Światowa Organizacja Handlu

WTO
Światowa Organizacja Handlu
Adrian Kotlarz
Andrzej Steranka
Jarosław Golus
Jakub Jagiełło
1. GENEZA GATT.
GATT - Układ Ogólny w sprawie Taryf Celnych i Handlu, podpisane w Genewie dnia 30
października 1947 porozumienie dotyczące polityki handlowej. Układ Ogólny GATT wszedł
w Ŝycie 1 stycznia 1948 roku. W skład weszły 23 państwa. Z załoŜenia miało być jedynie
tymczasowym układem poprzedzającym powstanie ITO (Międzynarodowej Organizacji
Handlowej). JednakŜe brak zgody między państwami nie pozwalający na wejście w Ŝycie
statusu ITO, przedłuŜył obowiązywanie układu GATT do 31 grudnia 1994. Organizacja ta
miała być - obok wcześniej utworzonych MFW i Banku Światowego (1944) - trzecią
instytucją
międzynarodową
ułatwiającą
współpracę
gospodarczą
między
krajami.
Podstawowym zadaniem GATT była liberalizacja handlu międzynarodowego (kontrola,
usuwanie przeszkód stojących na drodze rozwoju współpracy, koncyliacja). Swoje funkcje
GATT spełniał przede wszystkim poprzez organizowanie tzw. rund negocjacyjnych1.
2. GENEZA WTO.
WTO - Światowa Organizacja Handlu, WTO stanowi kontynuację GATT, została
powołana w 1994 w Marakeszu (Maroko), w ramach tzw. rundy urugwajskiej GATT.
Światowa Organizacja Handlu rozpoczęła działalność w roku 1995, a jej siedzibą jest
Genewa.
Głównym
zadaniem
Światowej
Organizacji
Handlu
jest
liberalizacja
międzynarodowego handlu dobrami i usługami, prowadzenie polityki inwestycyjnej
wspierającej handel, rozstrzyganie sporów dotyczących wymiany handlowej, przestrzegania
praw własności intelektualnej. Kraje przystępujące do WTO zobowiązane są do dostosowania
1
http://en.wikipedia.org/wiki/General_Agreement_on_Tariffs_and_Trade.
0
wewnętrznego ustawodawstwa do norm Światowej Organizacji Handlu oraz udzielania
koncesji handlowych podmiotom zagranicznym. Przewodniczącym WTO jest Pascal Lamy2.
3. CELE WTO:
1. Administrowanie wielostronnymi porozumieniami handlowymi składającymi się na
dorobek prawny WTO
2. Pełnienie roli forum wielostronnych negocjacji handlowych
3. Podejmowanie prób rozwiązywania sporów handlowych3
4. Czuwa nad wdraŜaniem i przestrzeganiem wszystkich obowiązujących postanowień
przez jej członków
5. Stanowi forum do dalszych negocjacji handlowych mających na celu liberalizację
handlu międzynarodowego i współpracuje w tym zakresie z innymi organizacjami
gospodarczymi, a zwłaszcza z Międzynarodowym Funduszem Walutowym i Bankiem
Światowym4
6. Zwiększenie efektywności działań krajów w zakresie regulacji i liberalizacji
wszystkich podstawowych dziedzin wymiany objętych porozumieniem Rundy
– handel dobrami, usługami i ochrona praw własności intelektualnej5.
4. ZASADY WTO:
1. Zasada niedyskryminacji i równego traktowania – (KNU) bezwarunkowa Klauzula
Największego Uprzywilejowania – oznacza, Ŝe preferencja przyznana jednemu
krajowi musi być rozciągnięta na wszystkich członków WTO; nie dotyczy to umów
preferencyjnych i stref wolnego handlu
2. Klauzula narodowa – niedyskryminacyjne traktowanie na rynku wewnętrznym kraju.
Dotyczy obciąŜeń podatkowych, przepisów i wymogów dotyczących sprzedaŜy,
zakupu, przewozu, dystrybucji i uŜytkowania towarów i usług na rynku wewnętrznym
3. Zasada wzajemności (równości koncesji i korzyści) – zgłaszając akces, naleŜy wpłacić
swego rodzaju ,,bilet wstępu”, tj. obowiązek udzielenia koncesji celnych w zamian za
uzyskane ustępstwa przenoszone na mocy KNU
2
http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Handlu.
M. N. Shaw, ,,Prawo międzynarodowe”, Warszawa 2000, s. 661.
4
J. Rymarczyk, ,,Międzynarodowe stosunki gospodarcze”, Warszawa 2006, s. 341.
5
J. Kaczurba, E. Kawecka-Wyrzykowska, ,,Polska w WTO”, Warszawa 2002, s. 49-50.
3
1
4. Cła jako jedyny w pełni dozwolony środek interwencji państwa w handlu – wyraźny
zakaz stosowania niektórych barier pozataryfowych, takich jak: dobrowolne
ograniczenia eksportu i ich odmiany6.
5. CZŁONKOSTWO W WTO.
GATT miał 4 kategorię członkostwa: członkostwo zwyczajne, członkostwo tymczasowe,
członkostwo de facto, status obserwatora. Obecnie w WTO wyróŜniamy dwa rodzaje
członkostwa: członków zwyczajnych i obserwatorów. Członkowie zwyczajni mają pełne
prawa. Przyjmowani są większością 2/3 głosów na podstawie specjalnego protokołu
przystąpienia, zawieranego między organizacją i państwem kandydatem. Przystąpienie
państwa do WTO poprzedzają negocjacje taryfowe między nimi a organizacją, których celem
jest ustalenie ustępstw celnych nowo przystępującego państwa w stosunku do pozostałych
państw WTO. Obserwatorzy mogą brać udział we wszystkich pracach WTO, lecz bez prawa
głosu. Ich prawa i obowiązki sprowadzają się do konsultacji z pozostałymi państwami
członkowskimi. O status obserwatora ubiegają się państwa, które chcą w przyszłości
przystąpić do WTO w charakterze członków zwyczajnych, ale nie są pewne czy sprostają
zobowiązaniom wynikającym z tego członkostwa7. Organizacja, według stanu ma 27 lipca
2007r. liczy 151 członków. Status obserwatora posiada 30 państw8. Ostatnim państwem
przyjętym w szeregi organizacji jest Ukraina.
6. ORGANY WTO.
NajwyŜszym organem WTO jest Konferencja Ministerialna, w jej skład wchodzą wszyscy
przedstawiciele krajów członkowskich. Konferencje odbywają się nie częściej niŜ co 2 lata,
jej celem jest podejmowanie działań realizujących funkcje WTO.
Rada Generalna jest drugim stopniem i obraduje w sposób ciągły pomiędzy
konferencjami. W jej skład wchodzą przedstawiciele krajów członkowskich. Jeśli zaistnieje
taka potrzeba Rada przekształca się w Organ Przeglądu Polityki Handlowej lub Organ
Rozstrzygania Sporów. Ponadto Rada Generalna kieruje radami pomocniczymi :
- Rada do Spraw Handlu Towarami,
- Rada do Spraw Handlu Usługami,
- Rada do Spraw Handlowych Aspektów Praw Własności Intelektualnej,
6
http://ekonom.univ.gda.pl/business/wyklady_SPK/MSE%201%20A-G/8-wto.ppt#264,15,Slajd 15.
Z. M. Doliwa – Klepacki, Encyklopedia organizacji międzynarodowych, Warszawa 1999, s. 594-595.
8
http://www.wto.org/english/thewto_e/whatis_e/tif_e/org6_e.htm
7
2
W strukturze WTO znajduje się komitety:
- Komitet do Spraw Handlu i Otoczenia (Committees on Trade and Environment),
- Komitet do Spraw Handlu i Rozwoju (Committees on Trade and Development),
- Komitet do Spraw Regionalnych Umów Handlowych (Committees on Regional Trade
Agreements)
- Komitet do Spraw Ograniczeń Wprowadzonych dla Ochrony Bilansu Płatniczego,
(Committees on Balance of Payments Restrictions),
- Komitet do Spraw BudŜetu, Finansów i Administracji. (Committees on
Budget, Finance and Administration).
Za przygotowanie od strony technicznej informacyjnej oraz logistycznej odpowiada
sekretariat. Na czele Sekretariatu stoi wybierany na określony czas Dyrektor Generalny
wspierany obecnie przez 4 zastępców. Jego siedziba znajduje się w Genewie.
Podejmowanie decyzji w ramach w ramach WTO odbywa się według czterech reguł:
1.
jednomyślności – jeśli decyzje dotyczą poprawek do zasad ogólnych;
2.
większość trzech czwartych – w przypadku interpretacji klauzuli WTO i zwolnień
z rygorów WTO dla członków
3.
większość dwóch trzecich – jeśli poprawki dotyczą zagadnień innych niŜ zasady
ogólna takŜe w razie zatwierdzania budŜetu oraz akcesji nowych członków;
4.
konsensusu – w pozostałych sprawach, nie wymienionych osobno;
7. ETAPY DZIAŁAŃ.
Konferencje ministerialne WTO zbierają się co najmniej raz na 2 lata.
1. Singapur 9-12 XII 1996r. Podczas konferencji odnowiono zobowiązanie do wskazania
standardów pracy oraz przestrzegania ogólnych zasad poszanowania pracownika, za które
w dalszym ciągu miała odpowiadać Międzynarodowa Organizacja Pracy we współpracy
z WTO. Dalsze rozmowy tyczyły się m.in. liberalizacji:
-
progresywną liberalizacje usług,
-
odrzucenie wszelakich form protekcjonizmu,
-
walka
z
dyskryminacją
w
handlu
międzynarodowym
oraz
z
praktykami
monopolistycznymi.
Kolejny aspekt dotyczył pomocy krajom najmniej rozwiniętym
W konferencji brało udział ponad 120 krajów. Konferencja miała formę zgromadzenia
ogólnego ale takŜe dwu lub wielostronnych spotkań. Konferencja podsumowała pierwsze
dwa lata funkcjonowania WTO. MoŜna było zauwaŜyć podział pomiędzy krajami wysoko
3
rozwiniętymi (USA i UE) a krajami rozwijającymi się, róŜnice zdań dotyczyły wszystkich
4 podstawowych tematów rozmów.
2. Genewa 18-20 V 1998r. Podczas spotkania obchodzono 50 rocznicę powołania
organizacji (najpierw GATT później WTO). Spotkania dotyczyły problematyki
zwiększenia skuteczności i przejrzystości działania WTO. Powołano do Ŝycia stanowisko
Generalnego Konsula. Handel elektroniczny bez ceł - utrzymanie dotychczasowych
zwolnień z opłat celnych za elektroniczny przesył danych przewiduje co najmniej do
następnej konferencji, zamknięcie prowadzonych negocjacji, które odnosiły się do
telekomunikacji na podstawowym poziomie, usług finansowych, a takŜe umowa
dotycząca handlu produktami technologii informatycznych (ITA).
3. Seattle
30.11-3.12.
1999r.
Konferencja
ta
zakończyła
się
niepowodzeniem.
Przedstawicielom 135 krajów członkowskich nie udało się wypracować kompromisowego
porozumienia, które pozwoliłoby zainicjować nową rundę negocjacji dotyczących dalszej
liberalizacji handlu w wymiarze globalnym. RóŜnice w prezentowanych stanowiskach
były zbyt duŜe. Największe róŜnice dotyczyły:
-
subwencji dla eksportu produktów rolnych;
-
progów antydumpingowych,
-
związków produkcji na eksport z warunkami pracy.
Według przedstawicieli wielu krajów Stany Zjednoczone powinno się obarczyć
odpowiedzialnością za fiasko konferencji. To właśnie USA nie poszły na Ŝaden
kompromis, pozostawiając reszcie państw członkowskich rozwiązanie wielu problemów.
Szczyt w Seattle zapisał się w pamięci jako bitwa Seattle. Organizacje
pozarządowe i co najmniej 30 000 demonstrantów protestowało masowo przeciwko
liberalizacji handlu światowego. Narodził się ruch antyglobalistyczny.
4. Czwarta konferencja ministerialna w Doha (Katar 9-14 listopada 2001) „Nowa Runda”.
W trakcie Konferencji prowadzono negocjacje dotyczące projektu głównej Deklaracji
Ministerialnej, Deklaracji w sprawie Porozumienia TRIPS (Handlowe aspekty praw
własności intelektualnej) i zdrowia publicznego oraz decyzji w sprawie realizacji
porozumień WTO (trudności krajów rozwijających się w realizacji porozumień).
IV Konferencja potwierdziła, iŜ Specjalne i WyróŜniające Traktowanie Krajów
Rozwijających się stanowi integralną cześć porozumień WTO. Uzgodniono, iŜ dokonany
zostanie przegląd tych postanowień celem uczynienia ich skuteczniejszymi.
5. We wrześniu 2003 roku w Cancun (Meksyk) odbyła się 5 Konferencja Ministerialna
WTO, która miała połoŜyć fundamenty pod terminowe zakończenie Rundy Rozwojowej
4
z Doha. Niestety, w pewnych waŜnych kwestiach, przede wszystkim dotyczących ujęcia
tzw. tematów singapurskich - ochrony inwestycji, prawa konkurencji, przejrzystości
przepisów w zamówieniach publicznych i ułatwień w dostępie do rynków - nie osiągnięto
Ŝadnego porozumienia. Z tego powodu konferencja zakończyła się fiaskiem. Od tego
czasu UE stara się w licznych rozmowach dwustronnych i wielostronnych o ponowne
podjecie negocjacji.
6. Konferencja Ministerialna Światowej Organizacji Handlu (WTO) w Hongkongu odbyła
się 13-18 grudnia 2005 r. Jej celem było podjęcie najwaŜniejszych decyzji w toczącej się
rundzie negocjacji handlowych WTO, mających za zadanie dalszą liberalizację handlu
światowego.
NajwaŜniejsze
postanowienia
Konferencji
dotyczą
rezygnacji
z subsydiowania eksportu rolnego do 2013 r. i udzielania innych form wsparcia eksportu
dla towarów rolnych. Podczas Konferencji zaakceptowano teŜ przedstawiony przez UE
pakiet rozwojowy dla krajów najmniej rozwiniętych - LDC. W jego ramach przyjęto m.in.
zobowiązanie "duty free & quota free", które polega na bezcłowym i nieograniczonym
ilościowo dostępie dla krajów LDC do rynków krajów rozwiniętych (USA, UE, Kanada,
Australia, Japonia i in.) na wzór systemu juŜ obowiązującego w UE.
8. ROLA WTO W MIĘDZYNARODOWEJ WYMIANIE HANDLOWEJ.
WTO
w
odróŜnieniu
od
GATT
posiada
osobowość
prawną,
podobnie
jak
Międzynarodowy Fundusz Walutowy i Bank Światowy. Jej utworzenie oznacza nadanie
ostatecznej formy światowemu ładowi gospodarczemu9. WTO oznacza zapoczątkowanie
nowej ery. Stopniowo staje się ona wiodącą międzynarodową organizacją w stosunkach
gospodarczych. Przesądza o tym nie tylko przynaleŜność do niej ponad 150 krajów świata, o
bardzo zróŜnicowanej wielkości i stopniu rozwoju, lecz takŜe rozległa sfera działania.
Włączenie usług i ich stopniowa liberalizacja w ramach GATS (Układ Ogólny o Handlu
Usługami), uregulowanie praw własności intelektualnej w umowie TRIPs (Układ o
Handlowych Aspektach Praw Własności Intelektualnej) i handlowych aspektów inwestycji w
porozumieniu TRIMS (Porozumienie o Handlowych Aspektach Inwestycji), jak teŜ
ponadplanowe porozumienia handlowe prowadzą do istotnego rozszerzenia obszaru regulacji
WTO. Regułom tym podporządkowany został w pełni od 1 stycznia 2005r. handel
tekstyliami, który przez ponad 40 lat za przyzwoleniem GATT objęty był rozlicznymi
ograniczeniami. Nową jakość tworzy takŜe zrewidowana procedura rozstrzygania sporów.
9
Adriana Dudek,Światowa Organizacja Handlu, [w:] Organizacje w stosunkach międzynarodowych – istota,
mechanizmy działania, zasięg, pod red. T. Łoś-Nowak, Wrocław 2004, s. 135.
5
Wprowadzenie instancji odwoławczej (Appelate Body) okazało się trafnym i skutecznym
rozwiązaniem10.
Jednocześnie w funkcjonowaniu WTO moŜna zaobserwować pewne niepokojące
zjawiska i tendencje, zarówno w globalnej polityce handlowej, jak i w funkcjonowaniu samej
WTO. MoŜna do nich zaliczyć m.in. rosnące wykorzystanie środków ochronnych, słabości
instytucjonalne, niedostateczną ingerencję krajów rozwijających się z gospodarką światową,
niewielki postęp w działalności GATS, nadmierny zakres dziedzin regulowanych przez WTO,
czy teŜ tendencję do regionalizmu w stosunkach handlowych11.
Obecna sytuacja w systemie handlu światowego wskazuje, Ŝe podstawowa idea
wielostronnego funkcjonowania WTO nie wytrzymuje próby czasu. Zasadnicza rola tej
organizacji powinna zostać ograniczona do tworzenia ram prawnych dla handlu, który jest
skoncentrowany w regionach. Zadanie WTO powinno polegać na zapobieganiu konfliktom
i wojnom handlowym między ugrupowaniami. Powtarzające się spory między UE i USA
dowodzą, Ŝe takie zagroŜenie ciągle istnieje. Ponadto WTO powinno gwarantować, Ŝe
zarówno kraje nie będące członkami ugrupowań handlowych i nie zmierzające do nich
przystępować nie zostaną zdominowane przez ugrupowania duŜe. WTO przypadłaby w tym
zakresie rola adwokata małych krajów i rozjemcy w centralnych konfliktach. Oddziaływanie
WTO na politykę handlową powinno polegać m.in. na zwiększeniu przejrzystości tej polityki
w krajach rozwijających się i współdziałaniu z nimi we wdraŜaniu polityki zgodnej
z regułami WTO. Wzmocnieniu powinna ulec funkcja kontrolna WTO w zakresie oceny
polityki handlowej. NajwaŜniejsze jest jednak to, aby WTO zrezygnowała z ambicji
obejmowania regulacjami coraz to nowych dziedzin, nie związanych bezpośrednio z handlem,
którym powinny zajmować się wyspecjalizowane organizacje. W przeciwnym razie kryzysy
w WTO mogą się powtarzać i osiąganie porozumień w konkretnych sprawach będzie coraz
trudniejsze12.
9. POLSKA W WTO.
Polska, tak jak większość państw Europy Środkowo- Wschodniej nie została zaproszona
do Komitetu Przygotowawczego Konferencji Hawańskiej. Polacy wzięli jednak udział
w opracowaniu Karty Hawańskiej. W związku z niewielkim udziałem Polski w handlu
światowym i izolacją polityczna nasz wpływ na kształt Karty był symboliczny. Polska
10
10 lat WTO, s. 275.
TamŜe, s. 276.
12
TamŜe, s. 287.
11
6
odrzuciła uczestnictwo w pierwszej Genewskiej Rundzie negocjacji. Uzasadniła to
nieuwzględnieniem w Układzie specyfiki gospodarczej krajów socjalistycznych i brakiem
realnych kosztów z uczestnictwa w GATT. W 1950 r. Polska wystąpiła takŜe
z Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego. Rozpoczęła się
samoizolacja Polski w międzynarodowych stosunkach gospodarczych. Atmosfera uległa
zmianie w II połowie lat 50. W 1957r. Polska uzyskała status obserwatora, a w 1960 status
członka stowarzyszonego z GATT. W grudniu 1966r. Polska wystąpiła o rozpoczęcie
negocjacji w sprawie uzyskania pełnego członkostwa w GATT. Protokół akcesji Polski do
GATT został zaakceptowany przez Radę GATT oraz 2/3 ogólnej liczby sygnatariuszy i 18
września 1967r. został podpisany przez Polskę. Polska stała się pełnoprawnym członkiem
GATT 18 października. Minimalne zobowiązanie importowe wynosiło 7% rocznie. W 1970r.
Polska zdecydowała się wystąpić o renegocjacje swego zobowiązania do podnoszenia
importu, ze względu na niemoŜność sprostania zaciągniętym zobowiązaniom. Od 1977r.
przestała wypełniać swoje zobowiązania importowe. W 1982r. USA cofnęły Polsce klauzule
najwyŜszego uprzywilejowania. Sankcje zostały zniesione w 1987r. Reformy wewnętrzne
w Polsce w 1989r. miały istotny wpływ na stosunki Polski z GATT. W nowej atmosferze
Polska zmierzała do renegocjacji Protokołu akcesji z 1967r. i zastąpienia go koncesjami
taryfowymi jako „biletu wstępu” Polski do nowej organizacji. Polska osiągnęła stawiane cele
przed końcem 1993r. 15 kwietnia 1994r. podczas sesji w Marrakeszu, Polska podpisała
porozumienie końcowe rundy. Oznaczało to wygaśnięcie Protokołu akcesji Polski do GATT z
1967r.. Rząd nie przedłoŜył jednak Sejmowi wniosku o ratyfikację porozumień WTO i Polska
nie została członkiem załoŜycielem od 1 stycznia 1995r. Dopiero 30 czerwca 1995r. rząd
notyfikowali przystąpienie Polskie do WTO, co stało się faktem 1 lipca 1995r13.
13
Adriana Dudek,Światowa Organizacja Handlu, [w:] Organizacje w stosunkach międzynarodowych – istota,
mechanizmy działania, zasięg, pod red. T. Łoś-Nowak, Wrocław 2004, s. 136-137.
7
Bibliografia:
1. J.
Kaczurba,
E.
Kawecka-Wyrzykowska,
,,Polska
w
WTO”,
wyd.
II,
Instytut Koniunktur i Cen Handlu Zagranicznego, Warszawa 2002.
2. Z. M. Doliwa – Klepacki, Encyklopedia organizacji międzynarodowych, Warszawa
1999.
3. T. Łoś – Nowak, Organizacje w stosunkach międzynarodowych – istota, mechanizm
działania, zasięg, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2004.
4. J. Rymarczyk, ,,Międzynarodowe stosunki gospodarcze”, Polskie Wydawnictwo
Ekonomiczne, Warszawa 2006.
5. M. N. Shaw, ,,Prawo międzynarodowe”, Ksiązka i Wiedza, Warszawa 2000.
Strony internetowe:
1. http://en.wikipedia.org/wiki/General_Agreement_on_Tariffs_and_Trade
2. http://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%9Awiatowa_Organizacja_Handlu
3. http://pl.wikipedia.org/wiki/Runda_Urugwajska
4. http://www.wto.org/
5. http://www.e-polityka.p
6. http://www.europarl.europa.eu
7. http://www.kprm.gov.pl/s.php?doc=214
8. http://www.opracowania.info
9. http://en.wikipedia.org/wiki/World_Trade_Organization
8