Uwolnienie się od odpowiedzialności

Uwolnienie się od odpowiedzialności
Wpisany przez Gerard Woźniak
Publikujemy drugą część artykułu na temat odpowiedzialności członków zarządu spółki z
ograniczoną odpowiedzialnością.
Członkowie zarządu spółki z o.o. odpowiadają za zobowiązania spółki, które powstały za
ich kadencji. Ową tezę potwierdza Sąd Najwyższy w uchwale z 28 lutego 2008 r., sygn.
akt III CZP 143/07: odpowiedzialność związaną z bezskutecznością egzekucji
określonego zobowiązania wobec spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ponoszą na
podstawie art. 299. k.s.h. osoby będące członkami jej zarządu lub likwidatorami
w czasie istnienia tego zobowiązania
.
Podobne stanowisko w sprawie zakresu przedmiotowego odpowiedzialności przyjął Sąd
Najwyższy we wcześniejszym orzeczeniu z 2 lutego 2007 r., sygn. akt IV CSK 370/66 uznając,
iż odpowiedzialność na zasadach określonych w art. 299. k.s.h. ponoszą osoby będące
członkami zarządu w czasie istnienia zobowiązania
, którego egzekucja przeciwko spółce okazała się nieskuteczna
.
Odpowiedzialność ponoszą członkowie zarządu spółki, który pełnili te funkcje w czasie istnienia
zobowiązania. W tym miejscu pojawia się pytanie, co jest w przypadku, gdy w spółce zmieniał
się skład osobowy zarządu i jak ustalić osoby odpowiedzialne za te zobowiązania? Zasadą jest,
iż za zobowiązania spółki odpowiadają członkowie zarządu w chwili ich istnienia, tj. od
zaciągnięcia przedmiotowego zobowiązania. Logiczne jest, iż za zobowiązania spółki nie mogą
odpowiadać członkowie zarządu, którzy przed ich zaciągnięciem przestali pełnić te funkcje. Sąd
Najwyższy w wyroku z 31 stycznia 2007 r., sygn. akt II CSK 381/06 odniósł się do sytuacji, w
której skład zarządu się zmienia: jeśli skład zarządu spółki zmieniał się, to odpowiedzialność na
1/7
Uwolnienie się od odpowiedzialności
Wpisany przez Gerard Woźniak
zasadach określonych w art. 298. k.h. (a także obecnie na podstawie art. 299. k.s.h.) ponoszą
osoby będące członkami zarządu w czasie istnienia zobowiązania spółki, którego egzekucja
przeciwko tej spółce okazała się później bezskuteczna.
W doktrynie i orzecznictwie ugruntował się pogląd, iż na fakt ponoszenia odpowiedzialności
członka zarządu (bądź nie) nie wpływa fakt, czy zostali oni formalnie zgłoszeni do rejestru
przedsiębiorców czy też nie (Szajkowski A., Kodeks, 2002, t. II, s. 787). Bardziej chodzi o
faktyczne bycie organem, co potwierdza Sąd Najwyższy w uchwale z 25 listopada 2003 r.
(sygn. akt III CZP 75/03, Prok. I Pr. 2004, nr 4, s. 40 i n.), w której opowiedział się za koncepcją
szerokiej odpowiedzialności członków zarządu w kontekście momentu wystąpienia przesłanek
upadłości. W powyższej uchwale SN uznał, że członkowie zarządu spółki z o.o. odpowiadają
zarówno za zobowiązania istniejące w momencie zajścia przesłanek ogłoszenia upadłości, jak i
za zobowiązania spółki powstałe po spełnieniu się przesłanek zgłoszenia wniosku o ogłoszenie
upadłości (
Kidyba
Andrzej, komentarz, LEX 2007, Komentarz do art. 299. kodeksu spółek handlowych
(Dz.U.00.94.1037), A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Tom I. Komentarz do art. 1-300
k.s.h., LEX, 2007, wyd. V.
).
Dokonanie wpisu do rejestru przedsiębiorców Krajowego Rejestru Sądowego w zakresie
powołania członka zarządu w spółce z o.o. ma charakter deklaratywny, wobec czego należy
uznać, iż sama uchwała o powołaniu osoby na funkcję członka zarządu rodzi po jego stronie
odpowiedzialność za zobowiązania spółki - i to niezależnie od tego, czy został on formalnie
zgłoszony do ww. rejestru.
Problem ujawnienia w rejestrze faktu powołania osoby na funkcję członka zarządu powinien być
rozstrzygany pod względem dobrej lub złej wiary wierzyciela. Działanie wierzyciela w dobrej
wierze, powołującego się na ujawniony w rejestrze przedsiębiorców wpis o powołaniu członka
2/7
Uwolnienie się od odpowiedzialności
Wpisany przez Gerard Woźniak
zarządu, powinien zasługiwać na ochronę prawną. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 18 kwietnia
1950 r., sygn. akt Wa.C. 385/49 (nie publ.) przyjął, iż zgodnie z zasadą jawności rejestru
handlowego zarządca spółki z o.o. nie może skutecznie się powoływać wobec wierzyciela
prowadzącego w dobrej wierze egzekucję przeciwko spółce na fakt, że przestał być faktycznie
zarządcą spółki, jeśli nie postarał się o wykreślenie swego nazwiska z rejestru handlowego
spółki.
Odpowiedzialność członków zarządu w spółce jest rozgraniczona:
- na odpowiedzialność za długi spółki - art. 299. § 1. k.s.h.,
- na odpowiedzialność odszkodowawczą - art. 299. § 2. k.s.h.
W pierwszym przypadku jest to odpowiedzialność za zobowiązania spółki, które powstały i
istniały w czasie pełnienia przez daną osobę funkcji członka zarządu. W drugim przypadku
odpowiedzialność nabiera cechy odpowiedzialności odszkodowawczej w trybie art. 299. § 2.
k.s.h.: (...) albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia
postępowania układowego
wierzyciel nie poniósł szkody.
Zgodnie z doktryną, o szkodzie w rozumieniu art. 299. § 2. k.s.h. można mówić jedynie
wówczas, gdy zgłoszenie upadłości lub wszczęcie postępowania układowego spowodowałoby
zaspokojenie wierzyciela w części większej niż nastąpiło to wskutek zaniechania członka
(członków) zarządu. W powyższym wypadku rozmiarem szkody będzie różnica między tym, co
wierzyciel mógł w wyniku wszczęcia wspomnianych postępowań uzyskać, a rzeczywistym
stanem zaspokojenia swych roszczeń. Jeśli więc pozwany członek zarządu wykaże, iż to, co
wierzyciel uzyskałby w wyniku dopełnienia przez zarząd prawem nałożonych obowiązków
przedstawia mniejszą wartość niż wysokość dochodzonego na podstawie art. 299. k.s.h.
roszczenia, roszczenie to w pozostałej części winno ulec oddaleniu. Wierzyciel - chcąc
skierować egzekucję do majątku członka zarządu - nie musi udowadniać poniesienia
jakiejkolwiek szkody związanej z niezłożeniem lub opóźnionym złożeniem wniosku o ogłoszenie
upadłości. Wystarczy, że wykaże bezskuteczność egzekucji z majątku spółki. Zaś dowodzenie
braku szkody po stronie wierzyciela może okazać się zadaniem trudnym (J. Giezek, D. Wnuk,
3/7
Uwolnienie się od odpowiedzialności
Wpisany przez Gerard Woźniak
Odpowiedzialność..., op. cit.
, s.
52,
Kidyba Andrzej, komentarz, LEX 2007, Komentarz do art. 299 kodeksu spółek handlowych
(Dz.U.00.94.1037), [w:] A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Tom I. Komentarz do art. 1-300
k.s.h., LEX, 2007, wyd. V.
).
Charakter odpowiedzialności odszkodowawczej członków zarządu potwierdził SN w wyroku z
15 grudnia 2004 r. sygn. akt IV CK 376/04:
1. Wierzyciel spółki z o.o., który dochodzi swego roszczenia przeciwko członkom jej
zarządu, nie musi wykazywać, iż wyczerpał wszystkie możliwe sposoby egzekucji, wystarczy,
jeżeli jeden ze sposobów egzekucji okazał się bezskuteczny.
2. Kwalifikacja odpowiedzialności członków zarządu jako odpowiedzialności
odszkodowawczej spowodowanej zawinionym zachowaniem się, tj. jako odpowiedzialności
deliktowej, umożliwia stosowanie do przedawnienia roszczenia wierzyciela spółki wobec
członków zarządu przepisu art. 442 k.c., a to oznacza poddanie tego roszczenia trzyletniemu
terminowi przedawnienia, rozpoczynającemu swój bieg w zasadzie od dnia bezskuteczności
egzekucji wierzytelności objętej prawomocnym tytułem egzekucyjnym wystawionym przeciwko
spółce, z reguły bowiem już wtedy, gdy egzekucja tej wierzytelności okaże się bezskuteczna,
wierzyciele spółki dowiadują się o szkodzie i o osobie odpowiedzialnej do jej naprawienia
.
Cytowany wyrok jest nieaktualny w zakresie podstawy prawnej przedawnienia roszczeń z uwagi
na fakt, iż przepis art. 442. k.c. został uchylony ustawą z 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy Kodeks cywilny (Dz.U. z 2007, nr 80, poz. 538).
Dodatkowo orzecznictwo i doktryna stoi na stanowisku, iż odpowiedzialność członków zarządu
spółki z o.o. oparta na przepisie art. 299. k.s.h. obejmuje zobowiązania publicznoprawne
obciążające spółkę (np. można wskazać wyrok SN z 2 września 1997 r., sygn. akt III CKN
602/97 (nie publ.). Na uwagę zasługuje także wyrok SN z 20 maja 2004 r., sygn. akt IV CK
376/03: Dopuszczalna jest droga sądowa w sprawach z powództwa ZUS przeciwko członkom
zarządu spółki z o.o. do dochodzenia roszczeń na podstawie art. 298. k.h. (obecnie art. 299.
4/7
Uwolnienie się od odpowiedzialności
Wpisany przez Gerard Woźniak
k.s.h.), jeśli zobowiązanie spółki do zapłaty zaległych składek na ubezpieczenie społeczne
powstało przed dniem wejścia w życie art. 31. ustawy z 1998 r. o systemie ubezpieczeń
społecznych.
Pamiętajmy, iż w przypadku uzyskania przez wierzyciela tytułu egzekucyjnego przeciwko
członkowi zarządu, będzie on mógł żądać jego wykonania przez 10 lat.
Uwolnienie się od odpowiedzialności członków zarządu
Członkowie zarządu mogą uwolnić się od cywilnoprawnej odpowiedzialności za zobowiązania
spółki zgodnie z art. 299. § 2. k.s.h.: jeśli wykażą, że we właściwym czasie zgłoszono wniosek o
ogłoszenie upadłości lub wszczęto postępowanie układowe, albo że niezgłoszenie wniosku o
ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcie postępowania układowego nastąpiło nie z ich winy,
albo że pomimo niezgłoszenia wniosku o ogłoszenie upadłości oraz niewszczęcia
postępowania układowego wierzyciel nie poniósł szkody
.
W związku z ww. przepisem ustawodawca przewidział trzy przypadki, w których członek
zarządu spółki z o.o. może uwolnić się od odpowiedzialności za jej długi:
1. wykaże, że we właściwym czasie zgłosił wniosek o upadłość lub wszczęto postępowanie
układowe,
2. gdy nie doszło do zgłoszenia wniosku o upadłość i nie wszczęto postępowania
układowego, ale nastąpiło to nie z jego winy,
3. gdy nawet nie zgłoszono wniosku o upadłość lub nie wszczęto postępowania
układowego, a wierzyciel nie poniósł szkody.
5/7
Uwolnienie się od odpowiedzialności
Wpisany przez Gerard Woźniak
Ciężar udowodnienia ww. przesłanek ekskulpacyjnych spoczywa na pozwanych członkach
zarządu. Nadto członkowie zarządu mogą podnosić wszelkie zarzuty w postępowaniu, które
przysługiwałoby spółce. Jeżeli uznać, iż podniesione zarzuty przez spółkę zwolniłyby ją z
odpowiedzialności, a co za tym idzie nie zachodziłyby przesłanki odpowiedzialności
subsydiarnej członków zarządu, to należy przyznać takie prawo właśnie pozwanym członkom
zarządu.
Przedawnienie roszczeń
Zgodnie z wyrokiem SN z 28 stycznia 2004 r., sygn. akt IV CK 176/02, Wokanda 2004, nr 9,
poz. 7: roszczenie wierzyciela przeciwko członkom zarządu za zobowiązania spółki z o.o. (art.
298 k.h., obecnie art. 299. k.s.h.) ulega przedawnieniu w terminie określonym w art. 442. § 1.
kc.
Jednak teza ww. wyroku jest nieaktualna z uwagi na fakt, iż przepis art. 442. kc. został uchylony
ustawą z 16 lutego 2007 r. o zmianie ustawy - Kodeks cywilny (Dz.U. z 2007, nr 80, poz. 538).
Ustawodawca wprowadził w to miejsce nowy przepis w art. 442¹ kc., w którym ustalone są
zasady przedawnienia roszczeń z tytułu czynów niedozwolonych, a do których odsyła
orzecznictwo art. 4421. (184) § 1: Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem
niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany
dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednak termin ten nie
może być dłuższy niż dziesięć lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę.
Zgodnie z ustalonymi w tym przepisie zasadami, roszczenia wierzyciela ulegają przedawnieniu
6/7
Uwolnienie się od odpowiedzialności
Wpisany przez Gerard Woźniak
w terminie trzech lat od dnia, gdy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie
zobowiązanej do jej naprawienia. Ustawodawca wprowadził także dłuższy, dziesięcioletni okres
przedawnienia roszczeń liczony od dnia, gdy nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Na takim
samym stanowisku stanął SN w wyroku z 18 kwietnia 2007 r., sygn. akt V CSK 55/07 (system
informacji prawniczej LEX nr 251525, M. Prawn. 2007/10/531: Członkowie zarządu spółki z o.o.
mogą kwestionować istnienie lub wysokość długu spółki, którego spłaty domagają się od nich
wierzyciele. Konsekwencją uznania tego typu odpowiedzialności za gwarancję jest 10-letni
termin przedawnienia roszczeń
.
7/7