Michał Masłowski, Université Paris

Michał Masłowski, Université Paris-Sorbonne (Paris IV)
Granice slawistyki a Area Studies nad Europą Środkową: przykład Francji
Tradycyjnie kryterium studiów slawistycznych był język. Niemniej spychało to na
drugi plan literaturę i kulturę, które w świecie „szoku cywilizacji” (Huntington)
odgrywają podstawową rolę. Szczególnie boleśnie było to odczuwane w krajach
„pomiędzy Niemcami a Rosją” (Miłosz), na granicy cywilizacji bizantyjskiej i
zachodniej. Pojęcie Europy Środkowej lub Środkowo-Wschodniej, powstałe w
latach 50-tych, począwszy od lat 80-tych stworzyło samoistny teren badań.
Sławne
dzięki
pisarzom
(Kundera,
Miłosz.,
Konrád.),
z
początku
instrumentalizowane w celu uwolnienia się od hegemonii sowieckiej, zyskało
solidne podstawy w pracach historyków (Halecki, Bibo, Szűcs, Kłoczowski,
Wandycz, w pewnej mierze Hroch). Należało rozwiązać problem definicji,
nieporozumień związanych z ideologią Mitteleuropy, oraz kryteriów jedności
obszaru, określanego na zasadzie kręgów koncentrycznych. Jądro miały stanowić
królestwa historyczne Węgier, Czech i Polski wraz z przynależnymi do nich
historycznie narodami, dzisiaj suwerennymi. Analogia historycznego losu – potęgi
regionalne w XV-XVI wieku, wchłonięte następnie przez imperia – narody te
wypracowały w XIX wieku oryginalną formację „narodu kulturowego” (peupleNation), bezpaństwowego, z ogromną rolą poezji narodowej i kultury. Łączy je to
pomimo różnic między krajami o tradycji habsburskiej i związanymi z pamięcią
Rzeczpospolitej („monarchia” i „republika”, Wandycza). Ewolucja tych wszystkich
krajów po upadku komunizmu, ich wejście do Unii Europejskiej ułatwiły zmianę
nomenklatury i tworzenie specjalizacji środkowo-europejskiej na uniwersytetach.
We Francji pierwsze grupy powstały przed upadkiem komunizmu: już w 1989 r.
GREC przekształcony następnie w CERCLE na Uniwersytecie w Nancy 2, CEEM,
obecnie CREE, w Szkole Języków Wschodnich w Paryżu (INALCO), trochę później
CIRCE na Sorbonie (Paris IV), dzisiaj ORBEM. Otworzono również specjalizacje na
Naukach Politycznych (w Dijon), wprowadzono jako temat badań w ekskluzywnej
Szkole Studiów Społecznych EHESS (CERCEC), w ośrodkach badawczych
historycznych, politologicznych i socjologicznych jak IRICE, CERI czy LASP.
Ostatnio utworzono ugrupowanie badaczy zajmujących się Europą Środkową
(GDR) gdzie – w Instytucie Slawistycznym – spotykają się literaturoznawcy,
historycy, socjologowie, politolodzy itd. Jednocześnie znany ośrodek katolicki
Collège des Bernardins zorganizował cykl wykładów „Europe Centrale et nous:
échange de dons”.
Liczba publikacji rośnie, a samo pojęcie wydaje się przyjęte w kręgach
badawczych i uniwersyteckich. I użyteczne, nie by oddzielać Europę Środkową od
Europy Zachodniej, ale by wyróżnić jej specyfikę. Pojęcie to jest stale, jak się
wydaje, niedoceniane w Polsce.