów kompetencji
międzykulturowej rozumianej jako:
yy wiedza dotycząca różnic kulturowych i ich wpływu
na zachowanie;
Edukacja Międzykulturowa - Moduły
Wprowadzenie
Merytoryczne pogłębienie
Praktyczne zastosowanie
Moduł 1: Wstęp do Edukacji
Międzynarodowej
Moduł 2.1: Komunikacja międzykulturowa
Moduł 3.1: Przygotowanie
do udziału w projekcie
międzykulturowym
Moduł 2.2: Stereotypy - Wpływ na relacje
międzykulturowe
Moduł podstawowy
4/2014
+
Moduł 2.3: Praca w zespole międzykulturowym
Moduł 3.2: Zarządzanie
różnorodnością
Moduł 2.4: Rozwijanie kompetencji
międzykulturowych osób pracujących
z młodzieżą
Moduł 3.3: Jak wspierać rozwój
kompetencji międzykulturowych
u dzieci i młodzieży
Moduły komplementarne
wieża Babel
+
Moduły dodatkowe
[ 103 ]
projekt
yy umiejętność nawiązywania i budowania pozytywnych
relacji międzykulturowych;
yy tolerancja dla niejednoznaczności i ciekawość poznawcza;
2. przygotowanie studentek i studentów pedagogiki i kierun-
ków pokrewnych do roli multiplikatorów wiedzy i postaw
związanych z edukacją międzykulturową wśród różnych
grup pokoleniowych oraz do roli animatorek i animatorów
międzynarodowej wymiany młodzieży.
Warsztaty mają strukturę modułową, pozwalającą na
dostosowanie programu do potrzeb i zainteresowań studentów.
Składa się na nią ośmiogodzinny moduł podstawowy
(obowiązkowy, stanowiący bazę do pogłębienia dalszych
tematów), moduły komplementarne oraz moduły dodatkowe,
poszerzające i ugruntowujące wiedzę o kolejne aspekty
i zagadnienia związane z edukacją międzykulturową.
Korzyści płynące z doskonalenia kompetencji
międzykulturowych
W naszym rozumieniu wiedza na temat różnorodności
kulturowej i jej skutków dla komunikacji, umiejętność takiej
komunikacji oraz otwartość na odmienność kulturową
tworzą trzon kompetencji międzykulturowych i wzajemnie
się uzupełniają. W szczególności doskonalenie kompetencji
międzykulturowych przyczynia się do:
yy adekwatnego odszyfrowywania kodów zawartych w języku
obcym, a przez to do wzrostu umiejętności efektywnej
komunikacji w tym języku oraz do nawiązywania
głębszych relacji;
yy większej świadomości własnych uwarunkowań kulturowych i ich wpływu na relacje zawodowe;
yy większej świadomości i umiejętności nieulegania stereotypom i uprzedzeniom;
yy umiejętności diagnozowania różnic kulturowych w środowisku pracy;
yy skutecznego rozpoznawania u innych i u siebie symptomów
szoku kulturowego;
yy radzenia sobie i pomagania innym: współpracownikom,
klientom, beneficjentom, w radzeniu sobie z symptomami
szoku kulturowego;
yy zwiększenia wiedzy na temat strategii akulturacyjnych i ich
konsekwencji dla funkcjonowania w środowisku pracy.
Gdy rozpoczynaliśmy prowadzenie warsztatów z edukacji
międzykulturowej, były one skierowane do studentów
i studentek pedagogiki oraz kierunków pokrewnych,
[ 104 ] naturalnie jednak pojawili się inni zainteresowani. Okazało
się, że warsztaty Między Innymi znalazły wielu uczestników
będących na kierunkach językowych i biznesowych. Być
może dlatego, że to wśród nich pojawia się najszybciej
przekładalna praktyczność tych zajęć. Ucząc się języka
obcego, potrzebujemy nie tylko jego fonetyki, gramatyki
i słownictwa, ale także kodów kulturowych, które pozwolą
nam zrozumieć także to, co pomiędzy wierszami. Istotna
jest także postawa otwartości i ciekawości wobec języka
i kultury, której jest on częścią. Wartość takiego podejścia
potwierdzają uczestnicy warsztatów. Szczególnie znamienne
są komentarze tych, którzy jakiś język studiują, mówiące
o tym, że np.: dzięki zajęciom zobaczyłam, co mnie fascynuje
w niemieckim; mam większą motywację do wyjazdu, by
mówić językiem żywym, a nie literackim; dostrzegłem, co stoi
za gramatyką i słownictwem; będąc w Hiszpanii, starałam się
z ludźmi rozmawiać, a nie tylko uważać na to, by nie robić
błędów w hiszpańskim.
I tutaj dochodzę do jeszcze jednej ważnej cechy warsztatów
Między Innymi – są one dobrowolne i opierają się na założeniach
edukacji pozaformalnej, w której doświadczenie jest punktem
wyjścia do budowania wiedzy, umiejętności i postawy,
jednym słowem – kompetencji. Zachęcamy w trakcie zajęć
do wzięcia udziału w projektach programu Erasmus+ oraz
Polsko-Niemieckiej Współpracy Młodzieży. I to nie dlatego,
że warsztaty finansowane są przez dwie wielkie agencje
zajmujące się w Polsce tymi programami. Robimy to, bo cały
nasz zespół trenerski zdobył swe kompetencje dzięki udziałowi
w projektach wymian czy wolontariacie zagranicznym
i ciągle je pogłębia, korzystając z międzynarodowych szkoleń,
seminariów, a także wymyślając i realizując własne projekty.
Jak rozwijać kompetencje międzykulturowe, gdzie szukać
wiedzy, jak doskonalić umiejętności, jak kształtować swoją
postawę wobec odmienności kulturowej?
Rozwijanie kompetencji międzykulturowych może być
bardzo angażującym zadaniem niemal na całe życie. Na wiele
sposobów można pogłębiać swoją wiedzę czy doskonalić
konkretne umiejętności. Można:
yy zacząć od przestudiowania własnych korzeni i drzewa
genealogicznego. Świadomość swojego pochodzenia, swojej
kultury jest dużym atutem w spotkaniach z odmiennością
kulturową;
yy wnikliwie spojrzeć na miejsce swojego zamieszkania,
dostrzec pryzmat wielokulturowości, poznać jego historię,
wieża Babel
4/2014
projekt
odnaleźć mieszkające w nim grupy narodowe i etniczne,
wsłuchać się w różnorodność języków, jakimi posługują
się mieszkańcy;
yy podjąć kontakty z osobami z odmiennych kręgów
kulturowych, które przebywają w naszym kraju, bo
mogą stać się źródłem wiedzy na temat funkcjonowania
cudzoziemców. Pozwalają też z dystansu spojrzeć na
rodzimą kulturę;
yy zaangażować się w działalność lokalnych organizacji
cudzoziemskich, tworząc sobie szanse na doskonalenie
umiejętności komunikowania się międzykulturowego.
Można wtedy poznawać kulturę, obserwować zwyczaje,
poznawać język i próbować się w nim porozumiewać
oraz uczyć się funkcjonowania w odmiennej kulturowo
strukturze;
yy wykorzystać każdą podróż zagraniczną, o ile otworzymy
się na kontakt międzykulturowy i płynące z niego wnioski.
Niewiele nauczymy się o kulturze islamu, leżąc na plaży
w Tunezji, ale już dużo więcej poprzez uczestniczenie
w lokalnych świętach, festiwalach i odwiedzenie miejsc,
gdzie są mieszkańcy tego kraju, a nie tylko turyści. Każdą
taką obserwację warto wzbogacać i wyjaśniać wiedzą
kulturową z literatury, korzystając z dostępnych na rynku
i w Internecie książek i opracowań dotyczących różnych
kręgów kulturowych (Fantini, Alvino 1995, 1999);
yy uczestniczyć w warsztatach o różnorodności kulturowej,
treningach wrażliwości kulturowej czy szkoleniach
dotyczących komunikacji międzykulturowej i pracy,
zarządzania w warunkach międzykulturowych;
yy wreszcie – oglądać filmy w oryginale, nabywając biegłości
w rozszyfrowywaniu danego języka obcego.
I tak jak rówieśnicy premiera Tuska znają Hotel Zacisze, tak
pokolenie moje i to o dekadę młodsze zaśmiewa się wspólnie
podczas oglądania The Big Bang Theory (Teorii wielkiego
podrywu), amerykańskiego serialu, w którym bardzo wysoki
poziom intelektu i wykształcenia głównych bohaterów: Sheldona
i Leonarda (oraz ich kolegów), zestawiono z umiejętnościami
społecznymi oraz zdrowym rozsądkiem ich sąsiadki Penny,
co wyzwala naturalny komizm. Przy tym głównymi hobby
panów są komiksy, filmy science fiction, gry komputerowe oraz
Internet, co dla każdego młodego człowieka stanowi łatwy
temat do podchwycenia. I w ten sposób już pierwszego wieczoru
szkolenia można przełamać lody, wystarczy użyć powiedzonka
Sheldona, czego ostatnio doświadczyłam w Armenii, stojąc
4/2014
między nieznającymi się ludźmi z różnych krajów: Ukrainy,
Hiszpanii, Gruzji, Włoch, Litwy, Białorusi, USA i Polski.
Projekt warsztatów z edukacji międzykulturowej Między
Innymi to wyjątkowy innowacyjny projekt edukacyjny w Polsce.
W ciągu czterech lat przeprowadziliśmy 59 warsztatów
na 14 uczelniach państwowych i prywatnych w całym
kraju. Zespół Między Innymi tworzą doświadczeni trenerzy
i trenerki, psychologowie oraz psycholożki międzykulturowi,
mający wieloletnią praktykę w pracy z młodzieżą z Polski i z
zagranicy, jak również osobiste doświadczenia życia i pracy
w innej kulturze. Prowadzone od 2011 r. warsztaty to rezultat
wieloletnich doświadczeń szkoleniowych członków i członkiń
naszego zespołu, a także analizy najnowszych trendów
w edukacji formalnej i pozaformalnej oraz dokumentów
Komisji Europejskiej dotyczących strategii rozwoju Europy.
Projekt Między Innymi jest wspólnym przedsięwzięciem
wspieranym merytorycznie i finansowo przez Fundację
Rozwoju Systemu Edukacji oraz Polsko-Niemiecką Współpracę
Młodzieży.
Bibliografia
yyDyran, M. (2000) The Teacher’s Intercultural Competence. W: Sprogforum nr 18, vol. 6, 8-13.
yyFantini, A. E. (1995, 1999) Assessing Intercultural Competence: A YOGA
Form. Brattleboro, VT: School for International Training. Unpublished.
yyRisager, K. (2000) The teacher’s intercultural competence. W: Sprogforum, nr 18, vol. 6, 14-20.
Netografia
yyOficjalna strona programu Warsztatów Edukacji Międzykulturowej
Między Innymi [online] [18.11.2014].
yyFanpage na Facebooku [online] [18.11.2014].
yyOficjalna strona programu Erasmus+ [online] [18.11.2014].
yyOficjalna strona organizacji Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży
[online] [18.11.2014].
Agnieszka Szczepanik
Trenerka związana ze Stowarzyszeniem „Jeden Świat”, poznańską
organizacją działającą na rzecz pokoju i porozumienia między ludźmi.
Realizuje projekty edukacyjne we współpracy ze szkołami, organizacjami
pozarządowymi i samorządami w kraju i za granicą. Jest trenerką polskiej
Narodowej Agencji Programu Erasmus+ Młodzież. Przygotowuje
uczestników programu polskiego MSZ pn. Wolontariat Polska Pomoc.
Prowadzi szkolenia z edukacji międzykulturowej, komunikacji w grupie,
radzenia sobie ze stresem. Politolożka z wykształcenia, z zamiłowania
wieża Babel
mól książkowy i podróżniczka.
[ 105 ]