Wybrane zagadnienia współczesnej metodyki wychowania fizycznego

E l i g i u s z M a d e j s k i, J ó z e f W ę g l a r z
WYBRANE ZAGADNIENIA
WSPÓŁCZESNEJ METODYKI
WYCHOWANIA FIZYCZNEGO
Podręcznik dla nauczycieli i studentów
© Copyright by Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007
Recenzenci:
prof. dr hab. Stanisław Palka
prof. nadzw. dr hab. Tomasz Frołowicz
Korekta:
Filip Szczurek
Urszula Lisowska
Projekt okładki:
Ewa Beniak-Haremska
Wszelkie prawa zastrzeżone. Książka ani żaden jej fragment nie mogą być kserowane
lub w inny sposób kopiowane bez pisemnej zgody posiadacza praw.
ISBN 978-83-7850-198-5
Oficyna Wydawnicza „Impuls”
30-619 Kraków, ul. Turniejowa 59/5
tel./fax: (12) 422 41 80, 422 59 47, 506 624 220
www.impulsoficyna.com.pl, e-mail: [email protected]
Wydanie III poprawione i uzupełnione, Kraków 2013
Spis treści
Wstęp .............................................................................................................. 7
Rozdział I
Programowanie, planowanie i realizacja zajęć wychowania fizycznego ... 11
1.1. Tworzenie programów autorskich .................................................. 12
1.2. Planowanie pracy .............................................................................. 20
1.3. Innowacyjne formy realizacji programu wychowania fizycznego ... 36
1.4. Propozycja organizacji zajęć wychowania fizycznego
do wyboru .......................................................................................... 49
Bibliografia ................................................................................................ 57
Rozdział II
Współczesny nauczyciel wychowania fizycznego ..................................... 61
2.1. U źródeł pedeutologii ....................................................................... 61
2.2. Kwalifikacje i kompetencje współczesnego nauczyciela
wychowania fizycznego .................................................................... 69
2.3. Sylwetka absolwenta wyższej uczelni wychowania fizycznego ... 80
2.3.1. Dobór na studia i kształcenie wychowawców fizycznych –
analiza aktualnego stanu ........................................................ 80
2.3.2. Postulowany model kształcenia nauczycieli wychowania
fizycznego ................................................................................ 88
2.4. Działalność innowacyjno-badawcza i publicystyczna
nauczyciela wychowania fizycznego ............................................... 91
2.4.1. Homo incontentus ................................................................... 91
2.4.2. Innowacja pedagogiczna w wychowaniu fizycznym .......... 93
2.4.3. Aktywność badawcza i publikacyjno-wydawnicza
nauczyciela ............................................................................... 95
2.5. Wykorzystanie technologii informatycznej w wychowaniu
fizycznym ........................................................................................... 98
2.6. Rozwój zawodowy nauczyciela wychowania fizycznego ........... 103
Bibliografia .............................................................................................. 107
6
Spis treści
Rozdział III
Uczeń w nowym systemie fizycznej edukacji .......................................... 111
3.1. Istota procesu fizycznego kształcenia i wychowania .................. 111
3.2. Fizyczne kształcenie ........................................................................ 113
3.3. Fizyczne wychowanie ..................................................................... 118
3.4. Istota i rozumienie nowoczesności w wychowaniu fizycznym .... 125
3.4.1. Edukacja permanentna ........................................................ 126
3.4.2. Autoedukacja ......................................................................... 129
3.4.3. Prospekcja, czyli wychowanie dla przyszłości .................. 132
3.4.4. Intelektualizacja w wychowaniu fizycznym ...................... 133
3.4.5. Humanizacja procesu fizycznej edukacji ........................... 136
3.4.6. Indywidualizacja w fizycznym kształceniu i wychowaniu ... 139
3.4.7. Szkoła przedłużona i środowiskowa ................................. 143
3.4.8. Autokreacja ............................................................................ 145
3.5. Uczniowskie dylematy .................................................................... 147
Bibliografia .............................................................................................. 150
Rozdział IV
Badanie jakości pracy zreformowanej szkoły w zakresie kultury
fizycznej .................................................................................................................... 153
4.1. Badania ilościowe i jakościowe w procesie szkolnego
kształcenia i wychowania ............................................................... 157
4.2. Ocena jakości pracy szkoły w zakresie kultury fizycznej ........... 162
4.3. Ocena jakości szkolnego wychowania fizycznego ...................... 167
4.4. Przykład narzędzia do badania jakości pracy szkoły w zakresie
kultury fizycznej .............................................................................. 172
Bibliografia .............................................................................................. 184
Rozdział V
Ocena jakości pracy ucznia w zakresie wychowania fizycznego ........... 187
5.1. Pomiar i ocena szkolna w wychowaniu fizycznym ..................... 189
5.2. Ocena z wychowania fizycznego na tle jej funkcji ...................... 193
5.3. Ocena postaw uczniów wobec kultury fizycznej ........................ 195
5.4. Wpływ oceny na motywowanie uczniów do aktywności
na lekcji ........................................................................................ 196
5.5. Samoocena i samokontrola w ocenie osiągnięć ucznia ............. 198
5.6. Ewolucja kryteriów oceny a badania nad oceną z wychowania
fizycznego ......................................................................................... 202
5.7. Zadania nauczyciela w systemie kontroli i oceny ....................... 203
5.8. Propozycje oceny ucznia z wychowania fizycznego
w zreformowanej szkole ................................................................. 207
Bibliografia .............................................................................................. 220
Wstęp
Krzewić kulturę fizyczną znaczy [...] tyle,
co kształtować świadomą, afirmatywną
i aktywną postawę wobec ciała i jego
potrzeb, uczyć, jak poprawiać naturę,
zmieniać obyczaj, doskonalić się.
Maciej Demel
Niniejsza książka powstała z chęci zabrania głosu w dyskusji nad nowym
kształtem procesu edukacji fizycznej. Przeobrażenia, jakie nastąpiły w wyniku reformy systemu kształcenia i wstąpienia Polski do Unii Europejskiej,
stały się impulsem do wprowadzenia zmian w wielu dziedzinach życia.
Dotyczy to również niezwykle ważnego obszaru, jakim jest przygotowanie
młodych ludzi do samodzielnego życia w przyszłości. W ramach wspomnianej samodzielności mieści się uczestnictwo współczesnego człowieka
w kulturze fizycznej, do którego ma przygotować między innymi szkoła,
czyli instytucja odpowiedzialna za jego wszechstronny rozwój. W związku
z tym podejmowane inicjatywy powinny zmierzać w kierunku wprowadzania takich zmian, które byłyby zgodne z potrzebami i oczekiwaniami
ogólnospołecznymi.
Rozpatrując problem zmian, dotyczący także kultury fizycznej, należy
sobie uświadomić istotę tego procesu, który, jak pisze M. Demel,
polega na krytycznym atakowaniu współczesności, przezwyciężaniu tradycji przeżytych i szkodliwych, podważaniu autorytetów, empirycznym sprawdzaniu tzw. prawd
oczywistych. Polega na ciągłym niepokoju i poszukiwaniu, na równoczesnej penetracji stanu aktualnego, jego genezy i perspektyw. Tak przyjęty proces unowocześniania
toczy się według praw dialektyki, ujmuje bowiem zjawiska w ich dynamice, kompleksowości i sprzecznościach wewnętrznych1.
M. Demel 1973, Szkice krytyczne o kulturze fizycznej, Sport i Turystyka, Warszawa,
s. 17.
1
8
Wstęp
Praca ta ma na celu przede wszystkim zwrócenie uwagi Czytelnika na
najistotniejsze problemy szkolnej edukacji fizycznej, które pośrednio lub
bezpośrednio mogą wpływać na jakość kultury fizycznej. Poza tym, okolicznością sprzyjającą zmianom w jakości kształcenia i wychowania jest
zwiększanie autonomii szkół.
Książka obejmuje jedynie wybrane, ale bardzo istotne obszary w procesie edukacji fizycznej. Pomimo że jej treść została opracowana na poziomie ogólnym, to jednak zawiera wiele zweryfikowanych przykładów,
które nie tylko wyjaśniają poruszane w niej problemy, ale także mogą być
zastosowane w praktyce.
Pierwszy rozdział w sposób syntetyczny ukazuje drogę postępowania
edukacyjnego, którego podstawą jest właściwie dobrany program i odpowiednie planowanie pracy. Uzupełnieniem tych treści są podane przykłady nowatorskich form realizacji zajęć w systemie klasowo-lekcyjnym
i fakultatywnym.
Rozdział drugi poświęcono nauczycielowi wychowania fizycznego. Poszukuje się w nim odpowiedzi na pytanie: jaki jest, a jaki powinien być
współczesny pedagog?
W rozdziale trzecim podjęto próbę określenia miejsca ucznia w nowym systemie edukacji fizycznej. Jest to najważniejszy problem, ponieważ
współczesna myśl edukacyjna i działania z nią związane powinny być podporządkowane jego dobru. Dlatego spośród wielu poglądów dotyczących
ucznia wybrano tylko te, które są najbliższe humanistycznej wersji wychowania fizycznego i na ich podstawie zbudowano model podmiotowego
kształcenia i wychowania ucznia.
Pozostałe dwa rozdziały książki są jej dopełnieniem – ukazują sposoby pomiarów rzeczywistych wyników pracy szkoły (rozdział czwarty)
i uczniów (rozdział piąty) w zakresie edukacji fizycznej. Proponowane narzędzia pomiaru oraz kryteria oceny korespondują z myślą przewodnią
publikacji, jaką jest jej użyteczność w rzeczywistości szkolnej.
Książka ta jest zarówno zbiorem własnych refleksji popartych wieloletnim doświadczeniem zawodowym, jak i odwołaniem do bogactwa myśli
i wiedzy licznych naukowców, którzy przyczynili się do jej powstania. Słowa szczególnej wdzięczności należą się przede wszystkim dwóm wybit-
Wstęp
9
nym uczonym – Panu Profesorowi Maciejowi Demelowi, który pokazał
drogę humanistycznego wychowania fizycznego, oraz Panu Profesorowi
Henrykowi Grabowskiemu, który wytyczył proste i czytelne szlaki na tej
drodze, a także dyskretnie czuwał nad autorami w trakcie powstawania
książki, udzielając im cennych rad i wskazówek.
Książka jest adresowana zarówno do studentów wychowania fizycznego, jak i czynnych zawodowo nauczycieli. Mamy nadzieję, że studentom
pozwoli ona nie tylko zgłębić wiedzę metodyczną, ale również inaczej
spojrzeć na problemy edukacji fizycznej, nauczycielom natomiast ułatwi
poszukiwanie nowych i niekonwencjonalnych rozwiązań.
Autorzy
220 Rozdział V. Ocena jakości pracy ucznia w zakresie wychowania fizycznego
Bibliografia
Bielski J. 1990, Kryteria oceny ucznia z wychowania fizycznego według nowej skali, CDN, Warszawa.
Bielski J. 2005, Metodyka wychowania fizycznego i zdrowotnego, Impuls,
Kraków.
Botwiński R. 1985, Kultura fizyczna w szkole, WSiP, Warszawa.
Chromiński Z. 1983, Zanim wystawisz ocenę, „Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna” nr 3.
Czabański B. 2003, Mały leksykon oceny szkolnej, Wydawnictwo AWF,
Wrocław.
Demel M., Skład A. 1986, Teoria wychowania fizycznego, PWN, Warszawa.
Denek K., Hyżak D. 2003, Ewolucja osiągnięć uczniów w procesie wychowania fizycznego, „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne” nr 6–7.
Denisiuk L. 1967, Kryteria oceny z wf., „Kultura Fizyczna” nr 12.
Drabik J. 1995, Aktywność fizyczna w edukacji zdrowotnej społeczeństwa,
Wydawnictwo AWF, Gdańsk.
Durda M., Maciejewska J. 2005, Jak badać i podnosić jakość pracy szkoły,
Wydawnictwo eMPi2, Poznań.
Franks B. D. 1989, YMCA Youth Fitness Test Manual, Human Kinetics
Publishers, Champaign, Illinois.
Frołowicz T. 1999, Karta sprawności i zdrowia. Wychowanie fizyczne dla
klas 0–6, Fokus, Gdańsk.
Frołowicz T. 2000, Życie zdrowe i sportowe. Wychowanie fizyczne z elementami edukacji prozdrowotnej dla klasy 4, Fokus, Gdańsk.
Frołowicz T., Przysiężna B. 2000, Życie zdrowe i sportowe. Wychowanie fizyczne z elementami edukacji prozdrowotnej dla klas 5–6, Fokus,
Gdańsk.
Bibliografia
221
Frołowicz T. 2001, Za co ocena?, „Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne”
nr 2.
Głogowska E. 1984, Czynniki aktywizacji uczniów. Samoocena i samokontrola, „Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna” nr 7.
Gniewkowski W. 1964, Uporządkujmy sprawy związane z kryterium oceny
z wychowania fizycznego, „Kultura Fizyczna” nr 10.
Gniewkowski W. 1983, Zanim wystawisz ocenę, „Wychowanie Fizyczne
i Higiena Szkolna” nr 8.
Gniewkowski W. 1990, Uwagi nad metodami oceny ucznia z wychowania
fizycznego, „Wychowanie Fizyczne i Sport” nr 1.
Grabowski H. 1984, Teoria wychowania fizycznego. Tezy wykładów i wskazówki bibliograficzne, „Wydawnictwo Skryptowe” nr 72, Wydawnictwo
AWF, Kraków.
Grabowski H. 1997, Teoria fizycznej edukacji, WSiP, Warszawa.
Jagusz M. 1992, Wychowanie fizyczne. Dzienniczek samokontroli i samooceny ucznia. Klasa piąta i szósta, Wiking, Wrocław.
Jagusz M. 1993, Z doświadczeń nad aktywizowaniem uczennic w procesie
wf. oraz samooceną i samokontrolą, „Wychowanie Fizyczne i Higiena
Szkolna” nr 9.
Janikowska-Siatka M. 2001, Materiały pomocnicze do ćwiczeń z metodyki
wychowania fizycznego, „Wydawnictwo Skryptowe” nr 51, Wydawnictwo
AWF, Kraków.
Jaworski Z. 1983, Zanim wystawisz ocenę, „Wychowanie Fizyczne i Higiena
Szkolna” nr 4.
Jezierski R. 1983, Nauczyciele o kontroli i ocenie, „Wychowanie Fizyczne
i Higiena Szkolna” nr 5.
Jezierski R. 1983, Zanim wystawisz ocenę, „Wychowanie Fizyczne i Higiena
Szkolna” nr 7.
Kosiba G. (red.) 2003, Szkice z teorii i metodyki wychowania fizycznego.
Materiały pomocnicze do ćwiczeń z przedmiotów teoria i metodyka
wychowania fizycznego, „Podręczniki i Skrypty” nr 20, Wydawnictwo
AWF, Kraków.
Krawcewicz S. 1981, Rola oceny i samooceny w procesie kształcenia i wychowania, „Nowa Szkoła” nr 1.
222 Rozdział V. Ocena jakości pracy ucznia w zakresie wychowania fizycznego
Kurek-Paszczuk A. 2004, Za co ocenia nauczyciel wychowania fizycznego,
„Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne” nr 6–7.
Madejski E. 2000, Wpływ modernizacji szkolnego systemu wychowania fizycznego na efektywność zajęć oraz postawy uczniów wobec kultury fizycznej, „Studia i Monografie” nr 12, Wydawnictwo AWF, Kraków.
Madejski E. 2003, Efekty fizycznej edukacji – pomiar i ocena [w:] Szkice
z teorii i metodyki wychowania fizycznego. Materiały pomocnicze do
ćwiczeń z przedmiotów teoria i metodyka wychowania fizycznego, red.
G. Kosiba, Wydawnictwo AWF, Kraków.
Madejski E. 2003, Propozycja modyfikacji oceny szkolnej z wychowania fizycznego [w:] Kontrola i ocena w wychowaniu fizycznym, red. R. Bartoszewicz, T. Koszczyc, A. Nowak, WTN, Wrocław.
Madejski E. 2003, Rozważania nad oceną szkolną z wychowania fizycznego,
„Wychowanie Fizyczne i Zdrowotne” nr 4.
Mc Combs B. L., Pope J. E. 1997, Uczeń trudny, jak skłonić go do nauki,
WSiP, Warszawa.
Melcer J. 1976, Kontrola i ocena postępów ucznia przez nauczyciela, „Wychowanie Fizyczne i Higiena Szkolna” nr 7.
Ministerstwo Edukacji Narodowej o ocenianiu 1999, oprac. G. Gałka-Ziółkowska, S. Ziemicki, „Biblioteczka Reformy”, zeszyt nr 17, MEN, Warszawa.
Nieman D. C. 1998, The Exercises – Health Connection, Human Kinetics
Publishers, Champaign, Illinois.
Niemierko B. 1999, Pomiar wyników kształcenia, WSiP, Warszawa.
Okoń W. 1984, Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa.
Osiński W. 2003, Kontrola i ocena z wychowania fizycznego jako deklaracja
światopoglądowa [w:] Kontrola i ocena w wychowaniu fizycznym, red.
R. Bartoszewicz, T. Koszczyc, A. Nowak, WTN, Wrocław.
Piotrowska J. 2005, Przedmiotowy system oceniania z wf. dla IV etapu edukacji [w:] Ocena w wychowaniu fizycznym w nowym systemie edukacji w aspekcie mierzenia jakości pracy szkoły, red. T. Frołowicz, BK,
Wrocław.
Pośpiech J. 2005, Wybrane problemy ewaluacji wychowania fizycznego w krajach Unii Europejskiej [w:] Ocena w wychowaniu fizycznym
Bibliografia
223
w nowym systemie edukacji w aspekcie mierzenia jakości pracy szkoły,
red. T. Frołowicz, BK, Wrocław.
Reykowski J. 1978, Osobowość jako centralny system regulacji i integracji czynności człowieka [w:] Psychologia, red. T. Tomaszewski, PWN,
Warszawa.
Rozporządzenie MEN z dnia 20 sierpnia 2010 r. zmieniające rozporządzenie w sprawie warunków i sposobów oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania sprawdzianów i egzaminów w szkołach publicznych (Dz. U. z 2010 r. Nr 156, poz. 1046).
Sharkey B. J. 1990, Physiology of Fitness, Human Kinetics Books, Illinois.
Słupik B. 1988, Dzienniczek samokontroli i samooceny jako jedna z form
aktywizowania uczniów do zajęć kultury fizycznej, Wydawnictwo AWF,
Katowice.
Strzyżewski S. 1996, Proces kształcenia i wychowania w kulturze fizycznej,
WSiP, Warszawa.
Sulisz S. 2000, Wychowanie fizyczne w nauczaniu zintegrowanym, WSiP,
Warszawa.
Sulisz S., Szpinda Z. 2000, Samoocena i samokontrola przejawem osiągania
zamierzonych celów edukacji fizycznej [w:] Wychowanie fizyczne w nauczaniu zintegrowanym, red. S. Sulisz, WSiP, Warszawa.
Supińska U. 1998, Samokontrola i samoocena jako przygotowanie ucznia do
samodzielności w procesie wychowania i kształcenia fizycznego [w:] Lekcja wychowania fizycznego, red. M. Bronikowski i in., Wydawnictwo
AWF, Poznań.
Zuchora K. 1965, Umiejętności ruchowe podstawowym kryterium oceny
z wychowania fizycznego w szkole, „Wychowanie Fizyczne i Higiena
Szkolna” nr 9.