Mapa środków wspierających rozwój aktywnych/aktywności wspólnot

Mapa środków na wspieranie rozwoju
społeczeństwa obywatelskiego
Niniejszy tekst stanowi wprowadzenie do próby analitycznego spojrzenia na dostępność środków na rozwój
społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Prezentujemy pięć opracowań przygotowanych według
następujących obszarów: Aktywni, świadomi obywatele, Aktywne wspólnoty lokalne, Silne organizacje
pozarządowe, Państwo obywatelskie – dobre rządzenie, Ekonomia Społeczna.
Tematyka opracowań jest spójna z klasyfikacją wypracowaną podczas IV Ogólnopolskiego Forum Inicjatyw
Pozarządowych, które odbyło się we wrześniu 2005r., a przedstawioną w dokumencie „Wizja
społeczeństwa obywatelskiego” (http://jaobywatel.pl/wiki/index.php?title=Wizja).
Piotr Frączak
Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej
Państwo obywatelskie
1. Wprowadzenie
Niniejsza analiza dotyczy środków przeznaczonych na wspieranie rozwoju społeczeństwa obywatelskiego w
obszarze Państwo obywatelskie – dobre rządzenie dostępnych dla organizacji pozarządowych. Jej celem
jest sformułowanie obszaru potrzeb, a następie w miarę możliwości określenie takich aspektów
przewidywanego wsparcia jak: zakładane cele, które mają wesprzeć te środki; formy oraz obszary
wsparcia, typy wspieranych działań. W założeniu jest więc to próba stworzenia pewnej mapy, która
pokazuje potencjalne źródła finansowania.
Mapa tworzona jest w oparciu o obszary nakreślone w dokumencie Wizja rozwoju społeczeństwa
obywatelskiego w Polsce http://jaobywatel.pl/wiki/index.php?title=Wizja , w którym
wyróżniony jest, obok czterech innych, obszar Państwo obywatelskie – dobre rządzenie. Jednak mimo, iż
system sześciu priorytetów jest tu wyraźnie określony (Promowanie szerokiego dialogu obywatelskiego,
Promocja zasad „otwartego rządu” – przejrzystość działań administracji, Partycypacja obywatelska,
Jakość zarządzania w administracji publicznej, E-government, Obywatelskie media), to w kwestii środków
przeznaczonych na ten cel taki podział nie zawsze jest jednoznaczny (część priorytetów nie jest
wyodrębniona przez sponsorów i o tym, które priorytety będą finansowane zależy w dużej mierze od tych,
którzy składają wnioski), a także może przenikać się z niektórymi priorytetami w innych obszarach (np.
„podniesienie jakości działań i integracja sektora” w „Silne organizacje pozarządowe”, „partnerstwo
lokalne” i „partycypacja obywatelska” w „Aktywnych społecznościach lokalnych”, „Edukacja obywatelska”
1
w „Aktywni, świadomi obywatele”). Tej niejednoznaczności nie da się jednak uniknąć z uwagi na wielość
celów poszczególnych funduszy. Można by powiedzieć, że ta różnorodność może być wielką zaletą,
umożliwiającą dywersyfikację źródeł finansowania, realizowanie alternatywnych sposobów działania itp.
Jednak równocześnie brak całościowej wizji może stanowić poważne zagrożenie 1 z punktu widzenia
skuteczności - pozostawienie obszarów niezagospodarowanych, dublowanie działań itp.
Trzeba tu też dodać, że czas tworzenia mapy niniejszej jest szczególny. Formalne rozpoczęcie
finansowania w ramach nowego okresu programowania nie oznacza jeszcze jasnego podziału środków.
Pamiętać należy, że wygaszaniu podlegają środki przedakcesyjne, które w pewnym stopniu miały
możliwość finansowania obywatelskiej aktywności2 oraz środki z poprzedniego okresu programowania,
których realizacja w obecnej chwili (chociażby rozdysponowywanie „dużych” resztek programu EQUAL)
może mieć pewne znaczenie dla wspierania budowy społeczeństwa obywatelskiego (co nie znaczy, że
zawsze na plus). Trzeba również powiedzieć o realizowanych jeszcze ze środków prywatnych fundacji
amerykańskich (np. Fundacji Motta) projektach, choć instytucje te oficjalnie już wycofały się z
finansowania inicjatyw w Polsce. Wydaje się, więc że w kwestii finansowania inicjatyw obywatelskim
jesteśmy świadkami tworzenia się nowego systemu finansowania. Z jednej strony mamy bowiem w dużym
stopniu określony system priorytetów, które będą finansowane do roku 2013, jednak z drugiej strony
koniec części dotychczasowych źródeł. Oznacza to, że obecna sytuacja nie spowoduje ciągle jeszcze
oczekiwanej stabilizacji w dostępie do środków. Jest tu ciągle jeszcze wiele niewiadomych, chociażby
środki z PO KL na kolejne lata będą określane w rocznych planach działań, co oznacza trudność z
przewidzeniem ile i kiedy pieniędzy pojawi się na określone zadania.
2. Mapa środków
Opisanie mapy środków na wsparcie działań organizacji pozarządowych teoretycznie nie nastręcza dużych
problemów. Są to najczęściej źródła niezbyt liczne i dobrze znane. Jednak jeżeli spróbujemy wgłębić się
w istotę rzeczy, sprawa nie wygląda juz tak prosto. Chociażby z uwagi na fakt, że bardzo wiele funkcji
związanych z realizacją państwa partnerskiego nie tylko dotyczy głównych obszarów wsparcia (jak dialog
obywatelski czy partycypacja społeczna), ale w zasadzie całego systemu zlecania zadań publicznym
organizacjom pozarządowym. O ile system ten budować będzie rzeczywiste partnerstwo między
sektorami, a nie paternalistyczne uzależnienie, może być ważnym elementem tworzenia państwa
obywatelskiego3. W istocie wsparcie dla udziału organizacji w budowie „państwa obywatelskiego” powinno
być jedynie wzmocnieniem tych działań, które bezpośrednio nie mogą być finansowane z innych dziedzin
(np. wsparcie dla udziału przedstawicieli organizacji w ciałach dialogu obywatelskiego, wsparcie
niezależności instytucji pełniących funkcje kontrolne wobec administracji, biznesu, a także samego
sektora organizacji pozarządowych).
Dodatkowo musimy dobrze określić istotę źródeł, jakie mogą być dostarczycielem wsparcia (w tym
wypadku finansowego, choć czasami to wsparcie finansowe nie oznacza wcale transferu środków – patrz
dalej projekty indywidualne i systemowe). Mamy więc środki pochodzące ze wsparcia społecznego, z
działalności ekonomicznej samych organizacji (ekonomia społeczna), sponsorów prywatnych (niezależnie
od tego czy są prywatnymi darczyńcami, prywatnymi organizacjami pozarządowymi czy po prostu
biznesem) i w końcu i źródeł publicznych, gdy środki pochodzą z funduszy publicznych (na poziomie
samorządu, rządu czy Unii Europejskiej). Dodatkowo trzeba jeszcze wyraźnie pokreślić, że nie jest
wszystko jedno, na jakim poziomie są środki dystrybuowane – lokalnym, regionalnym, narodowym czy
ponadnarodowym. To nie tylko kwestia wielkości środków oraz perspektywy działania (wsparcie dla
1
2
3
Należy również pamiętać, że analizując źródła finansowania łatwo wpaść w pułapkę "wielokrotnego” liczenia niektórych
środków tworzące mylne wrażenie o ich „nadmiarze”. Dla przykładu pieniądze z Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolnosci
wspierają Program Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce, która wspiera z tych pieniędzy Lokalne Organizacje Grantodawcze,
które z kolei dofinansują konkretne lokalne inicjatywy.
Np. z zakresu kontroli administracji publicznej.
W istocie środki dla organizacji w ramach PO KL potencjalnie powinny wspierać budowę państwa obywatelskiego. Jak
podkreślali w czasie konsultacji przedstawiciele ministerstw (MRR i MPiPS) Artykuł 3 projektu Rozporządzenia w sprawie
EFS przewiduje: „(…) wzmacnianie zdolności instytucjonalnej i skuteczności administracji publicznej oraz służb publicznych
na poziomie krajowym, regionalnym i lokalnym oraz, w stosownym przypadku, partnerów społecznych i organizacji
pozarządowych, w celu przeprowadzenia reform, lepszych uregulowań prawnych i dobrego zarządzania (…)”. Oznacza to
według stanowiska KE: „wsparcie nie dla wszystkich organizacji pozarządowych, lecz jedynie tych, które są kluczowe z punktu
widzenia reformy administracji publicznej i służb publicznych” oraz „wzmacnianie potencjału organizacji pozarządowych
kwalifikowalne jedynie wówczas, gdy odnosi się aktywnej współpracy z sektorem publicznym, m.in. poprzez realizację zadań
publicznych, włączanie się w dialog i konsultacje polityk publicznych,”. Osobną kwestią jest na ile te założenie będą
rzeczywiscie wprowadzane w życie.
2
działań na poziomie europejskim może, i powinno mieć bezpośrednie przełożenie na działania na
szczeblach niższych). To przede wszystkim różne możliwości ich wykorzystania. Widać to wyraźnie na
przykładzie możliwości powstawania swoistego „konfliktu interesów” (np. w sferze kontroli administracji
czy biznesu, ale i udziału na partnerskich zasadach w dyskusji z władzą). Otrzymywanie pieniędzy na
działalność od instytucji, którą się kontroluje, ocenia lub chociaż wobec której reprezentuje się jakieś
interesy (podopiecznych, członków itp.) może znacząco wpływać na jakość tej kontroli, oceny czy
stanowczości przy reprezentowaniu interesów. Państwo obywatelskie to przede wszystkim państwo, które
zapewnia (umożliwia) niezależność instytucjom społeczeństwa obywatelskiego. Jeżeli weźmiemy pod
uwagę wyżej wspomniane wymiary źródło i poziom dystrybucji, otrzymamy matrycę (patrz tabela 2)
środków w obszarze Państwo obywatelskie – dobre rządzenie. Opis nie dotyczy obszaru określanego jako
dialog społeczny, gdyż jest on traktowany w zupełnym oddzieleniu od dialogu obywatelskiego 4, choć
potrzeby w zakresie uwspólnienia oby form udzialu społecznego w państwie obywatelskim będą opisywane
niżej.
Dodatkowo trzeba wyróżnić trzy rodzaje finansowania projektów wspierających rozwój społeczeństwa
obywatelskiego, które nazwiemy, w analogii do projektów realizowanych w ramach funduszy
strukturalnych, projektami systemowymi (lub inaczej operacyjnymi), indywidualnymi i konkursowymi.
Ten podział jest niesłychanie ważny i to nie dlatego, że określa w dużej mierze, kto będzie realizował
projekt – grantodawca, wybrany podmiot strategiczny czy wyłonieni w konkursie realizatorzy, ale przede
wszystkim, w jaki sposób definiowany będzie problem, czyli kto będzie dookreślał obszary i potrzeby
wsparcia. Projekty własne należy oddzielić od wsparcia strategicznych obszarów i od wsparcia pomysłów
zaproponowanych przez innych w otwartym konkursie. Nie chodzi tu w żadnym razie o określenie, który
sposób rozwiązywania problemów jest skuteczniejszy, ale o to, że różne metody mają swoje
konsekwencje i dlatego nie można w sposób jednakowy traktować finansowania tych trzech typów
projektów.
2.1. Szczegółowy opis głównych źródeł (por. Tab. 1):
1. Głównym źródłem finansowania reformy administracji będzie przede wszystkim Program
Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL) w obszarze Priorytetu V. Dobre rządzenie. W obecnym kształcie
uszczegółowienia odpowiednie projekty realizowane w ramach działań Priorytetu V powinny
przyczyniać się m.in. do osiągnięcia odpowiednich efektów realizacji określonych dla Priorytetu V,
a ważnych z punktu widzenia udziału organizacji pozarządowych w państwie obywatelskim, a w
tym optymalizacji systemu oceny skutków regulacji; usprawnienia procesu stanowienia prawa
miejscowego oraz aktów administracyjnych przez jednostki samorządu terytorialnego;
modernizacji zarządzania finansowego: wdrożenie systemu wieloletniego planowania budżetowego
w ujęciu zadaniowym u wszystkich dysponentów środków budżetowych; objęcia 65% administracji
rządowej (w tym 100% ministerstw i urzędów centralnych oraz 100% urzędów wojewódzkich), 75%
urzędów marszałkowskich, 60% urzędów na szczeblu powiatu i gminy działaniami w zakresie
poprawy standardów zarządzania wewnątrz tych jednostek; wzrostu efektywności mechanizmów
konsultacyjnych i współpracy z partnerami społecznymi i organizacjami pozarządowymi w zakresie
stanowienia i realizacji polityk publicznych i regulacji prawnych. Ogółem na Priorytet V
przewidziano na lata 2007- 2013 ok. 610 mln euro, jednak na wsparcie tych obszarów, w których
np. wzmocnienie potencjału administracji czy wzmocnienie trzeciego sektora będzie miało
bezpośredni wpływ na relacje władza - zorganizowani obywatele, trudno przewidzieć5. Dodatkowo
wiele jest tu projektów systemowych (szczególnie, jeżeli chodzi o administrację rządową). Jednak
nie wolno nie brać pod uwagę innych priorytetów PO KL, w tym priorytetów wdrażanych
regionalnie, które mogą mieć istotne znaczenie we wzmacnianiu lub osłabianiu społeczeństwa
obywatelskiego na poziomie lokalnym i regionalnym.
4
5
Dla przykładu Fundacja im. Friedricha Eberta ma dwa kierunki współpracy z partnerami polskimi „dialog społeczno-polityczny”
i „stosunki pracy i dialog społeczny” (por. http://www.feswar.org.pl/2/activities.htm), z których ten ostatni koncentruje się
na tradycyjnym dialogu społecznym i nie będzie brany pod uwagę. Wyodrębnienie dialogu społecznego jest o tyle uzasadnione,
że chcą tego sami partnerzy społeczni – i tak pieniądze, które w PO KL miały być przeznaczone na działanie „Państwo
partnerskie” w priorytecie „Dobre rządzenie” zostały właściwie w ostatniej chwili przekazane dla partnerów społecznych w
działaniu „Rozwój Dialogu Społecznego”, co oznacza w istocie odseparowanie dialogu społecznego od obywatelskiego. Dlatego
wsparcie dla dialogu społecznego zostanie uwzględnione, o ile dotyczy lub może dotyczyć organizacji pozarządowych nie
będących związkami zawodowymi i związkami pracodawców.
Np. w obecnych propozycjach rządowych (roczny plan działania) na kontrolę administracji (poza poradnictwem obywatelskim)
w początkowym okresie nie przeznaczono w ogóle środków.
3
2. Drugim źródłem, które będzie dostępne do 2009 roku, są środki w ramach Mechanizmu
Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego i
to zarówno w ramach bezpośrednich środków w priorytecie 46 ponad 30 mln euro (rozwój zasobów
ludzkich poprzez m.in. promowanie wykształcenia i szkoleń, wzmacnianie w samorządzie i jego
instytucjach potencjału z zakresu administracji lub służby publicznej, a także wzmacnianie
wspierających go procesów demokratycznych), jak i w ramach grantu blokowego Fundusz dla
Organizacji Pozarządowych7 ponad 37 mln euro. Jednak z uwagi na to, że środki są już w realizacji
(część wniosków dostała dofinansowanie, inne czekają na rozpatrzenie), kwota na dofinansowanie
jest znacznie mniejsza.
3. Możliwe jest także, iż w ramach Szwajcarskiego Mechanizmu Finansowego (w trakcie uzgodnień, w
sumie przyjmuje się, że będzie to ponad 200 mln euro) w obszarze „Rozwój ludzki i społeczny”
będą środki na wsparcie rozwoju wydajności administracji i procesów demokratycznych.
Powyższe źródła mają charakter ogólny i tylko w pewnym stopniu mogą być przeznaczone na wsparcie
obszarów nas interesujących. Pozostałe fundusze mają bardziej interwencyjny, uzupełniający charakter,
choć niewątpliwie mogą i powinny pełnić kluczową rolę we wsparciu obywatelskiego zaangażowania w
procesy naprawy państwa.
4. Funduszem, którego istnienie jest zagrożone (brak zapewnionych środków w obecnym planie
budżetowym na rok 2008), ale którego cele określa przyjęta przez rząd Strategia Wspierania
Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego, a propozycje funkcjonowania zostały wpisane w
przygotowywany Program Operacyjny Fundusz Inicjatyw Obywatelskich.
5. Ważną rolę spełniać będą również środki zagraniczne, jak np. Trust for Civil Society in Central and
Eastern Europe8, którego obszary zainteresowania w konkursie zostały określone jako: wzrost
przejrzystości instytucji publicznych; zaangażowania społecznego i innych działań mających na
celu wzmocnienie aktywności społeczeństwa obywatelskiego; solidarności społecznej; otoczenia
sprzyjającego rozwojowi społeczeństwa obywatelskiego.
6. Innym źródłem pozaeuropejskich środków jest Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności, która
prowadzi wiele działań (na zasadzie projektów indywidualnych, z których część opiera się na
przekazywaniu środków dalej9), które wspierają rolę organizacji w relacjach z władzą.
7. Ważną rolę finansującą działalność w ramach obszaru „Państwo obywatelskie” od lat pełni
Fundacja im. Stefana Batorego. Dotyczy to zarówno działań systemowych (Program Przeciw
Korupcji), projektów indywidualnych (wsparcie dla Stowarzyszenia Liderów Lokalnych Grup
Obywatelskich), jak i propozycji konkursowego rozdzielania środków (Działania strażnicze, Masz
Głos Masz Wybór).
Kolejnym obszarem wsparcia są instytucje, które działają na pewnych wydzielonych obszarach – np.
wsparcie grup młodzieżowych, inicjatyw kobiecych, działaniach w obszarach wiejskich. To niesłychanie
ważne, uzupełniające, a równocześnie zogniskowane na określonych problemach działania.
8. Mamy tu ogromne zróżnicowanie instytucji, które wspierają, często finansowo działania, które
mogą mieć zasadniczy wpływ na procesy budowania państwa partnerskiego. Znajdują się tu tak
różne źródła, jak Program „Młodzież w działaniu”, czy Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży,
Centrum Edukacji Obywatelskiej i unijnego programu „Europa dla obywateli” 10, Programu
6
7
8
9
10
Choć oczywiście istnieje możliwość, że przy okazji wdrażania innych priorytetów beneficjenci przewidzą środki na wsparcie
budowania relacji pomiędzy administracją a obywatelami.
Gdzie jednym z trzech obszarów priorytetowych jest obszar „Demokracja i społeczeństwo obywatelskie”, w ramach którego
możliwymi obszarami działania są: poszanowanie zasad demokracji; podniesienie stanu wiedzy na temat społeczeństwa
obywatelskiego i procesów demokratycznych; rozbudowywanie instytucjonalnych zdolności organizacji pozarządowych i
rozwój sektora pozarządowego.
Jednak trzeba pamiętać, że część z tych środków trafia do opisywanych poniżej źródeł finansowania np. Fundacji im. Stefana
Batorego.
Tak działają np. Fundusze Młodych Akademii Rozwoju Filantropii w Polsce, które wymuszają współpracę administracji
publicznej z organizacjami pozarządowymi na poziomie lokalnym.
„Sedno programu stanowi koncepcja aktywnego obywatelstwa europejskiego. Konieczne jest zarówno dalsze przemyślenie tej
koncepcji, jak i opracowanie narzędzi oraz modeli dostosowanych do potrzeb obywateli aktywnie uczestniczących w procesie
budowania Europy na wszystkich poziomach (podkr. PF). Dlatego takie zagadnienia, jak aktywne obywatelstwo europejskie,
partycypacja i demokracja stanowią stałe priorytety programu.” por. http://www.mk.gov.pl/pkk/doc/przewodnikEDO.pdf
4
Operacyjnego Rozwój Obszarów Wiejskich i takich inicjatyw jak - Fundacja Wspomagania Wsi 11,
czy Fundacja na Rzecz Rozwoju Wsi „Polska Wieś 2000”12.
Jednak najważniejsze jest to, że nie tyle kwota zaplanowanych środków i obszary, na które te środki są
przeznaczane, ale przede wszystkim sposób ich wydatkowania determinują ich rzeczywisty wpływ na
rozwój społeczeństwa obywatelskiego. Dlatego też konieczne jest, aby interesując się środkami na
wsparcie społeczeństwa obywatelskiego patrzeć pod kątem tego, jakie efekty przynoszą.
3. Mapa celów i działań wymagających wsparcia i dostępnych środków na ich
finansowanie
3.1 Promowanie szerokiego dialogu obywatelskiego
Konieczne jest budowanie rzeczywistych instytucji dialogu społecznego. Co
powinno być uzupełniane przez mechanizmy szerokich konsultacji publicznych. Dotychczasowy
system tzw. dialogu społecznego powinien przesuwać się w kierunku
dialogu obywatelskiego - wykraczającego poza tradycyjnych partnerów, takich jak
związki zawodowe oraz środowisko pracodawców.13
Finansowanie dialogu obywatelskiego (chodzi przede wszystkim o finansowanie dialogu społecznego 14)
powinno dotyczyć takich podstawowych kwestii, jak:
1. Nieformalny dialog obywatelski (artykułowanie interesów, demokracja deliberatywna), a w tym także
zastosowanie mechanizmów umożliwiających grupom defaworyzowanym udział w debacie publicznej.
Istnieje stosunkowo dużo środków, które mogłyby być wykorzystane do włączania niektórych grup
społecznych (np. młodzieży15 czy kobiet16, a także innych zagrożonych wykluczeniem niepełnosprawnych czy różnego rodzaju mniejszości) do debaty publicznej. Pozostaje pytanie, na ile
skuteczne jest wspieranie głosu pewnych grup w sytuacji, gdy w istocie nie toczy się żadna debata
publiczna, w której głos tych grup społeczny byłby niedostatecznie słyszany. Próby takiej debaty, jak
chociażby podczas corocznych Kongresów Obywatelskich, czy konwencji Ruchu przeciw bezradności
społecznej, wskazują na to, że brak debaty i dialogu jest raczej normą niż wyjątkiem.
Z drugiej strony powstaje pytanie, na ile zewnętrzne finansowanie może wzmocnić prawdziwą debatę
opartą na obywatelskim zaangażowaniu.
2. System konsultacji społecznych i udziału w debacie publicznej dotyczącej zarówno formułowania
poszczególnych polityk (strategii), jak i konkretnych rozwiązań (działań). Chodzi głównie o tworzenie
kanałów reprezentowanie interesów i rzecznictwa, w tym także rzecznictwa na rzecz samych
organizacji jak i różnych grup zagrożonych wykluczeniem, a więc nie potrafiących występować w
swoim imieniu.
Kwestie konsultacji mogą być jednym z lepiej zaopatrzonych sfer działalności państwa
obywatelskiego, i to zarówno ze strony finansowania administracji, jak i organizacji
11 http://www.fww.org.pl/polski/ofundacji.htm
12 http://www.efrwp.com.pl/polish/programwio/
13 cytaty za http://jaobywatel.pl/wiki/index.php?title=Wizja
14 Dialog społeczny może być definiowany w różny sposób – od bardzo wąskiej definicji określającej dialog trójstronny, aż do
15
16
definicji szerokiej zawierającej w sobie również dialog obywatelski (por dok. Zasady Dialogu Społecznego – dokument
programowy rządu przyjęty przez Radę Ministrów 22 października 2002 roku).
Z Programu Młodzież w Działaniu, Polskiej Fundacji Dzieci i Młodzieży, Centrum Edukacji Obywatelskiej (ta ostatnia
prowadzi raczej projekty indywidualne, ale nastawione na wsparcie aktywności młodzieży).
Np. granty Fundacji Ośka.
5
pozarządowych. Dotyczy to zarówno PO KL-u17, tzw. „dużych norweskich”18, jak i być może także
pieniędzy „szwajcarskich”.
3. Instytucjonalny dialog obywatelski rozumiany jako zinstytucjonalizowane partnerstwo i udział
reprezentatywnych przedstawicieli w różnego rodzaju ciałach dialogu obywatelskiego (Rady, Komitety
itp.) to, jak się wydaje, jeden z kluczowych mechanizmów włączania aktywnych obywateli w system
„dobrego rządzenia” (good governance). Tu niesłychanie ważna i jednocześnie drażliwa jest kwestia
poświęcania czasu przez przedstawicieli społeczeństwa obywatelskiego na rzecz udziału w takich
instytucjach (kwestia diet, zwrot kosztów, itp.). Równocześnie obok dialogu obywatelskiego na
poziomie krajowym czy regionalnym, trzeba zwrócić uwagę na możliwości dialogu na szczeblu
lokalnym. I tu konieczne jest wzięcie pod uwagę możliwości finansowania partnerstw lokalnych
(różnego rodzaju).
Kwestia finansowania dialogu obywatelskiego na szczeblu centralnym i regionalnym jest w dużej
mierze kwestią kluczową. Niestety trudno powiedzieć, aby istniały środki, które mogłyby wzmocnić
bezpośrednio dialog obywatelski. Co prawda w Priorytecie V PO KL mówi się o dialogu obywatelskim,
ale raczej w obszarze jego badania, niż wspierania. Szansą na wspieranie rzeczywistego
zinstytucjonalizowanego dialogu obywatelskiego mogą być pieniądze albo na obsługę Komitetów
Monitorujących (takich środków można by szukać np. w Programie Operacyjnym Pomoc Techniczna i w
priorytetach Pomoc techniczna w poszczególnych programach operacyjnych), albo poprzez pieniądze
na obsługę Rady Działalności Pożytku Publicznego (jednak dotychczasowe doświadczenia są raczej
negatywne – trzeba dużego wysiłku, aby wykorzystać te środki nie na bieżącą działalność sekretariatu,
a na zamawianą przez członków Rady działalność merytoryczną - konieczne ekspertyzy, dodatkowe
spotkania). Ogromną rolę w budowaniu dialogu może mieć wsparcie procesów federalizacji organizacji
pozarządowych (por. analiza dotycząca obszaru „Silne organizacje”).
Inaczej wygląda kwestia instytucjonalizacji dialogu na poziomie lokalnym, szczególnie jeżeli mówimy
o różnych formach dialogu publiczno-społecznego czy trójsektorowego. Wydaje się, że zarówno
komponenty regionalnych priorytetów dotyczących wspierania aktywności lokalnej (dotacje do 50 000
zł), jak wsparcie dla paktów na rzecz zatrudnienia, czy Lokalnych Grup Działania19 mogą być ważnymi
elementami budowania lokalnych instrumentów dialogu obywatelskiego. Partnerstwa lokalne
(szczególnie na terenach wiejskich) mogą sięgać po dość szeroki wachlarz środków na działania, które
wzmacniałyby partnerstwo międzysektorowe, a tym samym dialog zorganizowanych obywateli z
władzą20.
4. Osobną kwestią jest relacja między dialogiem społecznym a dialogiem obywatelskim. Wydaje się, że w
dużej mierze o sile strony społecznej (partnerów społeczno-ekonomicznych) decydować będzie
umiejętność prowadzenia wewnętrznego dialogu i poszukiwania płaszczyzny porozumienia. Mimo, że
tradycyjni partnerzy starają się izolować dialog społeczny od obywatelskiego, praktyka tworzenia np.
Komitetów Monitorujących pokazuje, że coraz częściej współpraca pomiędzy związkami zawodowymi,
pracodawcami i organizacjami pozarządowymi będzie ważnym elementem dialogu ze stroną
społeczną. Wydaje się, że finansowanie takich wspólnych inicjatyw jest w najbliższej przyszłości
koniecznością, choć póki co nie widać źródeł, z których można by finansować dzialania na rzecz
takiego zbliżenia (odmienne źródła finansowania o bardzo określonych, rozłącznych celach np.
Priorytety 5.4. i 5.5. w PO KL).
17
18
19
20
Gdzie nie tylko mają być wypracowywane standardy konsultacji, jak i ma nastąpić bezpośrednio wzrost efektywności
mechanizmów konsultacyjnych i współpracy z partnerami społecznymi i organizacjami pozarządowymi w zakresie stanowienia i
realizacji polityk publicznych i regulacji prawnych.
Rozwój kadr administracji samorządowej wszystkich szczebli wymaga ciągłego podnoszenia kwalifikacji zawodowych kadr
poprzez stworzenie warunków sprzyjających stałemu i powszechnemu uczestnictwu w kształceniu ustawicznym i doskonaleniu
zawodowym. Istotnym czynnikiem wsparcia procesów demokratyzacji i rozwoju społeczeństwa obywatelskiego jest
wzmocnienie zdolności działania oraz sprawnego funkcjonowania organizacji pozarządowych. Ważne jest, aby organizacje
pozarządowe - stanowiące integralną część społeczeństwa obywatelskiego – zostały z jednej strony włączone w takie
systemowe zmiany, które zagwarantują udział w procesie sprawowania władzy, z drugiej zaś wzmocnienie instytucjonalne
sektora pozarządowego w Polsce.
W ramach Programu LEADER Programu Operacyjnego Rozwój Obszarów Wiejskich.
Poza wymienionymi wyżej np. działania Fundacji Wspomagania Wsi, a także Poakcesyjny Program Wspierania Obszarów
Wiejskich.
6
3.2 Promocja zasad „otwartego rządu” - przejrzystość działań administracji
Konieczne jest wcielanie w życie zasad jawności w rządzeniu. Mechanizm ten jest podstawowym
środkiem profilaktycznym w walce z korupcją. Oznacza to między innymi wcielanie zasad swobody
dostępu do informacji publicznej. Ważnym elementem
działań na rzecz przejrzystości jest wzmocnienie instytucji kontroli społecznej - niezależnych
organizacji monitorujących (kontrolujących) funkcjonowanie
administracji publicznej, biznesu i organizacji pozarządowych na każdym
z poziomów: lokalnym, regionalnym, centralnym.
Finansowanie zasad „otwartego rządu” po stronie społeczeństwa obywatelskiego powinno dotyczyć:
1. Edukacji obywatelskiej umożliwiającej rozumienie informacji publicznej (np. czytanie budżetów) – tu
środki powinny wspierać nie tylko kształcenie ustawiczne obywateli w zakresie „wagi” informacji
publicznej, ale również debaty dotyczących znaczenia poszczególnych obszarów (np. nad
sprawozdaniem z wykonania budżetu) i promocji tych informacji, które są szczególnie istotne z punktu
widzenia rozwoju społeczeństwa obywatelskiego (np. wsparcia dla inicjatyw obywatelskich). Ponieważ
edukacja obywatelska została opisana w innej analizie, w tym miejscu jedynie wypada tylko
podkreślić, że przejrzysty rząd to przede wszystkim rząd zrozumiały dla obywatela.
2. Działalności kontrolnej. Problematyka finansowania działalności kontrolnej dotyczy przede wszystkim
kwestii niezależności kontrolującego od kontrolowanego21. Z tego też względu tak ważne są fundusze
prywatne. Finansowanie takich działań jest możliwe zarówno w ramach konkursu grantowego TRUST,
jak i programu „Działania strażnicze” Fundacji im. Batorego. Środki na działania strażnicze są w tej
chwili jednym z ważnych elementów także PO KL, jak i Funduszy Norweskich. Również np. zasoby
urzędów wojewódzkich mogłyby i powinny wspierać działania strażnicze obywateli. Jednak dobrze
ustawiony system finansowania powinien umożliwiać funkcjonowanie organizacji kontrolnych bez
konieczności zdobywania środków od instytucji kontrolowanych (np. samorząd lokalny, ze środków
rządowych itp.).
3. Działalności monitoringowo-eksperckiej. Jednym z problemów, z jakimi boryka się polskie
społeczeństwo obywatelskie, jest brak wielu różnorodnych, zarazem niezależnych ośrodków typu
think-tank, które potrafiłyby w sposób systematyczny monitorować działania władzy i innych instytucji
publicznych, a co za tym idzie mogłyby być ważnym partnerem w debacie eksperckiej. W tej chwili w
Polsce jest tylko kilka znaczących instytucji eksperckich, co więcej, brakuje środków nie tyle na ich
działalność, co na rozwój różnorodności w tym obszarze. Wiele wskazuje na to, że konkurencja w
sferze ideowej jest w polskim społeczeństwie obywatelskim stosunkowo słaba, a stabilną działalność
instytucji eksperckich zastępuje się często dorywczą pracą społeczną działaczy (np. w negocjacjach z
administracją), co bez zaplecza musi skutkować akcyjnością i niewystarczającą skutecznością.
3.3 Partycypacja obywatelska
Konieczna jest intensywna praca na rzecz zmiany kultury wzajemnych relacji między władzami
publicznymi i obywatelami. Idzie nie tylko o dostęp do informacji publicznych, ale także o wcielanie w
życie rzeczywistych zasad konsultacji społecznych (obecnie mają one często czysto formalny, a także
ograniczony charakter). Wreszcie należy promować bardziej partycypacyjne metody rządzenia,
polegające na włączaniu obywateli w debaty o sprawach publicznych
(np. panele obywatelskie, badania opinii publicznej etc.).
Udział obywateli w życiu publicznym coraz częściej wymaga zaplecza, które umożliwia zaangażowanie i
świadome uczestniczenie w życiu publicznym dotyczy to zarówno:
1. dostępności do dialogu obywatelskiego rozumianego jako „przestrzeń debaty publicznej”, (por.
3.1.1.), a dodatkowo tworzenia mechanizmów włączania obywateli w szeroko rozumiany udział w
życiu publicznym i to zarówno na poziomie sublokalnym (zakład pracy, wspólnota mieszkaniowa),
lokalnym (gmina, powiat), jak i regionalnym, krajowym a także europejskim;
21
Por. Karta zasad organizacji monitorujących.
7
2. kompetencji (por. 3.2.1.) i to przede wszystkim kompetencji przeciętnego obywatela. Jednak
dodatkowo ważną rolę pełnić może tu równoczesne szkolenia liderów czy animatorów i to nie tylko na
poziomie lokalnym22, ale także na poziomie regionalnym i centralnym (por. 3.2.3.), co jest niezbędne
aby partycypacja obywatelska nie była jedynie formą pozornego włączania (tokenizmu);.
3. ale przede wszystkim motywacji, której sfinansować nie można (raczej już karami finansowymi
wymusić np. poprzez obowiązkowy udział w wyborach).
Oczywiście wszelkie skuteczne działania dotyczące aktywizacji społecznej są nad wyraz cenne, jednak
należy pamiętać, że wiele kampanii reklamowych, choć dobrze oddaje istotę problemu, nie przekłada się
na zmianę postaw. Równocześnie wydaje się, że należałoby spróbować oddzielić tu obowiązki rządu
(oczywiście możliwe do zlecenia organizacjom pozarządowym do realizacji) od niezależnych potrzeb
społeczeństwa obywatelskiego. Tu działania organizacji pozarządowych podejmowane są na skalę, która w
dużej części powinna być finansowana przez rząd – wspieranie postaw obywatelskich takich jak udział w
wyborach, przeciwdziałanie nieprzestrzeganiu prawa, przeciwdziałaniu korupcji. Zaś ze środków
społecznych powinny być finansowane te działania, które administracja nie może lub nie powinna
finansować – monitoring działalności wybranych przedstawicieli, działalności urzędników itp. W tej chwili
jednak większość tych działań realizowana jest przez projekty „indywidualne”, takie jak np. Przejrzysta
Polska23 lub systemowe jak projekty Centrum Edukacji Obywatelskiej „Latarnik Wyborczy”, „Młodzi
głosują”.
3.4 Jakość zarządzania w administracji publicznej
Konieczne jest podnoszenie jakości zarządzania w administracji. Często, szczególnie na szczeblu
lokalnym, administracji publicznej brakuje narzędzi do sprawnego zarządzania. Decentralizacja
wielu zadań publicznych nie może się powieść bez odpowiedniego wsparcia, narzędzi i minimalnych
standardów usług publicznych, a także autentycznej kontroli społecznej.
Nie da się podnosić jakości zarządzania w administracji publicznej bez włączania w ten proces obywateli.
Dlatego zarówno prace nad ustalaniem standardów, sposób ich wdrażania oraz ich oceny nie tylko powinny
brać pod uwagę opinię obywateli, ale powinni oni być włączani w całym proces wprowadzania zmian.
Dlatego wydaje się konieczne przeznaczenie środków:
1. W ramach pieniędzy przeznaczonych na reformowanie administracji powinny być przeznaczone
określone środki na konsultacje społeczne i zewnętrzny audyt społeczny. Takie działania, jak
należy sądzić mogą, ale nie muszą być finansowane np. ze środków Priorytetu V PO KL, czy
Funduszy Norweskich przeznaczonych na reformę administracji.
2. Organizacje powinny móc ubiegać się o środki na ocenę jakości wprowadzanych zmian. Wydaje
się, że nie ma bezpośrednio środków na ocenę działania administracji (monitoring) można tu
szukać pieniędzy np. w finansowaniu długofalowych działań kontrolnych. Tu jednak mogłyby się
znaleźć środki również z budżetów na współpracę i wydaje się, że takie zapisy w rocznych
programach współpracy mogłyby przynieść korzyść zarówno organizacjom, jak i administracji.
Wzmocnienie organizacji nie tylko, a nawet nie przede wszystkim, jako dostarczyciela usług
finansowanego ze środków publicznych, ale partnera do współzarządzania byłoby niezwykle
śmiałym, ale też – jak się wydaje – przynoszącym wymierne korzyści przedsięwzięciem.
3. Jednym z głównych obszarów, w których jakość zarządzania zależy w dużej mierze od partycypacji
społecznej, jest kwestia strategicznego planowania i – co chyba jest wśród administracji tak
szczebla lokalnego, jak i centralnego wielkim problemem – późniejszej realizacji założonych celów
strategicznych. Niewątpliwie takie projekty, które mają wzmocnić wykorzystanie strategii (w tym
np. Strategii rozwiązywania problemów społecznych24) w działalności administracji publicznej
powinny w dużym stopniu opierać się na wzmacnianiu partnerów społeczno-ekonomicznych i
22
23
24
Takie programy, jak Szkoła liderów społeczeństwa obywatelskiego, czy Liderzy PAFW realizowane przez Stowarzyszenie
Szkoła Liderów, czy Szkoła Animatorów Społecznych realizowana przez Stowarzyszenie Centrów Aktywności Lokalnej.
Wspieranie i nagłaśnianie wysiłków lokalnych społeczności na rzecz poprawy jakości życia publicznego oraz funkcjonowania
samorządów, a także pobudzanie aktywności obywatelskiej w małych miastach i wsiach. Por. www.przejrzystapolska.pl.
To jeden z elementów działań w ramach Poakcesyjnego Programu Wspierania Obszarów Wiejskich.
8
włączaniu obywateli
strategicznych.
w
procesy
tworzenia,
a
następnie
oceny
realizacji
dokumentów
3.5 E-government
Bardzo ważne jest promowanie e-governmentu. Dzięki niemu zwiększa się przejrzystość działań
administracji, poszerza i demokratyzuje się dostęp do informacji publicznej oraz tworzy się szansa na
pewnego rodzaju interaktywność relacji między administracją a obywatelami. Promując zasady egovernmentu warto postulować (naruszaną obecnie bardzo często) zasadę tzw. neutralności
technologicznej państwa, która oznacza brak bezpośrednich lub pośrednich preferencji dla określonej
opcji technologicznej.
Wydaje się, że bezpośrednio na działania organizacji pozarządowych na rzecz wykorzystania internetu do
działań w ramach „dobrego rządzenia” jest niewiele środków (finansują je np. źródła prywatne), jednak
środki na rozwój infrastruktury internetowej są tak duże (m.in. w poszczególnych RPO, a w ramach
Programu Operacyjnego Rozwój Polski Wschodniej ma być realizowany projekt „doprowadzenie końcówki
szerokopasmowego internetu do każdej gminy w pięciu województwach i pieniądze na szkolenia dla
mieszkańców, firm i instytucji jak taki internet najlepiej wykorzystać”), że mogłyby się tam znaleźć środki
na wykorzystanie sieci do włączania obywateli w proces „dobrego rządzenia”. Również inne programy, jak
choćby „Program e-VITA II Technologie informacyjne w rozwoju lokalnych społeczności”25, a także
wykorzystanie internetu w realizacji projektów, które mają inne cele główne (np. rzecznicze, kontrolne)
może mieć swoje znaczenie. Jednak to nie wynika raczej z przeznaczenia środków, a w dużym stopniu z
inwencji grantobiorców.
Niesłychanie ważną kwestią, która wymaga od instytucji społeczeństwa obywatelskiego wiekszej uwagi,
jak również działań edukacyjno-promocyjnych, jest idea wolnego (opartego na wolontariacie i współpracy
wielu osób) i otwartego oprogramowania, ale przede wszystkim „technologicznej neutralności”
administracji (i samych instytucji społeczeństwa obywatelskiego) w ten sposób, aby zachowana była
wolność wyboru oprogramowania. Debata o społeczeństwie obywatelskim w czasach rozwoju
społeczeństwa informatycznego jest jedną z kwestii, którą powinno się podejmować w ramach dyskusji
nad wprowadzaniem mechanizmów e-govermentu.
3.6 Obywatelskie media
Środki masowego przekazu są zarówno największą szansą, jak i największym zagrożeniem dla
funkcjonowania społeczeństwa obywatelskiego, dlatego szczególną wagę należy przywiązywać do
niekomercyjnych, społecznie zaangażowanych środków przekazu. Publiczne media powinny tworzyć
płaszczyznę wymiany idei, poszukiwania prawdy i promocji działań, których celem jest dobro wspólne.
Nie będzie to możliwe bez sprawnej kontroli społecznej nad mediami publicznymi i wpływu opinii
publicznej na kształt mediów komercyjnych. Promowanie szerokiego dialogu obywatelskiego,
Wydaje się, że idea mediów obywatelskich nie ma specjalnego wsparcia. Nie widać społecznych pomysłów
ani na „uspołecznienie” mediów publicznych, ani na obywatelską kontrolę mediów prywatnych. Co więcej
wydaje się, że lokalne media zostały pozostawione same sobie, co w dużej mierze oznacza ich
komercjalizację. Dofinansowane są nieliczne media pozarządowe (np. Pozarządowiec, Los), ale
uzależnienie od dotacji w wyraźny sposób wpływa na zawartość publikacji. Ogólnopolska gazeta.ngo.pl
dzięki indywidualnemu wsparciu PAFW, zachowuje niezależność, ale jej zawartość z punktu widzenia
czytelników też może czasem budzić wątpliwości (czy np. Pisanie o ekonomii społecznej jest wynikiem
edukacyjnej misji gazety, zainteresowania czytelników, czy tylko wypełnianiem formalnych zobowiązań).
Osobną kwestią są media elektroniczne (por. 3.5.), które powinny pełnić ogromną rolę w rozwoju
społeczeństwa obywatelskiego. Ich istnienie (np. Portal NGO.PL, Obywatelska Agencja Informacyjna) oraz
wsparcie ze strony grantodawców (na tworzenie stron internetowych przy okazji różnych projektów) w
niewielkim stopniu przekłada się jednak na rolę mediów w budowaniu społeczeństwa obywatelskiego.
Wydaje się więc konieczne wsparcie społecznej debaty na temat roli mediów w budowie społeczeństwa
obywatelskiego i roli społeczeństwa obywatelskiego w kontroli mediów.
25
Celem programu jest popularyzacja zastosowań technologii informacyjnych (ICT) w rozwoju lokalnych społeczności oraz
praktyczne przygotowanie wybranych społeczności (gmin) do wykorzystania ICT w rozwoju społeczno-gospodarczym por.
http://www.witrynawiejska.org.pl/.
9
Tabela 1. Lista zidentyfikowanych źródeł w obszarze Państwo Obywatelskie
Programy
Instytucje zarządzajace
Uwagi do głównych typów
projektów
Główne źródła pierwotne
Program Operacyjny Kapitał Ludzki
MRR
Program Operacyjny Rozwój Obszarów MR
Wiejskich
Program „Młodzież w działaniu”
Fundacja Rozwoju Systemu
Edukacji
Działaj Lokalnie, Liderzy PAFW, Wieś Polsko-Amerykańska
Aktywna: e-VITA, Przejrzysta Polska, Fundacja Wolności
Obywatel i Prawo
konkursowe, systemowe i
indywidualne
szczególnie Program Leader
cykliczne konkursy
projekty indywidualne
Konkurs na projekty promujące rozwój Trust for Civil Society in
konkursowy
społeczeństwa obywatelskiego
Central and Eastern Europe
Priorytet Rozwój zasobów ludzkich w Ministerstwo Gospodarki
ramach Norweskiego Mechanizmu
Finansowego i Mechanizmu
Finansowego Europejskiego Obszaru
Gospodarczego
konkursowy
Fundusz Inicjatyw Obywatelskich
MPiPS
konkursowy
Demokracja i społeczeństwo
obywatelskie w ramach Grantu
Blokowego Fundusz dla organizacji
pozarządowych
Fundusz Współpracy
konkursowy
Program Przeciw Korupcji, Działania
strażnicze, Masz Głos Masz Wybór
Fundacja im. Stefana
Batorego
konkursowe, systemowe
MPiPS
onkursowe, systemowe
Działaj lokalnie, Fundusze lokalne
Akademia Rozwoju
Filantropii w Polsce
konkursowe, operacyjne
Program E-VITA, Internet w rozwoju
wsi, Działania społeczne
Fundacja Wspomagania Wsi konkursowe, operacyjne
Młodzi przeciw korupcji, Młodzi
głosują
Centrum Edukacji
Obywatelskiej
Inne źródła, w tym źródła pośrednie
Poakcesyjny Program Wspierania
Obszarów Wiejskich
operacyjne
10
Tabela 2. Matryca przykładowych źródeł finansowania obszaru państwo obywatelskie
Typ źródła
Poparcie
społeczne26
Działalność
Sponsorzy prywatni
własna (ekonomia
społeczna27)
Środki publiczne
Środki lokalne
1 %28, oraz
zbiórki
publiczne
Budżety gminne,
powiatowe30
Lokalne Grupy Działania31
Środki regionalne
jw.
Działalność
gospodarcza i
odpłatna, składki
członkowskie
jw.
Środki krajowe33
jw.
jw.
Poziom dystrybucji
środków
Środki zagraniczne Zbiórki
jw.
zagraniczne
Lokalne Organizacje
Grantodawcze,
darowizny od osób
fizycznych i prawnych29
Agencje i fundacje
regionalne32
Środki z budżetu
wojewodów, środki z
budżetu marszałków,
regionalnie dystrybuowane
komponenty funduszy
strukturalnych
Fundacja im Stefana
Fundusze strukturalne,
Batorego,
Fundacja Rozwoju Systemu
Edukacji, Fundusz Inicjatyw
Obywatelskich
Trust, PolskoMechanizmy Finansowe34,
Amerykańska Fundacja Fundusze Unii Europejskiej
Wolności
Źródło: opr. Własne – źródła są przykładowe – chodzi o pokazanie potencjalnej różnorodności środków
26
27
28
29
30
31
32
33
Tradycyjnie społeczeństwo obywatelskie finansowało się głównie z „własnych” środków i dlatego też samofinansowanie się
akcji obywatelskich powinno być priorytetem (wszelkiego typu, choć nie wydaje się, że powinno łączyć się z jakimiś ulgami czy
odpisami podatkowymi, jak np. 1%.
Ekonomię społeczną rozumiemy tu jako formę „ekonomizowania się” organizacji pozarządowych, tzn. uzyskiwania części
środków na działalność z własnej działalności odpłatnej.
Wśród 24 obszarów działalności pożytku publicznego są cztery, które nie wprost, ale mogą odnosić się do udziału organizacji
pozarządowych w budowaniu państwa obywatelskiego. Są to: działalność wspomagająca rozwój wspólnot i społeczności
lokalnych; upowszechnianie i ochrona wolności i praw człowieka oraz swobód; działania na rzecz integracji europejskiej oraz
rozwijania kontaktów i współpracy między społeczeństwami; działalność wspomagająca technicznie, szkoleniowo, informacyjnie
lub finansowo organizacje pozarządowe (...), organizacje posiadające status organizacji pożytku publicznego i działające w
tych obszarach mogłyby zbierać 1% na działalność związaną z naszym tematem.
Ale z uwagi na przedmiot darowizny nie uzyskałyby zwolnień podatkowych (por. Ustawy o podatku dochodowym)
Realizacja ustawy o Działalności Pożytku Publicznego umożliwią (choćby w obszarze współpracy niedotacyjnej) finansowanie
działań stanowiących podstawę współpracy np. centra wspomagania, pełnomocników do spraw współpracy, prace komisji
wspólnych itp.
W ramach Programu Operacyjnego Rozwój Obszarów Wiejskich.
O ile dysponują własnymi środkami.
Do środków krajowych zaliczamy również przyznawane przez polskie instytucje wdrażające środki pochodzące z funduszy
unijnych (tak strukturalnych jak i innych programów).
34 http://www.master.top.pl/0503.html
11
4. Podsumowanie
Wydaje się, że jedno, co można powiedzieć o finansowaniu obszaru „Państwo obywatelskie”, to, że nie
można określić jasnej, zintegrowanej polityki działań sponsorów, i to zarówno publicznych, jak i
prywatnych w tej dziedzinie. To, co jest usprawiedliwione po stronie darczyńców prywatnych
(interwencyjny charakter dotacji, dowolność w określaniu priorytetów), nie znajduje usprawiedliwienia po
stronie publicznego darczyńcy. Strategia Wspierania Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego z dokumentu
horyzontalnego została przekształcona w uzasadnienie dla Programu Operacyjnego Fundusz Inicjatyw
Obywatelskich, którego zasoby nie są wystarczające, aby zaspokoić (choćby w części) wszystkie priorytety
w nim zapisane. Myślenie o organizacjach pozarządowych w kategoriach jedynie usługodawcy powoduje,
że ich rola jako partnera społeczno-gospodarczego staje się marginalna, podczas gdy potencjalnie stanowi
ważny element w Strategii Rozwoju Kraju. Tylko międzysektorowe, horyzontalne myślenie o wsparciu
budowy państwa obywatelskiego może przyczynić się do efektywnego wsparcia tych działań, które
wzmocnią sektor obywatelski, a tym samym dadzą administracji silnego partnera w realizacji polityk
rozwoju.
Kolejnym problemem, który w szczególnym stopniu może dotykać funduszy strukturalnych, to zbytnia
arbitralność władzy (administracji), która realizować może swoje cele niezależnie od tego, co już robią,
albo robić by mogły organizacje pozarządowe czy sami obywatele. Należy pamiętać, że finansowanie
działań (szczególnie dotyczących takiej sfery, jaką jest społeczeństwo obywatelskie) powinno odbywać się
w zgodzie z zasadą pomocniczości, a to oznacza, że np. inicjowanie jakiś działań obywatelskich w
sytuacji, gdy obywatele już się dla ich realizacji zorganizowali może nie mieć jednoznacznie pozytywnej
oceny.
Mamy więc nie tyle mapę obszarów wsparcia, co mapę potencjalnych działań, które trzeba wykonać, aby
możliwe wsparcie dla działań na rzecz „obywatelskiego państwa” stało się rzeczywistością.
Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych,
ul. Szpitalna 5/5, 00-031 Warszawa,
tel.: (22) 828 91 28, fax: (22) 828 91 29, e-mail: [email protected],
www.ofop.engo.pl
NIP: 525-23-00-193, REGON: 015678615, KRS: 0000169795,
Nr konta: 24 1500 1777 1217 7008 7698 0000
Opracowanie zostało współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu
Środki Przejściowe PL2004/016-829.01.02. oraz ze środków Funduszu Pro Bonus
finansowanego przez Fundację Batorego, Fundację Forda i Fundację Motta.
12