docPytania młodych ludzi - TheWorldNewsMedia.org
download 
Reklamacja Transkrypt
Pytania młodych ludzi - TheWorldNewsMedia.org
RODZINA ˙ ´ ´ TWOJA TOZSAMOSC W SZKOLE I POZA SZKOŁ ´ ´ SEKS,´ MORALNO SC, ´ MIŁOSC CZAS WOLNY WIELBIENIE BOGA 1 NAŁOGI Przygotuj si ´ do dorosłosci! ˙ ´ Jak mozesz nabyc ´ umiejtnosci potrzebnych ˙ w dorosłym zyciu? ˙ Signij do ksizki Pytania młodych ludzi — praktyczne odpowiedzi, tom 1. Zawarte w niej rady s oparte na praktycznych zasadach ˙ ze Słowa Bozego, Biblii. ˙ Ksiga ta juz milionom ludzi ´ pomogła radzic sobie ´ z wyzwaniami, ktore niesie ˙ zycie. Przekonaj si, ˙ ˙ ˙ ´ ze tobie tez moze pomoc! pytania młodych ludzi ˙ Ksizka ta zawiera ´ nastpujce czsci: DODATEK ´ DLA RODZICOW Pytania młodych ludzi ´ (Przysłow 2:11). yp1-P ´ ´ ´ „Strzec ci bdzie umiejtnosc myslenia, ´ chronic ci bdzie rozeznanie” praktyczne odpowiedzi TOM 1 RODZINA ˙ ´ ´ TWOJA TOZSAMOSC W SZKOLE I POZA SZKOŁ ´ ´ SEKS,´ MORALNO SC, ´ MIŁOSC CZAS WOLNY WIELBIENIE BOGA 1 NAŁOGI Przygotuj si ´ do dorosłosci! ˙ ´ Jak mozesz nabyc ´ umiejtnosci potrzebnych ˙ w dorosłym zyciu? ˙ Signij do ksizki Pytania młodych ludzi — praktyczne odpowiedzi, tom 1. Zawarte w niej rady s oparte na praktycznych zasadach ˙ ze Słowa Bozego, Biblii. ˙ Ksiga ta juz milionom ludzi ´ pomogła radzic sobie ´ z wyzwaniami, ktore niesie ˙ zycie. Przekonaj si, ˙ ˙ ˙ ´ ze tobie tez moze pomoc! pytania młodych ludzi ˙ Ksizka ta zawiera ´ nastpujce czsci: DODATEK ´ DLA RODZICOW Pytania młodych ludzi ´ (Przysłow 2:11). yp1-P ´ ´ ´ „Strzec ci bdzie umiejtnosc myslenia, ´ chronic ci bdzie rozeznanie” praktyczne odpowiedzi TOM 1 osoby, ´ ktore warto´ ´ nasladowac Jakub 48 Kochani Młodzi! ´ ´ Wasz niebianski Ojciec, Jehowa Bog, bardzo ˙ ´ ´ Was kocha i pragnie, zebyscie byli szczsliwi. ˙ ´ Moze si jednak zastanawiacie: „Czy dzisiaj w ogole ˙ ´ ´ mozna byc szczsliwym?”. To trafne pytanie. ˙ ˙ Przeciez zycie nikogo z nas nie rozpieszcza. ´ ´ ´ Na co dzien stajemy w obliczu wyzwan, ktore mog ´ ´ ˙ ograbiac z radosci. Jak to dobrze, ze nasz kochajcy Ojciec nie pozostawia nas samym sobie! ´ ´ W swoim Słowie, Biblii, zawarł wskazowki, ktorych ˙ ´ ˙ potrzebujemy, zeby przetrwac zyciowe sztormy. ˙ Chociaz Biblia została spisana wiele stuleci temu, ´ jej rady nic nie straciły na aktualnosci (Psalm 119:98, 99; 2 Tymoteusza 3:16, 17). ´ ˙ ˙ ˙ Przygotowalismy t ksizk, poniewaz my tez ˙ ˙ ´ ´ Was kochamy. I tez chcemy, zebyscie byli szczsliwi ˙ ´ i czerpali z zycia to, co najlepsze. Własnie dlatego ´ zachcamy Was, byscie nie tylko j cał przeczytali, ˙ ale tez sigali do niej zawsze, gdy napotkacie ´ ˙ jakis problem. Ta ksizka ma midzy innymi ´ pomagac Wam w utrzymywaniu dobrego kontaktu ´ ˙ z rodzicami. Mamy nadziej, ze wspolnie bdziecie ´ ´ czytac i analizowac interesujce Was rozdziały. ´ ´ ´ Korzystajcie z mdrosci i doswiadczenia rodzicow! ˙ Z najlepszymi zyczeniami, Ciało´ Kierownicze Swiadkow´ Jehowy Hiob 97 ˙ Mojzesz 149 Rut 215 ´ Czy chciałby s si ´ podzielic swoimi uwagami ´ na temat korzysci˙ z lektury tej ksizki? ´ Napisz do wydawcow pod odpowiednim adresem. Tymoteusz 287 osoby, ´ ktore warto´ ´ nasladowac Jakub 48 Kochani Młodzi! ´ ´ Wasz niebianski Ojciec, Jehowa Bog, bardzo ˙ ´ ´ Was kocha i pragnie, zebyscie byli szczsliwi. ˙ ´ Moze si jednak zastanawiacie: „Czy dzisiaj w ogole ˙ ´ ´ mozna byc szczsliwym?”. To trafne pytanie. ˙ ˙ Przeciez zycie nikogo z nas nie rozpieszcza. ´ ´ ´ Na co dzien stajemy w obliczu wyzwan, ktore mog ´ ´ ˙ ograbiac z radosci. Jak to dobrze, ze nasz kochajcy Ojciec nie pozostawia nas samym sobie! ´ ´ W swoim Słowie, Biblii, zawarł wskazowki, ktorych ˙ ´ ˙ potrzebujemy, zeby przetrwac zyciowe sztormy. ˙ Chociaz Biblia została spisana wiele stuleci temu, ´ jej rady nic nie straciły na aktualnosci (Psalm 119:98, 99; 2 Tymoteusza 3:16, 17). ´ ˙ ˙ ˙ Przygotowalismy t ksizk, poniewaz my tez ˙ ˙ ´ ´ Was kochamy. I tez chcemy, zebyscie byli szczsliwi ˙ ´ i czerpali z zycia to, co najlepsze. Własnie dlatego ´ zachcamy Was, byscie nie tylko j cał przeczytali, ˙ ale tez sigali do niej zawsze, gdy napotkacie ´ ˙ jakis problem. Ta ksizka ma midzy innymi ´ pomagac Wam w utrzymywaniu dobrego kontaktu ´ ˙ z rodzicami. Mamy nadziej, ze wspolnie bdziecie ´ ´ czytac i analizowac interesujce Was rozdziały. ´ ´ ´ Korzystajcie z mdrosci i doswiadczenia rodzicow! ˙ Z najlepszymi zyczeniami, Ciało´ Kierownicze Swiadkow´ Jehowy Hiob 97 ˙ Mojzesz 149 Rut 215 ´ Czy chciałby s si ´ podzielic swoimi uwagami ´ na temat korzysci˙ z lektury tej ksizki? ´ Napisz do wydawcow pod odpowiednim adresem. Tymoteusz 287 Pytania młodych ludzi praktyczne odpowiedzi TOM 1 imi i nazwisko 5 1989, 2011 WATCH TOWER BIBLE AND TRACT SOCIETY OF PENNSYLVANIA Questions Young People Ask — Answers That Work, Volume 1 ˙ Wszelkie prawa zastrzezone 51994, 2011 WACHTTURM BIBEL- UND TRAKTAT-GESELLSCHAFT DER ZEUGEN JEHOVAS, E.V., Selters/Taunus Pytania młodych ludzi — praktyczne odpowiedzi, tom 1 Alle Rechte vorbehalten ˙ STRAZNICA — TOWARZYSTWO BIBLIJNE I TRAKTATOWE ´ ´ Zarejestrowany Zwizek Wyznania Swiadkow Jehowy w Polsce ISBN 978-83-61557-22-7 Wydrukowano w roku 2012 ˙ ´ ´ Publikacja ta nie jest na sprzedaz. Wydano j w ramach ogolnoswiatowej ´ biblijnej działalnosci edukacyjnej, wspieranej dobrowolnymi datkami. ´ Jesli nie zaznaczono inaczej, wersety biblijne ´ ´ przytoczono ´ z Pisma Switego w Przekładzie Nowego Swiata (NS). ´ ˙ Niektore imiona w tej ksizce zostały zmienione. Zdjcia: strona 241: 5 Gusto Productions/Photo Researchers, Inc.; strona 244: rak jamy ustnej: ˙ 5 Mediscan/Visuals Unlimited, Inc.; zwzona ttnica: 5 Index Stock/Photolibrary; ´rak płuc: 5 Arthur Glauberman/Photo Researchers, Inc.; strona 245: obraz rezonansowy mozgu: 5 Mediscan/Visuals Unlimited, Inc.; rak nerki: 5 Dr. E. Walker/Photo Researchers, Inc. Questions Young People Ask — Answers That Work, Volume 1 Made in Germany Druck und Verlag: Wachtturm-Gesellschaft, Selters/Taunus Polish ( yp1-P) WPROWADZENIE Praktyczne odpowiedzi! ´ ´ ´ ´ „Jak rozmawiac z rodzicami?”, „Jak znalezc przyjacioł?”, ´ „Dlaczego przygodny seks jest czyms złym?”, „Dlaczego jestem taki smutny?”. ˙ ´ Jezeli zadajesz sobie takie pytania, nie jestes w tym ˙ ´ odosobniony. Jednak w zaleznosci od tego, gdzie młodzi ´ ´ ˙ szukaj ˙ na nie odpowiedzi, uzyskuj krancowo rozne infor´ ´ ´ macje. Zeby im pomoc znalezc niezawodne rady, od roku ´ 1982 w Przebudzcie si! publikowana jest oparta na Biblii seria „Młodzi ludzie pytaj”. Pomimo upływu lat cieszy si ˙ ona niesłabncym zainteresowaniem. Kazdy kolejny artykuł to efekt gruntownej analizy omawianego zagadnienia. Chcc ´ ´ ustalic, co młodzi naprawd mysl i czuj, korespondenci ´ ´ Przebudzcie si! przeprowadzaj na całym swiecie setki ´ ˙ wywiadow. A co wazniejsze, rady zamieszczane w tych ˙ artykułach pochodz ze Słowa Bozego, Biblii. W roku 1989 w jzyku angielskim po raz pierwszy wy˙ ´ dano ksizk bdc kompilacj wspomnianych artykułow ´ (w jzyku polskim w roku 1994). Wydanie, ktore teraz trzymasz w rku, zostało całkowicie zrewidowane pod ktem ´ ´ ´ wspołczesnych problemow. Przeszło 30 rozdziałow ´ opracowano na podstawie artykułow opublikowanych ´ w Przebudzcie si! w latach 2004-2011. Pytania młodych ludzi — praktyczne odpowiedzi, tom 1, ˙ ´ ˙ ´ to ksizka, ktora pomoze ci si stac odpowiedzialnym doros˙ łym człowiekiem. Wierzymy, ze stosujc si do zawartych ´ ´ ˙ w niej rad, dołczysz do milionow osob młodych — a takze ´ ˙ starszych — ktore „dziki uzywaniu maj władze poznawcze ´ ´ ˙ ´ ´ wycwiczone, aby odrozniac to, co własciwe, od tego, co nie´ ´ własciwe” (Hebrajczykow 5:14). Wydawcy 2 pytania młodych ludzi ˙ w tej ksizce znajdziesz... = wersety uwypuklajce ´ głowne punkty ´ WSKAZOWKA praktyczne sugestie, ´ ´ jak postpic w okreslonych sytuacjach ˙ CZY WIESZ, ZE... informacje pobudza´ jce do myslenia plan działania! ´ ˙ ? ´ ı ramki, w ktorych mozesz zapisac, jak zdobyte informacje zamierzasz ´ wykorzystac w praktyce ´ ZASTANOW SI ´ ˘ pytania, ktore skłoni ci do zastanowienia si nad przeczytanym materiałem a ponadto... ´ moje przemy slenia ˙ ´ na koncu kazdej ´ ˙ czsci ksizki ˙ ´ mozesz przelac na papier własne ˙ spostrzezenia ´ ´ WZOR DO NASLADOWANIA poznasz postacie ´ biblijne, ktore warto ´ ´ nasladowac ´ spis tresci RODZINA 1 ´ 1 Jak rozmawiac z rodzicami? 7 ´ 2 Dlaczego cigle si kłocimy? 14 ´ ˙ ´ 3 Co zrobic, zeby miec wicej swobody? 21 4 Dlaczego moi rodzice si rozeszli? 28 ´ ´ 5 Jak si odnalezc w rodzinie łczonej? 34 ˙ ´ ´ 6 Jak zyc w zgodzie z rodzenstwem? 40 ˙ ´ 7 Czy juz pora wyprowadzic si z domu? 49 2 3 ˙ ´ ´ TWOJA TOZSAMOSC ´ ´ ´ 8 Jak znalezc dobrych przyjacioł? 57 ´ 9 Jak oprzec si pokusie? 64 ´ 10 Dlaczego dbac o zdrowie? 71 ´ 11 Jak si ubierac? 77 ´ ´ 12 Jak wzmocnic poczucie własnej wartosci? 85 ´ 13 Jak poradzic sobie ze smutkiem? 91 ˙ ´ ´ 14 A moze po prostu ze sob skonczyc? 98 ˙ ´ 15 Co w tym złego, ze chc miec wicej ´ prywatnosci? 105 ˙ 16 Czy to normalne, ze tak rozpaczam? 111 W SZKOLE I POZA SZKOŁ ´ ´ 17 Dlaczego boj si mowic w szkole o swojej religii? 121 ´ 18 Jak sobie radzic ze stresem w szkole? 128 ´ 19 Czy rzucic szkoł? 134 ˙ ´ 20 Jak dobrze zyc z nauczycielami? 142 ´ 21 Jak organizowac czas? 150 ´ 22 Rozdarty midzy kulturami — jak sobie radzic? 156 4 ´ ´ ´ ´ SEKS, MORALNOSC, MIŁOSC ´ ´ 23 Jak wyjasnic biblijny pogld na homoseksualizm? 165 ˙ 24 Czy seks by nas do siebie zblizył? 172 ´ 25 Jak zerwac z nawykiem masturbacji? 178 ´ ´ 26 Co myslec o przygodnym seksie? 183 ´ 27 Dlaczego nie mam powodzenia u chłopakow? 188 28 Dlaczego nie mam powodzenia u dziewczyn? 195 ´ ´ ´ 29 Jak rozpoznac prawdziw miłosc? 203 ´ ˙ ´ 30 Czy naprawd jestesmy gotowi do małzenstwa? 212 ´ 31 Jak si otrzsnc po zerwaniu? 221 ´ 32 Jak si chronic przed wykorzystaniem seksualnym? 228 5 NAŁOGI 6 CZAS WOLNY ´ 33 Co powinienem wiedziec o paleniu? 237 34 Co jest złego w upijaniu si? 246 ´ 35 Jak zerwac z narkotykami? 252 ˙ ´ 36 Czy jestem uzalezniony od mediow elektronicznych? 259 ´ 37 Dlaczego rodzice nie pozwalaj mi si zabawic? 265 7 WIELBIENIE BOGA ´ ˙ 38 Co zrobic, zeby wielbienie Boga ´ ´ sprawiało mi radosc? 273 ´ 39 Jak mog osigac swoje cele? 282 ´ Dodatek: Pytania rodzicow 289 7 14 21 28 34 40 49 ´ Wymiana mysli ´ Kłotnie Swoboda ´ ´ Rozwod rodzicow Rodzina łczona ´ Rodzenstwo Wyprowadzka z domu 1RODZINA 1 ´ Jak rozmawiac z rodzicami? „Chociaz˙ bardzo si starałam powiedziec´ rodzicom, co czuj, nie wyszło to najlepiej a oni po prostu ´ — mi przerwali. Rozmowa, na ktor z takim trudem si zdobyłam, okazała si niewypałem!” (Rosa). ´ ´ GDY byłes młodszy, w razie jakiegos problemu zapewne ´ ´ ´ ´ najpierw biegłes do rodzicow. Mowiłes im o wszystkich spra´ wach— małych i wielkich. Swobodnie zwierzałes si im ze ´ ´ ´ swoich mysli i uczuc. Miałes zaufanie do ich rad. ´ ˙ ˙ ˙ ˙ Jednak teraz byc moze uwazasz, ze juz nie potraficie zna´ ´ ´ ´ ´ lezc wspolnego jzyka. „Ktoregos wieczora przy kolacji po´ płakałam si i zaczłam opowiadac o swoich odczuciach” — ´ ´ mowi nastoletnia Edie. „Rodzice słuchali, ale najwyrazniej ´ Jak rozmawiac z rodzicami? 7 ´ nie rozumieli, o co mi chodzi”. Jak si to skonczyło? „Poszłam do swojego pokoju i rozpłakałam si na dobre!” ˙ ´ Z drugiej strony moze czasami wolisz nie zwierzac si rodzicom. Christopher przyznaje: „Rozmawiam z rodzicami na ´ ˙ ˙ rozne tematy. Ale niekiedy odpowiada mi to, ze nie znaj ´ wszystkich moich mysli”. ´ ˙ ´ ´ Czy to zle, ze niektore sprawy wolisz zachowac dla siebie? ˙ Niekoniecznie — pod warunkiem ze nie zamierzasz nikogo ´ ´ oszukac (Przysłow 3:32). Jednak bez wzgldu na to, czy masz ˙ ˙ ˙ wrazenie, ze rodzice ci nie rozumiej, czy tez sam nie chcesz ´ ´ si przed nimi otworzyc, jedno jest pewne: Powinienes roz´ ´ ´ mawiac z rodzicami, a oni powinni byc gotowi ci słuchac. Nie rezygnuj! ´ Pod niektorymi wzgldami rozmowa z rodzicami przypomina prowadzenie samochodu. Gdy na drodze pojawia si ´ jakas przeszkoda, kierowca nie rezygnuje, lecz szuka objaz˙ ´ ´ ´ du. Zobaczmy, jak mozna to odniesc do dwoch sytuacji. ´ PRZESZKODA 1 Chcesz porozmawiac, ale rodzice naj´ ´ wyrazniej ci nie słuchaj. „Trudno mi rozmawiac z tat” ´ — przyznaje Lena. „Czasami przez dobr chwil o czyms ´ ´ ´ opowiadam, a tata pyta: ‚Przepraszam, mowiłas cos do mnie?’ ”. ´ PYTANIE: Co powinna zrobic Lena, gdy musi prze´ ˙ dyskutowac wazn spraw? Ma co najmniej trzy opcje. Rozmowa z rodzicami ´ nie musi utknc w martwym punkcie — poszukaj „objazdu”! 8 pytania młodych ludzi ´ Przykuc uwag taty podniesionym ´ głosem. ˙ Mogłaby wykrzyczec: „To wazne! Posłuchaj mnie!”. ´ ´ Przestac rozmawia c z tat. ´ Mogłaby ´ zacic si w sobie ´ i w ogole nie rozmawiac o swoich problemach. ´ Poczeka ´ ´ c na lepszy moment i wrocic do tematu. Mogłaby ´ ´ porozmawia´ c z tat osobiscie ´ lub napisac do niego list, w ktorym zwierzyłaby si ze swojego problemu. Opcja A B C Opcja Opcja ´ ´ Ktor opcj twoim zdaniem powinna wybrac Lena? ı ........ ˙ ˙ ´ ´ Przeanalizujmy kazd z tych mozliwosci i sprobujmy ´ przewidziec prawdopodobne skutki. ´ Tata Leny jest czyms zaaferowany i nie zdaje sobie spra´ ˙ wy z rozgoryczenia corki. Jezeli Lena zdecyduje si na ´ ˙ ´ opcj A, byc moze w ogole nie bdzie wiedział, czemu dziew´ czyna si tak złosci. Poza tym podniesiony głos raczej nie ˙ sprawi, ze tata stanie si bar´ ´ WSKAZOWKA dziej skłonny jej wysłuchac. Co ˙ ´ wicej, takie zachowanie nie bJezeli masz jakis ´ dzie swiadczyło o szacunku woproblem, ´ ´ ale trudno ci´ bec niego (Efezjan 6:2). Ta drousisc i porozmawiac o nim ga prowadzi donikd. ´ z rodzicami, ´ ˙ sprobuj poruszyc ten Chociaz opcja B wydaje si temat podczas spaceru, najprostsza, nie byłby to najmdjazdy´ samochodem ´ ´ albo rzejszy wybor. Dlaczego? Poniewspolnych zakupow. ˙ waz „plany zostaj zniweczone, ´ Jak rozmawiac z rodzicami? 9 ’’ Nie zawsze jest łatwo dogadac´ si z rodzicami, ale kiedy si przed nimi ˙ otworzysz, masz wrazenie, jakby zdjto ˙ (Devenye). z ciebie ogromny cizar ’’ ˙ ´ gdzie nie ma poufnej rozmowy” (Przysłow 15:22). Zeby sku´ ´ tecznie pokonywac swoje problemy, Lena musi rozmawiac ˙ ´ z rodzicami— przeciez zdołaj jej pomoc jedynie wtedy, gdy ´ ˙ bd wiedziec, co si dzieje w jej zyciu. Odgradzanie si murem milczenia niczego nie rozwizuje. Wybierajc opcj C, Lena ˙ ´ CZY WIESZ, ZE... uniknie zabrnicia w slepy zau˙ ˙ łek. Odłozy rozmow na dogodNie´ tylko ´ ˙ tobie moze ´ niejsz por. A jesli zdecyduje byc cizko rozmawiac˙ ´ z rodzicami na powa zne si napisac list, przypuszczal˙ ˙ tematy nie od razu zrobi si jej lzej ´ ˙ — oni tez mog ´ czuc, ze sytuacja na sercu. Przelewajc mysli na ich przerasta. papier, bdzie mogła dokładnie ´ ´ wyrazic to, co chce powiedziec. ´ ´ Kiedy tata przeczyta list, dowie si, czym corka probowała ´ si z nim podzielic, i zapewne lepiej zrozumie jej kłopoty. Opcja C jest zatem najkorzystniejsza dla obu stron. ´ ˙ ´ ˙ Czy Lena ma jakies inne mozliwosci? Zapisz ponizej ´ opcj, ktora przychodzi ci do głowy, i prawdopodobne skutki. ? ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ Rodzice chc rozmawiac, ale ty nie ˙ ´ masz na to ochoty. „Nie ma nic gorszego niz grad pytan, ´ ˙ ktorym ci zasypuj, gdy wracasz do domu po cizkim dniu” ´ ´ — mowi Sylwia. „Chciałabym zapomniec o szkole, a rodzice PRZESZKODA 2 10 pytania młodych ludzi ´ ´ od razu zaczynaj: ‚Jak było? Jakies problemy?’ ”. Oczywiscie rodzice Sylwii maj jak najlepsze chci. Jednak dziewczy˙ ´ ´ na zali si: „Trudno rozmawiac o szkole, gdy jest si wykonczonym i zestresowanym”. ´ PYTANIE: Co w tej sytuacji powinna zrobic Sylwia? Tak jak Lena z poprzedniego przykładu Sylwia ma co najmniej trzy opcje. ´ Wykrcic si od rozmowy. ´ Sylwia mogłaby odburkn c: ´ „Dajcie mi spokoj. Nie chc ´ teraz rozmawiac”. ´ Zdobyc si na zdawkow rozmow. Zestresowana Sylwia mogłaby ´ na odczepnego odpowiada c ´ na pytania rodzicow. Opcja A B C Opcja ˙ ´ ´ Odłozyc temat szkoły, ale skierowac Opcja rozmow na inne tory. Sylwia mogłaby ´ ˙ zaproponowa c, ze o szkole porozmawiaj ´ ´ pozniej, gdy bdzie w lepszym humorze. ´ Nastpnie mogłaby okazac rodzicom szczere zainteresowanie, ´ pytajc: „A jak wam minł dzie n? Wydarzyło si ´ cos ciekawego?”. ´ ´ Ktor opcj twoim zdaniem powinna wybrac Sylwia? ı ....... ´ ˙ ˙ Znow przyjrzyjmy si blizej kazdej z nich. Sylwia jest zestresowana i nie ma nastroju do rozmowy. ˙ Jezeli wybierze opcj A, dalej bdzie zestresowana, ale do˙ ´ datkowo poczuje si winna, ze wybuchnła na rodzicow ´ (Przysłow 29:11). ´ Jak rozmawiac z rodzicami? 11 Z kolei rodzicom Sylwii nie spodoba si jej gwałtowna re´ ´ ˙ ´ akcja — ani milczenie, w ktorym corka moze si zacic po ´ ´ ˙ ´ swoim wybuchu. Mog zaczc podejrzewac, ze cos przed ni´ mi ukrywa, i w rezultacie bd jeszcze mocniej naciskac, by si otworzyła. Rzecz jasna to tylko pogłbi zdenerwowanie dziewczyny. Ostatecznie sprawa utknie w martwym punkcie. ´ ˙ Opcja B to lepszy wybor niz opcja A. Przynajmniej doj˙ dzie do rozmowy. Ale poniewaz bdzie ona wymuszona, ani ˙ Sylwia, ani rodzice nie osign tego, na czym im zalezy — ´ otwartej, swobodnej wymiany mysli. Decydujc si na opcj C, Sylwia poczuje si lepiej, bo ˙ ´ ˙ temat szkoły zostanie odłozony. Rodzice rowniez bd zado˙ ˙ ´ woleni, bo zauwaz, ze stara si podtrzymac rozmow. Wy´ ˙ ´ ´ ˙ bor tej opcji moze przyniesc najlepsze rezultaty, gdyz obie ´ strony wprowadz w czyn zasad z Listu do Filipian 2:4, kto˙ ra brzmi: „Niech kazdy ma na oku nie tylko swoje własne ˙ sprawy, ale tez i drugich” (KUL). plan działania! ´ Kiedy nastpnym razem przyjdzie mi´ na mysl, ˙ ´ ´ zeby przestac si odzywac do rodzicow, to: ı .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ˙ ´ ´ ´ Jezeli´ nie ´ bd mie ´ c ochoty rozmawia ´ c na jakis temat, a ktores z rodzicow bdzie cignc mnie za jzyk, powiem: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... = „Ze szczerego serca pochodzi moja mowa, czyst prawd wypowiedz moje wargi” ´ (Joba [Hioba] 33:3, Biblia poznanska). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ Unikaj wysyłania niejednoznacznych komunikatow ˙ ´ ˙ ´ Pamitaj, ze rodzice mog roznie odbierac twoje słowa, ´ ´ ˙ niekoniecznie zgodnie z twoimi intencjami. Przypuscmy, ze ´ pytaj, dlaczego jestes w złym humorze. Ty odpowiadasz: ´ „Nie chc o tym rozmawiac”, oni jednak słysz: „Nie ufam ˙ ´ wam na tyle, zeby si wam zwierzac. Pogadam o tym z przy´ ´ ˙ jaciołmi”. Albo wyobrazmy sobie tak sytuacj: Masz powazny problem i rodzice proponuj ci pomoc. Zapisz, jak mogli´ ˙ ´ ´ ´ ´ by odebrac ponizsz odpowiedz i w jaki inny sposob mogłbys ´ ´ sformułowac swoje mysli. ´ Ty mowisz: Nie martwcie si. Dam sobie rad. Rodzice słysz: ı ............................................................ ´ Lepiej byłoby powiedziec: ............................................... .................................................................................................. ˙ Na koniec wazne przypomnienia: Kiedy rozmawiasz z ro˙ dzicami, starannie dobieraj słowa. Tonem głosu pokazuj, ze darzysz ich szacunkiem (Kolosan 4:6). Patrz na nich nie jak ´ ´ ´ ´ na wrogow, lecz jak na sprzymierzencow, bez ktorych nie poradzisz sobie ze stojcymi przed tob wyzwaniami. ˙ W NASTPNYM ROZDZIALE A co wtedy, gdy kazda twoja ´ ´ rozmowa z rodzicami konczy si kłotni? ´ ZASTANOW SI ´ ´ ˘ Jak rol w wymianie mysli´ odgrywa wybor odpowiedniej pory? (Przysłow 25:11) ´ ˘ Dlaczego warto rozmawiac z rodzicami? (Hioba 12:12) ´ Jak rozmawiac z rodzicami? 13 2 Dlaczego cigle si ´ kłocimy? ´ ´ Roksana popełnia trzy błdy, ktore przyczyniaj si do wybuchu kłotni. ´ Czy potrafisz je wychwycic? Zanotuj je pod spodem, a potem zajrzyj do ramki z odpowiedziami, zamieszczonej na stronie 20. ı .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. 14 pytania młodych ludzi ´ ´ Siedemnastoletnia Roksana Jest sroda wieczor. ´ uporała si ze swoimi obowizkami w domu ˙ i własnie ma zamiar pozwolic´ sobie na chwil zasłuzonego — i wyczekiwanego — relaksu. Włcza telewizor i opada na ulubiony fotel. Jak na zawołanie˙ w drzwiach pojawia si mama! Jej mina nie wro´ zy nic dobrego. „Roksana, czemu ´ marnujesz czas przed telewizorem, zamiast pomoc siostrze w lekcjach? Nigdy nie robisz tego, o co ci prosz!” „Znowu si czepia...”´ — mruczy Roksana pod ˙ ˙ j było nosem, ale na tyle gło sno, zeby mo zna usłyszec.´ ˙ „Co powiedziałas?” ´ Mama podchodzi blizej. „Nic” — Roksana krzywi si i przewraca oczami. „Nie ´ odzywaj si do mnie takim tonem!” — mowi mama, juz˙ na dobre zdenerwowana. „Ucz si od ciebie” — odcina si Roksana. ´ I juz˙ po relaksie... Zaczyna si kolejna kłotnia. ˙ CZY powyzsza historia brzmi ci znajomo? Czy midzy to´ b a rodzicami czsto dochodzi do sprzeczek? Jesli tak, to ´ ´ zastanow si przez chwil, ktore kwestie wywołuj najwi´ cej konfliktow. Postaw znaczek przy pasujcych odpo´ wiedziach — albo dopisz cos, co nie zostało wymienione: ı O moja postawa ´ O obowizki domowe O ubior powrotu do domu O rozrywka O godzina O towarzystwo ´ O płec przeciwna O inne .......................................... ˙ ´ Niezaleznie od przyczyny kłotni i ty, i rodzice czujecie si ´ ˙ ´´ potem okropnie. Oczywiscie mozesz ugryzc si w jzyk i dla ´ ´ switego spokoju we wszystkim przyznac im racj. Czy jed´ ´ nak czegos takiego oczekuje od ciebie Bog? Nie. To prawda, ˙ ze Biblia zawiera przykazanie: „Szanuj swego ojca i sw mat´ ˙ k” (Efezjan 6:2, 3). Ale zachca ci rowniez do rozwijania ´ Dlaczego cigle si kłocimy? 15 ´ ´ ˙ ´ „umiejtnosci myslenia” i do robienia uzytku ze „zdolnosci ´ rozumowania” (Przysłow 1:1-4; Rzymian 12:1). A zatem to ˙ nieuniknione, ze w wielu sprawach wyrabiasz sobie własne ´ ˙ ´ ˙ ´ zdanie, ktore moze si roznic od opinii mamy czy taty. Jednak w rodzinach kierujcych si zasadami biblijnymi rodzice ´ ´ ´ i dzieci potrafi rozmawiac spokojnie — nawet jesli w jakiejs kwestii nie zgadzaj si ze sob (Kolosan 3:13). ˙ ´ ´ ˙ Jak wyrazac mysli, zeby zwykła rozmowa z rodzicami ´ nie przeradzała si w ostre starcie? Nietrudno skwitowac: ˙ „To wszystko przez nich. Przeciez to oni cigle susz mi ´ ´ ˙ o cos głow!”. Ale pomysl: W jak duzym stopniu decydu´ ´ ˙ ´ jesz o zachowaniu innych osob, rowniez rodzicow? Tak na´ ˙ ´ ´ prawd jedyn osob, ktor mozesz zmienic, jestes ty sam. ´ ´ ˙ ´ Na szczscie jesli ze swojej strony dołozysz staran, by zła´ ´ ´ godzic napicie, rodzicom łatwiej bdzie zachowac spokoj ´ i wysłuchac twoich racji. ´ ˙ ´ ˙ Zastanowmy si wic, co mozesz zrobic, zeby nie dole´ ˙ wac oliwy do ognia. Zastosuj ponizsze rady, a przypusz´ czalnie zaskoczysz rodzicow — i samego siebie — swoimi postpami w prowadzeniu dialogu. ´ ˘ Zanim zareagujesz, pomysl. Kiedy czujesz si atakowany, nie wyrywaj si z pierwsz ripost, jaka przyjdzie ´ ˙ ˙ ci do głowy. Załozmy, ze ma˙ ma powie: „Dlaczego jest nieCZY WIESZ, ZE... pozmywane? Nigdy nie robisz ´ Jesli starasz si roztego, o co ci prosz!”. Pod ´ wizywac konflikty ´ ´ wpływem impulsu byc molub im zapobiega˙ c, ˙ ´ ´ ze chciałbys odparowac: „Oj, ułatwiasz sobie zycie. ´ Jak mowi Biblia, człoznowu si mnie czepiasz...”. ˙ ´ ´ wiek „okazujcy Warto jednak uzyc zdolnos˙ ´ ´ ´ lojaln ´ zyczliwosc wyswiadcza ci myslenia. Postaraj si dodobro swej duszy” ´ strzec, jakie uczucia kryj si (Przysłow 11:17). ´ za uwagami mamy. Gdy ktos ? 16 pytania młodych ludzi = ˙ „Serce sprawiedliwego rozwaza, ´ ´ co odpowiedziec” (Przypowiesci ´ [Przysłow] 15:28, Biblia warszawska). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ˙ ´ mowi „zawsze” albo „nigdy”, raczej nie nalezy brac tego do˙ ´ ´ ˙ ´ słownie. U podłoza takich uogolnien zwykle lez jakies ˙ ´ emocje. Co moze czuc mama? ˙ ´ ˙ ˙ Moze byc podminowana, bo odnosi wrazenie, ze spa˙ ´ da na ni za duzo obowizkow. I po prostu potrzebuje za˙ ´ pewnienia, ze ma na kogo liczyc. W takiej sytuacji odburknicie: „Oj, znowu si mnie czepiasz...” do niczego nie ˙ ´ ´ prowadzi — co najwyzej do kłotni! Sprobuj wic rozłado´ wac napicie. Powiedz na przykład: „Przepraszam, mamo, zaraz pozmywam”. I pamitaj: Nie pozwalaj sobie na ´ ˙ ´ sarkazm. Jesli okazesz empati, mama z pewnosci da ´ ´ si udobruchac i wyjasni, w czym naprawd tkwi problem1. ˙ ´ ´ ´ Zapisz ponizej, jaka wypowiedz rodzicow najczsciej prowokuje ci do wybuchu. ı ............................................... .................................................................................................. ´ ´ ´ ´ ˙ Obmysl odpowiedz, ktora swiadczyłaby, ze dostrzegasz uczucia kryjce si za słowami. ............................................. .................................................................................................. ´ ˘ Mow z szacunkiem. Mi´ ˙ chelle z doswiadczenia wie, ze liczy si zwłaszcza to, jak od˙ zywa si do mamy: „Niewazne, czego dotyczy rozmowa — 1 Wicej informacji znajdziesz w tomie 2, rozdziale 21. ´ WSKAZOWKA Gdy ´ rodzic do ciebie mowi, ´ ˙ wyłcz muzyk, odłoz˙ czasopismo lub ksizk i utrzymuj z nim kontakt wzrokowy. ´ Dlaczego cigle si kłocimy? 17 ’’ ´ Jest mi bardzo miło, gdy mama mowi: ‚Przepraszam’ i serdecznie mnie przytula. Pomaga to szybko zapomniec´ o sprawie. Staram si robic´ tak samo. Naprawd warto schowac´ dum do kieszeni i szczerze ˙ nie jest przeprosic,´ choc´ przyznaj, ze (Lauren). to łatwe ’’ ´ ˙ ´ i tak konczy si na tym, ze mamie nie podoba si moj ton”. ´ Jesli i ty czsto masz z tym problem, naucz si nie podno´ ´ ´ ˙ sic głosu i nie wypowiadac zbyt impulsywnie; nie rob tez ´ ˙ ´ min ani gestow wyrazajcych irytacj (Przysłow 30:17). ˙ ´ Gdy czujesz, ze lada moment przestaniesz panowac nad ´ ´ ´ nerwami, w myslach krotko si pomodl (Nehemiasza 2:4). ´ ´ ˙ Oczywiscie nie bdziesz prosic Boga, zeby rodzice dali ci ´ ˙ ´ spokoj, ale zebys zapanował nad sob i nie pogorszył sytuacji (Jakuba 1:26). ´ Napisz, jakich typowych dla siebie reakcji powinienes ´ unikac. ´ Komunikaty werbalne (to, co mowisz): ı .................................................................................................. .................................................................................................. Komunikaty niewerbalne (wyraz twarzy i mowa ciała): .................................................................................................. .................................................................................................. ˙ ´ ˘ Słuchaj. Biblia oznajmia: „Kto duzo mowi, nie ˙ ´ ustrzeze si grzechu” (Przysłow 10:19, Biblia Warszawsko´ ´ -Praska). Daj rodzicom dojsc do słowa i skup si na tym, ´ ˙ co chc ci powiedziec. Nie przerywaj, zeby si usprawiedli´ ´ ´ ´ ´ wic. Po prostu słuchaj. Kiedy skoncz, bdziesz miec dosc ´ ´ czasu na pytania i wyjasnienia. Natarczywe proby wypo18 pytania młodych ludzi ´ Kłocenie si z rodzicem przypomina bieg ˙ na ruchomej biezni ˙ — zu´ zywasz mnostwo energii, ale nie posuwasz si do przodu ´ wiedzenia od razu swojego zdania mog tylko zaognic sy´ ´ ´ tuacj. Chocby na usta cisnło ci si mnostwo słow, w takim momencie jest raczej „czas milczenia” (Kaznodziei 3:7). ´ ´ ˘ Nie wahaj si przeprosic. Zawsze warto przeprosic ´ za to, czym przyczynilismy si do konfliktu (Rzymian ˙ ´ ˙ ´ ˙ ˙ 14:19). Mozesz rowniez przyznac, ze jest ci przykro, iz plan działania! ´ Przede wszystkim musz popracowac nad nastpujc rad z tego rozdziału: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ Data, od ktorej ´ zaczn wprowadzac t rad w czyn: ............................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ˙ odpowiedzi 1. Lekcewazca uwaga Roksany („Znowu si czepia”) denerwuje mam jeszcze bardziej. 2. Robienie min (krzywienie si i przewracanie oczami) to proszenie si o kłopoty. 3. Arogancka riposta („Ucz si od ciebie”) prawie zawsze pociga za sob fatalne skutki. ´ ´ w ogole do niego doszło. Gdyby trudno ci było powiedziec ´ ´ ´ to osobiscie, sprobuj wyrazic uczucia na papierze. Potem ´ ´ ´ pojdz drug mil’ i zacznij pracowac nad usuniciem ´ ´ ˙ ˙ pierwotnej przyczyny kłotni (Mateusza 5:41). Załozmy, ze ´ poszło o niewykonanie jakiejs pracy w domu. Zaskocz ´ ´ rodzicow i od rki zrob, o co prosili! Czy nie lepiej szyb´ ´ ko uporac si z danym zajciem — nawet jesli go nie cier˙ ´ pisz — niz po raz kolejny wywoływac burz? (Mateusza ´ 21:28-31). Pomysl, ile zyskasz, gdy ze swej strony posta´ rasz si złagodzic tarcie midzy tob a rodzicami. ˙ W kazdym domu zdarzaj si nieporozumienia, ale ´ ´ szczsliwe rodziny umiej radzic sobie z nimi w odpowied´ ´ ´ ni sposob. Sprobuj zastosowac si do sugestii z tego roz˙ ´ ˙ ´ działu, a moze si okazac, ze potrafisz omawiac z rodzica´ mi nawet trudne sprawy — i to bez kłotni! ´ ˙ W NASTPNYM ROZDZIALE Czy chciałbys, zeby rodzice dali ˙ ´ ´ ´ ci wicej swobody? Jezeli tak, to co mogłbys zrobic? ´ ZASTANOW SI ´ ´ ´ ˘ Dlaczego niektorzy twoi ˙ ´ ´ r´ owiesnicy s zdania, ze trzeba umiec wykłocic si o swoje? ˙ ´ ˘ Dlaczego´ Jehowa uwa ´ za ludzi kłotliwych za głupcow? (Przysłow 20:3) ˙ ´ ´ ˘ Co mozesz ´ zyskac, gdy bdziesz si starac łagodzic tarcia midzy tob a rodzicami? 20 pytania młodych ludzi ´ 3˙ ´ Co zrobic, zeby miec wicej swobody? ˙ „Marz o tym, zeby rodzice dali mi troch wicej swobody” (18-letnia Sara). chc gdzies´ wyjs´ c´ ze znajomymi, czuj, ˙ze„Gdy rodzice mi nie ufaj. Kiedy pytam dlaczego, ´ mowi: ‚Tobie ufamy, ale twoim znajomym — nie’ ” (18-letnia Christine). ´ ´ CZY podobnie jak Sara i Christine chciałbys miec wicej ˙ ´ ´ swobody? Zeby tak było, musisz zdobyc zaufanie rodzicow. ˙ ´ Ale z zaufaniem jest jak z pienidzmi. Cizko je zdobyc, łat˙ ´ wo stracic i zawsze si wydaje, ze przydałoby si wicej. ´ ´ ´ ˙ „Kiedy tylko chc gdzies wyjsc”, skarzy si 16-letnia Ilona, ´ „rodzice zasypuj mnie gradem pytan: gdzie i z kim id, co ´ ´ ˙ bd robic i kiedy wroc. Wiem, ze to moi rodzice, ale denerwuj si, gdy mnie tak przesłuchuj!”. ˙ ´ ˙ Co mozesz zrobic, zeby rodzice bardziej ci ufali i dali ci wicej swobody? Zobaczmy najpierw, dlaczego zaufanie jest ´ ˙ dla wielu rodzicow i dzieci tak drazliw kwesti. Trudy dorastania ´ ˙ ˙ ´ Biblia mowi, ze „mzczyzna opusci ojca i matk” (Rodzaju 2:24). Rzecz jasna to samo dotyczy kobiety. Dorastanie ´ ´ to szczegolny okres— czas, w ktorym młody człowiek przy˙ ´ gotowuje si do dorosłego zycia, opuszczenia domu i byc ˙ ˙ moze załozenia własnej rodziny1. ´ ´ ´ Wkraczanie w dorosłosc nie przypomina wejscia przez ´ drzwi, ktore si otwieraj wraz z osigniciem pewnego wie´ ku. Przypomina raczej wchodzenie po schodach, po ktorych wspinasz si stopniowo przez cały okres dorastania. ´ ˙ ´ ˙ ´ Oczywiscie ty i twoi rodzice mozecie roznie oceniac, jak ˙ ´ ´ ˙ ˙ wysoko juz wszedłes. Maria, ktora uwaza, ze zasługuje na wikszy kredyt zaufania ˙ ´ CZY WIESZ, ZE... w sprawie doboru przyjacioł, ´ mowi: „W dalszym cigu stanoDawanie dzieciom nie´ ˙ wi to problem, choc mam juz ograniczonej swobody ´ ´ ˙ wcale nie 20 lat. Rodzice mysl, ze w sy´ swiadczy o miło sci, lecz o nietuacji podbramkowej nie miała´ ´ ´ ´ własciwym podej sciu bym sił zajc własciwego sta´ ? do obowizkow rodzicielskich. 22 pytania młodych ludzi 1 Wicej informacji znajdziesz w rozdziale 7. ´ ´ DOROSŁOSC ´ DZIECINSTWO DORASTANIE ´ ´ Wkraczanie w dorosłosc przypomina wchodzenie po schodach — stopniowo stajesz si coraz bardziej godny zaufania ´ ´ ´ ˙ ˙ nowiska. Probowałam im wyjasniac, ze juz nieraz zajłam ´ własciwe stanowisko, ale to ich nie przekonuje”. ˙ Jak wynika z wypowiedzi Marii, kwestia zaufania moze ´ ´ ´ ˙ ´ ´ byc zrodłem powaznych napic midzy dziecmi a rodzicami. ´ ˙ ˙ Czy dotyczy to rowniez twojej rodziny? Jezeli tak, to co mo˙ ´ ˙ zesz zrobic, zeby rodzice mieli do ciebie wiksze zaufanie? ´ ´ A jesli straciłes je wskutek niemdrego postpowania, to jak ´ ´ ´ mogłbys je odzyskac? ˙ Okaz si godny zaufania ˙ ˙ To, jak duz swobod daj ci rodzice, czsto zalezy od tego, w jakim stopniu okazujesz ´ WSKAZOWKA si godny zaufania. Nie zna˙ ´ ´ czy to, ze masz byc doskonaZamiast narzekac, ˙ ˙ ły. Wszystkim przeciez zdarzaj ze twojemu starszemu ´ si błdy (Kaznodziei 7:20). Ale rodzenstwu rodzice pozwalaj na wicej, jaka postawa przebija z twojego ´ ´ pomysl, ile swobody zachowania na co dzien? Czy ´ masz teraz w porownaprzypadkiem nie dajesz rodziniu z´ okresem, gdy ´ com powodow do tego, by ci byłes młodszy. nie ufali? ´ ˙ ´ Co zrobic, zeby miec wicej swobody? 23 ’’ ´ Otwarcie mowi rodzicom o swoich problemach i troskach. ´ ze ˙ dziki temu jest im łatwiej Mysl, ´ (Dianna). darzyc mnie zaufaniem ’’ Na przykład apostoł Paweł napisał: „We wszystkim ´ ´ pragniemy postpowac uczciwie” (Hebrajczykow 13:18). ´ Czy zawsze szczerze mowisz rodzicom, gdzie i po co ´ ´ ´ ´ idziesz? Zwroc uwag na wypowiedzi młodych osob, ktore ˙ ´ ´ musiały powaznie przemyslec swoje postpowanie, i odpowiedz na postawione pytania. ´ Olga: „Po kryjomu pisałam mejle do chłopaka, ktory mi si podobał. Moi rodzice dowiedzieli si o tym i kazali mi ´ przestac. Obiecałam im to, ale nie dotrzymałam słowa. Trwało to rok. Ja pisałam, rodzice si dowiadywali, wic ˙ przepraszałam i zapewniałam, ze si poprawi, ale potem ´ ˙ ˙ znow robiłam to samo. Doszło do tego, ze nie mogli mi juz ´ w niczym zaufac!”. ´ ´ Jak myslisz, dlaczego rodzice Olgi przestali jej ufac? ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ´ Gdybys był rodzicem Olgi, jak bys postpił i dlaczego? .................................................................................................. .................................................................................................. ˙ Jak juz po pierwszej rozmowie z rodzicami Olga mogła ´ ˙ pokazac, ze jest odpowiedzialn osob? ................................ .................................................................................................. ´ ´ Marta: „Rodzice nie ufali mi, jesli chodzi o chłopakow, ale teraz rozumiem dlaczego. Flirtowałam z dwoma, starszymi ode mnie o dwa lata. Godzinami wisiałam na telefonie, a na spotkaniach towarzyskich rozmawiałam prawie 24 pytania młodych ludzi WICEJ WICEJ NA NA TEN TEN TEMAT TEMAT PRZECZYTASZ PRZECZYTASZ W TOMIE 2, ROZDZIALE 22 = ´ „Nie wykorzystujcie (...) wolnosci jako pretekstu do czynienia zła” ´ (1 Piotra 2:16, Edycja Switego Pawła). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ wyłcznie z nimi. Rodzice zabrali mi na miesic komork ´ ´ i nie pozwalali chodzic tam, gdzie mogłabym zobaczyc si z tymi chłopakami”. ´ ´ Gdybys był rodzicem Marty, jak bys postpił i dlaczego? ı .................................................................................................. .................................................................................................. ˙ Czy twoim zdaniem ograniczenia, jakie rodzice nałozyli ˙ na Mart, były nierozsdne? Dlaczego tak uwazasz? ............ .................................................................................................. ´ ´ ´ Co mogła zrobic Marta, by odzyskac zaufanie rodzicow? .................................................................................................. .................................................................................................. ´ Jak odbudowac zaufanie Co wtedy, gdy podobnie jak wspomniane dziewczyny ´ ´ ˙ straciłes zaufanie rodzicow? Nawet jezeli tak si stało, mo˙ ´ ´ zesz to zmienic. W jaki sposob? ´ ´ Rodzice z pewnosci bd ci bardziej ufac i dadz ci wi˙ cej swobody, kiedy zobacz, ze zachowujesz si odpowie´ ´ dzialnie. Zrozumiała to Aneta. „Gdy jestes młodszy”, mowi, ˙ „nie w pełni pojmujesz, jakie to wazne, by inni ci ufali. Teraz ˙ jestem bardziej odpowiedzialna i przywizuj duz wag do ˙ ´ ´ tego, zeby swoim postpowaniem nie zawiesc zaufania ro´ ´ dzicow”. Jaki std wniosek? Zamiast narzekac na brak zau˙ ˙ fania, pokaz, ze na nie zasługujesz, a wtedy prawdopodob´ nie bdziesz miec wicej swobody. ´ ˙ ´ Co zrobic, zeby miec wicej swobody? 25 ˙ ´ Czy na przykład mozna na tobie polegac w wymienio˙ nych ponizej dziedzinach? Postaw znaczek przy punk´ ´ ´ tach, nad ktorymi powinienes popracowac: ı O wracanie o wyznaczonej porze ´ ´ O dotrzymywanie obietnic O punktualnosc O odpowiedzialne wydawanie si O wywizywanie ´ O wstawanie z łozka bez ponaglania O utrzymywanie porzdku O prawdomownosc O rozsdne korzystanie O przyznawanie si do błdow z obowizkow w pokoju z telefonu i komputera pienidzy ´ ˙ ´ ´ ´ ´ i przepraszanie O inne .................................................................................. ˙ ˙ ´ Pokaz, ze jestes godny zaufania, podcigajc si w dzie´ dzinach, w ktorych nie dopisujesz. Zastosuj si do nastpu´ ´ ´ ´ jcych rad biblijnych: Odrzuccie star osobowosc, ktora odpowiada waszemu poprzedniemu sposobowi postpowania’ (Efezjan 4:22). „Niech wasze Tak znaczy Tak” (Jakuba plan działania! ´ Postaram si zasługiwac na wiksze zaufanie w nastpujcych dziedzinach: ı .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ˙ ´ Jezeli strac zaufanie rodzicow, to: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ˙ ´ 5:12). „Mowcie prawd kazdy ze swym bliznim” (Efez´ jan 4:25). „Dzieci, bdzcie posłuszne swym rodzicom we ´ wszystkim” (Kolosan 3:20). Z czasem twoj postp bdzie ´ ˙ ´ jawny dla innych, rowniez dla rodzicow (1 Tymoteusza 4:15). ´ ˙ ˙ A co jesli uwazasz, ze naprawd si starasz, a mimo to rodzice nie daj ci tyle swobody, na ile zasługujesz? Poroz´ ˙ mawiaj z nimi na ten temat. Zamiast narzekac, ze powinni ´ darzyc ci wikszym zaufaniem, z szacunkiem zapytaj, co ´ ´ ˙ ´ ´ ˙ musiałbys zrobic, zeby je pozyskac. Wyjasnij, jakie cele juz ´ sobie wytknłes. ˙ Nie oczekuj, ze rodzice od razu złagodz ograniczenia. ´ ˙ Niewtpliwie bd si chcieli upewnic, ze dotrzymasz obiet˙ ˙ nic. Wykorzystuj okazje i udowadniaj, ze mozna na tobie po´ legac. Z czasem rodzice zapewne obdarz ci wikszym ´ zaufaniem i dadz ci wicej swobody. Tak własnie było ´ ´ w wypadku opisanej wczesniej Marty, ktora przyznaje: ´ ˙ „Znacznie trudniej jest zaskarbic sobie zaufanie, niz je stra´ ˙ cic”. Dodaje tez: „Teraz ciesz si zaufaniem i to jest naprawd wspaniałe!”. Czy twoi˙ rodzice ˙ ´ ˙ si ´rozwiedli? ´ Co mozesz zrobic, gdy masz wrazenie, ze twoj swiat legł w gruzach? W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ´ ´ ˘ Dlaczego rodzice mogliby ´si wahac dac ci wicej˙ swobody, nawet jesli bardzo si starasz ´ zasłuzyc na ich zaufanie? ´ ´ ˘ Dlaczego musisz ˙ dbac o wymian ´ ´ mysli z rodzicami, jezeli chciałbys miec wicej swobody? ´ ˙ ´ Co zrobic, zeby miec wicej swobody? 27 4 Dlaczego moi rodzice si rozeszli? „Tego dnia, gdy tata nas zostawił, byłam z mam w domu. Miałam tylko szes´ c´ lat i nie rozumiałam, co si dzieje. Siedziałam na podłodze przed telewizorem i słyszałam, jak mama płacze i prosi tat, ˙ zeby nie odchodził. Ale on zszedł po schodach z walizk, przyklknł, pocałował mnie i powiedział: ‚Tatus´ zawsze bdzie ci kochał’. I po prostu wyszedł z domu. Długo go potem nie widziałam. Od tamtej pory ˙ mama bałam si, ze tez˙ mnie zostawi” (19-letnia Elaine). ´ ´ ˙ ´ ´ ´ ROZWOD rodzicow moze si wydawac koncem swiata, kata´ ´ ´ strof, po ktorej nie sposob si pozbierac. Czsto towarzy´ ´ ´ sz mu przytłaczajce uczucia — wstyd, złosc, niepokoj, lk przed porzuceniem, przygnbienie, poczucie winy lub dotkliwej straty, a nawet pragnienie zemsty. ˙ ´ ˙ Jezeli twoi rodzice niedawno si rozstali, byc moze czujesz ˙ ´ si podobnie. I nic w tym dziwnego, przeciez nasz Stworca ˙ ´ chciał, zeby dzieci były wychowywane przez oboje rodzicow ˙ ˙ (Efezjan 6:1-3). Tymczasem z jednym z nich nie masz juz moz´ ´ ´ ´ liwosci bycia na co dzien, choc pewnie jestes z nim bardzo zwizany. „Naprawd szanowałem i podziwiałem tat i chciałem ´ ´ z nim zostac”— opowiada Paul, ktorego rodzice rozeszli si, gdy miał siedem lat. „Ale opiek nad nami powierzono mamie”. Dlaczego rodzice si rozchodz ´ Rozwod czsto jest dla dzieci zaskoczeniem, zwłaszcza gdy rodzice dobrze si kryj ze swoimi problemami. „Byłam ´ ˙ ´ w szoku” — przyznaje Rachela, ktora przezyła rozwod rodzi´ ´ ˙ cow w wieku 15 lat. „Zawsze myslałam, ze si kochaj”. Ale ´ nawet jesli konflikt midzy rodzicami nie jest tajemnic, ich ˙ ´ rozstanie i tak moze byc dla dzieci bolesnym ciosem. W wielu wypadkach przyczyn rozwodu jest zdrada. W ta´ ´ ´ kiej sytuacji Bog pozwala stronie niewinnej wzic rozwod i po´ ˙ ´ nownie wstpic w zwizek małzenski (Mateusza 19:9). W innych wypadkach wskutek „srogiego zagniewania i krzyku, ˙ i obelzywej mowy” w rodzinie dochodzi do przemocy i jedno ´ ´ z rodzicow zaczyna bac si o siebie i o dzieci (Efezjan 4:31). ´ ˙ ´ Jednak niektorzy rozstaj si z mniej waznych powodow. ´ Zamiast rozwizywac problemy, samolubnie decyduj si na ´ ˙ ´ ˙ ˙ rozwod, twierdzc, ze s nieszczsliwi lub ze juz si nie ko´ chaj. Bog tego nie akceptuje — On nienawidzi’ takich roz´ ´ wodow (Malachiasza 2:16). Ponadto, jak wynika ze słow Je´ ˙ ´ ´ zusa, do rozdzwiku w rodzinie moze dojsc wtedy, gdy jedno ´ ˙ ´ ´ ze wspołmałzonkow zostaje prawdziwym chrzescijaninem (Mateusza 10:34-36). Dlaczego moi rodzice si rozeszli? 29 ´ ˙ ´ Byc moze rodzice nie wyjasnili ci, dlaczego si rozwodz, albo udzielili ci wymijajcych odpowiedzi, ale nie oznacza to ˙ ˙ wcale, ze ci nie kochaj. Niewykluczone, ze skupieni na ´ ´ własnym bolu, po prostu nie potrafi rozmawiac na ten te´ ˙ ´ mat (Przysłow 24:10). A poza tym moze im byc niezrcznie ´ ´ mowic o wzajemnych niedopisaniach. ´ Co robic ˙ ´ Nazwij swoje lki po imieniu. Poniewaz rozwod rodzi´ ´ ´ ´ ˙ cow przewraca swiat dziecka do gory nogami, byc moze ´ ´ martwi ci teraz sprawy, o ktorych wczesniej nawet nie ´ ´ ´ myslałes. Łatwiej ci jednak bdzie zapanowac nad swoimi l´ ´ ´ kami, jesli sprobujesz je zdefiniowac. Postaw znaczek ´ przy punktach, ktore w najwikszym stopniu dotycz ciebie. Ewentualnie wypełnij ostatni rubryk. ´ ´ ˙ rowniez mnie zostawi. ı O Drugie z rodzicow ˙ nam pienidzy na zycie. O Zabraknie ´ ´ ´ O Rozwod rodzicow to ˙po´ czsci moja wina. ˙ O Gdy sam zawr małzenstwo, ono tez si rozpadnie. O Inne .................................................................................. ´ Porozmawiaj o swoich obawach. Krol Salomon napisał, ˙ ´ ˙ ze jest „czas mowienia” (Kaznodziei 3:7). Skoro wic juz zde´ ˙ finiowałes swoje lki, wybierz odpowiedni por, zeby powie´ dziec o nich rodzicom. Nie kryj si z tym, jak bardzo jest ci ´ ˙ ´ smutno i jaki jestes zdezorientowany. Moze rodzice wyjasni ˙ ci sytuacj, dziki czemu poczujesz si nieco pewniej. Jezeli jednak w danej chwili nie bd chcieli albo nie bd mogli ´ ´ udzielic ci potrzebnego wsparcia, postaraj si zwierzyc dojrzałemu przyjacielowi. Nie miej ˙ ´ ´ ´ CZY WIESZ, ZE... oporow, by zwrocic si o pomoc. ˙ ˙ ´ Juz samo to, ze ktos ci wysłu´ Nie jestes skazany na ˙ ´ ´ ´ cha, moze ci przyniesc wielk powielanie problem ow ´ ˙ ´ ulg (Przysłow 17:17). małzenskich swoich ´ rodzicow. A przede wszystkim o tym, ˙ co przezywasz, opowiedz swo- ? 30 pytania młodych ludzi WICEJ WICEJ NA NA TEN TEN TEMAT TEMAT PRZECZYTASZ PRZECZYTASZ W TOMIE 2, ROZDZIALE 25 = „Jest (...) czas leczenia” (Kaznodziei 3:1, 3). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ jemu niebianskiemu Ojcu — Temu, ktory wysłuchuje mod´ ˙ litw’ (Psalm 65:2). Otworz przed Nim swoje serce, gdyz On si o ciebie troszczy’ (1 Pio´ tra 5:7). WSKAZOWKA ˙ ´ Jezeli twoi rodzice Czego nie robic ˙ si rozwiedli, jedno Nie chowaj w sercu zalu. z nich „Moi rodzice byli samolubni” — ˙ — a niewykluczone, ze oboje — ´ popełniło ´ powiedział wspomniany wczesbłdy. ´ Zastan ´ ´ ow si,´ niej Paul. „Wcale nie mysleli jak mogłbys´ uniknc o nas ani o tym, jak odbije si takich błdow ˙ w ´ swoim przyszłym na nas ich postpowanie”. Nie´ małzenstwie ˙ ˙ (Przysłow 27:12). wykluczone, ze rozzalenie Pau´ la było uzasadnione. Sprobuj ´ jednak zastanowic si nad nastpujcymi pytaniami i zapisz swoje odpowiedzi: ´ ´ Jak mogłoby to przyniesc szkod, gdyby Paul zacił si ˙ ´ w gniewie i zalu? (Przeczytaj Przysłow 29:22) ı ................... .................................................................................................. ´ ´ ´ ´ Jak korzysc odniosłby Paul, gdyby postarał si wybaczyc ´ rodzicom doznan krzywd, nawet jesli byłoby to trudne? (Przeczytaj Efezjan 4:31, 32) ................................................... .................................................................................................. Jak uwzgldnienie podstawowej prawdy z Listu do Rzy´ ´ ´ mian 3:23 mogłoby pomoc Paulowi spojrzec na rodzicow realistycznie? ............................................................................ .................................................................................................. Nie odreagowuj złym zachowaniem. „Po rozwodzie ro´ ´ dzicow byłem nieszczsliwy i załamany” — wspomina Da´ mian. „Opusciłem si w nauce i zarwałem jeden rok. Potem Dlaczego moi rodzice si rozeszli? 31 ’’ Kiedy mama nas zostawiła, byłam załamana i codziennie płakałam. Ale czsto si modliłam, starałam si robic´ cos´ dla innych i byłam w bliskim kontakcie z dojrzałymi ´ ˙ własnie ´ ´ przyjaciołmi. Czuj, ze w ten sposob ´ ´ ´ Jehowa Bog pomogł mi poradzic sobie (Natalia). z t sytuacj ’’ ´ (...) zaczłem pozowac na klasowego zgrywusa, a do tego ´ czsto wdawałem si w bojki”. ´ Co twoim zdaniem chciał osignc Damian, pozujc na klasowego zgrywusa? ı .......................................................... .................................................................................................. ´ ˙ ´ ´ Co mogło byc powodem, ze zaczł wdawac si w bojki? .................................................................................................. ˙ ´ Gdyby korciło ci, zeby złym zachowaniem odegrac si na ´ rodzicach, to jak mogłaby ci pomoc zasada z Listu do Gala´ tow 6:7? ................................................................................... .................................................................................................. plan działania! ´ O swoich obawach ´ mog porozmawiac z (wpisz imi dojrzałej osoby, ktorej si zwierzysz): ı .......................................................................................................................... ˙ ´ Gdyby korciło mnie, zeby złym zachowaniem odegra c si ˙ na rodzicach, w zapanowaniu nad tym pomoze mi: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... Dochodzenie do siebie ´ po rozwodzie rodzicow przypomina zrastanie si ´ złamanej rki — pocztkowo bol jest dotkliwy, ale z czasem mija Czas leczy rany W wypadku urazu fizycznego, na ´ przykład złamania, całkowity powrot ˙ ´ do zdrowia moze zajc tygodnie, a nawet miesice. Podobnie jest z rana˙ mi emocjonalnymi — ich zagojenie tez wymaga czasu. Po rozwodzie, zda´ ´ niem niektorych ekspertow, najgorsze ´ ˙ s pierwsze trzy lata. Choc moze si to ´ ˙ ´ wydawac długo, pamitaj, ze musi si poukładac wiele spraw, ˙ by twoje zycie si ustabilizowało. ´ Przede wszystkim trzeba przeorganizowac codzienne zajcia. Poza tym minie troch czasu, zanim twoi rodzice stan ˙ ˙ na nogi pod wzgldem emocjonalnym. Mozliwe, ze dopiero ´ ˙ ˙ wtedy bd mogli udzielic ci wsparcia. Ale gdy juz twoje zycie ´ ´ ˙ zacznie wracac do normalnosci, poczujesz, ze odzyskujesz ´ rownowag. ´ W NASTPNYM ROZDZIALE Czujesz si zagubiony, bo twoj ˙ ´ ´ rodzic zawarł nowy zwizek? Jak mozesz odnalezc si w tej sytuacji? ´ ZASTANOW SI ´ ˘ Dlaczego rodzice ˙ ´ mog miec opory, zeby rozmawiac z tob o rozwodzie? ´ ´ ˘ Jesli twoi rodzice zdecydowali si ´ ´ ˙ na rozwod, dlaczego powinienes pamitac, ze to nie ty ´ jestes stron w tym konflikcie? Dlaczego moi rodzice si rozeszli? 33 5 Jak si´ ´ odnalezc w rodzinie łczonej? TEGO dnia tata lub mama pro´ mienieje szczsciem. Ale tobie ˙ ´ moze wcale nie jest do smie˙ ´ chu. Dlaczego? Nowe małzenstwo taty lub mamy rozwiewa ˙ ´ nadziej, ze twoi rodzice kiedys ´ ´ ´ do siebie wroc. A bywa szczegolnie bolesne, jesli zostaje za´ ´ ´ warte krotko po smierci jednego z rodzicow. ´ ´ ˙ Jak si czułes, gdy twoj rodzic załozył now rodzin? Po´ staw znaczek przy punktach, ktore dotycz ciebie. ´ Czułem si... ı O szczsliwy O niepewny O zdradzony O zazdrosny O miałem wyrzuty sumienia, bo pokochałem przybranego rodzica. ˙ ´ ´ Ta ostatnia reakcja moze wynikac z poczucia lojalnosci wobec rodzonego taty lub mamy. Ale bez wzgldu na przyczy´ ˙ ´ ´ n drczcych ci uczuc mozesz byc skłonny odreagowywac je ´ w sposob destruktywny. ´ ˙ Na przykład niektorzy cigle zatruwaj zycie przybranemu ´ ´ ´ rodzicowi. Probuj nawet skłocic go z prawdziwym rodzicem, 34 pytania młodych ludzi ˙ majc nadziej, ze ich zwizek si rozpadnie. Mdre przysłowie ostrzega jednak: „Kto w swoim domu sieje zamieszanie, dziedziczy wiatr” — czyli nie osiga nic dobrego ´ ´ (Przypowiesci [Przysłow] 11:29, Biblia warszawska). Nie ´ ´ musisz wpasc w t pułapk. Istniej lepsze sposoby zapa˙ nowania nad rozchwianymi emocjami. Rozwazmy kilka ˙ kwestii zwizanych z zyciem w rodzinie łczonej. Kwestia 1: Respektowanie autorytetu przybranego rodzica Podporzdkowanie si nowemu rodzicowi nie jest łatwe. ´ ˙ ´ Gdy zostaniesz o cos poproszony, moze ci brac pokusa, ˙ ´ ´ zeby si odcic: „Nie jestes moim ojcem (matk)!”. Taka od˙ ´ zywka moze dac chwilow satysfakcj, ale zdradza brak ´ dojrzałosci. Z drugiej strony respektowaniem autorytetu przybranego ˙ ´ rodzica dowodzisz, ze trzymasz si biblijnej rady, by stac si ´ ´ dojrzałym w mysleniu’ (1 Koryntian 14:20, Bw). Skoro twoj przybrany rodzic wził na siebie obowizki rodzonego ojca lub ˙ ´ matki, zasługuje na to, zebys okazywał mu szacunek (Przy´ słow 1:8; Efezjan 6:1-4). Karcenie udzielane przez przybranego rodzica jest zazwy´ ´ czaj wyrazem jego miłosci i troski (Przysłow 13:24). „Ojczym ´ ˙ oczywiscie nas karci”, przyznaje 18-letnia Iwona, „ale przeciez ´ maj to robic wszyscy ojcowie. Gdybym go nie słuchała, ˙ w gruncie rzeczy dawałabym do zrozumienia, ze za nic mam ´ lata jego staran, by niczego nam nie brakowało pod wzgl´ dem materialnym i duchowym. A to swiadczyłoby o nie´ wdzicznosci”. ˙ ´ Czasami jednak mozesz miec uzasadnione powody do na˙ ´ rzekania. Okaz si wtedy dojrzały w mysleniu’ i uwzgldnij za´ cht z Listu do Kolosan 3:13: „Dalej znoscie jedni drugich ´ ´ ´ i wspaniałomyslnie przebaczajcie sobie nawzajem, jesli ktos ´ ˙ ma powod do uskarzania si na drugiego”. ´´ Jak si odnalezc w rodzinie łczonej? 35 ˙ Zapisz ponizej co najmniej dwie dobre cechy przybranego taty/mamy. ı ........................................................................... .................................................................................................. ˙ Jak pamitanie o tych dobrych cechach pomoze ci okazy´ wac mu/jej wicej szacunku? .................................................... .................................................................................................. Kwestia 2: Sztuka dzielenia si i kompromisu ´ ˙ „Moj tato dwukrotnie załozył now rodzin” — wspomina ˙ ´ 24-letni Aaron. „Za kazdym razem trudno mi było obdarzyc ´ ´ uczuciem nowych członkow rodziny. Bylismy dla siebie obcy´ ˙ mi ludzmi, a oczekiwano ode mnie, ze od razu ich pokocham. ´ ´ Nie mogłem si w tym odnalezc”. ´ ˙ ˙ ´ ´ ˙ Ty rowniez mozesz stanc przed roznymi wyzwaniami. ˙ ˙ ´ Niewykluczone, ze juz nie jestes najstarszym albo jedynym ´ ´ dzieckiem. Jako syn mogłes si poczuwac do pełnienia obo´ wizkow głowy rodziny — a teraz rola ta przypadła przybrane˙ ´ ´ mu ojcu. A moze jestes w podobnej sytuacji jak Iwona, ktora ´ opowiada: „Moj rodzony tata nie okazywał mamie zaintereso˙ wania, wic byłam nauczona, ze mam j tylko dla siebie. Ale ˙ ´ ´ drugi mz mamy poswicał jej mnostwo uwagi— spdzali ze ˙ sob duzo czasu i czsto rozmawiali. Czułam si tak, jak gdy´ by mi j wykradał. W koncu si jednak przyzwyczaiłam”. ˙ ´ A jak ty mozesz dostosowac si do nowej sytuacji? „Niech wasz rozsdek stanie si znany wszystkim ludziom” — zach˙ ca Biblia (Filipian 4:5). Uzyty w tym wersecie grecki wyraz przetłumaczony na „rozsdek” dosłownie oznacza „ustpli´ ´ ´ wosc” i opisuje postaw kogos, ˙ CZY WIESZ, ZE... kto nie upiera si przy egzekwowaniu swoich słusznych praw. ´ ´ ´ Twojemu ´ przybranemu ˙ ˙ Jak mogłbys wprowadzic porodze nstwu te z mo ze ˙ ˙ ´ ´ ´ wyzsz rad w czyn? 1) Nie zyj byc trudno odnalezc si ´ przeszłosci (Kaznodziei 7:10). w nowej sytuacji. 2) Chtnie dziel si z przybra- ? 36 pytania młodych ludzi = ˙ „Lepszy jest koniec sprawy niz jej pocztek. ˙ Lepszy jest człowiek cierpliwy niz wyniosły w duchu” (Kaznodziei 7:8). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ nym rodzicem oraz z przybranymi bracmi i siostrami (1 Tymo´ teusza 6:18). 3) Nie traktuj ich jak intruzow. ´ ˙ ´ ´ Zapisz, nad ktorym z powyzszych punktow powinienes ´ ´ szczegolnie popracowac. ı ..................................................... ´ Kwestia 3: Radzenie sobie z nierownym traktowaniem ´ „Moj przybrany tata kochał swoje dzieci o wiele bardziej ˙ ´ niz mnie i moj siostr” — mowi Tara. „Kupował do jedzenia ˙ ´ to, co one lubiły, i wypozyczał filmy, ktore one chciały. Był go´ ´ ˙ ´ ´ tow zrobic wszystko, zeby im dogodzic”. Jak sobie radzic z ta´ kim traktowaniem? Postaraj si zrozumiec, dlaczego rodzi´ ˙ ce mog inaczej podchodzic do swoich własnych dzieci niz ˙ ´ ´ do przybranych. Moze to wynikac nie tyle z wizow krwi, ´ ˙ ´ ile raczej ze wspolnych przezyc. ´ Zreszt prawdopodobnie ciebie WSKAZOWKA ˙ tez wicej łczy z biologicznym ˙ ˙ Zycie pod jednym rodzicem niz z przybranym. ˙ dachem ´ z przybranym Poza tym pamitaj, ze nierodzenstwem ´ ˙ płci prze- ´ rowne traktowanie niekonieczciwnej moze wystawiac ˙ nie jest niesprawiedliwe. Kazdy na pokus do niemo´ ´ ralnosci. Dlatego staczłowiek jest indywidualnosci ´ raj si nie rozbudza i ma inne potrzeby. Zamiast ´ c ´ w sobie pragnien seksuwic zbytnio skupiac si na tym, alnych ˙ i zwracaj uwag czy przybrany rodzic traktuje ci na ´ to, zeby si nie ubie-´ ´ tak samo jak swoje dzieci, sprorac ani ´nie zachowywac buj dostrzec, czy stara si zaw sposob prowokujcy. ´ spokajac twoje potrzeby. ´´ Jak si odnalezc w rodzinie łczonej? 37 ’’ ˙ nstwo ´ ´ Drugie małze mamy skonczyło si ´ rozwodem. Ale do dzis czuj si mocno ´ i siostrami. zwizana z przybranymi bracmi ´ ˙ ˙ poznanie ich Tyle wniesli do mojego zycia, ze okazało si jedn z najlepszych rzeczy, ´ mi si przytrafiły (Tara). ktore ’’ Jakie twoje potrzeby zaspokaja przybrany tata/mama? ı .................................................................................................. Jakie twoje potrzeby wydaj ci si pomijane? .................................................................................................. ˙ ˙ ˙ ´ Jezeli masz wrazenie, ze pod jakims wzgldem przybrany tata/mama nie dba o ciebie w wystarczajcym stopniu, z szacunkiem o tym porozmawiaj. plan działania! ´ Postaram si darzyc przybranego tat/mam wikszym szacunkiem, pamitajc o tym, co dobrego robi dla rodziny (zapisz dwie rzeczy): ı .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ˙ ´ Jezeli przybrane rodzenstwo ´ traktuje mnie´ jak powietrze, mog w nastpujcy sposob wprowadzac w czyn zasad z Listu do Rzymian 12:21: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzica (rodzonego lub przybranego): .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ Łczenie dwoch rodzin przypomina ´ mieszanie składnikow zaprawy murarskiej — wymaga czasu ´ i wysiłku, ale produkt ˙ ´ koncowy moze byc mocny i trwały ´ ´ Cierpliwosc popłaca! ´ Zwykle musi upłync kilka lat, zanim członkowie rodziny łczonej obdarz si nawzajem takim ˙ ´ zaufaniem, ze bd czuc si ze sob naprawd swobodnie. ´ Dopiero wtedy odmienne zwyczaje i wartosci stopi si na ty˙ ´ ˙ ´ le, ze wspolne zycie zacznie si harmonijnie układac. A zatem ´ ´ ´ ˙ ´ ´ ´ uzbroj si w cierpliwosc! Nie oczekuj, ze miłosc i wiz rodzin´ na pojawi si z dnia na dzien. ´ Thomas nie był najszczsliwszy, kiedy jego mama ponow˙ ´ ˙ nie wyszła za mz. Miała czwork dzieci, a jej drugi mz — ´ ´ ´ trojk. Thomas przyznaje: „W domu były cigłe bojki, kłotnie ´ ´ ´ ´ i nerwowka — dawalismy sobie niezle popalic”. Co im pomog´ ´ ˙ ło zapanowac nad sytuacj? „Wprowadzilismy w zycie zasady biblijne i z czasem wszystko si poukładało”. ´ W NASTPNYM ROZDZIALE A co jesli mieszkasz pod jednym ´ dachem˙ tylko z rodzonymi bra ´ cmi i siostrami, ale i tak nie mozesz z nimi wytrzymac? ´ ZASTANOW SI ˘ Jakie ˙ obawy ´ w´ zwizku z now sytuacj rodzinn moze miec twoj przybrany tata lub mama ´ i przybrane rodzenstwo? ˘ Dlaczego na relacje z członkami nowej rodziny ´ warto patrzec z szerszej perspektywy? ´´ Jak si odnalezc w rodzinie łczonej? 39 6 ˙ ´ Jak zyc w zgodzie ´ z rodzenstwem? Jak w skali od 1 (chłodne) do 5 (ciepłe) oceniłbys´ swoje relacje ´ z rodzenstwem? ı ........ ´ ´ W NIEKTORYCH domach rodzenstwo jest ze sob bar˙ ´ ´ dzo zzyte. Na przykład Magda, ktora ma 19 lat, mowi o swojej 16-letniej siostrze Oli: „To jedna z moich najlep´ szych przyjaciołek”. A 17-letnia ´ Karolina o starszym o trzy lata bracie Eryku opowiada: „Swietnie si dogadujemy. Ni´ gdy si nie kłocimy”. ˙ ´ Z drugiej strony wielu młodych zyje z rodzenstwem tak jak Laura z Mart. „O wszystko drzemy koty”, przyzna´ je Laura, „nawet gdy chodzi o jaks głupot”. A mo40 pytania młodych ludzi ˙ ze znajomo brzmi ci wypo´ ´ wiedz 12-letniej Ali, ktora o swoim 14-letnim bracie ´ Danielu mowi: „Działa mi na nerwy! Wpada do mojego pokoju i bez pytania ˙ ´ ˙ ‚pozycza’ rozne rzeczy. Zachowuje si jak dzieciak!”. ´ ˙ Czy rowniez ciebie brat lub siostra doprowadza do ´ pasji? Oczywiscie to rodzice odpowiadaj za utrzymanie w domu spokoju. Jednak ´ ´ ´ wczesniej czy pozniej mu´ ˙ ´ sisz si nauczyc zyc z innymi ´ w zgodzie. Takich umiejtnosci ˙ ´ mozesz nabyc w rodzinnym domu. ´ ´ Pomysl o swoich nieporozumieniach z rodzenstwem. ´ ´ ´ ˙ O co si najczsciej kłocicie? Spojrz na ponizsz list i po´ staw znaczek przy zachowaniu brata lub siostry, ktore ´ wyprowadza ci z rownowagi. ı O Rzeczy osobiste: Bez pytania bierze moje rzeczy. O Irytujcy charakter: Postpuje egoistycznie albo ´ ´ ´ bezmyslnie; probuje mn dyrygowac. ´ ´ O Prywatnosc: Wchodzi do mojego pokoju bez pukania lub — nie pytajc o zgod — czyta moje mejle albo SMS-y. O Inne: ............................................................................... ˙ ´ ´ Jak zyc w zgodzie z rodzenstwem? 41 ustal istot problemu ´ ´ ˙ ˙ Czy chciałbys lepiej rozpoznawac, co lezy u podłoza ´ ´ ´ ´ twoich konfliktow z rodzenstwem? Przeczytaj przypowiesc ´ Jezusa o synu, ktory wyprowadził si z domu i roztrwonił majtek (Łukasza 15:11-32). Przeanalizuj dokładnie, jak ´ starszy brat zareagował na powrot młodszego do domu. Potem odpowiedz na nastpujce pytania: Jakie zdarzenie sprowokowało reakcj starszego brata? ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ Co według ciebie było rzeczywist przyczyn tego zajscia? .................................................................................................. ´ ´ Jak ojciec probował załagodzic konflikt? .................................................................................................. ´ ˙ Na co musiałby si zdobyc starszy brat, zeby konflikt ˙ został zazegnany? .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ´ A teraz pomysl o ostatniej ˙ kłotni z bratem lub siostr. Potem odpowiedz na ponizsze pytania: Jakie zdarzenie sprowokowało konflikt? .................................................................................................. ´ Co według ´ ciebie mogło byc rzeczywist przyczyn tego zajscia? .................................................................................................. ´ ´ ´ ˙ Jak zasad moglibyscie wspolnie ustali´ c, zeby na tle ˙ ´ tej drazliwej kwestii przestało dochodzic do konfliktow? .................................................................................................. 42 pytania młodych ludzi ´ Jesli brat czy siostra cigle ci denerwuje — narzucajc ˙ ci swoje zdanie lub wchodzc z butami w twoje zycie — ´ trudno jest nie miec pretensji. Ale przysłowie biblijne ostrzega: „Uciskanie nosa wywołuje krwawienie, wyciska´ ´ ´ nie zas gniewu powoduje kłotni” (Przysłow 30:33). Po˙ dobnie jak uraz nosa wywołuje krwawienie, tak uraza zywiona w sercu wyzwala gwałtowne emocje. A to tylko ´ ´ pogarsza sytuacj (Przysłow 26:21). Jak wic nie dopus´ ˙ ˙ ˙ ´ cic, zeby zadraznienie przerodziło si w zazart kłotni? ´ ˙ Przede wszystkim trzeba ustalic, co naprawd lezy u po˙ dłoza problemu. Nie ma skutku bez przyczyny ´ Konflikty midzy rodzenstwem s jak pryszcze. Brzyd´ ka krosta na twarzy swiadczy o stanie zapalnym pod na´ ´ skorkiem. Podobnie brzydkie spicie midzy rodzenstwem czsto jest symptomem głbszego problemu. ´ ´ Chcc si pozbyc pryszczy, niektorzy po prostu je wyciskaj. Niestety, usuwa to jedynie objawy, a ponadto mo˙ ´ ´ ze pozostawic blizny i nasilic stan zapalny. Znacznie lepiej ´ jest zaradzic przyczynie i zapobiec powstawaniu nowych ´ ´ wykwitow. Tak samo jest w relacjach z rodzenstwem — ´ staraj si wniknc w istot problemu, zamiast koncentro´ wac si na samym zdarzeniu. Łatwiej ci wtedy bdzie po´ ´ ´ ´ stpowac w mysl słow mdrego krola Salomona: ´ ´ ´ „Wnikliwosc człowieka powsciga jego gniew” ´ (Przysłow 19:11). ´ Konflikty midzy rodzenstwem s jak pryszcze — nie wystarczy´ ´ usunc objawy, trzeba zaradzic przyczynie Przypomnij sobie, co Ala powiedziała o swoim bracie ˙ Danielu: „Wpada do mojego pokoju i bez pytania ‚pozycza’ ´ ˙ rozne rzeczy”. To jest skutek. A w czym tkwi przyczyna? Prawdopodobnie wszystko sprowadza si do kwestii sza´ cunku. Ala mogłaby załatwic spraw, zabraniajc Danielo´ ´ wi wchodzic do jej pokoju i ruszac jej rzeczy. Niestety, takie rozwizanie byłoby jedynie powierzchownym potraktowaniem problemu i zapewne jeszcze zaostrzyłoby kon´ flikt midzy rodzenstwem. Gdyby jednak Ala zdołała prze´ ˙ ´ ´ ´ ´ konac brata, zeby szanował jej prywatnosc i własnosc, ich relacje niewtpliwie by si poprawiły. ´ Sztuka rozwizywania i unikania konfliktow ´ ´ Oczywiscie samo rozpoznanie przyczyny konfliktow ´ ˙ ´ ˙ z rodzenstwem to za mało. Co mozesz zrobic, zeby załat´ ´ wic spraw na dobre? Skorzystaj z szesciu podanych tu ´ wskazowek. 1. Zaproponuj ustalenie podstawowych zasad. Na ´ ´ ´ pocztku rozdziału zaznaczyłes, o co najczsciej kłocicie ´ ´ ´ si z rodzenstwem. Postarajcie si wspolnie ustalic za´ sady, ktore pozwol rozwi˙ ´ ˙ ´ CZY WIESZ, ZE... zac t drazliw kwesti. Jesli na przykład jedno z was ruPo wyprowadzce z domu ´ sza rzeczy drugiego, pierwsza nieraz bdziesz miec´ ´ do czynienia ze wspołzasada mogłaby brzmiec: „Za´ ´ pracownikami lub´ nim wezmiesz cos mojego — ´ innymi ludzmi, ktorzy zawsze pytaj”. Kolejn zasad ci zirytuj nietaktow˙ ´ mozna by ujc tak: „Paminym, bezpardonowym ´ ´ ˙ czy egoistycznym zataj, ze mam prawo odmowic”. chowaniem. W rodzinie Proponujc te reguły, miej˙ ´ mozesz si nauczyc, jak ´ cie na uwadze słowa Jezusa: ze spokojem reagowac ˙ „Wszystko, co chcecie, zeby luw takich sytuacjach. ˙ dzie wam czynili, wy tez im po- ? 44 pytania młodych ludzi = „Niech wasz rozsdek stanie si znany wszystkim ludziom” (Filipian 4:5). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ˙ dobnie czyncie” (Mateusza 7:12). Dziki temu kazde z was ´ bdzie w stanie sprostac wzajemnym oczekiwaniom. Nastpnie uzgodnijcie wasze propozycje z rodzicami (Efezjan 6:1). 2. Sam trzymaj si ustalonych zasad. Apostoł Paweł ´ ´ zapytał w jednym ze swych listow: „Ty zatem, ktory uczysz ´ drugiego, nie uczysz samego siebie? Ty, ktory głosisz: ‚Nie kradnij’, kradniesz?” (Rzymian 2:21). Jaki płynie z tego ´ ˙ ˙ wniosek? Załozmy, ze oczekujesz, by szanowano twoj ´ ´ ´ prywatnosc. W takim razie sam musisz pukac, zanim wej´ dziesz do pokoju brata lub siostry, oraz pytac o zgod, gdy´ ´ bys chciał przeczytac ich mejle czy SMS-y. ˙ 3. Nie obrazaj si z byle powodu. Dlaczego jest to do˙ ´ bra rada? Poniewaz jak mowi przysłowie biblijne, „obraza ´ ´ spoczywa w zanadrzu głupcow” (Kaznodziei 7:9). Jesli ˙ o wszystko masz pretensje, zatruwasz sobie zycie. Prze˙ ciez jeszcze niejeden raz brat albo siostra podziała ci na ´ ´ nerwy. Zastanow si wtedy, czy kiedys sam nie zacho´ wałes si podobnie (Mateusza 7:1-5). „Gdy miałam 13 ˙ ˙ lat, uwazałam, ze pozjadałam ´ WSKAZOWKA wszystkie rozumy”, opowiada ˙ Julia, „i ze wszyscy musz si ´ Jesli denerwuje ci ´ ´ liczyc z moim zdaniem. Moja jakies zachowanie´ bramłodsza siostra jest teraz na ta lub siostry, sprobuj dostrzec pozytywn podobnym etapie. Staram si ´ stron tej sytuacji: ´ wic zbytnio nie irytowac tym, ´ masz okazj rozwin co mowi”. ´ ´ c cenn umiejtno s ´ ˙ ´ c 4. Wybaczaj i zapomiwspołzycia z ludzmi. ˙ naj. Powazne problemy trzeba ˙ ´ ´ Jak zyc w zgodzie z rodzenstwem? 45 ’’ Moje najmilsze wspomnienia s zwizane ´ ˙ ´ z rodzenstwem. Kazdy, kto ma rodzenstwo, ´ (Marilyn). powinien je cenic! ’’ ´ ´ ´ przedyskutowac i rozwizac. Ale czy musisz rozliczac brata ˙ lub siostr z kazdego najdrobniejszego błdu? Jehowie Bogu podoba si, gdy chtnie przechodzisz do porzdku nad ´ wystpkiem’ (Przysłow 19:11). Dziewitnastoletnia Ada ´ mowi: „Z moj siostr Rachel zwykle dochodzimy do po´ rozumienia. Nie mamy trudnosci z powiedzeniem ‚przepra´ szam’ i otwarcie wyjasniamy sobie, co było przyczyn spi´ cia. Niekiedy musz si po prostu przespac z problemem. ´ Na drugi dzien czsto jest po sprawie i nie ma do czego ´ wracac”. ´ ´ ´ 5. Skorzystaj z pomocy rodzicow. Gdybyscie w jakiejs ˙ ´ ´ ´ waznej kwestii nie potrafili dojsc do zgody, rol rozjemcow ´ mog odegrac rodzice (Rzymian 14:19). Warto jednak pa- plan działania! ´ Zaproponuj rodzenstwu ustalenie nastpujcych zasad: ı .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ˙ ´ ´ Zeby w˙ kontaktach z rodzenstwem nie wywoływac ´ zadraznien, postaram si: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ˙ ´ ´ ´ mitac, ze umiejtnosc rozwizywania konfliktow bez an˙ ´ ´ ´ gazowania rodzicow swiadczy o prawdziwej dojrzałosci. ´ ´ ´ 6. Cen zalety rodzenstwa. Twoje rodzenstwo na pew´ ´ no ma jakies cechy, ktore podziwiasz. Zapisz po jednej za˙ lecie przy kazdym imieniu: imi zaleta ı ....................................... ...................................................... ....................................... ...................................................... ....................................... ...................................................... ....................................... ...................................................... Nie skupiaj si na wytykaniu wad. Szukaj raczej spo´ ´ ´ ´ sobnosci, by chwalic rodzenstwo (Psalm 130:3; Przysłow 15:23). ˙ ˙ ´ Biblia przyznaje, ze z innymi osobami moze ci łczyc ˙ ´ ˙ ´ blizsza wiz niz z bratem czy siostr (Przysłow 18:24). ´ ´ Ale wasze wzajemne stosunki mog si poprawic, jesli ´ uwzgldnisz nastpujc rad: „Dalej znoscie jedni drugich ´ i wspaniałomyslnie przebaczajcie sobie nawzajem” — na´ ´ ´ ˙ wet „jesli ktos ma powod do uskarzania si na drugiego” ´ (Kolosan 3:13). Dziki takiemu podejsciu zapewne b´ ´ ´ ´ ˙ ˙ dziesz si mniej złoscic na rodzenstwo, a byc moze takze ´ ´ ´ rodzenstwo bdzie si mniej złoscic na ciebie. ´ ˙ W NASTPNYM ROZDZIALE Jak poznac, czy juz czas ´ wyprowadzic si z domu? ´ ZASTANOW SI ˙ ´ ˘ Dlaczego to takie wazne, by nie skupia c si ´ na samym zdarzeniu, lecz ustalic rzeczywist przyczyn problemu? ´ ´ ˘ Dlaczego twoim zdaniem dobrze jest miec rodzenstwo? ˙ ´ ´ Jak zyc w zgodzie z rodzenstwem? 47 ´ ´ WZOR DO NASLADOWANIA Jakub Jakub i jego brat Ezaw nie rozmawiaj ze sob od lat. ˙ Ezaw wrcz nienawidzi Jakuba. Chociaz Jakub nie zrobił nic złego, to on pierwszy wyciga rk do zgody. Idzie na ˙ ustpstwa. Nie dzy do udowodnienia swojej racji, lecz do pozyskania brata. Nie odstpuje od swoich zasad, ale za˙ razem nie uzaleznia pogodzenia si z bratem od jego przeprosin (Rodzaju 25:27-34; 27:30-41; 32:3-22; 33:1-9). A jak ty załatwiasz nieporozumienia z członkami rodzi´ ˙ ´ ˙ ny? Niekiedy byc moze jestes całkowicie przekonany, ze ´ w jakiejs sprawie masz racj, natomiast brat, siostra albo ˙ rodzic si myli. Czy w takiej sytuacji czekasz, az druga oso´ ´ ´ ba zrobi pierwszy krok? A czy mogłbys zachowac si jak ˙ Jakub? Jezeli w gr nie wchodzi złamanie zasad biblijnych, ´ ´ ´ czy bdziesz gotowy w imi zgody pojsc na ustpstwa? (1 Piotra 3:8, 9). Jakub nie pozwolił, by duma podzieliła jego rodzin. Okazał pokor i naprawił stosunki z bratem. ˙ Czy w relacjach z najblizszymi bdziesz postpował podobnie? 7 ˙ Czy juz pora´ wyprowadzic si z domu? ˙ ludzie patrz na mnie „Czasami wydaje mi si, ze ´ z gory, bo mam 19 lat, a cigle mieszkam z rodzicami — tak jakbym nie była dorosła, ´ si nie dopoki wyprowadz” (Katie). ´ ´ otce skoncz 20 lat i denerwuje mnie to, ˙ „Wkr ´ o swoim ˙ ze nie mog decydowa c zyciu. ´ o wyprowadzce” (Fiona). Mysl ˙ ´ ˙ ´ ˙ ´ ˙ NIEZALEZNOSCI mozesz zapragnc duzo wczesniej, niz b´ dziesz gotowy wyprowadzic si z domu. Takie pragnienie jest ´ ˙ naturalne. Jak wspomniano w rozdziale 3, Bog zamierzył, ze´ by młodzi ludzie po osigniciu dojrzałosci opuszczali ojca i matk i zakładali własne rodziny (Rodzaju 2:23, 24; Marka ´ ´ ´ ´ 10:7, 8). Ale jak mogłbys si przekonac, czy rzeczywiscie ˙ ´ Czy juz pora wyprowadzic si z domu? 49 ´ jestes przygotowany do wyprowadzki? Odpowiedz sobie na ˙ trzy wazne pytania. Pierwsze brzmi: ´ Dlaczego chc si wyprowadzic? ´ ˙ Spojrz na ponizsz list. Ponumeruj punkty, zaczynajc ´ ˙ ˙ od tego, ktory uwazasz za najwazniejszy. ´ ı ...... Uciekn od´ problemow w domu. ....... Bd miec wicej swobody. ´ ....... Zyskam w oczach przyjacioł. ´ ´ ....... Pomog przyjacielowi, ktory potrzebuje wspołlokatora. ....... Wyjad gdzies´ jako wolontariusz. ´ ˙ ....... Zdobd doswiadczenie zyciowe. ˙ ....... Ulz rodzicom pod wzgldem finansowym. ....... Inne ................................................................................ Wymienione powody same w sobie nie s złe, jednak ´ ´ ´ twoja decyzja musi byc dobrze przemyslana. Jesli na przy˙ ´ kład opuszczasz dom tylko po to, zeby uciec od ograniczen, ˙ ´ mozesz si gorzko rozczarowac! ´ ´ Dagmara, ktora w wieku 20 lat przez krotki czas mieszka˙ ła poza domem, duzo si z tego nauczyła. Przyznaje: „Wszys´ ´ cy podlegamy jakims ograniczeniom. Kiedy jestes na swoim, ogranicza ci praca zawodowa lub skromne fundusze”. Z ko´ ´ lei Karina, ktora na poł roku wyjechała za granic, opowiada: „Było fajnie, czsto jednak brakowało mi czasu. Miałam na ´ ´ ´ ˙ głowie mnostwo obowizkow — sprztanie, rozne naprawy, ´ pielenie ogrodu, pranie i szorowanie podłog”. Nie podejmuj wic pochopnej decyzji ze wzgldu na in´ ´ ˙ nych (Przysłow 29:20). Nawet jesli masz wazne powody, by ´ ´ opuscic dom, dobre intencje to ˙ ´ CZY WIESZ, ZE... za mało. Musisz jeszcze umiec ´ ˙ ˙ radzic sobie w zyciu. Wize si Od tego, czym jest z tym drugie pytanie: podyktowana twoja ? decyzja o wyprowadzce, ˙ ˙ ´ moze zalezec, czy ´ potem bdziesz szczsliwy. 50 pytania młodych ludzi Czy jestem przygotowany? Wyprowadzka z domu przypomina wypraw nieznanym = ˙ ´ „Mzczyzna opusci ojca i matk” (Mateusza 19:5). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ szlakiem. Czy wyruszyłbys w dzik okolic, gdybys nie umiał ´ ´ ´ rozbic namiotu, rozpalic ogniska, przygotowac posiłku albo ´ korzystac z mapy? Nie byłoby to rozsdne. Mimo to młodzi ˙ nieraz wyprowadzaj si z domu, chociaz nie s przygotowa´ ni, by sprostac codziennym obowizkom. ´ ˙ ˙ Mdry krol Salomon napisał, ze „roztropny rozwaza swe ´ ´ ´ kroki” (Przysłow 14:15). Aby si zorientowac, czy jestes goto˙ wy na samodzielne zycie, przeanalizuj cztery kwestie. Postaw ´ ´ ˙ znaczek obok umiejtnosci, ktore juz posiadasz, a znaczek ´ ´ obok tych, nad ktorymi musisz jeszcze popracowac. O Gospodarowanie pienidzmi: Dziewitnastoletnia ´ Sandra przyznaje: „Nigdy nie musiałam sama za nic płacic. ˙ Boj si wic, ze po opuszczeniu domu nie bd umiała gos´ ˙ ´ podarowac pienidzmi”. Jak mozesz si tego nauczyc? ´ Biblijne przysłowie mowi: „Mdry posłucha i przyjmie ´ ´ ´ wicej pouczen” (Przysłow 1:5). Wypytaj rodzicow, ile pienidzy miesicznie potrzebuje jedna osoba — na czynsz albo kredyt mieszkaniowy, na jedzenie, na utrzymanie samochodu ´ ´ ´ ˙ bdz na inne srodki komunikacji. Popros, zeby nauczyli ci ´ ˙ ´ układac budzet i opłacac rachunki1. ´ O Praktyczne umiejtnosci: Siedemnastoletni Beniamin naj˙ bardziej obawia si tego, ze po 1 Wicej informacji znajdziesz w tomie 2, rozdziale 19. Wyprowadzka z domu przypomina wypraw w dzik okolic — zanim ´ wyruszysz, musisz opanowac sztuk przetrwania ˙ ´ Czy juz pora wyprowadzic si z domu? 51 ’’ ˙ ´ ´ Pragnienie niezaleznosci jest czyms normalnym. ˙ ´ Ale jezeli chcesz si wyprowadzic tylko dlatego, ´ by uwolnic si od reguł obowizujcych w domu, ˙ ´ pokazujesz, ze jeszcze nie dojrzałes do tego (Aron). kroku ’’ ´ ˙ wyprowadzce bdzie musiał sam robic pranie. Jak mozesz ´ sprawdzic, czy dasz sobie rad z codziennymi obowizkami? ´ ´ ´ ˙ ´ Aron, ktory ma 20 lat, proponuje: „Przez tydzien sprobuj zyc ´ ˙ ´ tak, jakbys juz był na swoim. Jedz tylko to, co kupiłes za włas´ ´ ne pienidze i co sam ugotowałes. Nos rzeczy samodzielnie uprane i uprasowane. Sprztaj mieszkanie. I staraj si docie´ rac wszdzie na własn rk; niech nikt ci nie podwozi”. Dziki zastosowaniu si do tej rady 1) zyskasz praktyczne ´ ´ ´ umiejtnosci i 2) zaczniesz bardziej cenic prac rodzicow. ˙ O Relacje z innymi: Czy dobrze zyjesz z rodzicami i ro´ ˙ ´ ˙ dzenstwem? Jezeli cos si midzy wami nie układa, moze ´ ˙ ´ ´ myslisz, ze lepiej byłoby wynajc mieszkanie z kims spo´ ´ za rodziny. Ale zwroc uwag, co opowiada 18-letnia Ewa: ˙ ´ „Moje dwie kolezanki zamieszkały razem. Wczesniej by´ ˙ ły najlepszymi przyjaciołkami, jednak okazało si, ze pod ´ wspolnym dachem nie potrafi ´ ´ ze sob wytrzymac. Jedna byWSKAZOWKA ła pedantk, druga bałaganiar. ´ Um Dla jednej sprawy duchowe by˙ ow si z rodzicami, ´ ze przez jakis ´ czas b˙ ły wazne, a druga nie za bardzo dziesz ´ w całosci pokryje ceniła. Pomysł nie wypalił!”. wac koszty swojego ˙ utrzymania. Je zeli nie Jak zapobiec takim sytua´ jestes w stanie lub nie cjom? Osiemnastoletnia Bry´ ´ ˙ chcesz płacic za ˙ siebie, gida mowi: „W domu mozna ´ ´ to raczej nie mo zna si nauczyc, jak dbac o dobre ´ ˙ ´ powiedziec, zebys był stosunki z innymi — jak łagoprzygotowany ´ ´ ˙ do samodzic konflikty i jak zdobywac si dzielnego zycia. ˙ na kompromisy. Zauwazyłam, 52 pytania młodych ludzi ˙ ´ ´ ´ ze ci, ktorzy opuszczaj dom, by uniknc nieporozumien z ro´ dzicami, nabieraj zwyczaju uciekania od problemow, za´ miast je rozwizywac”. ˙ ´ O Zycie duchowe: Niektorzy wyprowadzaj si z domu, ´ ˙ bo nie chc uczestniczyc z rodzicami w zyciu religijnym. Inni ´ co prawda nie zamierzaj zaniedbywac studium Biblii i wiel´ bienia Boga, lecz niestety konczy si na dobrych chciach. ˙ ´ ´ Jak mozesz nie dopuscic, by twoja wiara „uległa rozbiciu niczym okrt”? (1 Tymoteusza 1:19)1. ´ ˙ ´ Jehowa Bog chce, aby kazdy z nas osobiscie utwierdzał ´ ˙ si w swoich przekonaniach (Rzymian 12:1, 2). Dlatego ułoz ´ praktyczny harmonogram czytania Biblii oraz innych zajc duchowych i si go trzymaj. Zaplanuj sobie wszystko w ka´ ´ lendarzu i zobacz, czy bez przypomnien ze strony rodzicow ´ uda ci si przez miesic realizowac swoje postanowienia. ´ ´ Przejdzmy teraz do trzeciego pytania, ktore warto roz˙ ´ wazyc: ´ Co tak naprawd chc osignc? ´ ˙ ´ Czy chcesz si wyprowadzic, zeby uciec od problemow al´ ´ bo wyrwac si spod władzy rodzicow? Gdyby tak było, skupiał´ ´ ´ bys si na tym, co zostawiasz za sob, zamiast myslec o tym, ´ ˙ ´ ´ dokd zmierzasz. Takie podejscie mozna przyrownac do prowadzenia samochodu ze wzrokiem utkwionym w lusterku 1 Wicej informacji znajdziesz w tomie 2, rozdziałach 34 i 35. plan działania! ´ ´ Cel, ktory chciałbym osignc dziki wyprowadzce z rodzinnego domu: ı ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. wstecznym. Gdy kierowca skupia si na tym, co jest za nim, ˙ ´ ˙ ´ nie moze jednoczesnie uwaznie obserwowac trasy przed sob. Jaki std wniosek? Nie koncentruj si na opuszczeniu domu ´ — wytknij sobie wartosciowy cel i do niego zmierzaj. ´ ´ Niektorzy młodzi Swiadkowie Jehowy przeprowadzaj ˙ ´ si po to, zeby głosic dobr nowin — na terenie swojego ´ ´ kraju albo nawet za granic. Inni decyduj si opuscic rodzin´ ´ ˙ ny dom, bo chc pomagac w budowie obiektow słu ´ zcych ´ ´ wielbieniu Boga lub pracowac w biurze oddziału Swiadkow ˙ ˙ ´ Jehowy. Jeszcze inni uwazaj, ze powinni si usamodzielnic, ˙ zanim załoz własn rodzin1. ´ Bez wzgldu na to, do jakiego celu ty chcesz zmierzac, ´ dokładnie wszystko przemysl. Przysłowie biblijne powiada: ´ ´ ´ ˙ „Plany pilnego z cał pewnosci przynosz korzysc, lecz kazdy, kto jest pochopny, niechybnie zmierza do ndzy” (Przy´ ´ ´ słow 21:5). Uwzgldniaj rady rodzicow (Przysłow 23:22). ´ ˙ ´ Modl si w tej sprawie do Boga. I potraktuj powaznie omo´ wione tu wskazowki biblijne. ˙ ´ W gruncie rzeczy nie chodzi o to, czy juz pora, bys wypro´ wadził si z domu, lecz raczej o to, czy jestes do tego dobrze ´ ´ ˙ przygotowany. Jesli tak, to kto wie: byc moze wyfruniesz z rodzinnego gniazda całkiem niedługo. ´ ˙ ´ 1 W niektorych kulturach panuje zwyczaj, ze dzieci, zwłaszcza corki, mieszkaj ˙ ´ ´ z rodzicami az do slubu. Biblia nie podaje w tej sprawie konkretnych wskazowek. ´ ZASTANOW SI ˙ ˙ ´ ´ ˘ Jaki pozytek moze ci przynies´ c mieszkanie w rodzinnym domu, nawet jesli nie wszystko dobrze si układa? ´ ´ ´ ˘ Co ˙ mogłbys robi ´ c dla dobra całej rodziny, ´ zeby jednoczesnie przygotowywac si˙ do samodzielnego radzenia sobie w zyciu? 54 pytania młodych ludzi RODZINA 1 ´ moje przemy slenia ´ Napisz, ´ jaki problem napotkałes ostatnio w relacjach z kims z rodziny. ı ˙ ´ Jak mo´ zesz rozwiza´ c ten problem, uwzgldniajc ˙ wskazowki z tej czsci ksizki? 55 2 57 64 71 77 85 91 98 105 111 ´ ´ Przyjazn Pokusy Zdrowie ´ Ubior ´ Poczucie własnej wartosci Smutek ´ Samobojstwo ´ ´ Prywatno sc ˙ Załoba ˙ ´ ´ TWOJA TOZSAMOSC 8 ´ ´ Jak znalezc ´ dobrych przyjacioł? „Gdy jestem zdenerwowana, musz si przed kim s´ ´ ´ wygadac. Gdy jest mi smutno, potrzebuj kogo s, kto mnie pocieszy. Gdy rozpiera mnie rados´ c,´ ´ ´ chc si˙ tym podzieli przyjacioł nie ˙ c. Bez wyobrazam sobie zycia” (Brittany). ´ ˙ ´ MOWI SI, ze małe dzieci potrzebuj kolegow, a nastolatki ´ ´ ˙ przyjacioł. Na czym polega roznica? ´ Kolega to ktos, z kim spdzasz czas. ´ ´ Przyjaciel to ktos, kto wyznaje te same wartosci. ´´ ´ Jak znalezc dobrych przyjacioł? 57 ´ Ale to jeszcze nie wszystko. Jak mowi Biblia, „przyjaciel ˙ ´ kocha w kazdym czasie, a bratem si staje w nieszczsciu” ´ ´ (Przysłow 17:17, Biblia Tysiclecia). Ten werset z pewnosci ˙ ´ opisuje relacje znacznie głbsze niz te, ktore łczyły ci z two˙ imi kolegami i kolezankami z piaskownicy! ´ ˙ Wazne: W miar jak dorastasz, potrzebujesz przyjacioł, ´ ktorzy... ´ 1. maj wartosciowe cechy 2. trzymaj si zdrowych zasad 3. wywieraj na ciebie pozytywny wpływ. ´ ´ ´ ´ Pytanie: Jak znalezc przyjacioł, ktorzy odpowiadaj po˙ ˙ ˙ wyzszym kryteriom? Rozwazmy po kolei kazdy z tych czyn´ nikow. ´ Pierwsza podstawa przyjazni: ´ Wartosciowe cechy ˙ ´ Co trzeba wiedziec. Nie kazdy, kto si podaje za przyja˙ ciela, zasługuje na to miano. W Biblii czytamy nawet, ze „s ´ ´ towarzysze skłonni si nawzajem roztrzaskac” (Przysłow ´ ´ 18:24). Brzmi to dosc szokujco. Ale czy nie zdarzyło ci si, ˙ ´ ´ ze jakis „przyjaciel” ci wykorzystał albo obmowił za ple´ ´ ´ cami? Po czyms takim mogłes stracic do niego zaufanie1. ˙ ´ ˙ Zawsze pamitaj, ze gdy chodzi o przyjacioł, wazniejsza od ´ ´ ´ ilosci jest jakosc! ˙ ´ Co mozesz zrobic. Wybieraj ˙ ´ ´ CZY WIESZ, ZE... na przyjacioł osoby, ktore przeja´ wiaj cechy godne nasladowania. ´ Bog nie jest ´ stronniczy, ´ „O mojej przyjaciołce Fionie ale jako gosci do swego ˙ kazdy ma dobre zdanie. Chciałanamiotu’ zaprasza tylko ? osoby´ odpowiadajce okreslonym kryteriom (Psalm 15:1-5). 58 pytania młodych ludzi ´ 1 Oczywiscie wszyscy popełniamy błdy ˙ (Rzymian 3:23). Jezeli wic przyjaciel ci zrani, ale potem szczerze przeprosi, nie za˙ ´ ´ ´ pominaj, ze „miłosc zakrywa mnostwo grze´ chow” (1 Piotra 4:8). = „Istnieje przyjaciel˙ bardziej przywizany niz brat” ´ (Przysłow 18:24). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ bym si cieszyc podobn opini. To cos naprawd cennego” (17-letnia Yvette). ´ Cwiczenie: ´ 1. Przeczytaj List do Galatow 5:22, 23. ´ 2. Zadaj sobie pytanie: „Czy u moich przyjacioł widz przymioty bdce owocami ducha?”. ˙ ˙ ´ 3. Zapisz ponizej imiona swoich najblizszych przyjacioł. ˙ ´ Obok kazdego zanotuj cech, ktora najlepiej go charakteryzuje: imi cecha ı ................................................ .............................................. ................................................ .............................................. ................................................ .............................................. ˙ ´ ´ Podpowiedz: Jezeli przyWSKAZOWKA ´ chodz ci na mysl tylko cechy negatywne, to chyba pora poPostpuj zgodnie ze ´ ´ słusznymi szukac lepszych przyjacioł! ´ zasadami, ´ ˙ a ci, ktorzy rowniez je ´ ceni, zapewne sami Druga podstawa przyjazni: ´ bd szukac twojego Zdrowe zasady ´ towarzystwa. Takie Co trzeba wiedziec. Im barosoby s´ najlepszymi dziej desperacko szukasz przyprzyjaciołmi! ´ ˙ jacioł, tym wiksze ryzyko, ze wejdziesz w bliskie kontakty ´ ´ z osobami, ktore nie s własciwym towarzystwem. Biblia ´ ostrzega: „Kto si zadaje z głupcami, temu zle si powiedzie” ´ ´ (Przysłow 13:20). Okreslenie „głupcy” nie odnosi si tu do ´´ ´ Jak znalezc dobrych przyjacioł? 59 ’’ Gdy rodzice odradzali mi towarzystwo pewnej ˙ nikt grupy znajomych, wmawiałem sobie, ze inny mi nie odpowiada. Jednak nie miałem racji i kiedy wreszcie przejrzałem na oczy, ˙ wokoł´ jest wiele osob, ´ zrozumiałem, ze ´ ´ c´ z ktorymi naprawd warto si zaprzyjazni (Cole). ’’ ´ ludzi mało rozgarnitych, na przykład do uczniow kiep´ sko radzcych sobie z nauk, ale raczej do tych, ktorzy wbrew rozsdkowi odrzucaj zasady moralne. Takich przyja´ ´ cioł z pewnosci nie potrzebujesz! ´ ´ ˙ ´ Co mozesz zrobic. W doborze przyjacioł bdz wybredny ˙ ´ (Psalm 26:4). Rzecz jasna nie chodzi o to, zebys przebierał ˙ ´ w ludziach jak w ulgałkach, lecz zebys wnikliwie dostrzegał ´ ˙ ´ roznic midzy prawym a niegodziwym, midzy tym, ktory ˙ ´ ˙ słuzy Bogu, a tym, ktory Mu nie słuzy’ (Malachiasza 3:18). ˙ ´´ „Jestem wdziczny rodzicom, ze pomogli mi znalezc przy´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ jacioł wsrod moich rowiesnikow, ktorzy s silni duchowo” (13-letni Christopher). ˙ Odpowiedz na ponizsze pytania: Czy w towarzystwie przyjacioł´ stresuj si, ˙ bd chcieli mnie namowi ´ c´ do czegos´ ı ze O tak ´ niewłasciwego? O nie ´ Czy mam opory, by przedstawic swoich przyjacioł´ w domu, bo obawiam si, O tak ˙ rodzice ich nie zaakceptuj? ze O nie ˙ ˙ ´ ´ Podpowiedz: Jezeli na powyzsze pytania odpowiedziałes ´ ´ ´ twierdzco, poszukaj przyjacioł, ktorzy kieruj si wznioslej´ ´ ´ szymi zasadami — ktorzy prowadz przykładne chrzescijan˙ skie zycie. 60 pytania młodych ludzi WICEJ WICEJ NA NA TEN TEN TEMAT TEMAT PRZECZYTASZ PRZECZYTASZ W W TOMIE TOMIE 2, 2, ROZDZIALE ROZDZIALE 99 ˙ skorzystaj z ponizszych rad ´ Porozmawiaj o przyjazni z rodzicami. Zapytaj, ´ ˙ z kim si przyjaznili, gdy byli w twoim wieku. Czy załuj ´ ˙ swoich wyborow w tej kwestii? Jezeli tak, to dlaczego? ´ ˙ ´ Popros, zeby ci poradzili, jak uniknc podobnych prob´ lemow. ´ ´ Przedstaw swoich przyjacioł rodzicom. Jesli masz ´ ˙ ´ ´ przed tym opory, zastanow si dlaczego. Czyzbys domys˙ ´ ´ ˙ lał si, ze mog miec jakies zastrzezenia? Gdyby tak by´ ło, prawdopodobnie bdziesz musiał staranniej dobierac sobie towarzystwo. ´ ´ Bdz dobrym słuchaczem. Interesuj si radosciami ´ i smutkami swoich przyjacioł (Filipian 2:4). ´ Przebaczaj. Nie oczekuj doskonałosci. „Wszyscy (...) wielokrotnie si potykamy” (Jakuba 3:2). ´ Zostawiaj przyjaciołom swobod. Nie bdz zaborczy. W razie potrzeby prawdziwi przyjaciele na pewno bd przy tobie (Kaznodziei 4:9, 10). ´ Trzecia podstawa przyjazni: Pozytywny wpływ ´ Co trzeba wiedziec. W Biblii czytamy: „Złe towarzystwo ˙ psuje pozyteczne zwyczaje” (1 Koryntian 15:33). Lauren ˙ opowiada: „Koledzy i kolezanki w szkole akceptowali mnie ˙ pod warunkiem, ze robiłam to, czego ode mnie oczekiwali. ´ ˙ Czułam si samotna, wic przejłam ich sposob bycia, zeby ´ ˙ zostac jedn z nich”. Lauren przekonała si, ze człowiek, ´´ ´ Jak znalezc dobrych przyjacioł? 61 ´ ´ ktory daje sobie narzucic zasady innych, staje si pionkiem ´ ´ w ich rkach. Z pewnosci zasługujesz na cos lepszego! ´ ´ ´ ´ ˙ ´ Co mozesz zrobic. Zakoncz znajomosc z tymi, ktorzy ˙ ˙ ´ ˙ oczekuj, ze dostosujesz si do ich stylu zycia. Byc moze b´ ´ dziesz miec wtedy mniej przyjacioł, ale nabierzesz szacunku dla samego siebie i otworzysz si na kontakty z bardziej war´ ´ ´ tosciowymi ludzmi, ktorzy wywr na ciebie pozytywny wpływ (Rzymian 12:2). ´ ´ ˙ ˙ „Clint, moj dobry przyjaciel, jest zrownowazony i wrazliwy. Jego towarzystwo działa na mnie bardzo budujco” (21-letni Jason). ˙ Odpowiedz na ponizsze pytania: ´ Czy chcc zyskac´ aprobat przyjacioł, ı zmieniam si na gorsze pod wzgldem O tak ´ sposobu mowienia, zachowania lub ubioru? O nie ˙ Czy pozwalam, zeby przyjaciele wycigali mnie w wtpliwe miejsca, O tak ´ do ktorych sam z siebie bym nie poszedł? O nie plan działania! ˙ ´´ ´ Zeby znalezc dobrych przyjacioł, bd: ı .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Imiona osob ´ starszych ode mnie, ktore chciałbym ˙ blizej poznac: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ˙ Jezeli dajesz sobie ´ narzucic zasady innych, bo nie chcesz od nich ´ odstawac, stajesz si pionkiem w ich rkach ˙ ˙ ´ ´ Podpowiedz: Jezeli na powyzsze pytania odpowiedziałes ´ ´ ´ twierdzco, zwr´ oc si o rad do rodzicow lub innej dojrzałej ´ ´ osoby. Młodzi Swiadkowie Jehowy mog porozmawiac z kto´ ´ ´ ´ ryms z chrzescijanskich starszych i poprosic go o pomoc ´ ´ w wyborze wartosciowych przyjacioł. ´ W NASTPNYM ROZDZIALE Czy jakis pseudoprzyjaciel ˙ ´ — a moze własne serce ´ — popycha ci do czegos złego? Przeczytaj, jak oprzec si pokusie! ´ ZASTANOW SI ´ ˘ Jakie cechy powinien według ciebie miec dobry przyjaciel i dlaczego? ´ ´ ˘ Nad jakimi ˙ ´ cechami powinienes popracowac, zeby byc lepszym przyjacielem? ´´ ´ Jak znalezc dobrych przyjacioł? 63 9 ´ Jak oprzec si pokusie? ´ ´ Krotko przyjsciu imprez Agata widzi,˙ ´ pochłopak ´ na jak dwoch ow wchodzi´ z ´ kilkoma duzymi ´ torbami. Nietrudno si domy slic,˙ co przyniesli. ´ ´ Słyszała wczesniej, jak mowili, ze „przyda si mocna głowa”. Nagle dobiega j znajomy głos: „Co tak stoisz jak sztywniaczka?”. Agata odwraca si i widzi Monik, ´ trzyma dwie ktora otwarte butelki piwa. Jedn ´ wyciga w jej kierunku ˙ jestes´ za młoda!”. i rzuca: „Tylko mi nie mow, ze ´ c.´ Ale pokusa jest silniejsza, Agata chce odmowi niz˙ si spodziewała. Nie chciałaby wyjs´ c´ na ˙ sztywniaczk, a poza tym Monika jest jej kolezank. To porzdna dziewczyna. Skoro wic ona pije, chyba nie jest złe? Agata usprawiedliwia si ´ to takie ´ w myslach: „To tylko piwo. Drobiazg w porownaniu z narkotykami czy seksem”. ´ ˙ MŁODZI ludzie spotykaj si z najrozniejszymi pokusami. Czsto dotycz one relacji midzy dziewczynami a chłopa´ kami. „Dziewczyny w szkole s takie nachalne” — mowi 17-letni Robert. „Klej si do ciebie i sprawdzaj, na co ´ ˙ mog sobie pozwolic. Odmowa ich nie zraza!” Sylwia, jego ´ ´ ´ rowiesniczka, opowiada: „Podszedł do mnie jakis chłopak i objł ramieniem. Odepchnłam go i zaprotestowałam: ‚Co robisz? Nawet si nie znamy!’ ”. ˙ ˙ ˙ ´ Moze i ty masz wrazenie, ze stale jestes pod presj. ˙ ´ ´ Cigłe pokusy mozna przyrownac do uporczywego puka´ nia do drzwi pomimo wywieszki: „Nie przeszkadzac”. Czy czsto dokucza ci takie „pukanie”? Czy cignie ci nieraz ´ ´ do ktorejs z nastpujcych rzeczy? ı O papierosy O pornografia O alkohol O narkotyki O seks O inne ........................................... ˙ ´ ´ ´ ˙ ´ Jezeli zaznaczyłes ktorys z powyzszych punktow, nie ˙ ´ oznacza to wcale, ze nie nadajesz si na chrzescijanina. ˙ ´ ´ ´ Mozesz si nauczyc panowac nad niewłasciwymi pragnie´ ´ niami i opierac si pokusom. Co w tym celu powinienes ´ ´ zrobic? Na pewno warto wiedziec, skd bior si pokusy. ˙ Rozwazmy trzy czynniki. ´ ´ 1. Niedoskonałosc. Wszyscy niedoskonali ludzie ma´ ´ ´ j skłonnosc do zła. Apostoł Paweł, dojrzały chrzescija´ nin, szczerze przyznał: „Gdy chc czynic to, co słuszne, jest we mnie to, co złe” (Rzymian 7:21). A zatem nawet najszlachetniejszy człowiek odczuwa czasami „pragnienie ciała i pragnienie oczu” (1 Jana 2:16). Sytuacja wygl´ da jednak znacznie gorzej, kiedy na niewłasciwych rze´ ´ ´ czach ktos zaczyna si koncentrowac, bo jak mowi Biblia, „pragnienie, gdy stanie si płodne, rodzi grzech” (Jakuba 1:15). ´ Jak oprzec si pokusie? 65 2. Wpływy zewntrzne. W twoim otoczeniu nie brakuje pokus. „Rozmowy w szkole i w pracy czsto obracaj ´ ´ si wokoł seksu” — mowi Małgorzata. „Telewizja i filmy ´ przedstawiaj go jako cos wspaniałego i ekscytujcego. Rzadko kiedy pokazywane s negatywne skutki!” Małgo´ ˙ rzata na własnej skorze przekonała si, ze koledzy i media ´ mog wywierac silny wpływ. „Gdy miałam 16 lat, zakocha˙ łam si” — wspomina. „Mama ostrzegła mnie, ze jak tak ´ ˙ dalej pojdzie, zajd w ciz. Strasznie si na ni oburzy´ ´ ˙ łam! Dwa miesice pozniej byłam w cizy”. ´ 3. „Pragnienia przydarzajce si w młodosci” (2 Ty˙ ˙ ´ moteusza 2:22). Wyrazenie to moze si odnosic do ´ wszelkich pragnien typowych dla młodych ludzi, takich ˙ ´ jak potrzeba akceptacji czy budowania swojej tozsamosci. Pragnienia takie same w sobie nie s złe, ale gdy si ´ nad nimi nie panuje, mog utrudniac opieranie si poku˙ som. Na przykład dzenie do ˙ ´ CZY WIESZ, ZE... zaznaczenia własnej odrbnos´ ´ ˙ ci mogłoby ci skłonic do odBog zapowiedział, ze ´ Jezus dochowa Mu rzucenia wartosci wpajanych ci ´ wiernosci. Nie znaczy w domu rodzinnym. Przydarzyto jednak, jakoby Jezus ło si to 17-letniemu Sebastiaprzypominał robota ´ nowi, ktory opowiada: „Zbunzaprogramowanego ´ na posłusze nstwo. Miał towałem si przeciw rodzicom ˙ ´ przeciez woln wol. i zaczłem robic wszystko to, Okazał si wierny dlate˙ przed czym mnie ostrzegali — go, ze dokonał takiego ´ i to krotko po chrzcie”. wyboru, a nie ´ dlatego, ˙ ´ ze było to z gory przeSrodki zaradcze sdzone. Nic wic ˙ ˙ dziwnego, ze w chwili To prawda, ze opisane po´ ˙ ˙ proby zarliwie modlił si wyzej wpływy s bardzo silne. o wsparcie (Hebrajczy˙ ´ ´ Mimo to mozesz si im oprzec. kow 5:7). ´ W jaki sposob? ? 66 pytania młodych ludzi WICEJ WICEJ NA NA TEN TEN TEMAT TEMAT PRZECZYTASZ PRZECZYTASZ W TOMIE 2, ROZDZIALE 15 ´ przeprowadz eksperyment Ustaw kompas tak, ˙ zeby igła wskazywała na ´ tarczy połnoc. Nastpnie ´ ˙ połoz obok kompasu magnes. Co si dzieje? Igła nie wskazu˙ ´ je juz własciwego kierunku — zwraca si ku magnesowi. Twoje sumienie przypomina kompas. ´ Odpowiednio wyszkolone, pokazuje „poł´ noc” i pomaga ci podejmowac mdre decyzje. Ale złe towarzystwo, niczym magnes, wywiera ´ ˙ ´ wpływ, ktory moze wypaczyc twoje pogldy na mo´ ´ ´ ´ ralnosc. Jaki z tego wniosek? Staraj si unikac osob ´ ´ ´ i sytuacji mogcych zakłocic twoje poczucie moralnosci! ´ (Przysłow 13:20). ´ ˘ Najpierw zastanow si, co jest dla ciebie najwiksz ´ ˙ ´ ˙ pokus. (Byc moze zapisałes to juz na stronie 65). ´ ´ ´ ˘ Nastpnie pomysl, w jakich okolicznosciach najczs´ ciej si z ni spotykasz. Zaznacz swoj odpowiedz: ı O w szkole O kiedy jestem sam O w pracy O inne ........................................... ´ ˙ Gdy wiesz, kiedy jestes najbardziej narazony na poku´ ˙ ´ ´ ´ s, byc moze uda ci si nawet jej uniknc. Wrocmy do his´ torii ze wstpu. Co dla Agaty powinno byc sygnałem ˙ ostrzegawczym, ze na imprezie bd kłopoty? .................................................................................................. ´ Jak oprzec si pokusie? 67 ’’ ´ ˙ po mojej stronie Pomaga mi swiadomo s´ c,´ ze ´ ˙ zawsze jest Władca Wszechswiata i ze ´ (Christopher). mog Go poprosic o pomoc! ´ Jak mogła ich uniknc? ’’ ı .................................................................................................. ˙ ˙ ´ ´ ˘ Jezeli juz uswiadomiłes sobie, co jest dla ciebie poku´ ˙ ´ s i kiedy jestes na ni najbardziej narazony, pora działac. ´ ´ Przede wszystkim musisz si zastanowic, jak ograniczyc ´ do minimum lub wrcz wyeliminowac kuszce sytuacje. ˙ ´ ´ ´ Zapisz ponizej, co mogłbys zrobic. .................................................................................................. .................................................................................................. ˙ ´ ´ (Przykłady: Jezeli po szkole cigle spotykasz kolegow, kto´ ´ ´ rzy namawiaj ci, bys z nimi zapalił, sprobuj nie wchodzic ˙ im w oczy. Jezeli czsto otrzymujesz niechciane mejle ´ z pornografi, zablokuj wiadomosci od tego nadawcy, ´ a ponadto zainstaluj programy filtrujce. Postaraj si row˙ ´ ´ niez bardziej precyzyjnie dobierac słowa kluczowe, ktore wpisujesz do wyszukiwarki internetowej). ´ ´ Oczywiscie nie da si uniknc wszelkich pokus. Prdzej ´ ´ czy pozniej spotkasz si z ja´ ´ ´ WSKAZOWKA kims szczegolnie silnym wabi˙ kiem — i to niewykluczone, ze Wykorzystaj „Plan takakurat wtedy, gdy bdziesz si tyczny”, zamieszczony ´ w tomie 2, na tego najmniej spodziewac. Co ˙ stronach ˙ ´ 132 i ´ 133, zeby przygomozesz zrobic? towa ´ c sobie odpowiedzi, ´ kt˙ orych bdziesz mogł ´ uzy ´ c w´ razie ´ presji rowiesnikow. 68 pytania młodych ludzi Przygotuj si Kiedy Jezus był „kuszony przez Szatana”, od razu dał mu Gdy ulegasz pokusie, stajesz si niewolnikiem ´ własnych pragnien ´ zdecydowany odpor (Marka 1:13). Dziki czemu? Dziki te˙ ´ mu, ze w kwestii, ktora si wyłoniła, miał wyrobione zdanie. ˙ ´ ˙ Juz wczesniej postanowił, ze zawsze bdzie posłuszny swemu Ojcu (Jana 8:28, 29). Nie ´ ´ rzucał słow na wiatr, gdy mowił: „Zstpiłem z nieba nie po ˙ ´ to, zeby wykonywac wol swoj, ´ lecz wol tego, ktory mnie posłał” (Jana 6:38). ´ ´ Dlaczego i jak powinienes stawiac czoła pokusie, na ´ ´ ´ ˙ ktor najczsciej jestes narazony? Wypełnij rubryki na nastpnej stronie. plan działania! ˙ ´ Zeby umocnic si w postanowieniu opierania si pokusom, bd: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ Powinienem unikac nastpujcych ludzi, miejsc, sytuacji: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. = ´ ˙ ´ „Bog jest wierny i nie pozwoli, ˙ zebyscie ´ ´ byli kuszeni ponad to, co mozecie znie sc, ˙ ´ lecz wraz z pokus da´ tez wyjscie, ´ abyscie zdołali przetrwac” (1 Koryntian 10:13). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ Dwa powody, dla ktorych trzeba opierac si tej pokusie: ı 1. .............................................................................................. 2. .............................................................................................. Dwa sposoby radzenia sobie z t pokus: 1. .............................................................................................. 2. .............................................................................................. ˙ Pamitaj, ze ulegajc pokusom, stajesz si niewolni´ ´ kiem własnych pragnien (Tytusa 3:3). Dlaczego miałbys ´ ´ ˙ ´ do tego dopuscic? Okaz si osob dojrzał i zamiast dac ´ ´ ´ si poniesc niewłasciwym pragnieniom, postaraj si nad ´ ´ ˙ nimi panowac (Kolosan 3:5). Pros Boga w modlitwie, zeby stale wspierał ci w tych wysiłkach (Mateusza 6:13)1. ˙ 1 Zobacz tez rozdziały 33 i 34. ˙ Czy czujesz, ze ostatnio´ działasz ˙ na zwolnionych obrotach? Przeczytaj, ´ ´ co zrobic, zeby cieszyc si lepszym zdrowiem i miec wicej energii! W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ´ ˘ Czy doskonałe stworzenia mog odczuwac pokusy? (Rodzaju 6:1-3; Jana 8:44) ´ ´ ˘ Jaki wpływ na innych ma twoja wiernosc w obliczu ´ pokus? (Przysłow 27:11; 1 Tymoteusza 4:12) 70 pytania młodych ludzi 10 Dlaczego ´ dbac o zdrowie? ´ Postaw znaczek obok celow,´ ´ ´ ktore chciałbys osignc. ı O Zminimalizuj stres. ´ O Bd lepiej panowac nad emocjami. O Wzmocni poczucie ´ własnej wartosci. ´ ´ sc umysłow. O Poprawi sprawno ´ O Bd miec wicej energii. O Zadbam o cer. O Schudn. ´ ˙ NA NIEKTORE rzeczy w zyciu nie masz wpływu —na przy´ kład nie wybrałes sobie rodzi´ ´ cow ani rodzenstwa i nie ty ´ zdecydowałes, gdzie mieszka˙ cie. Ale twoje zdrowie to juz in˙ na sprawa. Zalezy ono nie tylko 71 ´ ˙ ˙ od uwarunkowan genetycznych, lecz w duzym stopniu takze ˙ od obranego przez ciebie stylu zycia1. ˙ ˙ ˙ Moze powiesz: „Przeciez jestem za młody, zeby przejmo´ ´ wac si zdrowiem!”. Czy aby na pewno? Spojrz na cele wy´ ´ ´ ˙ ˙ szczegolnione na stronie 71. Ile z nich zaznaczyłes? Otoz kazdy z nich ma zwizek z dbaniem o zdrowie. ˙ Niewykluczone jednak, ze podzielasz odczucia 17-letniej ´ ´ ˙ ´ ´ Amber, ktora mowi: „To było ponad moje siły, zeby jesc wyłcznie pełnoziarniste, niskotłuszczowe i bezcukrowe produk´ ty!”. Jesli masz podobny problem, nie martw si —nie chodzi ˙ ´ ´ o to, zeby zupełnie zrezygnowac ze słodyczy albo dawac sobie ´ ´ ´ w kosc, biegajc do upadłego. Aby lepiej wygldac, wspaniale ´ ´ ´ si czuc oraz w pełni wykorzystywac swoj potencjał, niekiedy ´ wystarczy wprowadzic kilka prostych zmian. Zobaczmy, jak si ´ ´ to udaje twoim rowiesnikom. ˙ Odzywiaj si dobrze — wygldaj lepiej! ´ Biblia radzi zachowywac umiar w jedzeniu. Czytamy w niej ´ ˙ ´ na przykład: „Nie bdz z tych, co (...) si lubi obzerac” (Przy´ słow 23:20, Biblia Tysiclecia). Stosowanie si do tej rady nie zawsze przychodzi łatwo. ´ ˙ ´ „Jak wielu nastolatkow wciz jestem głodny. Rodzice mo˙ ´ ˙ wi, ze moj zołdek to worek bez dna!” (15-letni Andrew). ˙ ´ „Poniewaz na razie nie widz negatywnych skutkow jedze´ nia niektorych rzeczy, wic nie wydaje mi si to takie złe” (19-letnia Danielle). ˙ ˙ CZY WIESZ, ZE... Czy w kwestii odzywiania si ´ ´ ´ ´ nie musiałbys bardziej panowac Aktywnosc fizyczna ´ nad sob? Oto, co pomogło niepobudza mozg do ´ wydzielania endorfin ktorym młodym: — substancji chemicz´ ´ ´ 1 Oczywiscie wiele osob nie ma wpływu nych, ktore ˙ ´ działaj na to, ze boryka si z problemami zdrowotprzeciwbolowo i popranymi lub kalectwem. Rady zawarte w tym ´ wiaj samopoczucie. rozdziale pomog im dbac o zdrowie na ? ˙ ´ miar ich mozliwosci. 72 pytania młodych ludzi ˙ „zdecydowałam si na nowy styl zycia” „Byłam grub nastolatk i wcale mi si to nie podoba´ ´ ´ ło. Zle wygldałam, zle si czułam i byłam nieszczsliwa! ´ ˙ Od czasu do czasu stosowałam rozne diety, ale potem zawsze przybierałam na wadze. Dlatego w wieku 15 lat ´ ´ ´ powiedziałam sobie: ‚Dosc tego!’. Chciałam schudnc ´ ´ ´ ´ w odpowiedni sposob — w sposob, ktory przyniosłby efek˙ ˙ ty na całe zycie. Kupiłam ksizk omawiajc podstawy ˙ ´ zywienia oraz zasady aktywnosci fizycznej i wprowadzi´ ˙ ´ łam te wskazowki w czyn. Postanowiłam, ze nawet jesli powinie mi si noga albo dopadnie mnie zniechcenie, nie poddam si. I wiecie co? Zadziałało! W cigu roku ´ straciłam 25 kilogramow. Przez nastpne dwa lata ´ ˙ ˙ utrzymałam wag, choc nie sdziłam, ze jest to mozliwe. ´ ˙ Mysl, ze powodzenie zawdziczam nie tylko diecie. ˙ Zdecydowałam si na nowy styl zycia” (18-letnia Catherine). ´ ˙ Słuchaj swojego zołdka. „Kiedys liczyłam kalorie, ale ´ ´ ˙ dzisiaj po prostu przestaj jesc, gdy poczuj, ze jestem syta” — ´ wyjasnia 19-letnia Julia. ˙ ´ Unikaj bezwartosciowego jedzenia. „Dziki temu, ze ´ przestałem pic napoje gazowane, w cigu miesica straciłem ˙ ´ az 5 kilogramow!” —wspomina ´ 21-letni Peter. WSKAZOWKA ´ ˙ Zmien szkodliwe nawyki zy´ ´ ´ Um wieniowe. „Staram si nie brac ˙ ow si z kim ´ s, ´ ´ ze bdziecie cwiczyc dokładek”— mowi 19-letnia Erin. razem. Działa to mobiliKlucz do sukcesu: Nie rezygzujco, bo nie´ ´ bdziesz ´ ˙ nuj z posiłkow! Jezeli bdziesz to chciał zawiesc tej ´ ˙ robic, uczucie głodu sprawi, ze podrugiej osoby. ˙ tem zjesz za duzo. ´ Dlaczego dbac o zdrowie? 73 ’’ ´ Fajnie si czuj podczas cwicze n.´ A gdy ˙ ´ zaczynam tez lepiej wygldac, daje mi to ´ siebie (Emily). porzdny zastrzyk pewnosci ’’ ´ Cwicz wicej — czuj si wspaniale! ˙ ´ ´ ´ Biblia przyznaje, ze aktywnosc fizyczna przynosi korzysci (1 Tymoteusza 4:8). Ale wielu młodych wcale si nie rwie do ´ ´ cwiczen. ˙ ´ ´ ´ „Az trudno uwierzyc, ilu moich kolegow w szkole sredniej ˙ nie zaliczyło wuefu. A przeciez to najłatwiejszy przedmiot” (21-letni Richard). ´ ´ ´ „Niektorzy argumentuj: ‚Po co wyciskac z siebie siodme ´ ˙ ´ poty i mczyc si, biegajc w upale, skoro mozna grac na kom´ ˙ ´ puterze i udawac, ze jest si kims, kto to robi?’ ” (22-letnia Ruth). ˙ ´ ´ Czy juz na sam mysl o cwiczeniach czujesz si zmczony? ´ ´ ´ ´ Jesli tak, to zwroc uwag na trzy wymierne korzysci płynce ´ z regularnej aktywnosci fizycznej: ´ ´ ´ Korzysc 1: Wzmocnisz układ odpornosciowy. „Tata za´ ´ wsze powtarzał: ‚Jesli nie masz czasu na cwiczenia, bdziesz ´´ musiała znalezc czas na chorowanie’ ” — opowiada 19-letnia Rachel. ´ ´ ´ Korzysc 2: Pobudzisz mozg do produkcji substancji che´ micznych, ktore poprawiaj samopoczucie. „Kiedy mam du- Ze zdrowiem jest˙ jak z autem — zeby si nie zepsuło, ´ trzeba o nie dbac 74 pytania młodych ludzi ˙ ˙ ´ ´ zo spraw na głowie, dla odprzenia id pobiegac” —mowi 16-letnia Emily. „Czuj si potem jak nowo narodzona, pomaga ´ mi to odreagowac wszystkie napicia”. ´ ´ Korzysc 3: Przyjemnie spdzisz czas. „Kocham ruch na ´ ˙ ´ swiezym powietrzu”, opowiada Ruth, „i dlatego chodz po go˙ ˙ ˙ rach, pływam, a takze jezdz na snowboardzie i na rowerze”. ´ Klucz do sukcesu: Trzy razy w tygodniu poswicaj mini´ ´ ´ mum 20 minut na intensywn aktywnosc fizyczn, ktora spra´ ´ wia ci przyjemnosc. ´ Wysypiaj si — w pełni wykorzystuj swoj potencjał! ´ ´ ˙ W Biblii czytamy: „Lepsza jest garsc wytchnienia niz dwie ´ ´ garsci trudu i pogon za wiatrem” (Kaznodziei 4:6). Bez odpo´ wiedniej ilosci snu bdziesz w kiepskiej formie. ˙ ´ ˙ „Jezeli si nie wyspi, jestem nieprzytomna. Cizko mi si ´ skupic na czymkolwiek” (Rachel). ˙ „O drugiej po południu zdarza mi si taki kryzys, ze mogła´ bym zasnc w trakcie rozmowy” (19-letnia Kristine). A czy ty nie potrzebujesz wicej snu? Skorzystaj z sugestii innych młodych: plan działania! ´ ´ Realistyczny cel, ktory mog sobie wyznaczyc ˙ w zwizku ze sposobem odzywiania si: ı ................................................................................................................................. ´ ´ Realistyczny cel, ktory mog sobie wyznaczyc ´ w zwizku z aktywnosci fizyczn: ................................................................................................................................. ˙ ´ Przez najblizszy miesic postaram si spac przecitnie .......................... godzin na dob. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ˙ „Cwiczenie cielesne jest (...) pozyteczne” = (1 Tymoteusza 4:8). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ ´ ´ Unikaj przesiadywania do pozna. „Staram si kłasc ´ o rozsdnej godzinie” —mowi Catherine. ´ Nie prowadz nocnych pogawdek. „Czasami przyjaciele ´ ´ dzwonili albo esemesowali do mnie o naprawd poznej godzinie”, przyznaje Richard, „ale niedawno nauczyłem si po pro´ ´ ´ ´ ´ stu konczyc rozmow i isc spac”. Trzymaj si ustalonego rytmu dnia. Dwudziestoletnia ´ Jennifer opowiada: „Od jakiegos czasu pilnuj, by codziennie ´ ´ ´ kłasc si i wstawac o stałych porach”. ´ Klucz do sukcesu: Staraj si sypiac przynajmniej osiem godzin na dob. ´ ˙ ´ Wystarczy kilka prostych krokow, a tyle mozesz zyskac! ˙ ´ Pamitaj, ze dobre zdrowie to swietny wygld, wspaniałe samopoczucie i pełne wykorzystywanie swojego potencjału. ´ ´ ˙ W przeciwienstwie do niektorych dziedzin zycia nad zdrowiem ´ do pewnego stopnia masz kontrol. Erin mowi: „W gruncie ˙ ´ rzeczy o twoje zdrowie najlepiej moze zadbac jedna osoba — ty sam”. Czy kwestia ubioru jest ´ przyczyn tar c midzy tob a rodzicami? Przeczytaj, ´ ´ ´ jak moglibyscie dojsc do porozumienia. W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ˙ ´ ˘ Jak dbanie o zdrowie mo´ ze wpłync na twoje poczucie własnej wartosci? ˙ ˙ ˘ Co jest jeszcze wazniejsze niz dbanie o kondycj fizyczn? (1 Tymoteusza 4:8). 76 pytania młodych ludzi 11 ´ Jak si ubierac? ´ Natalia jest gotowa do wyjscia, a tymczasem jej rodzice nie wierz własnym oczom. „Chyba nie masz zamiaru poj´ s´ c´ tak ubrana?” — rzuca tata. „A czemu nie?” — odpowiada zdziwiona Natalia. „Przeciez˙ tylko id z dziewczynami do centrum handlowego”. „Na pewno nie w tym stroju!” — wtrca mama. ´ błagalnym tonem Natalia, „wszyscy „Ale mamo”, mowi ´ cos´ wyraza!”. ˙ tak chodz... a poza tym ten ubior ´ ˙ nam si nie podoba” — katego„I własnie to, co wyraza, rycznie oznajmia ojciec. „Idz´ si przebra c,´ moja panno. ´ W przeciwnym razie nigdzie nie pojdziesz!” 77 ´ KŁOTNIE o ubranie to nic nowego. Gdy rodzice byli w two´ ˙ im wieku, byc moze toczyli podobne boje ze swoimi rodzicami. I zapewne czuli si wtedy tak jak ty dzisiaj! Teraz jednak stoj po drugiej stronie barykady i raz po raz dochodzi mi´ dzy wami do starc na tym tle. ´ Ty mowisz: To jest wygodne. ´ Rodzice mowi: To jest niedbałe. Ty: To jest szałowe! Rodzice: To jest wyzywajce. ´ Ty: To jest za poł darmo. ˙ ´ Rodzice: I nic dziwnego. Przeciez niezle poskpili materiału! Czy w tych potyczkach jest szansa na zawieszenie broni? Tak! Dwudziestotrzyletnia Megan znalazła na to spo´ ´ ´ ˙ ´ ´ sob. „Wcale nie musicie walczyc” — mowi. „Mozecie dojsc do porozumienia”. W tej sprawie do porozumienia? Czy to ˙ ´ znaczy, ze masz si ubierac jak własna ciotka? Bez paniki! ˙ Porozumienie polega na tym, ze i ty, i rodzice przedstawicie ´ swoj punkt widzenia i znajdziecie rozwizania satysfakcjo´ nujce dla obu stron. Jakie to przyniesie korzysci? ´ ´ ´ ´ 1. Bdziesz swietnie wygldac, nawet w oczach rowies´ nikow. ´ ´ 2. Rodzice bd mniej skłonni krytykowac twoj styl ubierania si. ´ ´ 3. Widzc twoj dojrzałosc pod tym wzgldem, rodzice ´ ˙ ´ mog nawet uznac, ze warto dac ci wicej swobody w innych dziedzinach. ˙ ´ ´ CZY WIESZ, ZE... Przejdzmy do konkretow. ´ ˙ Czy ostatnio na widok jakiejs Pierwsze wrazenie, rzeczy w sklepie lub w Internejakie robimy˙ na innych, ´ cie przemknła ci mysl: „Muczsto zale zy od tego, ´ ´ jak jestesmy ubrani. sz to miec”? W takiej sytuacji najpierw... ? 78 pytania młodych ludzi = „Wasz ozdob niech nie bdzie (...) noszenie szat wierzchnich, ale niech ni bdzie ukryta osoba serca” (1 Piotra 3:3, 4). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ Rozwaz zasady biblijne ´ Biblia nie mowi o ubiorze zbyt wiele. Przeczytanie ´ ´ ´ bezposrednich wskazowek, ktorych udziela na ten temat, zajmuje zaledwie kilka minut! Ale w cigu tych kilku ˙ ´ ´ minut mozna poznac praktyczne, wartosciowe rady. Na przykład: ˙ ˘ Biblia zaleca kobietom, zeby „ozdabiały si (...) ze ´ ´ ´ skromnosci i trzezwosci umysłu” (1 Tymoteusza 2:9, 10)1. ´ ´ Czy na widok słowa „skromnosc” zrzedła ci mina? Mo˙ ´ ´ ´ ze myslisz sobie: „To co? Mam chodzic w jakichs zgrzeb˙ ´ nych ciuchach?”. Alez skd! Wzmianka o skromnosci w tym ˙ ´ wersecie wskazuje, ze swoim wygldem powinnismy do´ ´ wodzic szacunku dla samego siebie oraz dla uczuc innych ludzi (2 Koryntian 6:3). Kryteria te spełnia cała masa naj´ ˙ ´ rozniejszych ubran. „Niekiedy wymaga to nieco inwencji, ˙ ´ ale naprawd mozesz wygldac modnie bez popadania ´ ´ w skrajnosci” — mowi 23-letnia Danielle. ˙ ´ ˘ Inny werset biblijny zachca, zeby skupiac si na „ukrytej osobie serca”, czyli „wewntrznym piknie”, jak to ujto w Biblii Warszawsko´ WSKAZOWKA -Praskiej (1 Piotra 3:4). ´ ´ ´ Co prawda nieskromny uNie nos ubran, ktore ´ ´ ´ ˙ bior moze na chwil przycigeksponuj seksualno sc. ´ nc uwag otoczenia, jednak W takich rzeczach spra´ ˙ wiałbys wrazenie osoby to nie on, lecz wewntrzne ´ 1 Choc ta rada jest skierowana do kobiet, kryjce si w niej zasady odnosz si ´ ˙ ˙ rowniez do mzczyzn. gotowej na wszystko lub egocentrycznej. ´ Jak si ubierac? 79 ´ Ubior jest jak tablica informacyjna. Jaki komunikat przekazujesz osobom, ´ ktore na ciebie patrz? ika komun t ? ´ ´ pikno zjedna ci długotrwały szacunek i dorosłych, i rowies´ ´ ´ ´ ˙ ´ ˙ nikow. Tak, tak, rowiesnikow tez — młodzi rowniez dostrzegaj, jak bezsensowne jest fascynowanie si ekstrawa˙ ´ gancj. Szesnastoletnia Brittany mowi: „Załosny jest widok ´ ˙ ´ ˙ dziewczyn, ktore ubieraj si tylko po, zeby zrobic wrazenie na chłopakach”. Z t opini zgadza si Kay. O swojej byłej ˙ kolezance opowiada: „Wszystkie jej ciuchy krzyczały: ‚Patrz ˙ ´ na mnie!’. Zeby przycigac mskie spojrzenia, nosiła naj´ ´ bardziej efekciarskie rzeczy, jakie udało si jej znalezc”. ´ Uwzgldniaj opini rodzicow ´ ˙ ˙ Czy przyszło ci kiedys do głowy, zeby odwazne ubranie ´ ˙ ´ spakowac do plecaka i załozyc je dopiero w szkole? To nie ˙ ´ jest dobry pomysł. Jezeli zdobywasz si wobec rodzicow na ´ ´ ´ ´ ´ otwartosc i uczciwosc — nawet gdyby dało si cos przed ni´ ´ ˙ mi ukryc — zyskujesz ich zaufanie. Rowniez w sprawie 80 pytania młodych ludzi ’’ ´ nie s ubrane Gdy widz dziewczyny, ktore porzdnie, wyrabiam sobie o nich nie najlepsze zdanie. Natomiast gdy widz kogos´ ubranego skromnie, ale z pomysłem, ´ sobie: ‚Chciałabym, zeby ˙ mysl inni podobnie (Nataleine). mnie postrzegali’ ’’ ´ ´ ubioru warto uwzgldniac ich opini (Przysłow 15:22). (Wykorzystaj „Quiz ubraniowy”, zamieszczony na stronach 82 i 83). ´ ˙ ´ Byc moze pytanie o rad rodzicow wcale ci si nie ´ ˙ ˙ ´ usmiecha, bo uwazasz, ze chc ci pozbawic twojego włas˙ ´ nego stylu. To prawda, ze mama i tata mog miec zupełnie inne spojrzenie na kwestie zwizane z mod. Ale niekiedy ´ ´ własnie tego potrzebujesz. „Ceni sobie rady rodzicow” — ´ ´ ´ mowi 17-letnia Nataleine. „Nie chc wyjsc z domu ubrana ´ ´ ´ jak połtora nieszczscia ani wywoływac negatywnych komentarzy”. plan działania! ´ ´ ´ Gdy zechc sobie ´ kupic jakies ubranie, mog si poradzic (wpisz imi kogos z ´ rodziny lub dojrzałego przyjaciela/przyjaciołki): ı ................................................................................................................................. ´ ´ Przy zakupie ubran bd brac pod uwag nastpujce sprawy: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ sl o jakims konkretdla ciebie Pomy ´ ´ ´ Polecenie: Skopiuj te strony. Popro ´ s rodzicow o wypełnienie prawej kolumny, ´ a ty wypełnij lew. Potem wymiencie ´ ˙ si swoimi odpowiedziami i je omowcie. Czy cos was zaskoczyło? Czego kazde z was dowiedziało si o punkcie widzenia drugiej strony? quiz ubraniowy nym ubraniu, ktore przypadło ci do gustu. Dlaczego ci si ˙ podoba? Ponumeruj wymienione zaczynajc ˙ nizej powody, od najwazniejszego dla ciebie: ı ...... markowe ...... seksowne ´ ´ ´ ´ ´ ...... popularne wsr od rowiesnikow ...... wygodne ...... w przystpnej cenie ...... inne .................................................... ´ Prawdopodobna reakcja rodzicow: O „Nie ma mowy!” ´ c”. O „Musz si zastanowi ˙ ´ O „Nie mam zastrzezen”. Czego mog dotyczy´ c´ ˙ zastrzezenia rodzicow: O „Jest wyzywajce”. O „Jest niedbałe”. O „Jest ´ ´ zbyt ekstrawaganckie”. O „Zle swiadczyłoby o nas jako o rodzicach”. O „Jest zbyt drogie”. O Inne ........................................................ ˙ czy mozemy Czy dostrzegam, pod jakimi wzgldami rodzice maj racj? ................................... ..................................................................... ´ zeby ˙ Czy dałoby si cos´ zrobic, to˙ ´ ubranie przestało budzic zastrzezenia? ..................................................................... ..................................................................... 82 ´ dla rodzic ow Pomysl´ o jakims´ konkretnym ´ ubraniu, ktore przypadło do gustu twojemu nastoletniemu dziecku. ´ Jak myslisz, dlaczego mu si ˙ podoba? Ponumeruj wymienione´ nizej powody, zaczynajc ˙ od tego, ktory twoim zdaniem ´ jest najwazniejszy dla syna lub corki: ...... markowe ...... seksowne ´ ´ ´ ´ ´ ...... popularne wsr od rowiesnikow ...... wygodne ...... w przystpnej cenie ...... inne ..................................................... Moja pierwsza reakcja: O „Nie ma mowy!” ´ c”. O „Musz si zastanowi ˙ ´ O „Nie mam zastrzezen”. ˙ Czego mog dotyczyc´ moje zastrzezenia: O „Jest wyzywajce”. O „Jest niedbałe”. O „Jest ´ ´ zbyt ekstrawaganckie”. O „Zle swiadczyłoby o nas jako o rodzicach”. O „Jest zbyt drogie”. O Inne ......................................................... ´ ´ dojsc do porozumienia? Czy moje nie wynikaj jedynie´ ˙ obiekcje z tego, ze ta rzecz nie jest w moim guscie? ´ ˙ O tak O byc moze O nie ˙ Czy dałoby si cos´ zrobic,´ ˙ zeby to ubranie przestało budzic´ zastrzezenia? ....................................................................... ....................................................................... decyzja ................................................... 83 a co z chłopakami? ´ Zasady biblijne omowione w tym rozdziale odnosz si ´ ˙ ´ ´ rowniez do chłopakow. Bdz skromny. Niech inni dostrzeg „ukryt osob serca” — twoje prawdziwe wntrze. Gdy wybierasz ubranie, zadaj sobie nastpujce pytania: ´ „Co ono o mnie powie? Czy własnie tak osob naprawd ˙ ´ ´ ˙ jestem?”. Pamitaj, ze ubior to sposob wyrazania siebie. ˙ Upewnij si, czy to, co nosisz, faktycznie wyraza uznawa´ ne przez ciebie wartosci! ´ Poza tym dopoki mieszkasz z rodzicami, s oni za ciebie odpowiedzialni (Kolosan 3:20). Kiedy zrozumiesz ich stano˙ ´ wisko — a oni twoje — mozesz si zdziwic, jak czsto b´ ´ ˙ dziecie znajdowac wspolny mianownik. Niewykluczone, ze ´ kłotnie o ubrania przejd do historii! ´ ´ ´ Podpowiedz: Gdy przymierzasz jaks rzecz, nie mysl tylko o tym, co na pierwszy rzut oka widzisz w lustrze. Na ´ ˙ ´ pozor skromne ubranie moze wygldac zupełnie inaczej, ˙ ˙ ´ ´ gdy usidziesz albo si pochylisz. Jezeli masz mozliwosc, zapytaj o zdanie rodzica lub dojrzałego przyjaciela. ´ W NASTPNYM ROZDZIALE Czy jestes swoim najsurowszym ˙ ´ ´ krytykiem? Co mozesz zrobic, jesli masz problem z akceptacj samego siebie? ´ ZASTANOW SI ˘ Dlaczego rodzice i ich nastoletnie dzieci czsto nie zgadzaj si w kwestii ubioru? ´ ˙ ˘ Jakie´ umiejtnosci rozwiniesz, jezeli bdziesz rozmawiac z rodzicami na temat sposobu ubierania si? 84 pytania młodych ludzi 12 ´ Jak wzmocnic poczucie ´ własnej wartosci? ı Czy podoba ci si to, co widzisz, tak nie gdy przegldasz si w lustrze? O O ˙ ˙ masz Czy uwazasz, ze ´ ´ jakies cenne umiejtnosci? O Czy potrafisz oprzec´ si presji otoczenia? O Czy przyjmujesz uzasadnion krytyk? O Czy radzisz sobie z niesprawiedliwymi uwagami na swoj´ temat? O Czy czujesz si kochany? O Czy dbasz o zdrowie? O Czy cieszysz si ´ z cudzych sukcesow? O ˙ ˙ Czy uwazasz, ze dobrze ˙ sobie radzisz w zyciu? O O O O O O O O O ˙ na kilka z tych pytan´ Jezeli ´ udzieliłes odpowiedzi przeczcej, ˙ to oznaczac,´ ze ˙ z powodu moze niskiej samooceny nie dostrzegasz swoich zalet. ˙ ci je odkryc.´ Ten rozdział pomoze 85 ´ ´ ´ WIKSZOSC młodych zmaga si z uczuciem niepewnosci — maj kompleksy na punkcie swojego wygldu albo braku´ ´ je im wiary we własne umiejtnosci, zwłaszcza gdy porownu´ ´ ´ j si z innymi. Czy czujesz si podobnie? Jesli tak, to zwroc ˙ uwag na ponizsze wypowiedzi: „Moje wady strasznie mnie dołuj. Zazwyczaj sama jestem dla siebie najsurowszym krytykiem” (Leticia). ˙ ´ ´ „Mozesz swietnie wygldac, ale co z tego, skoro i tak za´ wsze spotkasz kogos, kto wyglda lepiej” (Haley). ˙ „W towarzystwie jestem bardzo spita. Boj si, ze wyjd na sierot” (Rachel). ˙ ˙ ´ Jezeli mozesz si podpisac pod tymi wypowiedziami, nie poddawaj si. Sytuacja nie jest beznadziejna. Poznaj trzy ´ sposoby działania, dziki ktorym zobaczysz siebie w korzyst´ niejszym swietle. Nastaw si na dawanie ´ ˙ Werset: „Wicej szczscia wynika z dawania niz z otrzymywania” (Dzieje 20:35). Co to oznacza: Gdy pomagasz innym, pomagasz sobie. ˙ ´ ´ Dlaczego mozna tak powiedziec? Przysłowie biblijne mowi: „Dusza szczodra sama zostanie nasycona, a kto obficie ˙ ´ poi drugich, sam tez zostanie obficie napojony” (Przysłow ´ ˙ 11:25). Nie ulega wtpliwosci, ze pomaganie drugim dowar´ tosciowuje1. ´ ´ „Zastanawiam si, co mogłabym zrobic dla członkow mojego zboru, i staram si wycho˙ ´ dzic naprzeciw ich potrzebom. CZY WIESZ, ZE... ´ Okazywanie innym miłosci i za´ ˙ Od tego, co ˙myslisz˙ ´ interesowania sprawia, ze czuj o sobie, ´ moze zalezec to, si lepiej” (Breanna). co mysl o tobie inni ? — a nawet to, jak si do ciebie odnosz. 86 pytania młodych ludzi ´ ´ ´ ˙ 1 Jesli jestes Swiadkiem Jehowy, mozesz ´ ´ zaznawa´ c wiele rado˙ sci, głoszc dobr nowin o Krolestwie Bozym (Izajasza 52:7). = ˙ „Niech kazdy sprawdza, jakie jest ´ jego dzieło, a wtedy bdzie miał powod do radosnego uniesienia ze wzgldu ´ na samego siebie, a nie w porownaniu ´ z drugim” (Galatow 6:4). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ „Działalnosc kaznodziejska wzbogaca, bo sił rzeczy prze´ ´ ´ ´ stajesz myslec o sobie i zaczynasz myslec o innych” (Javon). Słowo przestrogi: Dajc, nie koncentruj si jedynie na tym, co otrzymasz w zamian (Mateusza 6:2-4). Dawanie ´ ˙ z niewłasciwych pobudek mija si z celem. Jezeli grasz, inni zapewne to przejrz (1 Tesaloniczan 2:5, 6). ´ ´ Twoja kolej: Komu ostatnio pomogłes? Co zrobiłes dla tej osoby? ı ............................................................................. .................................................................................................. ´ Jak si potem poczułes? .................................................................................................. ´ ´ ´ Komu jeszcze mogłbys pomoc? Napisz, co konkretnie ˙ ´ mozesz zrobic. ´ .................................................... .................................................... .................................................... ´ Nawizuj przyjaznie Werset: „Prawdziwy towarzysz miłuje przez cały czas i jest bratem urodzonym na cza´ sy udrki” (Przysłow 17:17). Co to oznacza: Dobry przy´ jaciel potrafi byc ogromnym wsparciem w trudnych chwilach WSKAZOWKA ´ Nie´ przekreslaj siebie, mowic: „Jestem do niczego” albo „Nigdy nic mi nie wychodzi”. Takie wyolbrzymianie´ swoich słabych punktow jedy´ nie ci przybije. Cho ´ c dobrze jest zdawac sobie spraw z własnych ´ ˙ słabosci,´ trzeba tez pamitac o swoich mocnych stronach. ´ ´ Jak wzmocnic poczucie własnej wartosci? 87 ’’ ˙ swietnie ´ Ktos´ moze si prezentowac,´ ˙ ˙ a mimo to uwaza, ze wyglda jak straszydło. ˙ Z drugiej strony osoba mniej atrakcyjna moze ´ byc ze swego wygldu bardzo zadowolona. ˙ od nastawienia (Alyssa). Wszystko zalezy ’’ ˙ ´ ˙ ´ (1 Samuela 18:1; 19:2). Juz sama mysl, ze ktos si tob inte˙ ´ resuje, moze dodac ci otuchy (1 Koryntian 16:17, 18). Staraj ´ ´ ´ si zatem przebywac w towarzystwie osob, ktore oddziałuj na ciebie pozytywnie. ´ „Prawdziwi przyjaciele nie zostawi ci, kiedy jestes w dołku” (Donnell). ˙ ´ ´ ´ ˙ ´ „Czasami najwazniejsza jest swiadomosc, ze komus rze´ ˙ czywiscie na tobie zalezy. Dziki temu wzrasta twoje poczucie ´ wartosci” (Heather). ´ ´ Słowo przestrogi: Przyjaznij si z osobami, w ktorych to˙ ´ ´ warzystwie mozesz byc tym, kim naprawd jestes, i nie musisz ´ ´ ˙ ´ si kreowac na kogos innego tylko po to, zeby si dopasowac ´ ´ ´ (Przysłow 13:20; 18:24; 1 Koryntian 15:33). Gdybys probo´ ´ ´ wał imponowac drugim bezmyslnym postpowaniem, w kon˙ cu poczujesz si ponizony i wykorzystany (Rzymian 6:21). ´ ´ Twoja kolej: Zapisz imi osoby, ktora mogłaby ci pomoc ´ ´ ´ w odpowiedni sposob wzmocnic poczucie własnej wartosci. ı .................................................................................................. ´ ´ ´ Czy nie mogłbys spdzac z t osob wicej czasu? (Uwa´ ´ ´ ´ ga: Nie musi to byc twoj rowiesnik). Nie zniechcaj si potkniciami ˙ Werset: „Wszyscy zgrzeszyli i brakuje im chwały Bozej” (Rzymian 3:23). ´ Co to oznacza: Nic na to nie poradzisz— jestes niedo˙ ´ skonały. A wic nieraz si zdarzy, ze powiesz lub zrobisz cos ´ nie tak (Rzymian 7:21-23; Jakuba 3:2). Ale choc nie unik88 pytania młodych ludzi ´ niesz popełniania błdow, masz wpływ na to, jak reagujesz ˙ ´ ´ na takie sytuacje. W Biblii czytamy: „Prawy moze upasc na´ wet siedem razy i na pewno wstanie” (Przysłow 24:16). ˙ „Niekiedy niska samoocena bierze si std, ze nasze sła´ ´ ´ bosci porownujemy z czyimis mocnymi stronami” (Kevin). ˙ ´ ´ „Kazdy ma wady i zalety. Z zalet powinnismy byc dumni, ´ a nad wadami pracowac” (Lauren). ´ Słowo przestrogi: Nie usprawiedliwiaj niedoskonałos´ ´ ci grzesznego postpowania (Galatow 5:13). Jesli bdziesz ´ ´ swiadomie brnc w zło, to stracisz uznanie Jehowy Boga, na ´ ˙ ´ ktorego aprobacie powinno zalezec ci najbardziej (Hebrajczy´ kow 10:26, 27). ´ ´ Twoja kolej: Wpisz cech, nad ktor chciałbys popra´ cowac. ı .................................................................................................. ´ Obok cechy zanotuj dzisiejsz dat. Poszukaj materiałow, ´ ´ ´ ktore pomog ci robic postpy, i za miesic sprawdz, co uda´ ło ci si osignc. plan działania! ˙ ´ ´ ´ Jezeli rowiesnicy zaczn mnie krytykowac, to: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ˙ ˙ Jezeli przyłapi si na tym, ze dostrzegam tylko swoje wady, postaram si: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ Banknoty nie trac na wartosci z powodu rozdarcia i podobnie ´ ´ niedoskonało´ sc nie pomniejsza twojej wartosci w oczach Boga Twoja ´ ´ prawdziwa wartosc ´ Biblia zapewnia: „Bog ˙ jest wikszy niz nasze serca” (1 Jana 3:20). A zatem ´ widzi w tobie zalety, kto´ ˙ rych ty byc moze nie dostrzegasz. Czy twoje niedocignicia pomniejszaj twoj war´ ´ ´ ˙ tosc? Wyobraz sobie, ze masz stuzłotowy banknot z małym ´ rozdarciem. Czy przyjdzie ci do głowy, by go wyrzucic? Nie ma ´ ˙ mowy! W koncu to wciz sto złotych— z rozdarciem czy bez. ´ Tak samo Bog zapatruje si na ciebie. Twoje niedocig´ nicia nie przysłaniaj Mu twojej prawdziwej wartosci. Za˙ ´ uwaza i ceni wszystko, co dla Niego robisz, chocby tobie wy˙ dawało si to mało znaczce. Przeciez On nie jest nieprawy, ˙ ´ ´ ´ zeby miał zapomniec o twojej pracy oraz o miłosci, ktor ´ okazujesz Jego imieniu’ (Hebrajczykow 6:10). Czy ˙ niekiedy ogarnia ˙ ci bezgraniczny smutek? Je zeli tak, to jak mo zesz ´ sobie z nim poradzic? W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ´ ˘ Dlaczego młodzi ludzie szczegolnie łatwo popadaj w kompleksy? ´ ´ ˘ Dlaczego powiniene s miec zdrowe poczucie ´ własnej wartosci? 90 pytania młodych ludzi 13 ´ Jak poradzic sobie ze smutkiem? ´ „Gdy inni s w dołku, staram si im pomoc ´ ´ i ich pocieszyc. Ale potem — choc mało kto o tym wie — zamykam si w swoim pokoju i płacz” (Kamila). ´ uciekam od ludzi. „Kiedy jest mi zle, Wykrcam si od zaproszen.´ Przed bliskimi ´ swietnie si maskuj, wic nie wiedz, ˙ co naprawd przezywam” (Robert). ´ CZY kiedykolwiek miałes podobne odczucia jak Kamila lub ´ ´ ˙ ´ Robert? Jesli tak, to nie mysl, ze cos jest z tob nie w po˙ ˙ ´ rzdku. Przeciez kazdy bywa smutny. Zdarzało si to row˙ ´ niez wiernym Bogu osobom z czasow biblijnych (1 Samuela 1:6-8; Psalm 35:14). 91 ´ ˙ Byc moze nie zawsze wiesz, skd si bierze twoje przy´ gnbienie. „Wcale nie musisz byc w beznadziejnej sytuacji, ˙ ´ ´ ´ ˙ zeby czuc si fatalnie” — mowi 19-letnia Ania. „Doł moze ´ ´ ˙ ˙ ci dopasc w kazdej chwili, nawet gdy nie masz zadnych ´ wikszych problemow. To dziwne, ale tak jest”. ´ Bez wzgldu na przyczyn smutku — a nawet jesli po´ ˙ jawia si on bez wyraznej przyczyny — mozesz sobie z nim ´ ´ poradzic. W jaki sposob? ˙ ˙ 1. Rozmawiaj o tym. Kiedy Hiob przezywał cizkie ´ chwile, powiedział: „Bd mowił w goryczy swej duszy!” (Hioba 10:1). Kamila: „To niesamowite, jak ulg przynosi mi rozmo´ ˙ ˙ ´ wa. Wreszcie ktos wie, co przezywam, wic moze rzucic mi ´ lin i wycignc mnie z dołka. Jestem uratowana!”. ´ ˙ ´ Podpowiedz: Zapisz ponizej imi przyjaciela, ktoremu ˙ ´ mozesz si zwierzyc w chwilach przygnbienia. ı .................................................................................................. ´ ´ 2. Pisz o tym. Gdy zaczynasz widziec swiat w czar´ ´ ´ ´ nych barwach, sprobuj przelac swe mysli na papier. Krol ˙ Dawid wyrazał nieraz głboki smutek w natchnionych ´ psalmach (Psalm 6:6). Row˙ ˙ ´ CZY WIESZ, ZE... niez tobie ujcie uczuc w słowa pozwoli strzec praktycznej ˙ ´ ´ ´ Czasami ´ kazdy musi si ˙ mdrosci i zdolnosci myslenia’ wypłakac, nawet mz´ (Przysłow 3:21). czyzna. W pewnym ˙ momencie swojego zyNatalia: „Kiedy smutek tak ´ ˙ cia krol Dawid przyznał: mnie przytłacza, ze w głowie ˙ „Co noc moje łoze´ jest mam chaos, pisanie pomaga mokre od łez, posciel ´ mi uporzdkowac uczucia. Romoj łzami zalewam” ˙ bi mi si wtedy lzej”. (Psalm ´6:7, Miłosz ´ [6:6, NS]). Podpowiedz: Korzystajc ´ z tabelki na stronie 93, obmysl, ? 92 pytania młodych ludzi ´ Jak poradzic sobie ze smutkiem? 93 .................................................... .................................................... .................................................... ................................................ ................................................ ................................................ ....................................... ....................................... ....................................... .................................................... ................................................ ´ Podpowiedz: zobacz rozdział 4 ı ..................................... ˙ Jestem rozzalony na mam i/lub tat ´ Podpowiedz: zobacz rozdział 10 w tomie 2 Obmawiam go za plecami Przyjaciel zaczł mnie ´ ignorowac Moi rodzice si rozwodz ´ Podpowiedz: zobacz rozdział 20 Odpuszczam sobie ´ przedmiot, ktorego on uczy Z powodu uwag nauczyciela czuj si nic niewart lepsza reakcja ´ niewłasciwa reakcja uzupełnij tabelk sytuacja ´ jak pokonac smutek = ´ „Jehowa jest blisko tych, ktorzy serce maj złamane, a zdruzgotanych na duchu wybawia” (Psalm 34:18). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ ´ ˙ jak mogłbys zareagowac w trudnych sytuacjach. Pomoze ci ´ to poradzic sobie ze smutkiem. ´ ˙ ´ ´ 3. Modl si. Biblia mowi, ze jesli przedstawiasz w mod´ ˙ ´ ˙ litwie swoje troski, pokoj Bozy, ktory przewyzsza wszelk ´ mysl, bdzie strzegł twego serca i władz umysłowych’ (Filipian 4:6, 7). ´ Estera: „Nie potrafiłam ustalic, dlaczego jestem taka ˙ ´ przygnbiona. Nie mogłam juz tego wytrzymac, wic prosi˙ ´ ´ ´ ´ łam Jehow, zeby pomogł mi odzyskac radosc. Wreszcie ˙ si udało. Nigdy nie lekcewaz potgi modlitwy”. ´ ˙ ´ Podpowiedz: W swoich modlitwach mozesz wzorowac si na słowach Psalmu 139:23, 24. Wylej przed Jehow ´ ´ ´ serce i popros, by pomogł ci rozpoznac przyczyn smutku. ´ ´ Poza tym zrodłem cennego wsparcia jest Słowo Bo˙ ˙ ´ ´ ze, Biblia. Rozwazanie budujcych mysli, ktore kryj ˙ ´ si w sprawozdaniach biblijnych, moze miec pozytywny wpływ na twoje uczucia (Psalm 1:1-3). Przykłady ta´ ´ kich relacji znajdziesz w ramkach „Wzor do nasladowania”, zamieszczonych w obu ´ ˙ WSKAZOWKA tomach tej ksizki. W tomie ´ 2, na stronie 227, przeczytasz Gdy jestes załamany, ˙ chociazby, jak z negatywnyopisz dokładnie, co czu˙ mi emocjami spowodowanymi jesz i z czego to moze ´ ´ wynikac. Po miesicu niedoskonałosci radził sobie przejrzyj swoje notatki. apostoł Paweł. Czy teraz patrzysz na t spraw bardziej ˙ pozytywnie? Jezeli tak, napisz, co ci pomogło. 94 pytania młodych ludzi Gdy smutek nie mija Rafał wyznaje: „Nieraz ra˙ no wydaje mi si, ze łatwiej ´ ´ ˙ byłoby zostac w łozku ´ Dziki i nie zmuszac si do walpomocy ki z kolejnym bezsensowinnych nym dniem”. Rafał cieri własnym pi na depresj — i nie wysiłkom ´ ˙ on jeden. Niektore bamozesz ´ ˙ ´ si wydosta c dania wskazuj, ze jakas ´ z otchłani postac tej choroby dotyka smutku co czwartego nastolatka. ´ Jak ustalic, czy nie masz ´ depresji? Do jej objawow na˙ ˙ lez duze zmiany nastroju i zachowania, odosabnianie si, niemal całkowity brak zaintereso´ wania jakkolwiek aktywnosci, wy´ ´ ˙ razne zmiany nawykow zywieniowych, ˙ ˙ zaburzenia snu, a takze silnie zanizone poczucie ´ własnej wartosci i nieuzasadnione poczucie winy. plan działania! ˙ ´ ´ ´ Zeby poprawic sobie nastroj, mog zajc si nastpujcymi rzeczami: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ˙ ´ W lepszy humor mo ´ ze mnie wprawic towarzystwo nastpujcych osob: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ’’ Gdy jestem smutna, nie mog si odosabniac.´ ´ ´ Oczywiscie potrzebuj troch samotnosci, ˙zeby poukładac´ mysli ´ albo po prostu porzdnie ´ c´ si wypłakac.´ Ale potem musz wroci ˙ ´ do ludzi, zeby oderwac si od tego, co mnie (Kinga). dołuje ’’ ´ ˙ ˙ Oczywiscie prawie kazdy od czasu do czasu zauwaza ´ ´ ´ ´ u siebie ktorys z tych objawow. Ale jesli utrzymuj si one ˙ ˙ dłuzej niz dwa tygodnie, porozmawiaj z rodzicami, czy nie ´ ´ ´ ˙ ´ warto pojsc z tym do lekarza. Pomoze ci on ustalic, czy ´ ˙ twoj smutek nie ma podłoza fizjologicznego1. ˙ ´ Jezeli cierpisz na depresj, nie musisz si tego wstydzic. Po zastosowaniu odpowiedniej terapii wielu chorych odczu´ ˙ wa znaczc popraw — byc moze po raz pierwszy od na˙ prawd długiego czasu! Pamitaj ponadto, ze bez wzgldu ˙ ´ na przyczyn smutku zawsze mozesz czerpac pociech ze ´ ´ słow Psalmu 34:18: „Jehowa jest blisko tych, ktorzy serce maj złamane, a zdruzgotanych na duchu wybawia”. ´ ˙ ´ ˙ 1 Niektorzy s tak przygnbieni, ze mysl o odebraniu sobie zycia. Gdyby i ciebie ´ ´ nachodziły takie mysli, niezwłocznie powiedz o tym komus dorosłemu, kogo darzysz zaufaniem. (Wicej informacji znajdziesz w rozdziale 14). ´ ´ Co powinienes˙ zrobic, gdy´ smutek tak bardzo ci ˙ przytłacza, ze nachodz ci mysli o odebraniu sobie zycia? W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ´ ˘ Dlaczego czasami dobrze jest si wypłakac? ´ ´ ˙ ´ ˘ Jak przebywanie wsrod ludzi moze ci pomoc ´ radzic sobie ze smutkiem? 96 pytania młodych ludzi ´ ´ WZOR DO NASLADOWANIA Hiob ˙ ´ Hiobowi wali si na głow cały swiat. Mzczyzna ten najpierw traci dobytek, potem dzieci, a na koniec zdrowie. ˙ Wszystko to dzieje si nagle, bez ostrzezenia. „Dusza moja ˙ ´ ˙ brzydzi si mym zyciem”— mowi pogrzony w rozpaczy ˙ ˙ ´ Hiob. Skarzy si, ze jest „nakarmiony hanb i przepojony ´ udrk” (Hioba 10:1, 15). Ale mimo tak wielkiego nieszczs´ ´ cia nie odwraca si od swego Stworcy (Hioba 2:10). Choc ˙ jego zycie drastycznie si zmienia, pozostaje wierny swoim ´ ´ ´ wartosciom. W ten sposob daje przykład wytrwałosci. ´ ˙ ´ ˙ Stojc oko w oko z problemami, byc moze ty rowniez ´ ˙ masz ochot powiedziec: „Obrzydło mi zycie”. Ale tak jak ˙ ´ Hiob mozesz pozostac niezachwiany w obliczu zmian, ˙ ´ lojalnie słuzc Jehowie Bogu. Jakub, chrzescijanin z I wieku, ´ ´ napisał: „Oto za szczsliwych ogłaszamy tych, ktorzy wy´ ´ ´ trwali. Słyszeliscie o wytrwałosci Hioba i widzieliscie, ˙ jaki wynik sprawił Jehowa, ze Jehowa jest bardzo tkliwy w uczuciach i miłosierny” (Jakuba 5:11). ´ ˙ Bog zatroszczył si o Hioba i o ciebie tez si zatroszczy! 14 ˙ A moze po prostu ze ´sob´ skonczyc? ´ ˙ ˙ ´ „LEPIEJ mi umrzec, niz zyc”. Kto wypowiedział te słowa? ´ ´ Czy ktos, kto nie wierzył w Boga? Ktos, kto si od Niego od´ ˙ ´ ´ ´ wrocił? A moze ktos, od kogo to Bog si odwrocił? Nic po˙ dobnego. Wypowiedział je oddany Bogu mzczyzna o imieniu ´ ˙ Jonasz, ktory akurat przezywał bardzo trudne chwile (Jonasza 4:3). ´ ˙ ´ ˙ Biblia nie mowi, ze Jonasz zamierzał odebrac sobie zycie. ´ Ale jego rozpaczliwe słowa wyjawiaj pewn trzezwic ˙ ˙ ´ prawd — czasami nawet sługa Bozy moze byc w wielkiej udrce (Psalm 34:19). ´ ˙ Niektorzy młodzi s tak udrczeni, ze nie widz powodu, ˙ ´ ´ ´ by dalej zyc. Mog si czuc jak 16-letnia Laura, ktora wyzna˙ ´ ła: „Od dłuzszego czasu mam nawroty depresji. Czsto mys˙ ´ ˙ ´ ´ ´ l o tym, zeby si zabic”. Co mozesz zrobic, jesli ktos dał ci do ˙ ´ ´ ´ zrozumienia, ze chce ze sob skonczyc, albo jesli sam zma´ gasz si z takimi myslami? Najpierw zobaczmy, dlaczego ´ ´ w ogole mog si one pojawic. Skd taki stan? ´ ´ ˙ Dlaczego niektorzy mysl o odebraniu sobie zycia? W gr ´ ˙ ˙ wchodz rozne czynniki. Po pierwsze, zyjemy w „krytycznych ´ czasach trudnych do zniesienia” i wielu młodych na co dzien zmaga si z silnym stresem (2 Tymoteusza 3:1). Po drugie, ´ ´ w wyniku ludzkiej niedoskonałosci niektorzy maj bardzo kry´ tyczny stosunek do własnej osoby i do otaczajcego ich swiata ˙ ´ (Rzymian 7:22-24). Niekiedy moze to byc spowodowane ja´ kims rodzajem złego traktowania albo chorob. W pewnym ˙ ´ kraju oszacowano, ze ponad 90 procent tych, ktorzy targnli ˙ ´ si na swe zycie, cierpiało na jakies zaburzenie psychiczne1. ´ ´ Oczywiscie przeciwnosci losu nie omijaj nikogo. W Biblii ˙ ˙ ´ czytamy, ze „całe stworzenie az dotd wespoł wzdycha i we´ ´ ´ ˙ społ doznaje bolesci” (Rzymian 8:22). Dotyczy to rowniez ´ ´ ˙ ´ ´ 1 Warto jednak podkreslic, ze wikszosc młodych z takimi zaburzeniami nie po´ pełnia samobojstwa. ˙ ´ ´ A moze po prostu ze sob skonczyc? 99 gdy czujesz si przytłoczony ˙ ´ ´ Wierni Bogu mzczyzni i kobiety z czasow biblijnych ´ ˙ rowniez niekiedy czuli si przytłoczeni troskami ˙ ´ zyciowymi. Oto kilka przykładow: ˙ ´ ˙ ˙ Rebeka: „Jezeli tak si dzieje, to po coz ja zyj?” (Rodzaju 25:22). ˙ Mojzesz: „Prosz, zabij mnie, (...) i niech nie patrz na swoj niedol” (Liczb 11:15). Eliasz: „Jehowo, zabierz moj dusz, bo wcale ´ ´ ´ nie jestem lepszy od moich praojcow” (1 Krolow 19:4). ´ Hiob: „O, gdybys mnie ukrył w Szeolu, (...) ustanowił mi granic czasu i wspomniał na mnie!” (Hioba 14:13). ˙ ´ ´ W wypadku kazdej z tych osob sprawy w koncu ´ ´ ´ przybrały pomyslny obrot — i to w sposob zupełnie ˙ ´ dla nich nieoczekiwany. Tak samo moze byc z tob! ´ ´ ˙ ´ ´ młodych. Wsrod przykrych przezyc, ktore maj na nich gł˙ ´ boki wpływ, mozna wymienic: ´ ´ ˘ smierc członka rodziny, przyjaciela, a nawet ulubionego zwierzcia ˘ problemy w rodzinie ˘ kłopoty w szkole ´ ˘ zawod miłosny ˘ złe traktowanie (w tym przemoc fizyczna i wykorzystanie seksualne). ´ ´ Prdzej czy pozniej praktycznie wszyscy młodzi staj ´ ´ przed ktors z tych sytuacji. Dlaczego jedni potrafi sobie 100 pytania młodych ludzi WICEJ WICEJ NA NA TEN TEN TEMAT TEMAT PRZECZYTASZ PRZECZYTASZ W W TOMIE TOMIE 2, 2, ROZDZIALE ROZDZIALE 99 ´ ´ z nimi poradzic, a inni opuszczaj rce? Według specjalistow ´ osoby skłonne dac za wygran s ogarnite poczuciem bez´ ´ ´ ´ silnosci i beznadziejnosci. Inaczej mowic, nie widz swiateł´ ka w tunelu. Tak naprawd wcale nie chc umrzec— chc ´ ´ ´ ´ po prostu usmierzyc swoj bol. ´ Czy faktycznie nie ma wyjscia? ´ ˙ ´ ´ Byc moze ktos z twoich przyjacioł tak bardzo pragnie ´ ´ ´ ´ ˙ ˙ usmierzyc swoj bol, ze daje do zrozumienia, iz nie chce mu ˙ ´ ´ ´ ´ si zyc. Co mogłbys zrobic? ´ ´ ´ Sprobuj go przekonac do zwrocenia si o pomoc. Nieza˙ leznie od tego, jak zareaguje, porozmawiaj o jego problemie ´ ˙ z odpowiedzialn dorosł osob. Nie boj si, ze zagrozi to wa´ ´ ˙ ´ ˙ szej przyjazni. W ten sposob mozesz mu uratowac zycie! ´ ´ ´ A co wtedy, jesli to ty myslisz o samobojstwie? Nie kryj si ´ ´ ´ ze swymi uczuciami. Powiedz o nich ktoremus z rodzicow, ´ przyjacielowi czy komus innemu, kto si tob interesuje, kto ˙ ci wysłucha i potraktuje powaznie. Zwierzajc si ze swoich ´ ˙ ´ problemow, nic nie stracisz, a naprawd wiele mozesz zyskac1. ´ ˙ Oczywiscie rozmowa o problemach nie sprawi, ze one ´ ˙ ´ znikn. Ale wsparcie kogos zaufanego pomoze ci spojrzec na ˙ nie z innej perspektywy. A moze nawet łatwiej ci bdzie zna´ ´ ´ lezc jakies praktyczne rozwizanie. ´ Po burzy wychodzi słonce ˙ ˙ Kiedy przezywasz udrk, pamitaj: Niezaleznie od tego, jak beznadziejna wydaje si sytuacja, z czasem wszystko mo´ ˙ ´ ze si zmienic. Psalmista Dawid, ktoremu nieobce były prze´ ciwnosci losu, w pewnym okre˙ ˙ CZY WIESZ, ZE... sie swego zycia wyznał Bogu ´ ˙ ´ w modlitwie: „Zamieniłes mi zaGdy ktos odbiera sobie ˙ łob w taniec” (Psalm 30:11). zycie, jego bliscy staj ? ´ ´ ˙ 1 Chrzescijanin, kt˙ ory prze ˙ ´ ´ zywa trudne chwile, moze si tez zwrocic do starszych zboru (Jakuba 5:14, 15). ´ si posrednimi ofiarami ´ samobojstwa. ˙ ´ ´ A moze po prostu ze sob skonczyc? 101 Uczucie rozpaczy przypomina burzowe chmury — z czasem ´ wyjdzie zza nich słonce ´ ˙ Dawid z pewnosci nie oczekiwał, ze zawsze bdzie trys´ ´ ˙ kał radosci. Ale z doswiadczenia wiedział, ze problemy poja´ ˙ wiaj si i znikaj. Czy odczułes to we własnym zyciu? ´ ´ ´ Owszem, niektore trudnosci mog przytłaczac, przynajmniej ´ chwilowo. Bdz jednak cierpliwy. Sytuacja si zmienia, czs˙ ´ ´ ´ ´ to na lepsze. Niekiedy ulga moze przyjsc w sposob, ktorego ´ ˙ ´ ´ nigdy bys si nie spodziewał. Poza tym mozesz wpasc na roz´ ´ ´ ´ ´ wizanie, o ktorym wczesniej w ogole nie myslałes. Rzecz ˙ ´ w tym, ze to, co ci drczy, nie bdzie trwac wiecznie (2 Koryntian 4:17). ´ ´ Wartosc modlitwy ˙ ´ ´ ´ Najwazniejsz osob, ktorej powinienes si zwierzyc, jest ´ ˙ ´ Bog. Mozesz zwracac si do Niego w modlitwie podobnie jak Dawid: „Przebadaj mnie ´ ˙ ´ na wskros, Boze, i poznaj moje WSKAZOWKA serce. Zbadaj mnie i poznaj nie´ Kiedy ogarnia´ ci przypokojce mnie mysli, i zobacz, ´ gnbienie, idz na ener´ czy jest u mnie jakas droga bo˙ giczny spacer. Swieze ´ lesna, a prowadz mnie drog powietrze´ i ruch mog ´ czasu niezmierzonego” (Psalm poprawic ci nastroj. 139:23, 24). 102 pytania młodych ludzi = ´ „Niech wasze gorce prosby zostan ´ ˙ przedstawione Bogu (...); a pokoj ´ Bozy, ´ ˙ ktory przewyzsza wszelk mysl, bdzie strzegł waszych serc i władz umysłowych” (Filipian 4:6, 7). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ Modlitwa nie jest kojc rozmow z samym sob. Jest to ´ ´ ´ rzeczywista rozmowa z niebianskim Ojcem, ktory chce, bys ´ wylał przed Nim swe serce’ (Psalm 62:8). Zastanow si nad ˙ ponizszymi podstawowymi prawdami o Bogu: ´ ´ ˘ On doskonale zna okolicznosci, ktore ci przytłoczyły (Psalm 103:14). ˙ ˘ Zna ciebie lepiej niz ty sam siebie (1 Jana 3:20). ˘ On si o ciebie troszczy’ (1 Piotra 5:7). ´ ˘ W swoim nowym swiecie otrze z twych oczu wszelk łz’ (Objawienie 21:4). Gdy w gr wchodz problemy zdrowotne ´ ´ ´ ´ Jak wspomnielismy wczesniej, skłonnosci samobojcze ´ ´ ´ ˙ czsto zwizane s z jaks chorob. Jesli jest tak rowniez plan działania! ˙ Jezeli czuj si niekochany i nic niewart, ´ ˙ poszukam ´ pomocy u (wpisz imi osoby, ktorej mozesz si zwierzyc): ı ................................................................................................................................. ´ ´ ´ Mog z wdzicznosci ˙ rozmyslac o (wpisz jedn dobr rzecz w swoim zyciu): ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ’’ Czasami zmagałam si z tak siln depresj, ˙ po prostu chciałam umrzec.´ Ale teraz ze dziki wytrwałym modlitwom i leczeniu ˙ c´ normalnie mog znowu zy (Heidi). ’’ ´ ´ w twoim wypadku, nie wstydz si szukac pomocy. Jezus ˙ przyznał, ze niedomagajcy potrzebuj lekarza (Mateusza ˙ ´ ˙ 9:12). Pocieszajce jest to, ze wiele zaburzen mozna wyle´ ˙ ´ czyc. Dziki odpowiedniej terapii mozesz poczuc si znacznie lepiej!1 W Biblii znajdujemy naprawd pokrzepiajc obietnic — ˙ ˙ ´ ˙ ze w Bozym nowym swiecie „zaden mieszkaniec nie powie: ´ ´ ‚Jestem chory’ ” (Izajasza 33:24). Wtedy, jak mowi Bog, „nie ´ ´ bdzie si w umysle wspominac rzeczy dawniejszych ani nie ´ przyjd one do serca” (Izajasza 65:17). Dopoki to nie nast´ ´ pi, staraj si radzic sobie z trudnosciami najlepiej jak potra˙ ˙ ´ fisz — ufajc, ze przyjdzie czas, kiedy depresja bdzie nalezec ´ do przeszłosci (Objawienie 21:1-4). 1 Wicej informacji znajdziesz w rozdziale 13. ´ Rodzice chc wiedziec ˙ o twoim zyciu wszystko —´ nawet o rzeczach, ˙ ´ ´ ktore wolałby s zachowa c dla siebie. Jak mozesz ´ ´ zapewnic sobie wicej prywatnosci? W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ˙ ´ ˘ Nawet cizkie problemy s˙ tylko przej ´ sciowe. Jak pamitanie o tym moze ci pomoc? ˙ ´ ˙ ´ ˘ Dlaczego mozna powiedziec, ze samobojca zrzuca swoje problemy na innych? 104 pytania młodych ludzi 15 ˙ Co w tym złego, ´ ze chc miec´ wicej prywatnosci? Jaka najprawdopodobniej byłaby twoja reakcja w opisanych sytuacjach? (Postaw znaczek ). 1. Jestes´ w swoim pokoju, gdy nagle bez pukania wpada brat lub siostra. ı O Nie ma sprawy. Zdarza mi si zachowac´ podobnie. ´ ´ ˙ ´ O Bezczelnosc! Przeciez mog si akurat przebierac! ˙ s´ wejs´ c´ do domu, a juz˙ rodzice 2. Ledwo zdzyłe ´ „Gdzie byłes? ´ zasypuj ci gradem pytan: ´ Co robiłes? Kto jeszcze tam był?”. ´ O Nie ma sprawy. Zazwyczaj i tak wszystko im mowi. O To irytujce! Dlaczego mi nie ufaj? ´ ˙ KIEDY byłes młodszy, prawdopodobnie nie zalezało ci tak ˙ ´ ˙ bardzo na strzezeniu swojej prywatnosci. Jezeli na przykład młodszy brat nieoczekiwanie wpadł do twojego pokoju, cie´ ˙ ´ szyłes si, ze masz towarzystwo. Gdy rodzice o cos zapytali, ´ ˙ nie ocigałes si z odpowiedzi. Twoje zycie było jak otwar˙ ´ ta ksizka. Ale teraz pragniesz wicej prywatnosci. Czter´ nastoletni Bartek mowi: „Pewne rzeczy chciałbym zacho´ wac tylko dla siebie”. Przyjrzyjmy si dwom sytuacjom, ´ ´ ´ ktore mog prowadzic do konfliktow. ´ Gdy chcesz pobyc sam ze sob ˙ ´ ´ Istnieje sporo waznych powodow, by pobyc troch w sa´ ˙ motnosci. Moze po prostu potrzebujesz odpoczynku (Mar´ ka 6:31). Albo chcesz postpic zgodnie z rad Jezusa: „Gdy ´ si modlisz, wejdz do swego ˙ CZY WIESZ, ZE... pokoju i zamknwszy drzwi, ´ modl si do twego Ojca” (Ma´ Im bardziej jestes teusza 6:6; Marka 1:35). Nieotwarty w´ stosunku stety, kiedy zamykasz drzwi do rodzicow, tym mniej ´ bd podejrzliwi. do swego pokoju (oczywiscie ´ ´ ´ jesli masz swoj pokoj), rodzi- ? 106 pytania młodych ludzi = ´ ˙ ´ „Rob wszystko, co mozesz, by si stawic przed Bogiem jako godny uznania, jako pracownik ´ nie majcy si czego wstydzic” (2 Tymoteusza 2:15). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ ˙ ´ com moze nie przyjsc do głowy, ze si modlisz! A rodzen˙ ´ stwo nie zawsze rozumie, ze chcesz pobyc sam. ´ ´ ˙ ´ Co mozesz zrobic. Zamiast si wykłocac, skorzystaj ˙ ´ z ponizszych wskazowek: ˙ ´ ˘ Jezeli chodzi o rodzenstwo, zaproponuj ustalenie kilku ´ ´ rozsdnych reguł, dziki ktorym bdziesz miec wicej czasu ´ ´ dla siebie. W razie potrzeby popros o pomoc rodzicow1. ˙ ´ ´ ˘ Jezeli chodzi o rodzicow, postaraj si zrozumiec ich punkt widzenia. „Czasami rodzice mnie sprawdzaj” — ´ przyznaje 16-letnia Rebeka. „Ale bdzmy szczerzy — gdy˙ bym była na ich miejscu, tez sprawdzałabym nastoletnie dziecko, zwłaszcza wiedzc, jakie pokusy czyhaj dzisiaj na ˙ młodziez!” Czy tak jak Rebeka ´ ˙ WSKAZOWKA rozumiesz, ze zachowanie mamy lub taty jest podyktowane Kiedy rozmawiasz ´ trosk? (Przysłow 19:11). z rodzicami o swoim´ ˘ Odpowiedz sobie uczciprawie do ˙ prywatnosci, ´ nie skarz si, tylko mow wie na pytania: „Czy nie daj o swoich odczuciach. rodzicom podstaw do podej´ ˙ ˙ Na czym polega r˙ oznirzewania, ze za zamknitymi ca? Gdy si skarzysz, ´ ´ drzwiami robi cos niewłascidajesz ˙ im do zrozumie´ ´ wego? Czy nie otaczam swojenia, ze ´ robi cos zle. ˙ Gdy m owisz o swoich go zycia tak wielk tajemni˙ ´ odczuciach, wszyscy c, ze s zmuszeni uciekac si ˙ ´ ´ ´ mozecie si skupic do wybiegow, by czegos si 1 Wicej informacji znajdziesz w rozdziale 6. na znalezieniu rozwizania. ˙ ´ ´ Co w tym złego, ze chc miec wicej prywatnosci? 107 ’’ Z troski o ciebie rodzice robi czasami cos,´ ´ co wyglda jak naruszanie twojej prywatnosci. ˙ Wydaje ci si, ze to nie fair. Ale powiedzmy sobie szczerze — gdybym była na ich miejscu, pewnie tez˙ bym si tak zachowywała (Alana). ’’ ´ ´ ´ o mnie dowiedziec?”. Jesli odpowiedziałes przeczco, a mi˙ ˙ mo to masz wrazenie, ze rodzice ci nie ufaj, spokojnie ˙ i z szacunkiem podziel si z nimi swoimi odczuciami. Uwaznie wysłuchaj, co ich niepokoi, i upewnij si, czy ze swojej strony nie przyczyniasz si do problemu (Jakuba 1:19). ´ Gdy zawierasz nowe znajomosci ˙ ´ ´ To naturalne, ze chcesz przyjaznic si z osobami spoza ˙ ˙ ´ rodziny. Naturalne jest tez, ze rodzicow interesuje, kim s ´ twoi znajomi i jak wspolnie spdzacie czas. Ale tobie ich ˙ ´ troska moze si niekiedy wydawac grub przesad. „Po ´ ´ prostu chciałabym spokojnie napisac mejla albo pogadac ´ ˙ przez komork i wolałabym, zeby rodzice nie pytali mnie co ´ ´ dziesic minut, z kim rozmawiam” — mowi 16-letnia Amy. ´ ´ ˙ ´ Co mozesz zrobic. Nie pozwol, by z powodu przyjacioł ´ ´ wyrosł mur midzy tob a rodzicami. Wyprobuj nastpuj´ ce wskazowki: ˘ Opowiadaj o swoich przyjaciołach i przedstaw ich ro˙ ´ dzicom. Jezeli rodzice nie wiedz, z kim si przyjaznisz, to ´ ´ nie maj wielkiego wyboru i mog zaczc robic dochodzenie ˙ — co zapewne ci si nie spodoba. Pamitaj, ze im wicej ´ bd wiedzieli o osobach, z ktorymi spdzasz czas, tym bd spokojniejsi. ˘ Dokonaj uczciwej samoanalizy: „Czy chodzi mi o pra´ ˙ ´ wo do prywatnosci, czy tez mam cos do ukrycia?”. Dwudzie´ stodwuletnia Brittany mowi: „Gdy mieszkasz z rodzicami, ´ ´ ´ a oni s czyms zaniepokojeni, warto pomyslec: ‚Skoro nie 108 pytania młodych ludzi Na zaufanie, tak jak na wypłat,´ trzeba zapracowac robi nic złego, to dlacze´ go mam miec przed nimi ˙ tajemnic?’. Jezeli jednak ˙ tak bardzo zalezy ci na tajemnicy, to czy w gruncie ´ rzeczy nie masz czegos na sumieniu?”. ´ ´ Twoja prywatnosc ´ ´ A teraz sprobuj zastanowic si nad rozwizaniem kon´ ˙ kretnych problemow dotyczcych twojego zycia prywatne˙ go. Zapisz odpowiedzi na ponizsze pytania: Krok 1: Nazwij problem po imieniu. W jakiej dziedzi´ ´ nie chcesz miec wicej prywatnosci? ı .................................................................................................. .................................................................................................. plan działania! ˙ ´ ´ ´ Zeby zyskac (albo odzyskac) zaufanie rodzicow, bd: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ Krok 2: Uwzgldnij punkt widzenia rodzicow. Co twoim zdaniem tak naprawd budzi ich obawy? .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ˙ Krok 3: Poszukaj rozwizania. W jaki sposob mozesz ´ ´ ´ ´ nieumyslnie przyczyniac si do problemu i jak mogłbys ´ ´ ´ zmienic to zachowanie? Jakich działan ze strony rodzicow oczekujesz? .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ´ ´ Krok 4: Porozmawiaj z rodzicami. Jak mogłbys zaczc rozmow na ten temat? .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ´ ´ Czy straciłe s ktoregos ´ ´ ˙ ˙ z rodzicow? Jezeli tak, to co moze ci pocieszyc? W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ´ ˘ Dlaczego rodzice maj˙ prawo interesowac si tym, co si dzieje w twoim zyciu? ´ ´ ˘ Jak umiejtnosc dobrego´ komunikowania si ´ ˙ z rodzicami ułatwi ci w pozniejszym zyciu kontakty ´ z innymi ludzmi? 110 pytania młodych ludzi 16 ˙ Czy to normalne, ze tak rozpaczam? ´ „Po smierci mamy miałam poczucie kompletnej pustki i zagubienia. Dziki mamie nasza rodzina trzymała si razem” (Karina). ´ ´ ´ ´ ´ SMIERC ktoregos z rodzicow to jedno z najbardziej wstrz˙ ´ ˙ ´ sajcych przezyc. Moze wyzwolic w tobie cał gam niezna´ ´ nych ci wczesniej uczuc. Brian miał 13 lat, gdy jego tata ´ zmarł na atak serca. Wspomina: „W tamt noc potrafilismy ´ tylko płakac, trzymajc si w objciach”. Natalia miała 10 ˙ ´ Chociaz rozdział ten porusza kwestie zwizane ze´ ´ smierci ´ ˙ ´ ˙ rodzica, omowione w nim zasady mozna odniesc rowniez do sytuacji, gdy umiera inny członek rodziny lub przyjaciel. ’’ Tłamsiłem w sobie emocje. Gdybym o nich ´ mowił, wyszłoby mi to na dobre. Łatwiej (Dawid). by mi było si pozbierac´ ’’ lat, gdy jej tata przegrał walk z rakiem. Opowiada: „Nie ´ wiedziałam, co czuc — miałam w sercu pustk. Byłam zupełnie odrtwiała”. ˙ ˙ ´ ´ ´ ´ Kazdy przezywa smierc bliskiej osoby na swoj sposob. ˙ ´ ´ Jak czytamy w Biblii, kazdy ma „swoj plag i sw bolesc” ´ (2 Kronik 6:29). Dlatego zastanow si przez chwil, jak ´ ´ ˙ smierc rodzica wpłynła na ciebie. Ponizej zapisz, 1) co czu´ ´ łes, gdy si o tym dowiedziałes, oraz 2) co czujesz teraz1. ı 1. .............................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. 2. .............................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ˙ ´ ˙ Byc moze z tego, co napisałes, wynika, ze twoje uczucia powoli si stabilizuj. To naturalne — i wcale nie zna˙ ´ czy, ze zapomniałes o mamie ˙ ˙ ´ CZY WIESZ, ZE... lub tacie. Jednak moze row˙ ´ ˙ ´ niez byc tak, ze twoje emocje Płacz nie ´ swiadczy nie opadły, a wrcz przeciwo słabosci. W chwilach rozpaczy płakali nawet nie — przybrały na sile. Czasatacy dzielni ´ ludzie, jak mi rozpacz przypomina fale, Abraham, Jozef, Dawid ´ ktore przypływaj i odpływaj i Jezus (Rodzaju 23:2; ? 50:1; 2 Samuela 1:11, 12; 18:33; Jana 11:35). 112 pytania młodych ludzi ´ 1 Jesli na razie odpowiadanie na te pyta´ ˙ nia jest dla ciebie zbyt bolesne, odłoz to na ´ ´ pozniej. ´ ´ Tata chorował jakies pic lat i jego stan ˙ wciz si pogarszał.˙ Miałam 16 lat, gdy odebrał sobie zycie. ´ Mama mowiła mnie i mojemu starszemu bratu o wszystkim, co si działo. Pozwoli˙ ´ ła nam tez miec udział w podejmowaniu decyzji zwizanych z pogrzebem. Dziki ´ ˙ temu było nam łatwiej. Mysl, ze dzieci ´ ˙ nie lubi, kiedy si je pomija w roznych ˙ sprawach, zwłaszcza w tak powaznych ´ jak ta. Musiało upłync troch czasu, ´ ´ zanim zaczłam otwarcie mowic ´ o smierci taty. Gdy zbierało mi si na płacz, zaszywa´ łam si gdzies albo odwie´ ´ dzałam kogos z przyjacioł i porzdnie si wypłaki˙ wałam. Kazdemu radz: ´ Jesli masz potrzeb ´ ´ ´ porozmawiac, zwroc si ´ do kogos z rodziny lub do ˙ przyjaciela. Przezywaj roz´ pacz w taki sposob, jaki przynosi ci ulg ’’ CHANTELLE ’’ Gdy miałam 19 lat, mama dostała rozległego udaru ´ ´ ´ i trzy lata pozniej Po jej smierci ˙ zmarła. ˙ ´ uwazałam, ze musz´ byc silna. Ostatni rzecz, ktorej potrzebował tata, było to, ˙ zebym si rozsypała. Kiedy chorowałam ´ lub czułam si zle, mama zawsze była przy mnie. ’’ LEAH Pamitam dotyk jej rk, gdy sprawdzała, czy mam gorczk. ´ ´ ´ Czsto bolesnie odczuwam jej brak. Mam skłonnosc do ukry´ wania swoich uczuc, a to nie jest dobre. Dlatego czasami ´ zaczynam ogldac zdjcia, bo wtedy si odblokowuj i mog ´ ˙ ´ si wypłakac. Pomaga mi tez rozmowa z przyjaciołmi. Biblia ˙ ˙ obiecuje, ze zmarli zostan wskrzeszeni do zycia na rajskiej ˙ ´ ziemi (Jana 5:28, 29). Kiedy skupiam si na tym, ze znow ´ ˙ zobacz mam— i na tym, co musz robic, zeby faktycznie ´ ´ tak było— moj bol staje si mniej dotkliwy ’’ ˙ ˙ ´ Załuj, ze nie pamitam, BETHANY ´ jak mowi tacie: ,Kocham ci’. Na pewno mu to mowiłam, ale niestety zatarło ´ mi si to w pamici. Gdy zmarł, miałam tylko pic lat. Tata dostał udaru w czasie snu i szybko zabrano go do szpitala. Kiedy obudziłam si nastpnego dnia, dowie˙ ˙ ˙ działam si, ze nie zyje. Z pocztku było mi cizko, gdy inni ´ o nim mowili, z czasem jednak polubiłam rozmowy na jego temat, bo dziki temu mogłam ´ ´ ´ go lepiej poznac. Jesli straciłes ´ rodzica, wracaj myslami do spdzonych z nim chwil i je zapisuj, bo inaczej ulec ci z pamici. A poza tym ze wszystkich sił buduj swoj ˙ ´ ˙ wiar, zebys był w Bozym ´ ´ nowym swiecie, gdy twoj tata lub mama zmartwychwstanie ’’ ’’ Rozpacz przypomina fale, ´ ktore w zupełnie nieoczekiwanej chwili rozbijaj si o brzeg i w zupełnie nieoczekiwanej chwili rozbijaj si o brzeg. To ˙ ´ tez jest naturalne — nawet wiele lat po smierci rodzica. Bez wzgldu na form, jak smutek przybiera w twoim wypad´ ku, rzecz w tym, by si z niego otrzsnc. Ale jak? ´ ´ Nie powstrzymuj łez! Płaczc, dajesz ujscie bolowi. ˙ Niewykluczone jednak, ze masz podobne odczucia jak Ali´ cja, ktora w wieku 19 lat straciła mam. Opowiada: „Wyda˙ wało mi si, ze gdy dam wyraz swoim emocjom, inni odbio´ ˙ r to jako brak wiary”. Ale pomysl: Jezus Chrystus, chociaz był człowiekiem doskonałym i odznaczał si siln wiar ´ w Boga, po smierci swojego przyjaciela Łazarza „poczł ro´ ´ nic łzy” (Jana 11:35). A zatem nie boj si łez. Płacz nie ´ ´ swiadczy o braku wiary! Alicja przyznaje: „W koncu zacz´ ˙ łam płakac — bardzo duzo, co´ WSKAZOWKA dziennie”1. Nie obarczaj si win. „ZaZapisuj swoje refleksje ´ ˙ wsze szłam na gor do mamy, zwizane z niezyjcym ˙ ´ 1 Nie oznacza to, ze musisz płakac, by ´ pokazac swoj rozpacz. Ludzie daj jej wy´ ˙ ´ ˙ raz w rozny sposob. Wazna jest jednak ´ ´ ´ ˙ swiadomosc, ze gdy do oczu napływaj łzy, ´ prawdopodobnie nadszedł własnie „czas płaczu” (Kaznodziei 3:4). ˙ rodzicem. Moze si to ´ okazac ogromn pomoc w radzeniu sobie ze smutkiem. ˙ Czy to normalne, ze tak rozpaczam? 115 moje refleksje Zapisz miłe wspomnienia zwizane z tat/mam. ı ´ ´ Napisz, co ˙ chciałbys powiedziec rodzicowi, gdyby jeszcze zył. ´ ˙ ´ ´ ´ Wyobraz sobie, ze ktore ´ s z´ twojego młodszego rodze ´ nstwa obarcza si win za smierc rodzica. Napisz, jak ˙ ´ bys pocieszył brata/siostr. (Pomoze ci to nabrac dystansu do własnego poczucia winy). ´ ´ ´ Zapisz dwie lub trzy rzeczy, ktore chciałbys wiedziec o˙ zmarłym tacie/mamie, i potem zapytaj o jedn z nich zyjcego rodzica. Przeczytaj Dzieje Apostolskie 24:15. ˙ Jak nadzieja ´ przedstawiona w tym wersecie mo ze ci pomoc ´ otrzsnc si z rozpaczy? 116 pytania młodych ludzi ´ ´ ´ by pocałowac j na dobranoc”— mowi Karina, ktora ´ w chwili smierci mamy miała 13 lat. „Ale jednego wieczoru tego nie zrobiłam. Rano mama umarła. To niedorzeczne, ´ jednak obwiniam si za tamten wieczor — i za zbieg wyda´ ˙ rzen z nastpnego ranka. Tata wyjechał słuzbowo i poprosił, ˙ ´ ´ zebysmy razem z siostr zagldały do mamy. A my zaspałys˙ my! Gdy weszłam do jej pokoju, juz nie oddychała. Czułam ˙ ˙ si okropnie, bo kiedy tata wyjezdzał, wszystko było w porzdku”. ´ ˙ ˙ ˙ ´ Byc moze podobnie jak Karina uwazasz, ze w czyms nie ´ ˙ dopisałes. Moze wrcz zadrczasz si wyrzutami w rodzaju: ´ ´ ´ „Gdybym tylko namowił tat na pojscie do lekarza”, „Gdy´ ˙ ´ bym tylko zajrzała do mamy wczesniej”. Jezeli takie mysli ˙ nie daj ci spokoju, pamitaj, ze to normalne odczucia. Ale ˙ ´ ´ przeciez postpiłbys inaczej, gdybys wiedział, co si stanie. ´ ˙ Niestety, nie wiedziałes. Dlatego nie obcizaj si win. Nie ´ ´ ´ jestes odpowiedzialny za smierc rodzica! 1 ´ ´ Mow o swoich uczuciach. W Ksidze Przysłow 12:25 ˙ ´ czytamy, ze „dobre słowo (...) rozwesela”. Tłumienie uczuc ´ ˙ nie pomaga w otrzsniciu si z rozpaczy. Jezeli otworzysz ´ ˙ ´ si przed kims, kogo darzysz zaufaniem, mozesz liczyc na ˙ ˙ 1 Jezeli takie uczucia wciz ci drcz, podziel si nimi z drugim rodzicem albo in´ ´ ˙ n dorosł osob. Z czasem spojrzysz na to w sposob bardziej zrownowazony. plan działania! Kiedy ogarnie mnie przejmujcy smutek, bd: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ˙ Sprawy, o ktore zapytam zyjcego rodzica: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. = ´ „[B łz ´ og] otrze˙ z ich oczu wszelk ˙ ´ i smierci juz nie bdzie ´ ˙ ani załosci, ani krzyku, ani bolu juz nie bdzie. To, co poprzednie, przeminło” (Objawienie 21:4). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ „dobre słowo” zachty akurat wtedy, gdy tego najbardziej potrzebujesz. Rozmawiaj z Bogiem. Gdy wylejesz swe serce’ w mod´ litwie do Jehowy, z pewnosci poczujesz si lepiej (Psalm 62:8). Nie jest to po prostu rodzaj psychoterapii. W modlit´ wie zwracasz si do „Boga wszelkiego pocieszenia, ktory nas pociesza we wszelkim naszym ucisku” (2 Koryntian ˙ ´ 1:3, 4). Pokrzepienia od Boga mozemy zaznac midzy innymi wtedy, gdy czytamy Jego Słowo, Bibli (Rzymian 15:4). ´ ´ ´ Postaraj si wic zawsze miec pod rk list wersetow, kto´ re szczegolnie podnosz ci na duchu1. ´ ˙ ´ Rozpacz nie ustpi z dnia na dzien. Ale mozesz czerpac ˙ ´ pociech z biblijnego zapewnienia, ze w nowym swiecie ´ ˙ ˙ ´ obiecanym przez Boga „smierci juz nie bdzie ani załosci, ´ ˙ ani krzyku, ani bolu juz nie bdzie” (Objawienie 21:3, 4). ´ ˙ ´ ´ Rozmyslanie o takich obietnicach moze ci pomoc otrzsnc ´ si po smierci rodzica. ´ 1 Niektorzy znajduj pociech w nastpujcych wersetach: Psalm 34:18; 102:17; 147:3; Izajasza 25:8; Jana 5:28, 29. ´ ZASTANOW SI ´ ´ ˘ Dlaczego warto wracac do miłych wspomnien zwizanych ze zmarłym rodzicem? ´ ˘ Dlaczego przelanie na papier swoich mysli ´ pomaga radzic sobie ze smutkiem? 118 pytania młodych ludzi ´ moje przemy slenia ´ ´ ˙ ´ ´ TWOJA TOZSAMOSC 2 Zapisz trzy cechy, ktore według ciebie powinien miec´ ´ prawdziwy przyjaciel. ´ Nastpnie napisz, jak sam mogłbys nad nimi pracowac. ı 119 121 128 134 142 150 156 Rozmawianie o swojej religii Radzenie sobie ze stresem Rzucenie szkoły Nauczyciele Organizowanie czasu ´ ˙ Roznice kulturowe 3W SZKOLE I POZA SZKOŁ 17 Dlaczego boj´ si´ mowic w szkole o swojej religii? ´ ´ „W szkole nadarzały si swietne okazje do rozmow o religii. Ale ich nie wykorzystałem” (Kaleb). „Nauczycielka zapytała na lekcji, co sdzimy ˙ to o ewolucji. Wiedziałam, ze doskonały moment, by opowiedziec´ o swoich pogldach. Kompletnie mnie jednak zamurowało i nie wykrztusiłam z siebie ´ ani słowa. Po´ zniej czułam si z tym okropnie” (Jagoda). 121 ˙ ´ ´ ´ ˙ JEZELI jestes młodym chrzescijaninem, to byc moze znalaz´ ´ łes si kiedys w podobnej sytuacji jak Kaleb i Jagoda. Zapew´ ne cenisz sobie prawdy biblijne i pragniesz si nimi dzielic. ˙ ´ Ale niewykluczone, ze mysl o rozmowie na temat religii po ˙ ´ ˙ ´ ´ prostu ci przeraza. Na szczscie mozesz nabrac wicej smia´ ´ ´ łosci. Jak to zrobic? Skorzystaj z nastpujcych wskazowek: ´ 1. Sprecyzuj swoje obawy. Kiedy myslisz o rozmowie na ´ temat religii, do głowy mog ci przychodzic najczarniejsze ´ scenariusze. Takie obawy nieraz łatwiej jest rozproszyc, gdy nazwie si je po imieniu. ´ Dokoncz zdanie: ˙ ´ ´ ˘ Boj si, ze jesli bd rozmawiac w szkole o swoich przekonaniach, to: ı .............................................................. .................................................................................................. ˙ ´ ˙ Pamitaj, ze takie odczucia nie s obce rowniez innym ´ młodym chrzescijanom. Na przykład 14-letni Krzysiek przy˙ ´ znaje: „Boj si, ze koledzy mnie wysmiej i wezm za dziwa´ ka”. Z kolei cytowany na wstpie Kaleb mowi: „Martwiłem si, ˙ ´ ´ ze ktos zada mi pytanie, a ja nie bd umiał odpowiedziec”. ´ ´ 2. Bdz realist i licz si z trudnosciami. Czy twoje obawy s zupełnie bezpodstawne? Niekoniecznie. Przekonała si ´ ˙ ˙ o tym 20-letnia Ania: „Niektore kolezanki udawały, ze s zainteresowane moimi wierzeniami, ale potem obracały moje słowa przeciwko mnie i drwiły ze mnie w towarzystwie”. Z kolei ´ 17-letnia Nicole opowiada: „Kolega porownał werset w swojej ˙ i w mojej Biblii. Okazało si, ze ˙ CZY WIESZ, ZE... brzmiały troch inaczej. Zarzucił ˙ ´ ´ mi, ze mam jaks przerobion Niektorzy koledzy mo´ Bibli. Zatkało mnie! Nie wieg ci podziwiac za ´ działam, co powiedziec”1. trzymanie si biblijnych ? zasad moralnych, ale ´ wstydz si zapytac o twoje przekonania. 122 pytania młodych ludzi ´ ´ ˙ 1 Poszczegolne przekłady Biblii rozni ´ si słownictwem. Niekt ore z wiksz do´ kładnosci oddaj sens tekstu oryginalnego. ´ „Zawsze [bdzcie] gotowi ˙ ˙ do obrony wobec kazdego, kto od ´ was zda uzasadnienia nadziei, ktor macie w sobie, ´ lecz czyncie to w łagodnym usposobieniu i z głbokim respektem” (1 Piotra 3:15). = ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ Takie sytuacje mog napdzac strachu. Ale zamiast ich ´ ´ ´ unikac, zaakceptuj je jako nieodłczny element chrzescijan˙ ˙ skiego zycia (2 Tymoteusza 3:12). „Jezus zapowiedział, ze je´ ´ go uczniowie bd przesladowani” — mowi 13-letni Mateusz. ˙ ´ ˙ ˙ „Nie mozemy wic oczekiwac, ze kazdemu spodobaj si nasze pogldy” (Jana 15:20). ´ 3. Skoncentruj si na korzysciach. Czy z przykrych ˙ ´ ˙ ´ ´ przezyc moze wyniknc cos dobrego? Dwudziestojednoletnia ˙ ˙ ´ ´ Aldona uwaza, ze tak: „Trudno jest wyjasnic swoje przekona´ nia ludziom, ktorzy nie maj szacunku dla Biblii, ale takie rozmowy pomagaj tobie samemu — dziki nim jeszcze lepiej rozumiesz własne stanowisko” (Rzymian 12:2). ´ ´ ´ Spojrz ponownie na sytuacj, ktor opisałes w punk´ ˙ ´ cie 1. Zastanow si, co dobrego moze wyniknc z prze˙ ˙ zwycizenia własnych obaw. Zapisz ponizej przynajmniej ´ dwie korzysci. ı 1. .............................................................................................. 2. ............................................... ´ WSKAZOWKA ´ Podpowiedz: Dlaczego po´ ´ rozmawianie z kolegami o tym, Zamiast mowic kole˙ gom, w co powinni jak religi wyznajesz, moze ´ ´ ˙ ´ wierzyc, a w co nie,´ sprawic, ze bd wywierac na z przekonaniem mow, ciebie mniejsz presj? Jak w co ty´ wierzysz, wpłynie to na twoj wiar we i wyja˙ sniaj, dlaczego własne siły? Jak wpłynie na uwazasz to za rozsdne. twoje uczucia do Jehowy Boga? ´ ´ Dlaczego boj si mowic w szkole o swojej religii? 123 ´ jak zaczc rozmow ˘ „Jakie masz plany na wakacje?” [Po wysłuchaniu odpowiedzi wspomnij o swoich planach duchowych, ´ ´ takich jak obecnosc na kongresie czy zwikszenie ˙ udziału w słuzbie kaznodziejskiej]. ˙ ´ ˘ Nawiz do jakiegos aktualnego wydarzenia i zapytaj: ´ ´ „Słyszałes o tej sprawie? Co o tym myslisz?”. ´ ˘ „Czy twoim zdaniem swiat poradzi sobie z problemami finansowymi [lub innym palcym problemem]? ˙ ´ [Poczekaj na odpowiedz]. Dlaczego tak uwazasz?” ˘ „Czy interesuje ci religia?” ˙ ˙ ´ ˘ „Jak wyobrazasz sobie swoje zycie za pic lat?” ´ [Po wysłuchaniu odpowiedzi wyjasnij, jakie cele ´ ´ duchowe chciałbys osignc]. ´ I jakie uczucia twoja postawa wzbudzi w Jehowie? (Przysłow 23:15). ´ ´ 4. Bdz przygotowany. W Ksidze Przysłow 15:28 czyta´ ˙ ´ my: „Serce prawego rozmysla, zeby odpowiedziec”. Staraj si ´ ´ ˙ ´ ´ nie tylko przemyslec, co powiesz, ale tez sprobuj przewidziec, ˙ ´ o co mozesz zostac zapytany. Przeanalizuj te kwestie i przygo´ ´ tuj si do udzielenia wyjasnien własnymi słowami. (Zobacz tabelk „Zaplanuj swoj reakcj”, zamieszczon na stronie 127). ´ ˙ ´ ´ 5. Przejdz do czynow. Jestes juz przygotowany do rozmo´ ´ ´ ˙ ˙ ´ ´ wy. Jak powinienes zaczc? Masz rozne mozliwosci. Przyrow˙ najmy to do kpieli w jeziorze: jedni wchodz do wody ostroznie, a inni od razu wskakuj. Podobnie jest z rozmow o swoich ˙ ´ ´ ´ przekonaniach. Mozesz najpierw poruszyc jakis ogolny temat ´ ˙ i stopniowo wybadac grunt. Jezeli jednak zbytnio si martwisz, ˙ ´ ´ ˙ ´ ´ ze cos pojdzie nie tak, to moze lepiej bdzie od razu przejsc do ´ sedna sprawy (Łukasza 12:11, 12). „W wyobrazni rozmowa 124 pytania młodych ludzi ´ Mowienie o swoich przekonaniach przypomina w jeziorze.˙ ˙ ´kpiel ´ Mozesz wejsc do wody´ ostroznie albo od razu wskoczyc o religii zawsze była dla mnie trudniejsza ´ ˙ niz w rzeczywistosci ” —przyznaje 17-letni ˙ Andrzej. „Gdy juz zacz˙ łem, szło mi lepiej, niz si spodziewałem!”1 ´ 6. Bdz rozsdny. „Mdry si zastanawia nad wszystkim, ´ co czyni” — napisał Salomon (Przysłow 13:16, Biblia War´ ´ szawsko-Praska). Tak jak nie skakałbys na głowk do płytkiej ˙ wody, tak samo unikaj angazowania si w bezsensowne spo˙ ´ ˙ ry. Pamitaj, ze jest nie tylko „czas mowienia”, lecz takze „czas milczenia” (Kaznodziei 3:1, 7). Nawet Jezus nie zawsze odpowiadał na zadawane mu pytania (Mateusza 26:62, 63). ´ 1 Zobacz ramk „Jak zaczc rozmow”, zamieszczon na poprzedniej stronie. plan działania! ´ O swoich przekonaniach mog porozmawiac z (wpisz imi przynajmniej jednej osoby z klasy): ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ˙ Mysl, ze najbardziej zainteresuje go/j nastpujcy temat: ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ’’ Kiedy byłem młodszy, nie chciałem odstawac´ ´ Potem jednak zaczłem od kolegow. ˙ moja religia pomaga mi dostrzegac,´ ze ´ ˙ prowadzic lepsze zycie. Dziki temu nabrałem ´ wicej pewnosci siebie. Jestem dumny (Jason). ze swoich przekonan´ ’’ ´ ˙ ´ Gdy jednak postanowisz zareagowac, mozesz poprzestac ´ ´ ˙ na jakiejs krotkiej, dyplomatycznej odpowiedzi. Jezeli na przykład kolega prowokujco pyta, dlaczego nie palisz papie´ ˙ ´ ´ rosow, mozesz po prostu rzucic: „Nie mam zamiaru si truc”. ˙ ´ ´ ´ ´ W zaleznosci od reakcji zdecydujesz, czy wyjasnic swoj punkt widzenia szerzej. ´ ´ ´ Wskazowki omowione w tym rozdziale mog ci pomoc ´ byc gotowym do obrony’ swojej wiary (1 Piotra 3:15). Oczy´ ´ ´ ˙ wiscie taka gotowosc nie oznacza, ze nigdy nie bdziesz zde˙ ´ nerwowany. Jednak 18-letnia Adriana zauwaza: „Jesli pomi´ mo obaw zdobywasz si na to, by porozmawiac o swojej ˙ ´ ´ wierze, masz satysfakcj, ze pokonałes strach i podjłes wy´ zwanie. A gdy na dodatek wszystko pojdzie dobrze, satysfak˙ ´ cja bdzie jeszcze wiksza. Bdziesz zadowolony, ze zdobyłes ´ ´ si na odwag, by bronic swych pogldow”. Czy szkoła ci´ stresuje? ˙ Zobacz, jak mozesz sobie z tym radzic. W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ˙ ´ ˙ ˘ Co ´ tak naprawd moze byc powodem, ze koledzy ´ wysmiewaj si z twoich pogldow religijnych? ˙ ˙ ´ ˘ Dlaczego jest to ´ wazne, zebys o swoich wierzeniach mowił z pełnym przekonaniem? 126 pytania młodych ludzi ´ ´ neutralnosc krew decyzje stwarzanie ´ A dlaczego miałbym uznawac? Nawet naukowcy nie s ´ w tej kwestii zgodni,´ a w koncu uchodz za ekspertow! ˙ ´ Uczymy si Bozych wymagan, ale nikt nas do niczego ˙ nie zmusza. Kazdy samodzielnie podejmuje decyzje. ´ ˙ Iksi ´ nski tez jest Swiadkiem, a zrobił tak a tak. Dlaczego ˙ ty nie mozesz? Dlaczego nie uznajesz ewolucji? A co wtedy, gdyby˙ było ˙ zagrozone twoje zycie? ´ Czy Bog by ci nie wybaczył? Jestem´ zwolennikiem bezpiecznych zabieg ow medycznych — takich, ´ ˙ ktore nie groz nabawieniem si AIDS czy zapalenia wtroby. ´ Biblia nakazuje powstrzymywac si od krwi, wic si do tego stosuj. ´ Czy przyjłbys transfuzj krwi? .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. ............................... ............................... ............................... .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. .............................................. ı .............................................. ´ ´ Nie, a miliony Swiadk´ ow Jehowy z innych krajow nie walczyłoby przeciwko naszemu krajowi. ´ odpowiedz s t kopi str uj on ............................... ˙ ˙ Czy to znaczy, ze kazdy robi, co mu si podoba? ´ A czy walczyłbys za ojczyzn? nastpne pytanie ´ Szanuj swoj kraj, ale ´ nie oddaj czci symbolom panstwowym. ´ odpowiedz ´ ´ ˙ ´ Podpowiedz: Omow ponizsze kwestie z rodzicami´ i przyjaciołmi ze zboru. Uzupełnij puste miejsca w tabelce. Potem zastan ow si, jakie jeszcze ´ ´ pytania mog ci zadac koledzy ze szkoły, i przemysl, co odpowiesz. ´ Dlaczego nie spiewasz hymnu ani nie pozdrawiasz sztandaru? Nie kochasz swojego kraju? pytanie zaplanuj swoj reakcj 18 ´ Jak sobie radzic ze stresem w szkole? ˙ czsto chciało „W szkole czułam takie naciski, ze ´ ´ ´ (Sharon). mi si jednoczesnie płakac i krzyczec” ˙ ´ „Chociaz jestes coraz starszy, szkoła wciz˙ ci stresuje — zmieniaj si tylko przyczyny” (James). 128 pytania młodych ludzi ˙ ˙ CZY nie odnosisz wrazenia, ze rodzice nie rozumiej twoich ´ ˙ ´ ˙ ˙ szkolnych stresow? Moze mowi, ze przeciez nie masz kredytu do spłacania, rodziny na utrzymaniu ani wymagajcego ˙ ´ szefa. Tobie jednak wydaje si, ze naciski, ktorym musisz sta´ wiac czoła w szkole, wcale nie s mniejsze, wprost przeciwnie ˙ — moze nawet wiksze. ˙ ˙ ´ Juz sama droga do szkoły lub z powrotem moze byc stre´ sujca. „W szkolnym autobusie czsto dochodziło do bojek” — opowiada Tara z USA. „Kierowca si zatrzymywał ´ ´ ´ ´ ´ ´ ´ i wszyscy musielismy wysisc. Spoznialismy si na lekcje poł godziny albo i wicej”. ´ Oczywiscie po dotarciu do szkoły napicie wcale nie opa´ ˙ da. Byc moze i tobie nieobce s nastpujce stresy: ˘ Presja ze strony nauczycieli ˙ ´ „Nauczyciele daj do zrozumienia, ze powinnam byc ´ ´ swietn uczennic, miec najlepsze oceny. Czuj presj, by ´ spełnic ich oczekiwania” (Sandra). ´ „Na uczniow, zwłaszcza zdolnych, wywierane s naciski, ˙ zeby si wybili” (April). ˙ ˙ ´ „Nawet jezeli wyznaczasz sobie w zyciu wartosciowe cele, ´ ´ ˙ ´ nauczyciele potrafi dac ci odczuc, ze jestes do niczego, bo nie masz takich aspiracji, jakich oni by si po tobie spodziewali” (Naomi) 1. Jak wpływa na ciebie presja ze strony nauczycieli? ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ´ ´ ˘ Presja ze strony rowiesnikow ´ „W szkole sredniej koledzy maj wicej luzu i s bardziej ˙ ´ zbuntowani. Jezeli z nimi nie trzymasz, nie jestes cool” (Kevin). ´ „Alkohol i seks to pokusy, z ktorymi spotykam si na co ´ ´ dzien. Czasami trudno si im opierac” (Aaron). 1 Wicej informacji znajdziesz w rozdziale 20. ´ Jak sobie radzic ze stresem w szkole? 129 ˙ „Mam 12 lat i najbardziej stresuj si tym, ze w szkole ´ ´ ˙ wszyscy namawiaj mnie, bym zaczła z kims chodzic. Kazdy ´ pyta: ‚Długo jeszcze zamierzasz byc sama?’ ” (Alexandria). ´ ´ „Koniecznie chciano mnie umowic z pewnym chłopakiem. Gdy si nie zgodziłam, przyczepiono mi etykietk lesbijki. Miałam wtedy zaledwie 10 lat!” (Christa). ´ ´ ´ Jak wpływa na ciebie presja ze strony rowiesnikow? ı ................................................................................................. .................................................................................................. ˘ Inne sytuacje stresowe. Postaw znaczek przy punk´ cie, ktory dotyczy ciebie w najwikszym stopniu, albo wypełnij ostatni rubryk: ´ O klasowki i testy O odrabianie lekcji ´ O wysokie wymagania rodzicow ´ O wygorowane oczekiwania wzgldem samego siebie O agresywne zaczepki lub molestowanie seksualne O inne ........................................................................................ ´ Jak pokonac stres — cztery kroki ´ ˙ ´ Bdzmy realistami: nie da si przezyc szkoły bezstreso´ wo. Jednak nadmierny stres przytłacza. Mdry krol Salomon ˙ ´ ´ ´ napisał: „Ucisk moze przywiesc mdrca do szalenczego po´ ˙ stpowania” (Kaznodziei 7:7). Na szczscie mozesz nie do´ ´ ˙ puscic, zeby stres doprowadził ˙ CZY WIESZ, ZE... ci do takiego stanu. Naucz si ´ ´ ´ skutecznie nad nim panowac. Odpowiednia ilosc snu — przynajmniej osiem Radzenie sobie ze stresem ˙ godzin na dob — przypomina podnoszenie ciza´ ´ nie tylko pomaga radzic row. Najpierw trzeba si do tego sobie ze ´ ˙ stresem, ´ odpowiednio przygotowac. Nie ale tez poprawia pamic. ˙ ˙ ´ mozna zbytnio obcizyc sztangi, ? 130 pytania młodych ludzi Podobnie jak umiejtne ˙ ´ podnoszenie cizar´ ow ˙ moze ci wzmocnic fizycznie, tak umiejtne radzenie sobie ˙ ze stresem mo ze ci ´ wzmocnic emocjonalnie ˙ ´ a ponadto nalezy j poprawnie chwycic. ´ Dziki takiemu podejsciu trenujcy wyrabia ´ muskuły i nie doznaje urazow. Gdyby jednak ´ chwycił sztang bez przygotowania, mogł´ ´ by sobie naderwac misien lub nawet zła´ ´ ´ mac kosc. ˙ ´ ´ Podobnie ty mozesz si nauczyc radzic ˙ ´ sobie z cizarem stresow i z powodze´ niem osigac wyznaczone cele bez po´ noszenia szkody. W jaki sposob? Wy´ probuj nastpujce kroki: 1. Ustal przyczyny. „Roztropny, ´ ujrzawszy nieszczscie, kryje si” — ´ ˙ powiada mdre przysłowie (Przysłow 22:3). Nie mozesz ´ ˙ przeciwdziałac stresowi, jezeli najpierw nie ustalisz jego przy´ czyny. Co aktualnie stresuje ci najbardziej? Ktory punkt za´ znaczyłes na poprzedniej stronie? ˙ 2. Zbierz informacje. Jezeli na przykład przytłacza ci ˙ ˙ ´ to, ze nauczyciele duzo zadaj, przeanalizuj wskazowki za´ ´ warte w tomie 2, rozdziale 13. A jesli ktos z klasy nakłania ci do niemoralnego postpowania, zajrzyj do tamtego tomu i skorzystaj z praktycznych rad zawartych w rozdziałach 2, 5 i 15. ´ ˙ 3. Nie zwlekaj. Ignorowanie problemow nie sprawia, ze znikaj. Zazwyczaj tylko narastaj, a stres si pogłbia. Kiedy ˙ ´ juz zadecydujesz, jak poradzic sobie ze stresow sytuacj, za´ ˙ ´ ´ cznij działac od razu. Jezeli na przykład jestes Swiadkiem ´ Jehowy i starasz si trzymac biblijnych zasad moralnych, ´ Jak sobie radzic ze stresem w szkole? 131 ’’ Gdy tata podwoził mnie do szkoły, to zanim wysiadłam, codziennie si ze mn modlił. (Liz). Czułam si dziki temu spokojniejsza ’’ ´ powiedz o tym kolegom jak najszybciej. W ten sposob zaoszczdzisz sobie niepotrzebnego stresu. Dwudziestoletnia ´ Marchet mowi: „Zaraz na pocztku roku szkolnego kiero´ ´ ´ wałam rozmow na temat, ktory dawał mi sposobnosc wy´ ˙ ˙ jasnienia, ze trzymam si zasad biblijnych. Im dłuzej zwleka˙ łam z ujawnieniem, ze jestem ´ ´ Swiadkiem Jehowy, z tym wikWSKAZOWKA ´ ´ szym trudem mi to pozniej ´ Podziel stresujce przychodziło. Było o wiele prosci problemy na dwie ciej, gdy od razu tłumaczyłam kategorie —˙ takie, ´ ´ swoje stanowisko i potem przez ktorym mo zesz jako s ´ zaradzi c, i takie, na cały rok przy nim obstawałam”. ´ ´ ´ ktore nie masz wpływu. 4. Zwroc si o pomoc. Najpierw skup si ˙ ´ Mozliwosci nawet najsilniejszena tych˙ pierwszych. ˙ go sztangisty maj swoje graGdy juz je rozwi zesz — ´ ´ o ile taki dzien w ogole nice. Tak samo jest w twoim nadejdzie — bdziesz wypadku. Ale nie musisz sam ´ ´ ´ ´ ˙ ´ miec czas na myslenie ´ dzwigac swoich cizarow (Galao problemach, na ktore ´ ´ tow 6:2). Dlaczego nie miałbys nie masz wpływu. ´ ´ ´ zwrocic si o wsparcie do ktore- plan działania! ˙ ´ Zeby lepiej radzic sobie ze stresem, postanawiam, ˙ ˙ ze gdy to tylko bdzie mozliwe, ˙ ´ połoz si spac o ı ........................ ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... = ´ „Przerzuccie na niego [Boga] wszelk ˙ wasz trosk, gdyz on si o was troszczy” (1 Piotra 5:7). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ ´ ˙ gos z rodzicow albo innego dojrzałego chrzescijanina? Pokaz ´ ´ tej osobie notatki, ktore sporzdziłes w tym rozdziale, i po´ pros o rad. ˙ Pozyteczny stres? ˙ ´ Moze trudno w ´ to uwierzyc, ale pewna doza stresu nie ˙ ´ jest niczym złym. Swiadczy o tym, ze jestes pilny i masz ˙ ´ wrazliwe sumienie. Zobacz, jak Biblia opisuje kogos, kto naj´ ˙ wyrazniej podchodzi do zycia zupełnie bezstresowo: „Jak dłu˙ go (...) bdziesz si wylegiwał? Kiedyz wstaniesz ze snu? Jeszcze troch snu, jeszcze troch drzemania, jeszcze troch ˙ ˙ ´ lezenia z załozonymi rkami, a twoje ubostwo niechybnie ´ ˙ ´ przyjdzie jak rabus i twoja ndza jak mz zbrojny” (Przysłow 6:9-11). Szesnastoletnia Heidi podsumowuje: „W szkole nie ma ˙ lekko, ale przeciez z podobn presj spotkasz si w pracy za˙ wodowej”. Stres to nic przyjemnego. Jezeli go jednak opanu˙ jesz, nie zaszkodzi ci. Wprost przeciwnie — moze ci nawet ´ wzmocnic! Czy rzucenie szkoły to dobre ´ rozwizanie twoich problemow? W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ´ ´ ˘ Dlaczego skłonnosc do perfekcjonizmu tylko pogłbia stres? ´ ´ ´ ´ ˘ Z kim mogłbys porozmawiac, gdybys nie radził sobie ze stresem? ´ Jak sobie radzic ze stresem w szkole? 133 19 ´ Czy rzucic szkoł? Na jakim etapie´ chciałby s ´ zakonczy c´ nauk? ı .......... Czego pod tym wzgldem oczekuj od ciebie rodzice? ............. CZY ty i twoi rodzice zgadzacie si w tej kwestii? Nie˙ wykluczone, ze tak. Mimo to niekiedy mog ci nacho´ ´ dzic mysli o rzuceniu szko˙ ły. Czy ponizsze wypowiedzi nie brzmi ci znajomo? ˙ „Czasami byłam tak zestresowana, ze nie chciało mi si ´ ´ ˙ ´ ´ ´ wstac z łozka. Myslałam sobie: ‚Po co mam isc do szkoły 134 pytania młodych ludzi ´ ´ i uczyc si rzeczy, ktore nigdy mi si nie przydadz?’ ” (Rachel). ´ ˙ ´ „Czsto byłem tak wykonczony, ze chciałem rzucic ´ ´ ´ ˙ ˙ szkoł i pojsc do pracy. Uwazałem, ze szkoła nic mi nie da˙ ´ je i ze lepiej byłoby wykorzystac ten czas na zarabianie pienidzy” (John). ´ „Poszedłem do szkoły sredniej w ubogiej dzielnicy i nie ´´ mogłem si tam odnalezc. Nauka nie sprawiała mi proble´ ´ ´ mow, ale nie byłem akceptowany i wikszosc czasu spdzałem sam. Nie rozmawiali ze mn nawet inni uczniowie wyłczeni przez klas poza nawias. Miałem straszn ocho´ t rzucic to wszystko” (Ryan). „Odrabianie lekcji zabierało mi nawet cztery godziny ´ dziennie! Byłam okropnie zawalona nauk. Klasowki, pre´ zentacje, wypracowania — i tak w kołko. Wydawało mi si, ˙ ˙ ze dłuzej nie wytrzymam i po prostu musz od tego uciec!” (Cindy). ´ ´ ´ „Mielismy alarm bombowy, samobojstwo i trzy proby ´ samobojcze. Na terenie szkoły działały gangi. Czasami by˙ ´ ło tego za duzo i chciałam si wyrwac” (Rose). ´ ´ Czy i ty stanłes w obliczu podobnych wyzwan? Czy ´ ´ ˙ ´ ˙ kiedykolwiek pomyslałes, zeby rzucic szkoł? Jezeli tak, to w jakiej konkretnie sytuacji? ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ˙ ´ ˙ Byc moze własnie teraz całkiem powaznie zastana´ ´ ˙ wiasz si, czy nie zakonczyc nauki. Jak jednak mozesz si ´ ´ ˙ przekonac, czy planujesz tak zrobic dlatego, ze jest to od˙ ˙ ˙ powiednia pora, czy tez dlatego, ze masz juz szkoły powy˙ ´ zej uszu i chcesz si od niej uwolnic? Przyjrzyjmy si tej ˙ sprawie blizej. ´ Czy rzucic szkoł? 135 ´ Konczysz nauk czy rzucasz szkoł? ´ ˙ ´ Na czym twoim zdaniem polega roznica midzy zakonczeniem nauki a rzuceniem szkoły? ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ´ S kraje, w ktorych chodzi si do szkoły przez pic do ´ osmiu lat. W innych obowizkowa nauka trwa przynajmniej ´ ´ dziesic lat. Nie ma wic jednej normy dla całego swiata. ˙ Poza tym w pewnych krajach młodzi ludzie maj mozli´ ´ ´ ´ ´ wosc uczyc si niektorych albo wszystkich przedmiotow ´ ´ ´ w domu, oczywiscie za zgod i przy wspołpracy rodzicow. ˙ O takich uczniach rzecz jasna nie powiemy, ze rzucaj szkoł. Ale bez wzgldu na to, czy uczysz si w domu, czy cho´ ´ dzisz na lekcje do szkoły, to jesli myslisz o przerwaniu ´ ´ nauki, powinienes wzic pod uwag nastpujce sprawy: ˙ ´ Czego wymaga prawo? Jak juz wspomnielismy, prze´ ˙ ˙ ´ pisy dotyczce obowizku szkolnego rozni si w zaleznosci od kraju. Jakie jest wymagane minimum tam, gdzie ˙ ˙ ´ ´ mieszkasz? Czy zgodnie z prawem mozesz juz zakonczyc ´ ˙ edukacj? Gdybys zlekcewazył biblijn zasad podporzdkowania si władzy i przed czasem przerwał nauk, byłoby ´ to rownoznaczne z rzuceniem szkoły (Rzymian 13:1). ˙ Czy juz zrealizowałem swoje cele zwizane z eduka´ cj? Jakie cele chcesz osignc, chodzc do szkoły? Nie ´ ´ jestes pewien? Powinienes to ˙ ´ CZY WIESZ, ZE... ustalic! W przeciwnym razie ´ ˙ ´ ´ przypominałbys pasazera, ktoSzkoł czsciej rzucaj ´ ry jedzie pocigiem, ale nie wie uczniowie, ktorzy maj ´ ´ dokd. Usidz wic z rodziw zwyczaju opuszczac lekcje. cami i przeanalizujcie ramk „Moje cele zwizane z eduka- ? 136 pytania młodych ludzi = ˙ „Kazdy, kto jest pochopny, niechybnie zmierza do ndzy” ´ (Przysłow 21:5). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ cj”, zamieszczon na stronie 139. Dziki temu bdziesz ´ wiedział, do czego zmierzasz, i z pomoc rodzicow staran´ nie zaplanujesz swoj edukacj (Przysłow 21:5). ´ ´ Nauczyciele i inne osoby z pewnosci bd ci udzielac ´ ˙ w tej sprawie rad. Ale to do rodzicow nalezy ostatnie słowo ´ ´ (Przysłow 1:8; Kolosan 3:20). Gdybys przerwał nauk ´ ´ przed osigniciem wytknitych celow, w rzeczywistosci ´ rzuciłbys szkoł. ˙ ˙ ´ Co mn kieruje? Uwazaj, zebys nie oszukiwał samego siebie (Jeremiasza 17:9). Pamitaj: Człowiek ma tendencj ´ do usprawiedliwiania samolubnych czynow, wmawiajc ˙ sobie, ze kieruje si szlachetnymi pobudkami (Jakuba ´ ´ 1:22). Niektorzy koncz nauk, tłumaczc si na przykład, ˙ ´ ˙ ´ ze chc wesprzec finansowo rodzin lub zaangazowac si ´ ´ w działalnosc społeczn. Jednak w gruncie rzeczy maj ´ ´ ´ dosc klasowek czy odrabiania lekcji. Koniecznie wic powi´ ´ nienes ustalic, czym tak naprawd jest podyktowana twoja ˙ decyzja. Kto opuszcza szkoł jedynie po to, zeby uciec od ´ ˙ ´ problemow, moze si gorzko rozczarowac. Co jest złego w rzuceniu szkoły? Rzucenie szkoły przypomina wyskoczenie z rozpdzo˙ ´ ˙ nego pocigu. Pocig moze byc niewygodny, a pasazero´ wie niemili, ale jesli z niego wyskoczysz, to nie dotrzesz do ´ ˙ ˙ celu podrozy i prawdopodobnie doznasz powaznych obra˙ ´ ´ zen. Tak samo jesli rzucisz szkoł, raczej nie osigniesz ´ obranych celow i odczujesz na sobie negatywne konsekwencje. Jakie? ´ Czy rzucic szkoł? 137 Rzucenie szkoły przypomina wyskoczenie z pocigu przed ´ ˙ dotarciem do celu podrozy ´ Konsekwencje bezposrednie: Przypuszczalnie trudniej ´´ ci bdzie znalezc prac, a gdy j dostaniesz, to prawdopo˙ dobnie ˙ okaze si´ gorzej płatna. Zeby zarobic na utrzyma´ nie, bdziesz musiał pracowac ˙ dłuzej, i to raczej w warunkach ˙ ´ gorszych niz te, ktore panuj w twojej szkole. ´ ˙ ´ Konsekwencje posrednie: Z badan wynika, ze osoby, ´ ´ ˙ ktore porzuciły szkoł, czsciej niz inne maj słabe zdro´ wie, musz liczyc na pomoc opieki społecznej, a nawet ´ czsciej trafiaj do wizienia. ´ ˙ ´ ´ Oczywiscie nie masz gwarancji, ze jesli ukonczysz szko´ ł, to unikniesz wspomnianych problemow. Ale dlaczego ´ ˙ ´ miałbys niepotrzebnie si na nie narazac? ´ ´ Dlaczego warto skonczyc szkoł ´ ´ ´ ´ Jesli akurat nie zaliczyłes klasowki lub miałes w szkole ˙ ´ cizki dzien, to niewykluczone, ´ ˙ ´ ´ ´ WSKAZOWKA ze chciałbys sobie odpuscic— ˙ ´ ewentualne konsekwencje moJezeli w srodowisku ´ g ci si wydawac mało znaczszkolnym ´ musisz si ´ zmagac z wyjtkowo ce w porownaniu z obecn mor´ silnymi naciskami, dg. Ale zanim pojdziesz po dowiedz si, czy nie ma ˙ ´ ˙ ´ ´ linii najmniejszego oporu, zomozliwosci, zebys skon´ ´ bacz, jakie korzysci odniesli cyczył szkoł w trybie ´ towani na pocztku młodzi dziprzyspieszonym. ˙ ki temu, ze nie rzucili szkoły. 138 pytania młodych ludzi moje cele zwizane z edukacj Zdobyte wykształcenie przede wszystkim ma ci ´ ´ ´ ´ ´ pomoc znalezc prac, dziki ktorej bdziesz mogł ´ zarobic na utrzymanie swoje oraz rodziny, gdy j ˙ ˙ z czasem załozysz (2 Tesaloniczan 3:10, 12). Czy juz ´ ´ ´ wiesz, jakiego rodzaju zawod chciałbys wykonywac i jak lata spdzone w szkole mog ci do niego ´ ˙ ´ przygotowac? Zeby si przekonac, czy wybrana ´ przez ciebie edukacja prowadzi ci we własciwym kierunku, odpowiedz sobie na nastpujce pytania: Jakie mam mocne strony? (Na przykład czy dobrze sobie ˙ radzisz w kontaktach midzyludzkich? A moze lubisz zajcia ´ manualne? ´ Albo jestes dobry w analizowaniu i rozwizywaniu problemow?). ı .................................................................................................. ´ ´ W jakich zawodach mogłbym wykorzystac swoje mocne strony? .................................................................................................. ˙ ´ Jakie mozliwosci zatrudnienia istniej w mojej okolicy? .................................................................................................. ´ Ktore przedmioty szkolne przygotowuj mnie do radzenia sobie na rynku pracy? .................................................................................................. ˙ ´ ´ Z jakich dodatkowych mozliwosci edukacyjnych mogłbym ´ ˙ ´ skorzystac, zeby skuteczniej realizowac swoje plany? .................................................................................................. ˙ Pamitaj, ze twoim celem jest zdobycie wykształcenia, ´ ´ ´ ˙ ktore przyda ci si w zyciu. Nie popadaj wic w skrajno sc´ ´ i nie przypominaj wiecznego studenta — nie bd z jak kto s, ´ kto niejako bez w pocigu po to, by uciec ´ konca zostaje ´ od obowizkow dorosłosci1. 1 Wicej informacji znajdziesz w tomie 2, rozdziale 38. ’’ ´ nie uciekniesz. Od problemow ˙ W szkole mozesz si nauczyc´ bronic´ swojego stanowiska, co przyda ci si w pracy zawodowej i nie tylko (Ramona). ’’ ´ „Nabrałam odpornosci psychicznej. Przekonałam si ˙ ˙ ˙ ´ tez, ze to ode mnie zalezy, czy robienie czegos bdzie mi ´ ´ ´ ´ sprawiac przyjemnosc. No i rozwinłam zdolnosci plas´ ´ ´ tyczne, ktore zamierzam wykorzystac po ukonczeniu szkoły” (Rachel). ˙ ´ ˙ ´ „Teraz wiem, ze jesli bd cizko pracowac, mog ´ osignc swoje cele. Chodz na bardzo praktyczne zajcia techniczne prowadzone w mojej szkole. Zdobywam na ´ ˙ nich kwalifikacje, ktore umozliwi mi prac w zawodzie konserwatora maszyn drukarskich” (John). plan działania! ˙ ´ ´ Jezeli jaki ´ s przedmiot sprawia mi trudnosci, to zamiast rzucac szkoł, postaram si: ı .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ˙ ´ Jezeli mysl o rzuceniu szkoły, bo czuj si przemczony, ´ ´ postaram si temu zaradzic w nastpujcy sposob: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ˙ ´ ´ „Poniewaz si nie poddałem, udoskonaliłem umiejtnosc ´ ˙ czytania i pisania. Nauczyłem si odnosic pozytek z krytyki ˙ ´ ´ ´ oraz wyrazac mysli w sposob jasny i logiczny, co przydaje mi ´ ´ ´ si w chrzescijanskiej działalnosci ewangelizacyjnej” (Ryan). ´ ´ „W szkole ulepszyłam umiejtnosc rozwizywania roz´ maitych problemow. Stałam si bardziej dojrzała, bo na´ uczyłam si radzic sobie z lekcjami, z wyzwaniami dnia codziennego i w kontaktach midzyludzkich” (Cindy). ´ „Szkoła przygotowała mnie do stawiania czoła trudnosciom w pracy zawodowej. Poza tym wiele sytuacji zmusiło ´ mnie do głbszego zbadania moich przekonan religijnych i w rezultacie jeszcze bardziej si w nich utwierdziłam” (Rose). ´ Mdry krol Salomon napisał: „Lepszy jest koniec spra˙ ˙ wy niz jej pocztek. Lepszy jest człowiek cierpliwy niz wy´ niosły w duchu” (Kaznodziei 7:8). Zamiast wic rzucac ˙ szkoł, cierpliwie pokonuj napotykane problemy. Jezeli ˙ tak zrobisz, to na samym sobie si przekonasz, ze koniec ˙ ˙ sprawy jest duzo lepszy niz jej pocztek. ´ ´ ´ A co´ jesli nie cierpisz szkoły, bo masz na pienku z ktoryms nauczycielem? W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ´ ´ ´ ´ ˘ Dlaczego powinienes dobrze opanowac umiejtnosc czytania i pisania oraz podstawy matematyki? ´ ´ ˘ Jak wytyczanie sobie krotkoterminowych celow ´ ˙ zwizanych z nauk pomoze ci w pełni wykorzystac szkolne lata? ´ ´ ˘ Dlaczego powiniene s wiedzie ´ ´ ´ c, jakiego ´ rodzaju zawod chciałbys wykonywac po skonczeniu szkoły? ´ Czy rzucic szkoł? 141 20 ˙ ´ Jak dobrze zyc z nauczycielami? Kto jest twoim ulubionym nauczycielem? ı ........................................... Za co go/j lubisz? ........................................... ´ Z ktorym nauczycielem relacje układaj ci si najgorzej? ........................................... ´ PRZYJACIOŁ wybierasz sobie sam, ale na to, kto ci b´ ˙ dzie uczył, zazwyczaj nie masz wpływu. Byc moze lubisz ´ wszystkich swoich nauczycieli. Osiemnastoletni Dawid mowi: ´ „W zasadzie nigdy nie miałem problemow z nauczycielami. Szanowałem ich, a oni mnie lubili”. ˙ ´ Z drugiej strony moze uczy ci ktos podobny do nauczy´ ´ cielki, o ktorej 11-letnia Sara opowiada: „Jest okropnie złos´ ´ ´ liwa. A poza tym zle tłumaczy— albo wyjasnia cos po łeb142 pytania młodych ludzi = ˙ „Wszystko, co chcecie, zeby ludzie ˙ ´ wam czynili, wy tez im podobnie czyncie” (Mateusza 7:12). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ ´ kach, albo podaje zbyt duzo szczegołow”. Zeby poprawic swoje relacje z nauczycielem, ustal najpierw, co konkretnie jest problemem. Postaw znaczek przy odpowiednich punktach lub wypełnij ostatni rubryk. ˙ ˙ ı O Uwazam, ze nauczyciel kiepsko tłumaczy. O Moim zdaniem zasługuj na lepsze oceny. ˙ ˙ O Odnosz wrazenie, ze inni s faworyzowani. O Czepia si mnie bez powodu. ˙ O Czuj, ze jest do mnie uprzedzony. Inne .................................................................................... O ´ Jak sobie radzic w takich sytuacjach? Na pocztek uwzgldnij rad udzielon przez apostoła Piotra: „Wszyscy ´ bdzcie podobnie usposobieni, okazujc wzajemne zrozumie˙ ´ nie” (1 Piotra 3:8). Co ci pomoze ze zrozumieniem odnosic ´ ´ ˙ si do „złosliwego” nauczyciela? Warto pamitac, ze nauczy´ ciele s tylko ludzmi. ˙ Nauczyciele tez popełniaj błdy. Tak jak wszyscy, ma´ j swoje dziwactwa, problemy i uprzedzenia. Uczen Jakub ˙ ´ napisał: „Jezeli ktos nie potyka si w słowie, to jest człowie´ ˙ kiem doskonałym, zdolnym okiełznac takze całe swe ciało” ´ (Jakuba 3:2). Dziewitnastoletnia Brianna mowi: „Moja matematyczka nie była zbyt cierpliwa i czsto na nas krzyczała. ´ Trudno było j szanowac”. Co przyczyniało si do takiej sytuacji? „Na lekcjach zawsze panował chaos— klasa szalała ˙ ´ specjalnie po to, zeby jeszcze bardziej zdenerwowac nauczycielk”. ´ Z pewnosci cenisz sobie, gdy nauczyciel przymyka oczy ´ ´ ˙ na twoje niedopisania, zwłaszcza jesli jestes w duzym stresie. ´ ´ ´ Czy nie mogłbys postpowac podobnie? Napisz, do jakiego ˙ ´ Jak dobrze zyc z nauczycielami? 143 spicia doszło ostatnio w szkole i co twoim zdaniem mogło ´ ´ wyprowadzic nauczyciela z rownowagi. ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ´ ´ Nauczyciele maj ulubiencow. Pomysl, jak trudne zada´ nie stoi przed nauczycielami: Ilu uczniow przychodzcych na ´ ´ ´ lekcje rzeczywiscie chce na nich byc? A ilu z tych, ktorzy chc ´ ´ byc w klasie, potrafi skoncentrowac si na jednym temacie ´ ˙ ˙ przez poł godziny albo dłuzej? I czy nie jest tak, ze wielu ucz´ ´ ´ ´ ´ niow lubi wyładowywac swoj złosc własnie na nauczycie´ ˙ lach? A teraz wyobraz sobie, ze uczysz 20 lub 30 — w wik´ ´ szosci znudzonych — młodych ludzi. Czy nie byłbys skłonny ´ ´ ´ poswicac wicej uwagi tym, ktorzy okazywaliby zainteresowanie tematem? ˙ ˙ ´ To prawda, ze mozesz byc oburzony, widzc oczywiste przejawy faworyzowania. Natasza opowiada o jednym z na˙ ´ uczycieli: „Bardzo pilnował, zebysmy oddawali prace domowe w wyznaczonym terminie, ale zawsze robił wyjtek dla ´ ˙ chłopakow z druzyny futbolowej, dla nikogo wicej. I nie˙ przypadkowo — był ich drugim trenerem”. Jezeli spotyka ci ´ cos podobnego, zadaj sobie nastpujce pytanie: „Czy na´ uczyciel zaniedbuje moje potrzeby?”. Jesli nie, to dlaczego ´ ´ miałbys byc zły lub zazdrosny? ˙ ´ ´ Zapisz ponizej, jak mogłbys ˙ ´ ´ ˙ ´ CZY WIESZ, ZE... wyrazniej pokazac, ze jestes zainteresowany zajciami prowa´ Twoj nauczyciel praw´ dzonymi przez nauczyciela. dopodobnie wyjasniał ? te same zagadnienia dziesitki, a nawet ˙ setki ´ razy. Moze wic ´ ´ byc mu trudno mowic o nich z tak sam pasj jak na pocztku. 144 pytania młodych ludzi ................................................... ................................................... ................................................... Nauczyciele nie rozumie´ ˙ ´ j uczniow. Czasami roznica ´ Nauczyciele mog ci pomoc ´ ´ przejsc od ignorancji do ´ wiedzy, ale kroki musisz stawiac sam ´ ´ charakterow lub jakies nieporo˙ zumienie sprawi, ze nauczyciel nastawi si do ciebie negatyw´ ´ ˙ ´ nie. Dociekliwosc moze wzic za ˙ przejaw buntu, a niewinny zart za brak szacunku lub głupot. ˙ ´ Co mozesz zrobic, gdy jes´ ´ tes zle odbierany? W Biblii czy´ ˙ tamy: „Nikomu nie oddawajcie złem za złe. (...) Jesli mozliwe, ˙ ´ ´ o ile to od was zalezy, zachowujcie pokoj ze wszystkimi ludz´ mi” (Rzymian 12:17, 18). Staraj si nie podpadac nauczycielowi. Unikaj niepotrzebnych konfrontacji i nie dawaj uzasad´ ´ ´ nionych powodow do skargi. Sprobuj byc miły. „Miły? Dla ´ niego?” — zapytasz. Własnie tak. Zachowuj dobre maniery ´ ´ i z szacunkiem mow „Dzien dobry”, gdy wchodzisz do klasy. ˙ ´ Jezeli zawsze bdziesz uprzejmy— a nawet usmiechniesz si ˙ ´ od czasu do czasu — nauczyciel moze zmienic zdanie o tobie (Rzymian 12:20, 21). Tak było w wypadku Kena. Nauczyciele czsto błdnie go oceniali. „Jestem bardzo nie´ ´ WSKAZOWKA smiały”, opowiada, „i nigdy nie ˙ ˙ ˙ rozmawiałem z nauczycielami”. Jezeli uwazasz, ze na´ Jak sobie poradził? „W konuczyciel jest nudny, nie ˙ cu zrozumiałem, ze nauczycieskupiaj si na nim, ale ´ ´ na temacie. Rob notatle zazwyczaj chcieli mi pomoc. ´ ki, dopytuj o szczegoły, Dlatego postanowiłem lepiej ˙ ´ z entuzjazmem angazuj ich wszystkich poznac. Kiedy si ˙ w lekcj. Pamitaj, ´ tak zrobiłem, zaczłem dostaze zapał jest zarazliwy. ´ wac znacznie lepsze stopnie”. ˙ ´ Jak dobrze zyc z nauczycielami? 145 ’’ ˙ ˙ Dołozyłam staran,´ zeby nawizac´ dobre relacje ze wszystkimi nauczycielami oraz zapamitac´ ich imiona i nazwiska. ´ Gdy spotykamy si na ulicy, poswicam par ´ (Carmen). chwil, by z nimi porozmawiac ’’ ´ ˙ Oczywiscie nie w kazdym wypadku przekonasz do siebie ˙ ´ ´ ´ nauczyciela swoj zyczliwosci. Ale bdz cierpliwy. Krol Salo´ ´ mon napisał: „Cierpliwosc skłania do ustpstw zwierzchnika [na przykład nauczyciela], a jzyk łagodny kruszy nawet ko´ ´ sci” (Przysłow 25:15, Biblia Warszawsko-Praska). Kiedy zo´ staniesz potraktowany niesprawiedliwie, zachowuj spokoj ´ ´ ˙ i mow łagodnie. A nauczyciel byc moze spojrzy na ciebie ´ przychylniejszym okiem (Przysłow 15:1). Gdy nauczyciel ci nie zrozumie lub potraktuje krzywdzco, jaka zazwyczaj jest twoja pierwsza reakcja? ı .................................................................................................. Jaka reakcja byłaby lepsza? .................................................................................................. Radzenie sobie z konkretnymi problemami ˙ ˙ Zrozumienie, ze nauczyciele tez maj ograniczenia, to do´ piero pocztek. Jak radzic sobie z konkretnymi problemami? ˙ Rozwazmy dwa przykłady. Zasługuj na lepsz ocen. „Zawsze byłam pitkow ´ ´ ´ uczennic” — mowi Katrina. „Ale ktoregos roku nauczyciel ´ ´ przedmiotow scisłych postawił mi ocen niedostateczn. Na˙ lezała mi si lepsza. Rodzice porozmawiali z dyrektorem. Po˙ niewaz zmienił mi ocen jedynie na miern, wcale nie byłam ˙ usatysfakcjonowana”. Jezeli masz podobny problem, nie na´ padaj na nauczyciela. Wez przykład z opisanego w Biblii pro´ roka Natana. Otrzymał on trudne zadanie — miał uswiado146 pytania młodych ludzi ´ ´ ˙ mic krolowi Dawidowi jego powazny błd. Jednak nie wpadł ˙ do pałacu, wykrzykujc oskarzenia pod adresem Dawida, ˙ lecz wykazał si duzym taktem (2 Samuela 12:1-7). ´ ´ ´ Podobnie ty mogłbys uprzejmie i spokojnie porozmawiac ´ ˙ z nauczycielem. Gdybys na niego wybuchnł albo oskarzył go ´ ´ o brak kompetencji lub jeszcze cos gorszego, nic bys nie ´ ´ ´ osignł. Sprobuj zachowac si bardziej dojrzale. Popros na˙ ´ ´ ´ uczyciela, zeby wyjasnił ci swoj sposob oceniania. Salomon ´ ´ napisał: „Gdy ktos odpowiada w jakiejs sprawie, zanim jej ´ wysłucha, jest to jego głupota i upokorzenie” (Przysłow 18:13). A zatem najpierw wysłuchaj nauczyciela i dopiero potem powiedz ewentualnie, gdzie twoim zdaniem doszło do ´ przeoczenia. Nawet jesli nauczyciel nie zmieni oceny, twoja ´ ´ ˙ dojrzałosc prawdopodobnie zrobi na nim dobre wrazenie. ˙ ˙ Uwazam, ze nauczyciel jest do mnie uprzedzony. Zo´ baczmy, co przydarzyło si Racheli. Na swiadectwie zawsze ´ ´ miała czworki i pitki. Ale jak wspomina, w siodmej klasie to si zmieniło: „Jeden z nauczycieli uwził si na mnie i za plan działania! ˙ Zeby nudna lekcja bardziej mnie zainteresowała, postaram si: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ˙ ˙ ˙ Jezeli uwazam, ze nauczyciel traktuje mnie niesprawiedliwie, to: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ wszelk cen chciał mnie oblac”. Dlaczego? Dał do zrozumie˙ nia Racheli i jej mamie, ze nie podoba mu si ich religia. ˙ Jak potoczyły si sprawy? Rachela opowiada: „Za kaz˙ dym razem, gdy było jasne, ze nauczyciel ocenił mnie nie´ ´ sprawiedliwie, razem z mam szłysmy z nim porozmawiac. ´ ˙ Z czasem przestał si mnie czepiac”. Jezeli masz podobny ´ ´ problem, nie boj si powiedziec o tym rodzicom. Zapewne ze´ ´ ˙ chc porozmawiac z nauczycielem i byc moze z dyrekcj ˙ ´ ´ szkoły, zeby znalezc odpowiednie rozwizanie. Patrz perspektywicznie ´ Oczywiscie nie wszystkie szkolne konflikty daje si gładko ˙ ´ ´ zazegnac. Czasami trzeba po prostu zacisnc zby. „Jeden ´ ´ ´ z moich nauczycieli bardzo zle odnosił si do uczniow” — mo´ wi Tanya. „Czsto wyzywał nas od matołow. Pocztkowo ´ płakałam, ale nauczyłam si nie brac jego wyzwisk do siebie. ´ ˙ Skupiłam si na nauce i starałam si byc zaangazowana w lekcje. W rezultacie nie dokuczał mi zbyt czsto i jako jed´ nej z nielicznych stawiał przyzwoite oceny. Po dwoch latach został zwolniony”. ´ Gdy nauczysz si radzic sobie z trudnym nauczycielem, zdo´ ´ ´ ´ bdziesz cenn umiejtnosc, ktora przyda ci si, jesli w przy´ ´ szłosci bdziesz miec do czynienia z trudnym szefem. A poza ´ ˙ tym docenisz dobrych nauczycieli, ktorych przeciez nie brakuje. ˙ ˙ ´ W NASTPNYM ROZDZIALE Cigle masz wrazenie, ze dzien ´ ´ jest za krotki? Zobacz, jak najlepiej wykorzystywac czas. ´ ZASTANOW SI ´ ´ ˘ Dlaczego powiniene s bardziej skupiac si ˙ na materiale niz na nauczycielu? ´ ˙ ˘ Jak twoj´ stosunek do omawianego tematu moze wpływac na stosunek nauczyciela do ciebie? 148 pytania młodych ludzi ´ ´ WZOR DO NASLADOWANIA ˙ Mojzesz ˙ Przed Mojzeszem otwieraj si szerokie perspektywy. Wychował si na dworze faraona i został „wyszkolony ´ we wszelkiej mdrosci Egipcjan” (Dzieje 7:22). Co zrobi ´ ´ z tym wykształceniem? Mogłby zabiegac o sław, majtek i władz. Nie ulega jednak presji otoczenia ani nie kieruje ´ si samolubnymi ambicjami. Podejmuje decyzj, ktora niewtpliwie jest dla wielu zaskoczeniem. Wybiera „ponie˙ ´ ´ wieranie z ludem Bozym” (Hebrajczykow 11:25). Czy cos ˙ ˙ przez to traci? Nie. Dziki temu, ze słuzy Bogu i pomaga ˙ ludziom, prowadzi bogate i satysfakcjonujce zycie. ´ ˙ ´ ´ Jesli masz mozliwosc zdobycia rzetelnego wykształce˙ ´ ˙ nia, jaki zrobisz z tego uzytek? Mozesz zabiegac o pieni˙ ´ ˙ ´ dze czy pozycj. Albo, tak jak Mojzesz, zrobic w zyciu cos ´ ´ ´ naprawd wartosciowego i wykorzystac swoj potencjał ˙ ˙ ´ ´ ´ umysłowy i fizyczny, zeby ˙ słuzyc Bogu ˙i pomagac bliznim (Mateusza 22:35-40). Zaden inny styl zycia nie daje wicej satysfakcji! 21 Jak ´ organizowac czas? O ile godzin chciałby s´ ˙ ´ wydłuzyc dob? ı ................................. Na co bys´ wykorzystał dodatkowy czas? ´ O na spotkania z przyjaciołmi O na sen O na nauk O inne ................................. ´ ˙ CZAS jest jak ognisty kon — jezeli ma ´ ´ ´ pracowac na twoj korzysc, musisz na´ ´ ˙ uczyc si nad nim panowac. Jezeli ci si ´ to uda, pozbdziesz si wielu stresow, poprawisz wyniki w nauce oraz zys´ kasz wiksze zaufanie rodzicow. „Brzmi ´ ˙ ´ ˙ ´ swietnie”, przyznasz moze, „ale łatwiej powiedziec, niz zrobic!”. Fakt, nie jest to łatwe, ale osigalne. Zobaczmy wic, co poma´ ga organizowac czas. Kwestia 1: Sporzdzenie planu ˙ ´ ˙ ´ Co moze ci powstrzymywac. Juz na sam mysl o plano´ ´ waniu czujesz si pozbawiony swobody działania. Lubisz isc na ˙ ˙ ´ zywioł i nie chcesz zyc z kalendarzem w rku. ´ Dlaczego jednak warto. Krol Salomon napisał: „Plany pil´ ´ ´ ´ nego z cał pewnosci przynosz korzysc” (Przysłow 21:5). Sa´ ˙ ˙ ´ lomonowi nie brakowało zajc. Był mzem, ojcem, a takze kro150 pytania młodych ludzi = ˙ Upewniajcie si co do rzeczy wazniejszych’ (Filipian 1:10). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ lem. W miar upływu czasu jego zycie zapewne nabierało ´ ˙ ´ ´ tempa. Ty rowniez jestes zajty. Ale z wiekiem bdziesz miec ˙ na głowie jeszcze wicej spraw. Dlatego juz teraz naucz si dobrej organizacji! ´ ´ ´ ´ ´ Co mowi twoi rowiesnicy. „Jakies poł roku temu zacz´ ´ łem regularnie planowac swoje zajcia. Chciałem poukładac ´ ˙ rozne sprawy i plan okazał si strzałem w dziesitk” (Joey). „Dziki listom spraw do załatwienia nie gubi si w obo´ wizkach. Kiedy spadaj na mnie jakies dodatkowe zajcia, razem z mam spisujemy to na kartce i zastanawiamy si, jak ˙ ´ ˙ ˙ ´ mozemy sobie nawzajem pomoc, zeby ze wszystkim zdzyc” (Mallory). ´ ˙ ˙ ˙ Co ci pomoze. Rozpatrzmy przykład: Załozmy, ze cał ro´ ˙ ˙ dzin wybieracie si w podroz samochodem. Kazdy wrzuca ˙ ˙ swoje torby jak popadnie. Wyglda na to, ze w bagazniku za˙ ´ braknie miejsca. Co zrobicie? Mozecie zaczc od nowa — naj˙ ´ ´ pierw włozyc rzeczy najwiksze, a pozostał przestrzen wypeł´ ˙ nic mniejszymi bagazami. ˙ ˙ ´ Podobnie jest z twoim zyciem. Jezeli zaczniesz je wypełniac ˙ drugorzdnymi sprawami, istnieje ryzyko, ze nie starczy ci cza˙ su na to, co istotne. Dlatego najpierw zaplanuj rzeczy najwazniejsze, a ze zdumieniem przekonasz si, jak wiele czasu jeszcze ci zostaje! (Filipian 1:10). Wypisz swoje pierwszoplanowe zajcia. ı ................................................ ................................................ ................................................ ................................................ ................................................ ................................................ ˙ ´ A teraz ponumeruj te zajcia według ich waznosci. Gdy naj˙ pierw zajmiesz si sprawami pierwszorzdnej wagi, moze si ´ ˙ ˙ okazac, ze zostanie ci jeszcze duzo czasu na drobiazgi. ´ Jak organizowac czas? 151 ´ Co zrobic. Zaopatrz si w kieszonkowy organizer i spo´ ˙ ˙ ˙ ´ rzdz list waznych spraw. Mozesz tez skorzystac z nastpujcych pomocy: ´ O kalendarz w telefonie komorkowym O mały notes kalendarz komputerowy O O kalendarz biurkowy Kwestia 2: Trzymanie si planu ˙ ´ Co moze ci powstrzymywac. Wracasz ze szkoły i chcesz ´ si wyluzowac, wic włczasz telewizor — na par minut. Albo ´ ˙ ´ zaplanowałes, ze przygotujesz si do klasowki, a tu dostajesz SMS-a z zaproszeniem do kina. Film nie poczeka, ale nauk ˙ ˙ ´ ´ ˙ przeciez mozesz odłozyc na wieczor. „Poza tym”, tłumaczysz ´ si sam przed sob, „gdy robi cos na ostatni dzwonek, bardziej ˙ si sprzam”. ´ Dlaczego jednak warto. Jesli pouczysz si wtedy, gdy masz bardziej chłonny umysł, prawdopodobnie dostaniesz lep˙ ˙ sz ocen. A zreszt czy nie masz juz wystarczajco duzo stre´ ´ sow? Po co jeszcze ich sobie dokładac, uczc si po nocy? Jak ˙ ´ bdzie wygldał nastpny ranek? Niewykluczone, ze zaspisz, bdziesz cały w nerwach, do szkoły wpadniesz na ostatni ˙ ´ ´ ´ chwil, a moze nawet si spoznisz (Przysłow 6:10, 11). ´ ´ ´ ´ Co mowi twoi rowiesnicy. „Bardzo lubi ogldac telewizj, ´ ´ ´ grac na gitarze i spdzac czas z przyjaciołmi. W sumie to nic złe˙ ´ go, ale czasami wazniejsze sprawy schodz na dalszy plan i kon˙ ´ czy si na tym, ze robi wszystko w pospiechu” (Julian). ˙ Co ci pomoze. Planuj nie tylko ˙ ´ ˙ CZY WIESZ, ZE... obowizki, lecz rowniez przyjem´ ´ nosci. „Łatwiej jest mi wywizywac ´ ´ Zaplanowanie w cigu si z obowizkow, gdy mam swia´ ´ ´ ˙ ´ ´ dnia zbyt wielu zaj˙ c domosc, ze pozniej czeka mnie wywołuje stres. Jezeli ´ ´ cos miłego” — wyjasnia Julian. Alustalisz priorytety, ´ bo inna podpowiedz: Gdy chcesz bdziesz wiedział, ´ ´ ´ cos zrealizowac, wyznaczaj sobie co musisz zrobic ´ po drodze mniejsze cele, ktore pokoniecznie, a z czego ˙ ´ ´ mozesz zrezygnowac. mog ci si zorientowac, czy nie zbaczasz z obranego kursu. ? 152 pytania młodych ludzi ´ Czas jest jak ognisty´ kon — musisz si nauczy c ´ nad nim panowac ´ Co zrobic. Zapisz jeden lub ´ dwa realistyczne cele, ktore mo˙ ´ ˙ zesz osignc w cigu najbliz´ szych szesciu miesicy. ı .................................................. .................................................. ´ ˙ ´ Zapisz realistyczny cel, ktory mozesz osignc w cigu naj˙ ´ ´ ´ ´ ˙ ˙ blizszych dwoch lat. Co powinienes zaczc robic juz teraz, zeby ´ go zrealizowac?1 .................................................................................................. .................................................................................................. Kwestia 3: Porzdek i zorganizowanie ˙ Co moze ci powstrzymy´ wac. Nie widzisz zwizku midzy dbaniem o porzdek a lepsz organizacj czasu. Poza tym uwa˙ ˙ zasz, ze bałaganiarz ma prostsze ˙ ˙ ´ zycie. Sprztanie moze poczekac ˙ — przeciez si nie pali! Zreszt tobie bałagan nie przeszkadza, wic nie ma problemu. Ale czy ´ rzeczywiscie? 1 Wicej informacji znajdziesz w rozdziale 39. ´ WSKAZOWKA ´ Nie probuj od ´ razu zastosowac wszystkich rad podanych w tym rozdziale. Postaraj si˙ raczej w cigu najblizszego ´miesica wpro˙ wadzic w zycie˙ jedn z nich. Gdy juz ci ´ si to uda, przejdz do nastpnej. ´ Jak organizowac czas? 153 ’’ ´ ˙ Usłyszałem, jak ktos´ mowił zartem, ˙ze jesli ´ mam si gdzies´ zjawic´ na czwart, ´ c´ na trzeci. to trzeba si ze mn umowi ´ ˙ musz Uswiadomiłem sobie wtedy, ze ´ lepiej organizowac czas! (Ricky). ’’ ˙ Dlaczego jednak warto. Jezeli zadbasz o porzdek, nie b´ dziesz marnowac czasu na szukanie zawieruszonych rzeczy. ˙ Oszczdzisz tez sobie wielu stresujcych sytuacji (1 Koryntian 14:40). ˙ ´ ´ ´ ´ Co mowi twoi rowiesnicy. „Gdy nie mam czasu odłozyc ´ na miejsce ubran, potrzebne mi rzeczy gubi si w bałaganie!” (Mandy). ´ ´´ ´ „Przez tydzien nie mogłem znalezc portfela. Niezle si ze´ ´ stresowałem. W koncu si znalazł, gdy posprztałem pokoj” (Frank). ´ ˙ Co ci pomoze. Staraj si odkładac rzeczy na miejsce tak ˙ ´ szybko, jak to jest mozliwe. Rob to systematycznie i nie dopuszczaj do bałaganu. ˙ ˙ ´ Co zrobic. Dz do tego, zeby utrzymywanie porzdku we´ szło ci w nawyk. Zadbaj o wikszy ład wokoł siebie i sam ˙ si przekonaj, czy to nie ułatwia zycia. plan działania! ´ ´ Mog poswicac mniej czasu na: ı .......................................................................................................................... Zaoszczdzony czas wykorzystam na: .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... co zabiera mi czas? W cigu tygodnia młodzi Amerykanie w wieku 8-18 lat tak wykorzystuj dostpne godziny: 17z rodzicami 30 w szkole 44 na telewizj, gry elektroniczne, rozmowy przez Internet, muzyk Podlicz, ile godzin w tygodniu pochłaniaj ci: telewizja ı ............. gry elektroniczne ............. Internet ............. muzyka ............. 0 razem ............. Liczba´ godzin, ktore łatwo´ mog przeznaczy c ˙ na wazniejsze zajcia ............. W cigu dnia masz do dyspozycji tyle samo czasu co twoi ´ ´ ˙ ´ rowiesnicy i rodzice. Jezeli przepuscisz go przez palce, bdziesz ˙ ´ ˙ ´ załowac. Jezeli wykorzystasz go mdrze, bdziesz miec powo´ ˙ dy do satysfakcji. Wybor nalezy do ciebie. Wychowujesz˙ si w rodzinie ´ ´ ´ imigrantow i w zwizku z tym nie mozesz si odnalezc w szkole albo w domu? Przeczytaj, jakie s dobre strony twojej sytuacji. W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ˙ ´ ˘ Jak nabycie juz teraz umiejtnosci planowania ˙ pomoze ci, gdy si usamodzielnisz? ˙ ´ ˘ Czego o organizowaniu czasu mozesz si nauczyc ´ od rodzicow? ˙ ˙ ´ ´ ´ ˘ Jezeli juz masz´ plan ˙ zajc, jakich zmian mogłbys w nim dokonac, zeby był praktyczniejszy? ´ Jak organizowac czas? 155 22 Rozdarty midzy kulturami´ — jak sobie radzic? ´ s´ Czy ktore z twoich ´ jest rodzicow imigrantem? ı O tak O nie Czy w szkole stykasz si z innym jzykiem i inn kultur niz˙ w domu? O tak O nie ´ „Jestesmy Włochami i spontanicznie okazujemy uczucia. Teraz mieszkamy w Wielkiej Brytanii. Tutaj ludzie wydaj si nad wyraz poukładani ´ i uprzejmi. Czuj si nieswojo w obu srodowiskach — jestem zbyt włoski na Anglika i zbyt angielski na Włocha” (Giosue` z Wielkiej Brytanii). „W szkole nauczyciel kazał mi na siebie patrzec,´ ´ kiedy do mnie mowi. Ale gdy podniosłem oczy ˙ jestem w czasie rozmowy z tat, powiedział, ze bezczelny. Poczułem si rozdarty midzy dwiema ´ kulturami” (Patrick, syn algierskich imigrantow urodzony we Francji). KIEDY twoi rodzice wyjechali ze swojego kraju, stanli w ob´ ´ ´ ´ liczu specyficznych wyzwan. Nagle znalezli si wsrod ludzi ´ ˙ roznicych si od nich jzykiem, kultur i ubiorem — byli „in´ ni”. Z tego powodu mogli spotkac si z pogardliwym traktowaniem lub uprzedzeniami. ˙ ˙ ´ ˙ Czy tez przezywasz cos takiego? Ponizej zamieszczono ´ wypowiedzi młodych ludzi, ktorzy s w podobnej sytuacji. ´ Postaw znaczek przy wyzwaniu, ktoremu najtrudniej jest ´ ci sprostac. ´ O Drwiny. W dziecinstwie Noor wraz z rodzin przepro´ wadziła si z Jordanii do Ameryki Połnocnej. „Inaczej si ´ ´ ubieralismy, wic ludzie si z nas wysmiewali” — wspomina. ´ ´ ´ „A my oczywiscie nie rozumielismy amerykanskiego poczucia humoru”. ˙ ´ O Kryzys tozsamosci. „Urodziłam si w Niemczech” — ´ ´ mowi Nadia. „Moi rodzice s Włochami, wic w szkole mowiłam po niemiecku z włoskim akcentem, przez co dzieci nazywały mnie ‚głupi cudzoziemk’. Ale gdy pojad do Włoch, ˙ ´ okazuje si, ze po włosku mowi z niemieckim akcentem. ˙ ´ Czuj si, jakbym nie miała tozsamosci. Wszdzie jestem obca”. ´ Rozdarty midzy kulturami — jak sobie radzic? 157 ´ ´ ˙ O Roznice kulturowe w domu. Ana w wieku osmiu lat ´ przeniosła si z rodzin do Anglii. „Ja i moj brat prawie au´ tomatycznie zadomowilismy si w Londynie” — opowiada. ´ „Tymczasem moim rodzicom, ktorzy tak długo mieszkali na Maderze, niewielkiej portugalskiej wyspie, przychodziło to ´ z trudnosci”. Voeun miała trzy latka, gdy razem z rodzicami wyjechała ˙ z Kambodzy do Australii. „Rodzice nie mogli si przystoso´ ´ ˙ wac” — mowi. „Tata czsto si denerwował, poniewaz nie ro´ zumiałam jego sposobu myslenia”. O Bariera jzykowa w domu. Ian miał osiem lat, kiedy jego rodzina wyemigrowała z Ekwadoru do Nowego Jorku. ´ ´ ´ ´ ´ ´ Szesc lat pozniej przyznał: „Teraz czsciej mowi po angiel˙ ´ ´ sku niz po hiszpansku. Po angielsku mowi moi nauczyciele w szkole i przyjaciele, po ˙ CZY WIESZ, ZE... angielsku rozmawiam z bratem. ´ Angielski wypełnia moj głow Jesli opanujesz dwa ´ i wypiera z niej hiszpanski”. jzyki, wzrosn twoje Lee urodziła si w Australii, szanse na znalezienie pracy. lecz jej rodzice pochodz z Kam˙ bodzy. „Kiedy rozmawiam z ro´ dzicami i chc im wytłumaczyc ´ ˙ swoje stanowisko w jakiejs sprawie, okazuje si, ze za słabo ˙ znam ich jzyk” — zauwaza. ˙ ´ Noor opowiada: „Tata nalegał, zebysmy rozmawiali w do˙ ´ mu po arabsku, ale nam si nie chciało. Uwazalismy nauk ˙ ´ arabskiego za dodatkowy cizar. Nasi przyjaciele mowili po ´ angielsku. Ogldalismy wyłcznie angielskojzyczne progra´ ´ my telewizyjne. Po co mielibysmy zaprztac sobie głow arabskim?”. ˙ ´ Co mozesz zrobic? ˙ Jak wynika z powyzszych wypowiedzi, nie ty jeden napo´ ˙ ´ tykasz takie wyzwania. Byc moze w ich obliczu miałbys ocho- ? 158 pytania młodych ludzi = ´ „Bog nie jest stronniczy” (Dzieje 10:34). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ t po prostu odcic si od swoich kulturowych korzeni i wto´ ´ pic w nowe srodowisko. Jednak takim postawieniem sprawy ´ ´ ´ prawdopodobnie uraziłbys rodzicow, a i sam nie czułbys si ´ ´ szczsliwy. Dlatego znacznie lepiej jest stawic czoła wyzwa´ niom i wykorzystac dobre strony tej sytuacji. Pomog ci ˙ ´ w tym ponizsze wskazowki: ´ Jak zapatrywac si na drwiny. Bez wzgldu na to, co ro´ bisz, nigdy nie bdziesz lubiany przez wszystkich. Ludzie, kto´ ´ ´ rym wysmiewanie si z innych sprawia przyjemnosc, zawsze ´ ´ znajd jakis pretekst (Przysłow 18:24). Nie walcz wic na si´ ´ ł z ich uprzedzeniami — szkoda słow. Mdry krol Salomon ˙ ´ zauwazył: „Szyderca nie lubi, by go upominano” (Przysłow 15:12, KUL). Tendencyjne uwagi w gruncie rzeczy ujawniaj ignorancj tego, kto je wypowiada, a nie domniemane wady ofiary. ´ ˙ ´ Jak sobie radzic z kryzysem tozsamosci. To naturalne, ˙ ´ ˙ ´ ´ ze chcesz miec poczucie przynaleznosci — chcesz czuc si ´ czsci rodziny lub grupy kulturowej. Jednak błdem byłoby ´ ˙ ´ ´ ˙ sdzic, ze twoja wartosc zalezy od tego, jakie masz korzenie. Na takiej podstawie mog ´ ´ ´ ci oceniac ludzie, ale nie Bog. WSKAZOWKA ´ „Bog nie jest stronniczy” — po˙ ˙ ˙ Jezeli koledzy zartuj wiedział apostoł Piotr. „W kazz twojego pochodzenia, ´ ´ dym narodzie godny jego uposprobuj nie brac sobie ´ dobania jest człowiek, ktory si ich uwag do serca. ´ ´ go boi i czyni to, co prawe” Naucz si z tego smiac, ˙ a prawdopodobnie ´ (Dzieje 10:34, 35). Jezeli ze ´ przestan ci dokuczac. wszystkich sił bdziesz zabiegac o uznanie Jehowy Boga, On ´ Rozdarty midzy kulturami — jak sobie radzic? 159 ’’ ˙ jestem w stanie pomagac´ Ciesz si, ze innym. Potrafi przedstawiac´ nauki biblijne (Oleg). po rosyjsku, francusku i mołdawsku ’’ uzna ci za członka swojej rodziny (Izajasza 43:10; Marka ˙ ˙ ´ 10:29, 30). Czy mozna si utozsamiac z lepsz grup? ´ ´ ˙ Jak niwelowac roznice kulturowe w domu. Niemal ˙ w kazdej rodzinie dzieci i rodzice maj odmienne pogldy na ´ ´ ˙ ´ niektore sprawy. W waszym wypadku te roznice mog byc ˙ jeszcze bardziej wyraziste— rodzice oczekuj, ze bdziesz ´ ´ ´ ˙ ´ trzymac si zwyczajow starego kraju, lecz ty wolałbys zyc we´ ´ dług zwyczajow przyjtych w kraju, w ktorym teraz mieszka˙ ˙ cie. Jezeli jednak chcesz, zeby „ci si dobrze działo”, musisz ´ usłuchac polecenia: „Szanuj swego ojca i sw matk” (Efezjan 6:2, 3). ´ ´ Zamiast buntowac si przeciwko zwyczajom rodzicow, ´ ´ ´ ktore ci nie odpowiadaj, sprobuj ustalic, dlaczego rodzice s ´ do nich przywizani (Przysłow 2:10, 11). Zadaj sobie nastpujce pytania: „Czy te zwyczaje s sprzeczne z zasadami ˙ biblijnymi? Jezeli nie, to co konkretnie mi si w nich nie po´ doba? Jak mog taktownie powiedziec rodzicom o swoich ´ odczuciach?” (Dzieje 5:29). Oczywiscie znacznie łatwiej zro´ ´ ´ zumiesz sposob myslenia rodzicow i podzielisz si z nimi ´ ´ swoimi odczuciami — dajc tym dowod szacunku — jesli b´ dziesz płynnie mowił ich jzykiem ojczystym. ´ ´ Jak pokonywac barier jzykow w domu. Niektore ro˙ ˙ ´ dziny zauwazyły, ze gdy w domu staraj si posługiwac tylko jzykiem ojczystym, dzieci dobrze opanowuj oba. Dlaczego ´ ´ ˙ ´ ´ ˙ nie mielibyscie tak robic? Warto tez poprosic rodzicow, zeby ´ ´ ´ pomogli ci nauczyc si pisac w tym jzyku. Stelios, ktory dorastał w Niemczech, ale jest Grekiem, opowiada: „Rodzice ´ codziennie omawiali ze mn jakis werset biblijny. Czytali go 160 pytania młodych ludzi ´ Postan ow sobie, ˙ ´ ze bdziesz traktowac swoje pochodzenie jak most łczcy ci ´ z innymi ludzmi ´ ´ na głos, a ja go zapisywałem. Teraz umiem czytac oraz pisac po grecku i po niemiecku”. ´ Jakie jeszcze płyn z tego korzysci? „Nauczyłem si jzy´ ˙ ´ ´ ka rodzicow, poniewaz chciałem miec z nimi blisk wiz emo´ cjonaln, a przede wszystkim duchow” — mowi cytowany ´ ` ´ wczesniej Giosue. „Pomogło mi to zrozumiec ich odczucia. ´ A im łatwiej było zrozumiec mnie”. Nie bariera, lecz most Czy bdziesz traktował swoje pochodzenie jak barier, ´ ´ ktora oddziela ci od innych, czy jak most, ktory ci z nimi ł´ czy? Wielu młodych chrzescijan dostrzegło dodatkowy po´ ˙ ˙ ´ ˙ wod, zeby dzyc do zblizenia midzy kulturami. Pragn ´ ´ przekazywac innym imigrantom dobr nowin o Krolestwie ˙ ´ Bozym (Mateusza 24:14; 28:19, 20). „Wspaniale jest moc plan działania! ˙ ´ ´ Zeby lepiej posługiwac si jzykiem rodzicow, bd: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ ´ ´ ´ objasniac Pismo Swite w dwoch jzykach!” — mowi Sa˜ ´ lomao, ktory przyjechał do Londynu w wieku piciu lat. ´ ´ „Wczesniej prawie zapomniałem swoj jzyk, ale teraz jestem w zborze portugalskojzycznym i swobodnie posługuj si ´ zarowno angielskim, jak i portugalskim”. ´ Wspomniana wczesniej Noor dostrzegła potrzeb głosze´ nia osobom arabskojzycznym. Mowi: „Chodz na kurs i sta´ ram si nadrobic to, co straciłam. Zmieniłam nastawienie. ˙ ´ Teraz chc, zeby mnie poprawiano. Chc si uczyc”. ´ ´ ´ ´ ´ Znajomosc dwoch kultur i dwoch jzykow to niewtpliwy ˙ ´ ´ atut. Mozesz lepiej zrozumiec odczucia napotkanych osob ´ ´ i odpowiedziec na ich pytania dotyczce Boga (Przysłow ´ 15:23). Preeti, ktora urodziła si w indyjskiej rodzinie miesz´ ˙ kajcej w Anglii, wyjasnia: „Poniewaz znam dwie kultury, ˙ w słuzbie kaznodziejskiej czuj si swobodniej. Rozumiem lu´ ´ dzi o obu mentalnosciach — wiem, w co wierz, jak mysl”. ´ ˙ ´ ´ ´ Czy ty rowniez mogłbys uznac swoj sytuacj raczej za ˙ ˙ atut niz za przeszkod? Pamitaj, ze Jehowa kocha ci za to, ´ kim jestes, a nie za to, skd pochodzisz ty lub twoja rodzina. ´ ´ ´ Czy tak jak cytowani tu młodzi nie mogłbys wykorzystac swo´ ˙ jej wiedzy i doswiadczenia, zeby osobom z twojego krgu kul´ ´ turowego pomagac poznac naszego bezstronnego, kochaj´ cego Boga, Jehow? Jesli tak zrobisz, zaznasz prawdziwego ´ szczscia! (Dzieje 20:35). ´ ZASTANOW SI ´ ´ ´ ˘ Jak znajomosc kultury ˙ kraju, z ktorego pochodz ´ twoi rodzice, pomoze ci lepiej zrozumiec samego siebie? ´ ˙ ˘ Jakie ´ masz atuty w por ´ ownaniu z młodziez, ktora nie dorasta w srodowisku wielokulturowym? 162 pytania młodych ludzi ´ moje przemyslenia W SZKOLE I POZA SZKOŁ 3 ´ Opisz, jakim jestes typem ucznia i z czego twoim zdaniem to wynika. ı ´ Napisz, jakie korzysci odnosisz z chodzenia do szkoły. 163 4 165 172 178 183 188 195 203 212 221 228 Homoseksualizm ˙ ´ Seks przedmałzenski Masturbacja Przygodny seks Chłopaki Dziewczyny ´ ´ Prawdziwa miłosc ˙ ´ Małzenstwo Zerwanie Wykorzystanie seksualne ´ ´ ´ ´ SEKS, MORALNOSC, MIŁOSC 23 ´ ´ Jak wyjasnic biblijny pogld na homoseksualizm? ´ dwie Podczas ceremonii wrczania nagrod popularne aktorki witaj si na scenie´ namitnym pocałunkiem. Pocztkowo publicznosc´´ jest zszokowana, ´ ale po chwili reaguje gło ´ snym aplauzem. Srodowisko gejowskie mowi o sukcesie. Z kolei sceptycy nazywaj to gestem pod publiczk. W cigu nastpnych dni nagrania tego pocałunku ´ wielokrotnie pojawiaj si w wiadomosciach telewizyjnych i staj si hitem Internetu. ˙ JAK ilustruje powyzsze zdarzenie, rzadko kiedy w mediach ˙ ´ powstaje wiksza wrzawa niz wtedy, gdy ktos znany ujawnia, ´ ´ Jak wyjasnic biblijny pogld na homoseksualizm? 165 ˙ ´ ze ma odmienn orientacj seksualn. Niektorzy podziwiaj ´ ´ takie osoby za odwag, a inni potpiaj za rozwizłosc. Istnie˙ ˙ ´ je tez duza grupa ludzi, ktorzy po prostu uznaj homoseksua˙ lizm za alternatywny styl zycia. „Kiedy chodziłem do szkoły”, ˙ ˙ opowiada 21-letni Daniel, „nawet osoby hetero uwazały, ze ´ jesli masz problem z zaakceptowaniem homoseksualizmu, to ´ jestes nietolerancyjny i uprzedzony”. ´ ˙ ˙ ´ Pogldy na temat homoseksualizmu rozni si w zaleznos´ ci od kraju i czsto zmieniaj z upływem czasu. Ale chrzescija´ ˙ nie nie daj si unosic tu i tam kazdym wiatrem nauki’ (Efezjan 4:14). Podzielaj w tej sprawie pogld biblijny. Jaki wic punkt widzenia na homoseksualizm przedstawia ˙ ´ ˙ ´ Biblia? I jak mozesz reagowac, gdy starasz si zyc według za´ ˙ wartych w niej zasad moralnych, a ktos oskarza ci o uprzedzenia, dyskryminacj czy wrcz homofobi? Zobaczmy, jak ´ odpowiadac na najczstsze pytania i zarzuty. ´ „Co na temat homoseksualizmu mowi Biblia?” ˙ ´ „Z Ksigi tej jasno wynika, ze Bog pozwolił na stosunki ˙ seksualne jedynie mzczyzny z kobiet, i to wyłcznie w obr˙ ´ ´ bie małzenstwa (Rodzaju 1:27, 28; Kapłanska 18:22; Przy´ ´ słow 5:18, 19). Potpiona w Biblii rozpusta dotyczy zarowno ´ ˙ ´ kontaktow homoseksualnych, jak i pozamałzenskich kontak´ ´ tow heteroseksualnych” (Galatow 5:19-21)1. ´ „Co myslisz o homoseksu˙ CZY WIESZ, ZE... alistach?” ´ ´ „Nie jestem do nich uprzeWsrod´ pierwszych chrze scijan były osoby, dzony jako do ludzi, ale nie po´ ´ ktore wczesniej uprachwalam ich postpowania”. wiały homoseksualizm, ˙ Pamitaj: Jezeli kierujesz si ale zdołały z nim ˙ ´ w zyciu biblijnymi zasadami mozerwac i dziki temu ? ˙ w oczach Bozych stały si czyste (1 Koryntian 6:9-11). 166 pytania młodych ludzi 1 Termin „rozpusta” obejmuje nie tylko ´ ˙ typowy stosunek płciowy, lecz rowniez ´ pieszczenie cudzych narzdow płciowych oraz seks oralny i analny. WICEJ WICEJ NA NA TEN TEN TEMAT TEMAT PRZECZYTASZ PRZECZYTASZ W TOMIE 2, ROZDZIALE 28 = ´ ´ „Zadajcie´ smierc członkom´ waszego ciała, ktore s na ziemi, ´ ´ ˙ jesli chodzi o rozpust, nieczystosc, zdz seksualn, ´ ´ szkodliwe pragnienie oraz zachłannosc, ´ ktora jest bałwochwalstwem” (Kolosan 3:5). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ ralnymi, jest to twoj wybor— i masz do niego pełne prawo ´ ´ (Jozuego 24:15). Nie wstydz si swoich pogldow (Psalm 119:46). ´ ´ „Czy chrzescijanie nie powinni traktowac z szacunkiem wszystkich ludzi, bez wzgldu na ich orientacj seksualn?” ´ ˙ „Oczywiscie, ze tak. W Biblii czytamy: ‚Szanujcie ludzi ´ wszelkiego pokroju’ (1 Piotra 2:17). A zatem chrzescijanie nie ˙ s homofobami. Odnosz si zyczliwie do wszystkich, nie wy´ łczajc gejow” (Mateusza 7:12). ´ ´ „Czy twoj pogld na homoseksualizm nie swiadczy o nietolerancji?” ´ „Nic podobnego. Nie akceptuj homoseksualnych czynow, ale do ludzi nic nie mam”. ´ ´ ˙ ´ ´ Mogłbys tez dodac: „To jest tak jak z paleniem papierosow. Jak wiesz, ja nie pal i wrcz nie znosz dymu papierosowego. ˙ Ale dajmy na to, ze ty palisz i masz do tego zupełnie inny stosunek. Gdyby tak było, nie był´ WSKAZOWKA bym do ciebie uprzedzony i jes˙ ´ tem przekonany, ze ty nie byłbys ˙ ´ Chociaz czyje˙ s postuprzedzony do mnie, prawda? powanie mo´ ze ci si Podobnie jest z odmiennymi ponie podobac, unikaj gldami na homoseksualizm”. zarozumiałego tonu. ˙ ˙ Pamitaj, ze inni „Czyz Jezus nie głosił tomaj prawo do lerancji? Czy w takim razie ´ włas´ ´ nych pogldow chrzescijanie nie powinni miec — tak samo jak ty. liberalnego stanowiska w sprawie homoseksualizmu?” ´ ´ Jak wyjasnic biblijny pogld na homoseksualizm? 167 ´ ´ co myslec o biseksualizmie? ˙ ´ ˙ Chociaz do biseksualizmu przyznaj si zarowno mz´ ˙ czyzni, jak i kobiety, wyglda na to, ze coraz wiksz popu´ ´ ´ larnosci cieszy si on wsrod dziewczyn. Niekiedy w gr ´ ´ ´ ´ wchodzi ciekawosc. Dwudziestoszescioletnia Lisa mowi: ˙ ´ „Jezeli wszdzie jest o tym głosno — telewizja, filmy i piosenki lansuj całujce si dziewczyny — nastolatki bd chciały ´ ´ ´ tego sprobowac, zwłaszcza jesli nie widz w tym nic złego”. ˙ ´ W innych wypadkach w gr moze wchodzic zauroczenie osob tej samej płci. „Na imprezie poznałam dwie biseksua´ ´ listki” — opowiada 13-letnia Vicky. „Pozniej dowiedziałam ˙ ˙ si od kolezanki, ze wpadłam im w oko. Z jedn z nich ´ ´ ˙ zaczłam esemesowac i w koncu zaangazowałam si uczuciowo”. ´ ´ ´ ´ Czy zdarzyło ci si kiedys doswiadczyc czegos podobnego? Niejeden zachcałby ci do zaakceptowania swojej ´ ´ seksualnosci i okreslenia si jako biseksualista. Warto jed´ ˙ nak wiedziec, ze zainteresowanie osobami tej samej płci ´ ´ czsto jest tylko przejsciowe. Przekonała si o tym zarowno ´ ´ Vicky, jak i 16-letnia Lisette, ktora mowi: „Gdy zwierzyłam ´ ˙ si ze swych uczuc rodzicom, zrobiło mi si lzej. Poza tym ˙ na lekcjach biologii dowiedziałam si, ze okres dorastania ´ charakteryzuje si burz hormonow. Jestem przekonana, ˙ ze gdyby wicej młodych lepiej znało swoje ciała, rozumiało˙ ˙ ´ by, ze pocig do tej samej płci moze byc chwilowy, i nie czu´ ´ ´ łoby presji, by sprobowac kontaktow homoseksualnych”. ˙ ´ ˙ Nawet jezeli w gr wchodzi cos silniejszego niz przej´ sciowe uczucia typowe dla okresu dorastania, pamitaj, ˙ ˙ ´ ze Biblia stawia przed tob realny cel: Mozesz swiadomie ´ ´ powstrzymywac si od ulegania niewłasciwym pragnieniom ˙ — niezaleznie od ich rodzaju. 168 pytania młodych ludzi ´ ´ ˙ „Jezus nie mowił swym nasladowcom, ze mog zaakcep´ ˙ ˙ towac dowolny styl zycia. Uczył, ze droga do zbawienia jest ˙ otwarta dla kazdego, ‚kto w niego wierzy ’ (Jana 3:16). Okazywanie wiary w Jezusa polega midzy innymi na trzymaniu si ˙ ´ Bozych praw moralnych, ktore zabraniaj pewnych zacho´ wan, łcznie z homoseksualizmem” (Rzymian 1:26, 27). ´ ´ „Homoseksualisci nie mog zmienic swojej orientacji. ˙ Juz tacy si urodzili”. „Biblia nie wypowiada si, czy homoseksualizm ma podło˙ ´ ˙ ´ ze biologiczne, choc przyznaje, ze pewne skłonnosci s gł´ ´ boko zakorzenione (Rzymian 7:23). Nawet jesli niektorzy ´ odczuwaj pocig do osob tej samej płci, Biblia nakazuje ´ ´ ´ chrzescijanom wystrzegac si homoseksualnych czynow”. ´ ´ Podpowiedz: Zamiast wdawac si w dyskusj o przyczy´ ´ ˙ nach homoseksualnych skłonnosci, podkresl, ze Biblia zabra´ ´ ˙ ´ nia homoseksualnych praktyk. Mogłbys si posłuzyc nastpu´ ˙ ˙ ´ jcym przykładem: „Wiele osob twierdzi, ze agresja moze byc ´ uwarunkowana genetycznie i dlatego niektorzy maj skłon´ ´ ´ ´ nosc do takich zachowan (Przysłow 29:22). ˙ ˙ Ale jak moze wiesz, Biblia kaze si wystrze´ ´ gac wybuchow gniewu (Psalm 37:8; Efezjan 4:31). Czy to wymaganie jest niespra˙ ´ wiedliwe tylko dlatego, ze niektorzy mog ´ ´ ´ miec skłonnosc do agresji?”. ´ ˙ ´ „Jak Bog moze zabraniac kon´ ´ taktow homoseksualnych komus, kogo pocigaj osoby tej samej płci? To okrutne”. ´ „Takie myslenie wynika z błd˙ ˙ nego załozenia, ze ludzie musz ´ Chrze ´ ´ scijanie maj odwag isc pod prd ’’ Jeden chłopak ze szkoły nie cierpiał mnie ˙ nie pochwalam jego stylu zycia. ˙ za to, ze Ale ´ ˙ kiedy mu wyjasniłam, ze nie odrzucam go jako ˙ patrz na człowieka — i kiedy zrozumiał, ze ˙ inn homoseksualizm tak samo jak na kazd ´ form niemoralnosci — zaczł mnie szanowac,´ (Aubrey). a nawet bronic´ przed innymi ’’ ´ ´ ´ ulegac swoim pragnieniom seksualnym. Tymczasem Bog, kto˙ ´ ry wysoko ceni ludzi, zapewnia, ze s w stanie powstrzymywac ´ ´ si od ulegania niewłasciwym pragnieniom, jesli naprawd tego chc” (Kolosan 3:5). ˙ ´ ´ ´ „Nikt ci nie kaze byc gejem, ale powinienes zmienic ´ swoj stosunek do homoseksualizmu”. ´ ˙ ˙ „Załozmy, ze ty akceptujesz hazard, a ja nie. Czy byłoby ´ rozsdne, gdybys nakłaniał mnie do zmiany pogldu tylko dla˙ ´ ´ tego, ze na swiecie s miliony hazardzistow?” plan działania! ˙ ´ ˙ Jezeli ktos bdzie twierdził, ze biblijny pogld ´ na homoseksualizm jest staroswiecki, powiem: ı .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ˙ ´ ˙ ´ Zeby wykazac, ze nie akceptuj homoseksualnych czynow, ale do ludzi nic nie mam, powiem: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ ´ Pamitaj: Homoseksualisci, podobnie jak wikszosc ludzi, ˙ kieruj si w zyciu pewnymi normami etycznymi i potpiaj na ´ ´ ´ ´ ´ przykład nieuczciwosc, niesprawiedliwosc czy wojny. Bog za˙ ´ kazuje nie tylko takich rzeczy, ale tez niektorych zacho´ ˙ wan seksualnych, chociazby homoseksualizmu (1 Koryntian 6:9, 10). ˙ Biblia nie zda od ludzi zbyt wiele ani nie propaguje uprze´ ´ dzen. Po prostu tym, ktorzy odczuwaj pocig do tej samej ´ ˙ ´ płci, jak rowniez tym, ktorzy odczuwaj pocig do płci przeciwnej, stawia identyczne wymaganie — „uciekajcie od rozpusty” (1 Koryntian 6:18). ´ W gruncie rzeczy miliony osob heteroseksualnych prag´ ncych trzymac si zasad biblijnych przejawia panowanie ´ ˙ ˙ ´ nad sob pomimo roznych pokus. Nalez do nich osoby, kto˙ ´ ˙ re maj niewielkie szanse na zawarcie małzenstwa, a takze ˙ ˙ ´ ´ ˙ ˙ mzowie i zony, ktorych wspołmałzonek nie moze utrzymy´ ´ ´ wac kontaktow seksualnych z powodu niepełnosprawnosci ˙ ´ lub choroby. Chociaz nie zaspokajaj swoich pragnien sek´ ˙ ˙ ´ sualnych, prowadz szczsliwe zycie. Tak samo moze byc ´ ´ w wypadku ludzi o skłonnosciach homoseksualnych, kto´ ´ rzy szczerze chc podobac si Bogu (Powtorzonego Prawa 30:19). ´ W NASTPNYM ROZDZIALE Niejedna dziewczyna mysli, ˙ ze uprawiajc seks ze swoim chłopakiem, stanie si ˙ mu blizsza. Nic bardziej błdnego! ´ ZASTANOW SI ´ ´ ˘ Dlaczego Bog ma prawo ustalac normy moralne? ˙ ˙ ˘ Jaki pozytek odnosisz z tego, ze trzymasz si biblijnych zasad moralnych? ´ ´ Jak wyjasnic biblijny pogld na homoseksualizm? 171 24 Czy seks by nas ˙ do siebie zblizył? ´ Weronika spotyka si z Mackiem zaledwie od ´ ˙ dwoch miesicy, ale ma wrazenie, jakby znali si od zawsze. Cigle ze sob esemesuj, godzinami ´ rozmawiaj przez telefon i swietnie si dogaduj! ´ ˙ Teraz jednak, gdy przy swietle ksizyca siedz w samochodzie, Maciek oczekuje czegos´ wicej. ´ miesicy co najwyzej ˙ trzymali W cigu tych dwoch si za rce lub pozwalali sobie na przelotny pocałunek. Weronika nie chce posuwac´ si dalej. ˙ ´ ´ Ale nie chce tez stracic Macka. Przy nikim innym nie czuje si taka atrakcyjna i wyjtkowa. „A poza tym”, tłumaczy sobie, „przeciez˙ si kochamy”. 172 pytania młodych ludzi ´ ˙ ´ NA PEWNO domyslasz si, co moze zaraz nastpic. Niewy˙ ˙ kluczone jednak, ze nie zdajesz sobie sprawy, jak powaznie ´ seks zmieniłby relacje midzy Weronik i Mackiem — i to ´ wcale nie na lepsze. Zastanow si: ´ ˙ ´ ˙ Jesli zlekcewazysz jakies prawo fizyczne, chociazby prawo grawitacji, poniesiesz tego skutki. Nie inaczej bdzie ´ wtedy, gdy złamiesz jaks norm moraln, na przykład t, ´ ´ ktora nakazuje powstrzymywac si od rozpusty’ (1 Tesaloniczan 4:3). Jakie byłyby tego nastpstwa? Biblia ostrzega: „Kto si dopuszcza rozpusty, grzeszy przeciw ˙ własnemu ciału” (1 Koryntian 6:18). Dlaczego mozna tak po´ ´ ˙ wiedziec? Pomysl, jakie negatywne konsekwencje moze po´ ˙ ´ ˙ cignc za sob seks przedmałzenski, i zapisz je ponizej w trzech punktach. ı 1. .............................................................................................. 2. .............................................................................................. 3. .............................................................................................. ´ ´ ˙ Spojrz teraz na swoje notatki. Byc moze przyszły ci na ´ ˙ mysl choroby przenoszone drog płciow, niechciana ciza ˙ ´ ˙ lub utrata Bozego uznania. Nie ulega wtpliwosci, ze s to bar˙ ˙ dzo powazne nastpstwa łamania prawa Bozego. ˙ ´ ´ Mimo to mozesz odczuwac pokus i przekonywac siebie: ˙ ˙ „Mnie si nic nie przytrafi”. Poza tym masz wrazenie, ze seks ´ ´ uprawiaj wszyscy. Twoi rowiesnicy w szkole przechwalaj si ˙ ´ swoimi podbojami i nie wyglda na to, zeby komus działa ˙ si krzywda. Moze nawet — jak ˙ CZY WIESZ, ZE... opisana na wstpie Weronika — ˙ ˙ ˙ masz nadziej, ze seks zblizy ci Zblizenie fizyczne do twojej sympatii. A ponadto zwiksza prawdopodo´ ´ ˙ nie chcesz byc obiektem drwin bienstwo, ze chłopak ´ z powodu braku doswiadczenia rzuci dziewczyn ˙ ´ i zwize si z inn. erotycznego. Czy nie lepiej dac za wygran? ´ Nie spiesz si z takimi wnios˙ kami. Zacznijmy od tego, ze nie wszyscy to robi. Owszem, ´ ´ statystyki mowi o bardzo wysokiej liczbie młodych osob ak˙ tywnych seksualnie. Na przykład pewien sondaz przeprowa˙ ´ ´ dzony w USA wykazał, ze przed ukonczeniem szkoły sredniej ´ ´ ˙ ˙ dwie trzecie nastolatkow podejmuje wspołzycie. Ale przeciez ´ ˙ ˙ oznacza to rowniez, ze jedna trzecia — czyli wcale nie tak ´ mało — nie ulega temu trendowi. A co powiedziec o tej pierw´ ˙ ˙ szej grupie? Z badan wynika, ze wielu młodych przezywa po ´ inicjacji seksualnej przykre zderzenie z rzeczywistosci. Na co ˙ s narazeni? ? 174 pytania młodych ludzi WICEJ WICEJ NA NA TEN TEN TEMAT TEMAT PRZECZYTASZ PRZECZYTASZ W W TOMIE TOMIE 2, 2, ROZDZIAŁACH ROZDZIAŁACH 44 II 55 = „Uciekajcie od rozpusty. (...) Kto si dopuszcza rozpusty, grzeszy przeciw własnemu ciału” (1 Koryntian 6:18). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ PRZYKRA RZECZYWISTOSC 1 PRZYGNBIENIE. Młodzi lu˝ ´ ˙ ´ dzie, ktorzy zdecydowali si na seks przedmałzenski, zazwy´ ˙ ˙ czaj mowi, ze tego załuj. ´ ´ ´ ´ PRZYKRA RZECZYWISTOSC 2 NIEUFNOSC. Po fakcie obie ˝ ´ strony zaczynaj si zastanawiac: „Kto był przede mn?”. ´ ´ PRZYKRA RZECZYWISTOSC 3 ROZCZAROWANIE. W głbi ˝ ´ ´ duszy wiele dziewczyn woli miec kogos, kto by je chronił, a nie wykorzystywał. Z kolei niejeden chłopak przekonuje si, ˙ ze gdy dziewczyna mu ulegnie, staje si dla niego mniej pocigajca. ´ ˙ Wez tez pod uwag nastpujcy fakt: Chłopaki twierdz ˙ ˙ ´ nieraz, ze nigdy nie ozeniliby si z dziewczyn, ktora zgodziła ´ ˙ ´ si na wspołzycie. Dlaczego? Bo wol kogos porzdniejszego! ˙ ´ ˙ ´ Jezeli jestes dziewczyn, to mozesz byc tym zaskoczona lub ˙ ˙ ´ wrcz oburzona. Pamitaj wic: W zyciu seks przedmałzenski ´ ma niewiele wspolnego z fikcj ukazywan w mediach. Przemysł rozrywkowy upiksza go, przedstawia jako niewinn za˙ ´ ´ baw, a nawet utozsamia z prawdziw miłosci. Ale nie bdz ´ ˙ ´ naiwna! Kto nakłania ci do wspołzycia przed slubem, ten ´ szuka własnych korzysci’ (1 Ko´ ´ WSKAZOWKA ryntian 13:4, 5). Czy ktos, kto naprawd ci kocha, chciałby ci ´ W kontaktach z osozaszkodzic pod wzgldem fizyczbami płci przeciwnej ´ nym lub emocjonalnym? (Przywarto trzymac si ´ ´ słow 5:3, 4). I czy osoba, ktorej nastpujcej zasady: ˙ ´ naprawd na tobie zalezy, namaNie´ rob niczego, czego bys´ nie zrobił´ w obecwiałaby ci do wystpku mog´ ´ nosci rodzicow. cego zrujnowac twoj wiz z Bo´ giem? (Hebrajczykow 13:4). ˙ Czy seks by nas do siebie zblizył? 175 ’’ ´ ´ Dziki chrzescija nskim zaletom zyskujesz ´ na atrakcyjnosci. Musisz wic byc´ czujny i zdecydowanie odrzucac´ namowy do czegos´ niemoralnego. Cen´ swoj wartos´ c!´ Nie roztrwon´ tego, co jest twoim atutem! (Joshua). ’’ ˙ ´ Jezeli jestes chłopakiem i masz dziewczyn, to informacje ´ ´ podane w tym rozdziale powinny ci skłonic do przemyslenia waszych wzajemnych relacji. Zadaj sobie pytanie: „Czy na˙ ´ prawd mi na niej zalezy?”. Jesli odpowiesz twierdzco, to jak ´ ´ ´ ´ ´ ´ ˙ ´ mogłbys dowiesc szczerosci swoich uczuc? Mozesz to zrobic, ˙ ˙ pokazujc, ze masz sił potrzebn do trzymania si Bozych ´ ´ praw, mdrosc niezbdn do unikania sytuacji wystawiajcych ´ ´ ´ na pokus oraz miłosc, ktora skłania do troszczenia si o do´ ˙ bro twojej dziewczyny. A jesli ona dostrzeze w tobie takie zalety, zapewne bdzie miała odczucia podobne do czystej pod ´ ´ wzgldem moralnym Szulamitki, ktora wyznała: „Moj miły jest plan działania! ´ W towarzystwie osoby płci przeciwnej musz unikac nastpujcych sytuacji: ı .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ˙ Jezeli osoba płci przeciwnej zaproponuje mi spotkanie sam na sam, powiem: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ Uprawianie seksu przed slubem jest jak robienie wycieraczki z piknego obrazu ´ ´ ´ moj, a ja jestem jego” (Piesn 2:16). Innymi słowy, zdobdziesz jej serce! ´ Zarowno dziewczyny, jak ´ i chłopaki, ktorzy wdaj si ˙ ´ w stosunki przedmałzenskie, ´ ´ lekkomyslnie pozwalaj odebrac sobie ´ cos niezwykle cennego i ograbiaj siebie z god´ ˙ nosci (Rzymian 1:24). Nie dziwmy si zatem, ze tylu młodych odczuwa potem pustk i zmaga si z nisk samoocen. Nie do´ ´ ˙ ´ ´ pusc, zeby ci to spotkało! Jesli na przykład chłopak mowi: ´ ´ „Gdybys mnie kochała, zgodziłabys si”, odpowiedz stanow´ ´ czo: „Gdybys mnie kochał, nie namawiałbys mnie do tego!”. ´ ˙ Twoje ciało jest zbyt cenne, by je zbrukac. Wykaz si sił ˙ charakteru niezbdn do obstawania przy Bozym prawie za´ kazujcym rozpusty. A gdy pewnego dnia poslubisz ukochan ´ ˙ ´ osob, bdziecie mogli ze sob wspołzyc. Bdziecie si tym ´ ˙ ´ w pełni cieszyc, nie odczuwajc obaw, zalu czy niepewnosci, ´ ´ ´ ktore czsto s nastpstwem seksu przed slubem (Przysłow 7:22, 23; 1 Koryntian 7:3). ˙ W NASTPNYM ROZDZIALE Czy masturbacja to powazny problem? ´ ZASTANOW SI ˙ ´ ˘ Dlaczego przedmałzenskie´ kontakty płciowe nie wyjd ci na dobre, chocby wydawały si bardzo kuszce? ´ ´ ˘ Co zrobisz, jesli ktos bdzie ci namawiał do seksu? ˙ Czy seks by nas do siebie zblizył? 177 ´ 25 Jak zerwac z nawykiem masturbacji? ´ „Zaczłem si masturbowac´ w wieku osmiu lat. P´ o´ z-´ ´ B ´ Ilekro niej si dowiedziałem, co o tym mysli og. c uległem pokusie, czułem si okropnie. Zastanawiałem ´ moze ˙ kochac´ kogos´ takiego jak ja” (Luiz). si, czy Bog ´ W OKRESIE dojrzewania młodzi ludzie mog odczuwac szcze´ ´ golnie silny popd płciowy. W rezultacie niektorzy zaczynaj ´ ˙ uprawiac masturbacj1. Wielu twierdzi, ze to nic złego. „Prze˙ ciez nikomu nie dzieje si krzywda” —argumentuj. Istniej ˙ ˙ ´ jednak wazne powody, zeby wystrzegac si tego nawyku. ´ ´ Apostoł Paweł napisał: „Zadajcie smierc członkom waszego ´ ˙ ciała, (...) jesli chodzi o (...) zdz seksualn” (Kolosan 3:5). ´ ˙ Masturbacja nie zadaje smierci zdzy seksualnej’, ale wrcz ´ j podsyca. Poza tym warto wzic pod uwag nastpujce sprawy: ´ ´ ˘ Masturbacja uczy samolubnych zachowan. Osoba, ktora j uprawia, koncentruje si na własnych doznaniach zmysłowych. ˙ ´ ´ ˘ Kto praktykuje masturbacj, moze zaczc traktowac oso˙ by płci przeciwnej po prostu jak narzdzia słuzce dogadzaniu zmysłom. ˘ Egoistyczna postawa ukształtowana pod wpływem upra˙ ´ wiania masturbacji moze stac na przeszkodzie udanemu ´ ˙ ˙ ´ wspołzyciu seksualnemu w małzenstwie. ˙ ´ 1 Masturbacji nie nalezy mylic z mimowolnym pobudzeniem seksualnym. Na przykład chłopcy niekiedy budz si podnieceni lub ´ ˙ ´ ´ maj wytrysk nasienia podczas snu. Rowniez dziewczta mog si poczuc szczegolnie pobudzone, zwłaszcza przed miesiczk albo zaraz po niej. Tymczasem masturbacja polega na celowym wprowadzeniu si w stan pobudzenia seksualnego. 178 pytania młodych ludzi ´ Zamiast dawac upust skumulowanemu napiciu seksual´ nemu poprzez masturbacj, staraj si przejawiac panowanie nad sob (1 Tesaloniczan 4:4, 5). W tym celu przede wszyst´ ´ kim unikaj sytuacji, ktore mogłyby działac na ciebie pobudzaj´ co (Przysłow 5:8, 9). Co jednak wtedy, gdy masturbacja weszła ˙ ´ ´ ´ ci w nawyk? Moze probowałes z ni zerwac, ale bez powodze´ ˙ ˙ nia. Łatwo byłoby stwierdzic, ze stoisz na straconej pozycji i ze ´ ˙ ´ nie zdołasz sprostac wymaganiom Bozym. Własnie tak oceniał ˙ siebie Pedro. Opowiada: „Gdy juz to zrobiłem, czułem si ˙ ˙ strasznie. Miałem wrazenie, ze nigdy nie oczyszcz si z winy. ´ Trudno mi było si modlic”. ˙ ´ Jezeli masz podobne odczucia, nie załamuj si. Nie jestes ´ ˙ beznadziejnym przypadkiem. Wielu nastolatkow —a takze do´ ˙ ˙ rosłych —wygrało walk z masturbacj. Tobie rowniez moze ´ si to udac! ´ Jak sobie radzic z poczuciem winy ˙ Jak juz wspomniano, osoby uprawiajce masturbacj czs˙ to zmagaj si z poczuciem winy. „Zbozne zasmucenie” bez ˙ ´ ´ ˙ wtpienia moze byc bodzcem do przezwycizenia tego nawyku (2 Koryntian 7:11). Jednak nadmierne poczucie winy niekiedy ˙ ´ ˙ przynosi odwrotny skutek —moze ci tak przytłoczyc, ze dasz ´ za wygran (Przysłow 24:10). ´ ´ ´ Sprobuj wic spojrzec na spraw z własciwej perspektywy. ´ ˙ ´ Masturbacja jest form nieczystosci. Moze ci uczynic nie´ wolnikiem rozmaitych pragnien ˙ CZY WIESZ, ZE... i rozkoszy’ i sprzyja kształtowaniu niezdrowych postaw (Tytusa ˙ Uleganie zdzy seksual´ ´ 3:3). Nie zalicza si jednak do nej swiadczy o ˙ słabosci. ˙ ´ razcej niemoralnosci, takiej jak Prawdziwy mzczyzna ˙ rozpusta (Judy 7). Jezeli masz i prawdziwa kobieta ´ problem z masturbacj, nie sdz, potrafi´ nad sob zapa˙ nowac nawet wtedy, ze jest to grzech niewybaczalny. ´ gdy nikt nie widzi. Chodzi o to, bys odpierał pokus i nigdy nie rezygnował z walki ! ? ´ Jak zerwac z nawykiem masturbacji? 179 Upadek w czasie biegu ˙ nie ´ oznacza, ze musisz ´ wrocic na start — podobnie ulegnicie pokusie ´ nie przekresla twoich ´ dotychczasowych postpow ´ ´ Gdy zdarzy si nawrot, łatwo si załamac. W takiej sytuacji ´ pamitaj o pokrzepiajcym zapewnieniu z Ksigi Przysłow ˙ ´ ´ 24:16: „Prawy moze upasc nawet siedem razy i na pewno wstanie; lecz niegodziwi zostan doprowadzeni do potknicia ´ wskutek nieszczscia”. Chwilowe niepowodzenie nie oznacza, ˙ ´ ze jestes złym człowiekiem. Dlatego nie poddawaj si. Przeanalizuj, co doprowadziło ci do potknicia, i postaraj si unik´ nc kolejnego. ´ ´ Rozmyslaj o miłosci i miłosierdziu Boga. Psalmista Dawid, ´ ´ ´ ktory dobrze wiedział, co to znaczy ulec słabosci, oswiadczył: „Jak ojciec okazuje miłosierdzie swoim synom, tak Jehowa ´ okazał miłosierdzie tym, ktorzy si go boj. Bo on dobrze ´ ˙ ´ wie, jak jestesmy ukształtowani, pamitajc, zesmy prochem” (Psalm 103:13, 14). Jehowa naprawd bierze pod uwag na´ ´ ´ sz niedoskonałosc i jest „gotow ´ ´ przebaczac” (Psalm 86:5). OczeWSKAZOWKA ˙ kuje jednak, ze bdziemy si sta´ ´ Modl si, zanim pragrali pracowac nad sob. W tanienie przybierze na ´ kim razie jakie konkretne kroki sile. Pros Jehow Boga ´ pomog ci zerwac z nawykiem o „moc wykraczajc masturbacji? poza to, co ´ normalne”, dziki ktorej oprzesz si Przeanalizuj swoj rozrywpokusie (2 Koryntian k. Czy ogldasz filmy, programy 4:7). telewizyjne albo strony interne´ towe, ktore rozbudzaj zmysły? 180 pytania młodych ludzi = ´ „Uciekaj (...) od pragnien ´ przydarzajcych si w młodo ˙ ´ ´ sci, a dz do prawosci, wiary, miło sci, pokoju ´ — wraz z tymi, ktorzy wzywaj Pana z czystego serca” (2 Tymoteusza 2:22). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ Psalmista roztropnie prosił Boga: „Odwroc me oczy, by nie widziały tego, co nic niewarte” (Psalm 119:37)1. ´ ´ Zajmuj umysł czyms innym. Chrzescijanin o imieniu Wil´ ´ ´ liam radzi: „Zanim pojdziesz spac, przeczytaj cos, co ma zwi˙ ˙ ´ zek ze sprawami duchowymi. To bardzo wazne, zeby własnie ´ ´ ˙ ´ wokoł nich obracały si twoje mysli tuz przed zasniciem” (Filipian 4:8). ˙ ´ Porozmawiaj z kims o swoim problemie. Wstyd moze ci ´ ´ ´ powstrzymywac od zwierzenia si komus. Ale jesli to zrobisz, ´ łatwiej ci bdzie zerwac z nawykiem masturbacji. Przekonał si 1 Wicej informacji znajdziesz w tomie 2, rozdziale 33. plan działania! ˙ ´ ´ Zeby skupiac mysli na tym, co czyste, bd: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ˙ Zeby nie ulec w chwili pokusy, bd: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ’’ ˙ Odkd przezwycizyłam ten nawyk, ciesz si czystym sumieniem przed Jehow, ˙ ´ a tego nie oddałabym za zadne skarby swiata! (Sarah). ’’ o tym David: „Porozmawiałem w cztery oczy z tat” —wspo˙ ´ mina. „Nigdy nie zapomn jego reakcji. Z zyczliwym usmiechem powiedział: ‚Jestem z ciebie dumny’.˙ Rozumiał, ile mnie kosztowało zdobycie si na t rozmow. Zadne inne słowa nie ´ ´ ´ mogły mnie bardziej podniesc na duchu i lepiej zmotywowac. ´ ´ „Na podstawie kilku wersetow biblijnych tata pomogł mi ˙ ´ ´ dostrzec, ze nie zaszedłem za daleko, a pozniej pokazał jeszcze ´ ´ ´ ´ ˙ ´ par innych wersetow, by miec pewnosc, ze jestem swiadomy ´ powagi swoich czynow. Zachcił mnie do zachowania przez ´ ˙ ´ okreslony czas ‚czystego konta’ i obiecał, ze potem znow po˙ rozmawiamy. Poradził, zebym w razie niepowodzenia nie zała´ mywał si, tylko dalej toczył walk, starajc si wytrzymac bez ˙ wpadki dłuzszy okres”. David podsumowuje: „Najbardziej po˙ ´ mocne okazało si to, ze miałem kogos, kto wiedział o moim problemie i kto mnie wspierał”1. 1 Wicej informacji znajdziesz w tomie 2, na stronach 239-241. Przygodny seks wcale nie jest niezobowizujc przygod. Dowiedz si dlaczego. W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ´ ˙ ˘ Dlaczego warto pamita c, ze Jehowa jest ´ ´ „gotow przebaczac”? (Psalm 86:5) ´ ´ ˘ O czym musi byc przekonany Bog, skoro ´ wszczepił ci mowi, ˙ pragnienia ´seksualne, ale zarazem ´ ze powinienes nad nimi panowac? 182 pytania młodych ludzi 26 ´ ´ Co myslec o przygodnym seksie? „Młodzi chc zobaczy c,´ jak daleko mog si ´ uda im ´ (Penny). posunc´ i ile osob si zaliczyc” ´ „Koledzy otwarcie owi o swoich podbojach. ˙ choc´ m Chwal si, ze maj swoj dziewczyn, ´ uprawiaj seks rownie z˙ z innymi” (Edward). ´ ˙ DZISIAJ młodzi lubi przechwalac si tym, ze uprawiaj przy´ ´ godny seks. Niektorzy nawet maj przyjacioł bdcych tylko ´ ˙ ich „pogotowiem seksualnym” — w przeciwienstwie do powaz´ ´ ´ nego zwizku jest to znajomosc bez zobowizan. ´ ´ Nie dziw si, jesli i tobie cos takiego wyda si pocigajce ˙ ´ (Jeremiasza 17:9). Cytowany powyzej Edward mowi: „Wiele dziewczyn składa mi niedwuznaczne propozycje; opieranie si ´ ´ Co myslec o przygodnym seksie? 183 ˙ ´ ´ im to jedna z najpowazniejszych prob, ktore spotykaj mnie ja´ ˙ ´ ko chrzescijanina. Cizko jest powiedziec ‚nie!’ ”. O jakich zasa´ ´ ´ dach biblijnych powinienes wic pamitac, gdyby ktos zapropo´ nował ci seks bez zobowizan? ´ Dlaczego przygodny seks jest czyms złym ˙ ˙ ´ Rozpusta jest tak powaznym grzechem, ze ci, ktorzy si jej ´ ˙ dopuszczaj, „nie odziedzicz krolestwa Bozego” (1 Koryntian ´ 6:9, 10). I dotyczy to zarowno ludzi uprawiajcych przygodny ´ ´ ˙ seks, jak i tych, ktorzy mowi, ze si kochaj. Aby w obu wy´ ´ padkach oprzec si pokusie, musisz zapatrywac si na rozpust tak jak Jehowa. ˙ „Jestem głboko przekonana, ze przestrzeganie praw Jeho´ ˙ wy to najlepszy sposob na zycie” (Karen z Kanady). „Pamitaj o rodzicach, przyjaciołach i członkach zboru. ´ ´ ´ Gdybys uległ pokusie, wszystkim sprawiłbys zawod” (Peter z Wielkiej Brytanii). ˙ ˙ Jezeli przyswoisz sobie Bozy pogld na rozpust, bdziesz ´ ´ miec w nienawisci zło’, nawet gdyby niedoskonałe ciało czuło do niego pocig (Psalm 97:10). ´ ´ ´ Warto przeczytac: Ksiga Rodzaju 39:7-9. Zwroc uwag, ˙ ´ jak odwaznie Jozef oparł si nie˙ CZY WIESZ, ZE... moralnej pokusie i co mu w tym pomogło. ˙ ´ Jehowa pragnie, zebys ´ zaspokajał swoje poBdz dumny trzeby seksualne zgod´ ze swoich przekonan nie z Jego wol, czyli ´ Młodzi, ktorzy z dum obstaj dopiero ˙ ´ po zawarciu małzenstwa. Bdziesz przy swoich przekonaniach, wca´ ˙ ˙ ´ wtedy czerpac z zycia ´ ´ le nie nalez do rzadkosci. Masz ´ ´ ´ ´ płciowego przyjemnosc szczegoln sposobnosc pokazac ˙ —˙ nie odczuwajc obaw, ´ swym zachowaniem, ze trzymasz zalu ˙ ´ czy niepewnosci, si Bozych zasad moralnych. Nie ktore czsto s nastp´ ˙ wstydz si tego, ze odrzucasz stwem rozpusty. ˙ ´ seks przedmałzenski. ? 184 pytania młodych ludzi ’’ Trzeba byc´ twardym! Kiedy pewien chłopak ˙ mi niedwuznaczn propozycj, złozył powiedziałam: ‚Rce przy sobie!’ ˙ min (Ellen). i odeszłam z powazn ’’ ´ ˙ „Od pocztku daj si poznac jako osoba kierujca si w zyciu zasadami moralnymi” (Allen z Niemiec). ˙ „Koledzy ze szkoły wiedzieli, kim jestem i ze nie dam si ´ w to wcignc” (Vicky z USA). ˙ Obstajc przy wyznawanych zasadach, dowiedziesz, ze ´ ´ ´ zmierzasz ku chrzescijanskiej dojrzałosci (1 Koryntian 14:20). ´ ´ ´ ´ Warto przeczytac: Ksiga Przysłow 27:11. Zwroc uwag, ˙ ´ ˙ ´ ze swoim własciwym postpowaniem mozesz poruszyc serce Jehowy! ´ Bdz stanowczy! ´ Odrzucenie niestosownej propozycji jest oczywiscie bardzo ˙ ´ ˙ ´ wazne. Nie pozwol jednak, zeby ktos błdnie odczytał twoje ´ ˙ „nie” i pomyslał, ze po prostu stwarzasz pozory osoby trudnej do zdobycia. „Całe twoje postpowanie — to, jak si ubierasz, z kim i o czym rozmawiasz, jak odnosisz si do innych — powinno ˙ ´ dobitnie wyrazac twoj odmow” (Joy z Nigerii). ´ ˙ „Musisz jasno dac do zrozumienia, ze nigdy si na to ˙ ´ nie zgodzisz. W zadnym wypadku nie przyjmuj prezentow ´ ´ ´ od chłopcow, ktorzy probuj ci ´ ´ ´ ´ zdobyc. Mog obrocic to przeWSKAZOWKA ciwko tobie, domagajc si cze´ Pracuj nad przymiotami gos w zamian” (Lara z Wielkiej serca (1 Piotra 3:3, 4). ´ Brytanii). Im lepsz jeste s osob, ˙ ˙ ´ Jezeli wykazesz si tak beztym wartosciowszych ´ kompromisowosci, Jehowa na ludzi bdziesz do siebie ´ przycigac. pewno ci wesprze. Przekonał ´ si o tym psalmista Dawid, ktory ´ ´ Co myslec o przygodnym seksie? 185 = ´ ˙ „Robcie wszystko, co mozecie, aby ´ na koniec [Bog] zastał was niesplamionych i nieskalanych, i w pokoju” (2 Piotra 3:14). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ powiedział do Stworcy: „Z lojalnym bdziesz postpował lojalnie” (Psalm 18:25). ´ ˙ ˙ Warto przeczytac: Ksiga 2 Kronik 16:9. Zauwaz, ze Jeho˙ ´ wa jest zywo zainteresowany niesieniem pomocy tym, ktorzy ´ pragn czynic to, co słuszne. ˙ Przewiduj zagrozenia ´ W Biblii czytamy: „Roztropny, ujrzawszy nieszczscie, kryje ´ ˙ ´ si” (Przysłow 22:3). Jak mozesz zastosowac te słowa w prak´ tyce? Korzystajc ze zdolnosci przewidywania. ´ „Unikaj tych, ktorzy rozmawiaj na takie tematy” (Naomi z Japonii). „Nie podawaj swojego adresu, numeru telefonu ani innych informacji o sobie” (Diana z Wielkiej Brytanii). plan działania! ˙ ´ ´ Zeby tak ´ jak Jozef wytrwac w postanowieniu zachowania czystosci moralnej, bd: ı .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ˙ ´ Zeby uniknc błdu Diny, bd: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... Kto zgadza si na przygodny ˙ seks, pokazuje, ze nisko si ceni Gra tis ´ ´ ˙ Przemysl rozne dziedziny swo˙ jego zycia— jakiego ˙ słownictwa uzywasz, jak si zachowujesz, z kim i gdzie spdzasz czas. Nastpnie ´ ´ zadaj sobie pytanie: „Czy nieswiadomie nie robi czegos, co ˙ ´ mogłoby mnie narazac na niemoralne propozycje?”. ´ ´ ´ Warto przeczytac: Ksiga Rodzaju 34:1, 2. Zwroc uwag, ˙ ˙ ˙ ´ ze Dina przezyła tragedi, poniewaz obracała si w niewłasciwym towarzystwie. ˙ Pamitaj, ze w oczach Jehowy Boga przygodny seks wcale ´ ˙ ˙ nie jest niewinn przygod. Ty rowniez nie mozesz go tak trak´ towac. Obstajc przy tym, co słuszne, zachowasz czyste sumie´ ´ ´ nie i godnosc osobist. Carly ujła to tak: „Dlaczego ktos miał´ by ci wykorzystac do zaspokojenia własnych zachcianek? ˙ ´ Strzez tego, co niemałym trudem sobie wypracowałas!”. Jakie´ dziewczyny naprawd ˙ podobaj si chłopakom? Byc mo ze zdziwisz si, ´ gdy przeczytasz, co oni sami mowi na ten temat. W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ˙ ´ ˘ Dlaczego pozamał zenskie kontakty˙ seksualne ´ ´ s złe, choc niedoskonałe ciało moze odczuwac do nich pocig? ´ ˘ Jak si zachowasz, gdy ktos zaproponuje ci seks? ´ ´ Co myslec o przygodnym seksie? 187 Dałam mu do zrozumienia, ˙ ze chłopaki za mn szalej ˙ — ´ niech wie, ze si podobam. Smiał si, gdy mu opowiadałam, ´ jak głupiutkie potrafi byc moje ˙ kolezanki. Na pewno widzi, ˙ ze jestem dziewczyn na poziomie. Par razy udowodniłam mu ˙ ˙ przeciez, ze nie ma racji. Ciekawe, ´ kiedy si ze mn umowi. ´ Wyglda niezle, ale jest taka pusta! Prawie nie daje mi ´ ´ dojsc do głosu. A kiedy ´ wreszcie cos powiem, zaraz mnie poprawia. Nic, tylko si ´ ewakuowac! 27 Dlaczego nie mam powodzenia ´ u chłopakow? ˙ MARTWISZ SI, ze nie masz powodzenia? Nie ty jedna, ´ ´ to problem wielu dziewczyn — nawet tych, ktorych bys o to nie podejrzewała. Na przykład Joanne jest atrakcyjna, bystra i elokwentna. Przyznaje jednak: „Czsto wyda˙ ˙ ´ je mi si, ze nie robi na chłopakach wrazenia. Gdy jakis ´ ´ wpadnie mi w oko i nawet si mn zainteresuje, pozniej wycofuje si i unika kontaktu!”. ˙ Co mzczyznom podoba si u kobiet? A co ich odpy˙ ´ ´ cha? Jak mozesz zwrocic na siebie uwag porzdnego chłopaka? ´ Co robic ´ ˘ Poznaj sam siebie. Gdy weszłas w okres dojrze´ ´ wania, prawdopodobnie zaczłas bardziej interesowac si ´ ˙ chłopakami. I byc moze niejeden ci si spodobał. To natu´ ralne. Ale gdybys obdarzyła głbokim uczuciem pierwsze´ go chłopaka, na widok ktorego szybciej zabiło ci serce, ´ ´ ´ mogłoby to zahamowac twoj rozwoj emocjonalny i du˙ ´ chowy. Potrzebujesz sporo czasu, zeby rozwinc w sobie ´ ´ ´ ´ wartosciowe cechy, przeobrazic sposob myslenia, wyra´ ˙ ˙ ˙ biajc sobie zdanie w roznych waznych kwestiach, a takze ´ ˙ ´ osignc chociaz niektore własne cele (Rzymian 12:2; 1 Koryntian 7:36; Kolosan 3:9, 10). ˙ ´ To prawda, ze sporo chłopakow interesuje si dziew´ ´ czynami, ktore jeszcze nie maj ustalonych pogldow al´ bo s wrcz naiwne. Jednak tacy zwracaj uwag głownie na wygld zewntrzny, a nie na wntrze. Rozsdny mło˙ ´ ˙ ´ ´ dy mzczyzna bdzie szukał partnerki, ktora moze wniesc do zwizku cenne zalety (Mateusza 19:6). ´ Co mowi chłopaki: „Podoba mi si, gdy dziewczyna ´ ´ potrafi wyrobic sobie własn opini na jakis temat i gdy ´ ma zdrowe poczucie wartosci” (James). ´ „Zainteresowałaby mnie dziewczyna, ktora szczerze i taktownie si wypowiada, a nie po prostu przytakuje mi ´ Dlaczego nie mam powodzenia u chłopakow? 189 ’’ Fakt — ładna dziewczyna od razu wpada mi ´ nie ma sprecyzowanych w oko. Ale jesli ´ ´ zauroczenie szybko wartosciowych celow, ˙ mija. Jezeli natomiast wie, czego chce ˙ od zycia — a zwłaszcza gdy juz˙ jakies´ cele ˙ (Damien). osignła — to robi wrazenie ’’ we wszystkim. Uroda to za mało, bo czuj si nieswojo ´ ´ ´ z kims, kto mowi tylko to, co chc usłyszec” (Darren). ´ ˙ Co myslisz o powyzszych wypowiedziach? ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ´ ˘ Naucz si szanowac innych. Tak jak ty chcesz byc ko˙ ´ ´ chana, tak mzczyzni pragn byc szanowani. To nie przypa˙ ˙ ˙ ´ ˙ ˙ ´ dek, ze Biblia kaze mzowi kochac zon, a zonie „miec głbo˙ ki respekt dla swego mza” (Efezjan 5:33). Rzecz ciekawa, ˙ ´ ´ w pewnym sondazu ponad 60 procent sposrod setek mło˙ ˙ ˙ dych mzczyzn przyznało, ze bardziej ceni szacunek niz mi´ ´ ˙ łosc. W grupie starszych mzczyzn odpowiedzi takiej udzieliło ponad 70 procent ankietowanych. Okazywanie szacunku nie pozbawia ci prawa do posia˙ dania i wyrazania własnego zdania (Rodzaju 21:10-12). Ale ´ ˙ sposob, w jaki je wyrazasz, najprawdopodobniej zadecyduje ˙ ˙ o tym, czy zrazisz mzczyzn, czy tez pozyskasz jego sympa˙ ti. Jezeli cigle kwestionujesz jego słowa albo go popra˙ ´ ´ ˙ ´ wiasz, moze dojsc do wniosku, ze go nie szanujesz. Jesli natomiast liczysz si z jego zdaniem i chwalisz to, co ci si podoba w jego punkcie widzenia, zapewne i on bdzie cenił ´ ˙ ˙ twoje pogldy. Oczywiscie bystry chłopak dostrzeze tez, czy ´ z podobnym respektem odnosisz si do członkow rodziny ´ oraz do innych osob. 190 pytania młodych ludzi ´ ´ Miłosc i szacunek s jak dwa koła w rowerze — oba s niezbdne ˙ ˙ ˙ ´ Co mowi chłopaki: „Uwazam, ze szacunek to najwaz´ ´ ´ ˙ niejsza sprawa na pocztku znajomosci. Miłosc moze si zro´ ´ ´ dzic pozniej” (Adrian). ˙ ´ ´ „Jezeli dziewczyna potrafi okazywac mi szacunek, mysl, ˙ ˙ ´ ze potrafi mnie tez kochac” (Mark). ´ ˙ Co myslisz o powyzszych wypowiedziach? ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ˘ Ubieraj si skromnie i dbaj o higien. Twoj wygld to ´ twoja wizytowka. Jeszcze zanim otworzysz usta, chłopak, pa´ ´ ˙ ´ ˙ trzc na twoj ubior, moze wiele si o tobie dowiedziec. Jezeli wygldasz schludnie i skromnie, odbierze ci bardzo pozy˙ tywnie (1 Tymoteusza 2:9). Ale jezeli wygldasz wyzywajco ˙ lub niezbyt porzdnie, wraze˙ ´ nie tez bdzie jednoznaczne — WSKAZOWKA ´ i z pewnosci negatywne! ´ Nie˙ przesadzaj z maki-˙ Co mowi chłopaki: „Styl jazem! Zbyt ostry moze ˙ ´ ´ ubierania si duzo mowi o tym, wysyła c błdny ˙ ˙ ´ ´ ˙ sygnał jakie nastawienie do zycia ma — ze jeste s´ prozna ˙ ˙ dziewczyna. Jezeli odsłania ciaalbo ze probujesz´ ´ desperacko zwrocic ło albo nosi si niedbale, widz, ˙ ´ ´ ´ na siebie uwag. ze rozpaczliwie probuje zwrocic na siebie uwag” (Adrian). ´ Dlaczego nie mam powodzenia u chłopakow? 191 „Lubi, gdy dziewczyna ma miły ton głosu, zadbane włosy ´ ´ i ładnie pachnie. Kiedys spodobała mi si sliczna dziewczyna, ˙ ale poniewaz była na bakier z higien, czar prysł” (Ryan). ˙ ˙ ´ „Jezeli dziewczyna ubiera si wyzywajco, mzczyzni zawiesz na niej oko — ma to jak w banku. Ale nie jest to typ ´ ˙ kobiety, ktor zainteresowałbym si na powaznie” (Nicholas). ´ ˙ Co myslisz o powyzszych wypowiedziach? ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ Czego nie robic ´ ˘ Nie flirtuj. Kobiety potrafi niesamowicie działac na ˙ ˙ ´ mzczyzn. Potga kobiecego wdziku moze prowadzic i do ´ dobrego, i do złego (Rodzaju 29:17, 18; Przysłow 7:6-23). ˙ ´ ´ ˙ Jezeli bdziesz testowac swoj urok na kazdym poznanym chłopaku, przypuszczalnie przylgnie do ciebie etykietka flirciary. ˙ ´ Co mowi chłopaki: „Wystarczy, ze chłopak siedzi koło ˙ ˙ atrakcyjnej dziewczyny i trc si ramionami, a juz moze to ´ na niego podziałac. Gdy wic podczas rozmowy dziewczyna czsto mnie dotyka, traktuj to jako podryw” (Nicholas). ˙ „Jezeli dziewczyna zawsze znajdzie pretekst, by poufale ´ ˙ ´ dotknc ramienia kazdego chłopaka, albo wszystkim wokoł ˙ rzuca zalotne spojrzenia, to dochodz do wniosku, ze jest ko´ kietk, i z miejsca nie ma u mnie szans” (Jose). ´ ˘ Nie bdz zaborcza. Kie˙ CZY WIESZ, ZE... dy dwoje ludzi si pobiera, według Biblii staj si „jednym cia˙ Jezeli cigle si doma´ ˙ łem” (Rodzaju 2:24). Zarowno gasz, zeby chłopak ˙ ˙ mz, jak i zona rezygnuj z wieokazywał ci˙ niepodzieln ´ ´ ´ lu swobod, z ktorych mogli kouwag, mozesz popsuc ´ wasze wzajemne relacje. rzystac, bdc w stanie wolnym. Bior na siebie wzajemne zobo- ? 192 pytania młodych ludzi ´ wizania (1 Koryntian 7:32-34). Ale jesli dopiero si poznaje´ ´ cie, to nie powinnas oczekiwac od chłopaka — ani on od cie˙ ˙ ˙ bie —tak duzego stopnia zaangazowania1. Jezeli nie bdziesz ´ ˙ ´ zazdrosna o jego kontakty z przyjaciołmi, mozesz zyskac w je˙ go oczach. A z tego, jak korzysta ze swobody, duzo si o nim ´ dowiesz (Przysłow 20:11). ´ Co mowi chłopaki: „Gdy dziewczyna nie ma beze mnie ˙ ˙ ˙ ´ zadnego zycia towarzyskiego ani zadnych zainteresowan i chce ´ ˙ ´ ˙ ˙ znac kazdy moj krok, uwazam, ze jest zaborcza” (Darren). ˙ „Jezeli niedawno poznana dziewczyna cigle przysyła ´ ´ mi SMS-y i chce wiedziec, z kim si własnie spotkałem, ´ a zwłaszcza musi znac imiona wszystkich dziewczyn z tej grupy, to dla mnie sygnał ostrzegawczy” (Ryan). ´ „Gdy dziewczyna nie pozwala ci spotykac si z kumplami ´ ´ ´ i wscieka si, jesli jej gdzies ze sob nie zabierzesz, to sprawia ˙ niemiłe wrazenie osoby kompletnie niesamodzielnej” (Adrian). ´ ´ ´ Co myslisz o wypowiedziach chłopakow, ktore zamiesz´ ´ czono w tym srodtytule? ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ 1 Oczywiscie po zarczynach dwoje ludzi ma wobec siebie wiksze zobowizania. plan działania! ´ Cecha, nad ktor popracuj: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ˙ „Wdzik bywa fałszywy, ´ a uroda — prozna; lecz niewiasta, ktora boi si Jehowy — ta zapewnia sobie sław” = ´ (Przysłow 31:30). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ Znaj swoj wartosc ´ Z pewnosci znasz dziewczyny gotowe na wszystko, byle ´ ˙ ´ ˙ tylko wzbudzic zainteresowanie mzczyzn. Niektore, zeby ´ ˙ ˙ ´ zdobyc chłopaka czy mza, s skłonne obnizyc wymagania ´ ˙ albo nawet złamac swoje zasady. Jednak takze w tej dziedzi˙ ˙ ´ nie sprawdza si reguła: „Co człowiek sieje, to bdzie tez zc” ´ ˙ (Galatow 6:7-9). Jezeli nie szanujesz siebie albo odstpujesz ´ od wyznawanych zasad, prawdopodobnie lgnc bd do cie˙ ´ ´ ´ ˙ ´ bie mzczyzni, ktorzy rowniez nie bd szanowac ani ciebie, ani twoich zasad. ´ ´ Oczywiscie nie rzucisz na kolana wszystkich chłopakow ´ ´ — i całe szczscie! Ale jesli zadbasz nie tylko o pikno ze˙ ´ ´ wntrzne, lecz takze wewntrzne, zyskasz „wielk wartosc w oczach Boga” — a ponadto zdobdziesz serce młodego ˙ ´ ´ mzczyzny, ktory bdzie do ciebie swietnie pasował (1 Piotra 3:4). ˙ ´ W NASTPNYM ROZDZIALE A co moze zrobic chłopak, ´ ktory si zastanawia, dlaczego nie ma powodzenia u dziewczyn? ´ ZASTANOW SI ˙ ´ ˙ ˘ Jak mozesz pokazac, ze szanujesz pogldy i uczucia chłopaka? ˙ ´ ˙ ˘ Jak mozesz pokazac, ze masz szacunek dla samej siebie? 194 pytania młodych ludzi Ale zrobiłem na niej ˙ wrazenie. Opowiedziałem jej o sobie wszystko: co mam, gdzie byłem, kogo znam. ˙ Pewnie marzy, zebym ´ si z ni umowił! ˙ Co za zenada! Czy do niego nic nie dociera? Jak tu ˙ si wykrcic,´ zeby nie byc´ niemił? 28 Dlaczego nie mam powodzenia u dziewczyn? ´ ˙ ˙ ´ JESTES juz w odpowiednim wieku, zeby si z kims spoty´ ´ ´ ´ kac. Chciałbys poznac atrakcyjn dziewczyn, ktora podzielałaby twoje przekonania religijne (1 Koryntian 7:39). ˙ ´ ´ Ale do tej pory kazda proba nawizania takiej znajomosci ´ ˙ konczyła si porazk. W czym tkwi błd? Czy dla dziewczyn liczy si tylko wygld? „Nie mam nic przeciwko temu, kiedy chłopak ma wysportowan sylwetk” — przyznaje ´ ´ ´ Lisa. Jednak wikszosc dziewczyn zwraca uwag na cos wicej. „Przystojniacy nie zawsze maj bogate wntrze” ´ — mowi 18-letnia Carrie. A zatem czego dziewczyny spodziewaj si po chłopa´ ´ ´ kach? Co powinienes uwzgldnic, jesli chcesz lepiej po´ ´ znac jaks dziewczyn? Jakie zasady biblijne mog ci si ´ przydac? ´ Od czego zaczc ´ ˙ Zanim zdecydujesz si zaproponowac blizsz zna´ ´ ´ jomosc konkretnej dziewczynie, musisz opanowac kilka ˙ ´ ´ ˙ umiejtnosci waznych w kazdej formie kontaktow towarzyskich. Oto one: ˙ ´ ´ ˘ Dbaj o dobre maniery. W Biblii czytamy, ze miłosc „nie zachowuje si nietaktownie” (1 Koryntian 13:5, Biblia ´ ˙ poznanska). Dobre maniery pokazuj, ze szanujesz innych ´ ´ ´ ´ i rozwijasz chrzescijansk osobowosc. Ale nie s one jak gar´ ´ ´ nitur, ktory wkładasz na jaks okazj, a po przyjsciu do domu zdejmujesz. Zadaj sobie pytanie: „Czy zachowuj si tak´ ´ townie wobec członkow rodziny?”. Jesli tak nie jest, to ´ ´ probujc byc kulturalnym wobec innych, wypadniesz co ˙ najmniej sztucznie. Pamitaj, ze ˙ CZY WIESZ, ZE... gdy mdra dziewczyna zechce ´ ´ si dowiedziec, jaki jestes naTwoje wntrze jest ˙ ˙ prawd, przyjrzy si, jak traktuwazniejsze niz wygld. jesz bliskich (Efezjan 6:1, 2). ? 196 pytania młodych ludzi = ´ ´ „[Macie] przyoblec si w now osobowo sc, ˙ stworzon według´ woli Bozej ´ w rzeczywistej prawosci i lojalnosci” (Efezjan 4:24). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ Co mowi dziewczyny: „Podoba mi si, gdy chłopak ´ dba o dobre maniery zarowno w drobnych sprawach, na ˙ przykład otwiera mi drzwi, jak i w rzeczach wazniejszych ˙ — gdy jest zyczliwy i wyrozumiały nie tylko dla mnie, ale ˙ tez dla mojej rodziny” (Tina). ´ „Razi mnie, gdy ktos, kogo dopiero poznałam, zadaje ˙ ´ mi zbyt osobiste pytania w rodzaju: ‚Czy juz z kims cho˙ dzisz?’ albo ‚Jakie masz cele w zyciu?’. To troch bezczel˙ ne. Az mnie wtedy skrca!” (Kasia). ´ ˙ ´ „Chłopaki mysl nieraz, ze mog bawic si naszymi uczuciami — jak gdyby to, co czujemy, nic nie znaczyło — ˙ ˙ albo ze wszystkie desperacko szukamy mza i chcemy ´ ´ ´ ˙ wzic ich na litosc. Uwazam to za brak szacunku” (Alexis). ´ ˘ Dbaj o higien osobist. Własciwa higiena jest wy˙ razem szacunku nie tylko dla innych, ale tez dla samego Dobre maniery nie´ s jak garnitur, ktory wkładasz ´ na jaks okazj, ´ a po przyjsciu do domu zdejmujesz ’’ ´ ze ˙ aby zapunktowac´ Chłopcy mysl, ´ u dziewczyn, musz jakos´ ´ szczeg olnie ´ ´ si ubierac albo wygldac. Choc jest w tym troch prawdy, to moim zdaniem na wielu ˙ dziewczynach wiksze wrazenie robi ´ pozytywne cechy osobowosci (Kate). ’’ ´ siebie (Mateusza 7:12). Jesli sam siebie szanujesz, to masz ˙ ´ ´ wiksze szanse, ze w podobny sposob bd ci traktowac ´ ´ drudzy. Jesli natomiast zaniedbasz higien, wszelkie proby zaimponowania dziewczynie spełzn na niczym. ´ ´ Co mowi dziewczyny: „Kiedys interesował si mn ´ ´ ˙ chłopak, ktory miał strasznie nieswiezy oddech. Po prostu ´ ´ nie mogłam tego zniesc” (Kelly). ˘ Rozwijaj sztuk konwersacji. Podstaw trwałego ´ zwizku jest dobra wymiana mysli. Chodzi o to, by rozma´ ˙ wiac nie tylko o swoich sprawach, ale tez o tym, co absor˙ buje t drug osob (Filipian 2:3, 4). Trzeba uwaznie słu´ ´ chac, co ma do powiedzenia, i liczyc si z jej zdaniem. ´ Co mowi dziewczyny: „Fajnie jest, gdy chłopak po´ ´ trafi swobodnie rozmawiac, gdy pamita, o czym mowiłam, ´ i umie podtrzymac rozmow” (Krystyna). ´ ˙ ˙ „Mysl, ze na chłopakach robi wrazenie to, co widz, ale dla dziewczyn wiksze znaczenie ma to, co słysz” (Laura). ´ „Prezenty s super. Jesli jednak chłopak umie z tob ´ ´ ´ rozmawiac, umie ci pocieszyc i zachcic... Wow! To jest to!” (Amy). ´ „Znam chłopaka, ktory jest dobrze wychowany i nigdy ˙ nie zachowuje si zbyt poufale. Mog z nim powaznie po´ ˙ rozmawiac bez narazania si na uwagi w stylu: ‚Jak piknie 198 pytania młodych ludzi WICEJ WICEJ NA NA TEN TEN TEMAT TEMAT PRZECZYTASZ PRZECZYTASZ W W TOMIE TOMIE 2, 2, ROZDZIALE ROZDZIALE 33 ´ pachniesz’ albo ‚Wygldasz dzis czarujco’. Naprawd słu´ ´ ˙ ˙ cha tego, co mowi, i mysl, ze kazda dziewczyna czułaby si przy nim dobrze” (Beth). ´ ´ „Chciałabym si spotykac z kims, kto nie tylko ma po˙ ´ ´ ˙ czucie humoru, ale potrafi tez mowic o powazniejszych rzeczach i nie jest przy tym sztuczny” (Kelly). ˙ ´ ˘ Bdz odpowiedzialny. W Biblii czytamy: „Kazdy mu´ ´ ´ si niesc własne brzemi” (Galatow 6:5, Kowalski). Dziew´ ˙ ´ czynie nie spodoba si chłopak, ktory nie moze zagrzac ˙ miejsca w zadnej pracy, bo jest leniwy albo ma rozrywko´ ˙ we podejscie do zycia. ˙ ´ ´ Co mowi dziewczyny: „Szkoda, ze niektorzy chło˙ pacy s tacy nieodpowiedzialni. To robi złe wrazenie i z miejsca ich dyskwalifikuje” (Carrie). ´ „Czasami chłopak nie ma wyraznie sprecyzowanych ´ ´ celow. Gdy wpadnie mu w oko jakas dziewczyna, wypytuje ´ ´ ´ si, co ona chciałaby osignc, a potem mowi: ‚Cos podob´ nego! To zupełnie jak ja!’. Ale jego zachowanie swiadczy ´ o czyms innym” (Beth). ˙ Kiedy uwzgldnisz powyzsze sugestie, łatwiej ci bdzie ´ ´ ´ ´ nawizywac przyjaznie. A co powinienes zrobic, gdy czu˙ ´ ˙ jesz, ze jestes gotowy na powazny zwizek z konkretn dziewczyn? Nastpny krok ´ ˙ ˘ Wykaz inicjatyw. Jesli ´ podoba ci si jakas dziewczyna ˙ i przypuszczasz, ze mogłaby ´ ˙ byc dobr zon, powiedz jej, ˙ ze si ni interesujesz. Jasno i szczerze wyjaw swoje inten´ ˙ ´ cje. Oczywiscie moze to byc ˙ stresujce, bo przeciez boisz ´ WSKAZOWKA Zapytaj kilku dojrzałych dorosłych, jaka umie´ ´ jtnosc ich zdaniem najbardziej liczy ˙ si u młodego m zczyzny, ´ i zastanow si, ´ czy nie powinienes ´ nad ni popracowac. Dlaczego nie mam powodzenia u dziewczyn? 199 ˙ ˙ ´ si odmowy. Niemniej twoja inicjatywa pokaze, ze jestes ´ dojrzały. Pamitaj jednak: To jeszcze nie oswiadczyny. Dlatego kieruj si rozsdkiem. Zbytnia powaga lub prze´ ´ ˙ ´ sadna wylewnosc moze dziewczyn odstraszyc. ´ ´ ´ Co mowi dziewczyny: „Nie umiem czytac w myslach. ´ ´ ´ Wic ktos, kto chciałby mnie lepiej poznac, musiałby byc ´ ´ szczery i bezposredni i po prostu mi o tym powiedziec” (Nina). ˙ ´ ˙ ´ ˙ „Jezeli do tej pory byliscie na kolezenskiej stopie, moze ´ to byc krpujca zmiana. Ale szanowałabym chłopaka, ´ ˙ ´ ˙ ktory by mi powiedział wprost, ze chce mnie poznac blizej, ˙ nie tylko jako kolezank” (Helena). ´ ˘ Uszanuj decyzj dziewczyny. A co jesli dziewczyna ˙ ´ ˙ powie, ze nie jest zainteresowana tak znajomosci? Okaz ˙ ˙ jej szacunek, ufajc, ze zna swoje serce i ze jej „nie” fak´ ´ tycznie znaczy „nie”. Gdybys na ni naciskał, zdradzałbys ´ ´ ˙ brak dojrzałosci. Ignorujc wyrazn odmow i moze nawet ´ ˙ ´ si złoszczc, w gruncie rzeczy pokazałbys, ze myslisz tylko o sobie (1 Koryntian 13:11). ´ Co mowi dziewczyny: „Irytuje mnie, gdy stanowczo odmawiam chłopakowi, a on nie daje za wygran” (Colleen). ˙ ´ ˙ „Chociaz wyjasniłam jednemu chłopakowi, ze nie jes´ ´ tem nim zainteresowana, on nadal probował wydusic ode ´ mnie numer telefonu. Chciałam byc miła. Pewnie nie było ´ ´ mu łatwo przełamac si i powiedziec o swoich uczuciach. ´ ´ Ale w koncu musiałam byc bardzo stanowcza” (Sara). ´ Czego nie robic ´ ˙ ˙ Niektorzy chłopacy uwazaj, ze nie maj problemu z poderwaniem dziewczyny. Czasami nawet konkuruj ze ´ sob o to, ktory z nich ma na tym polu wiksze sukcesy. Ale takie zawody s okrutne i zepsułyby ci opini (Przy200 pytania młodych ludzi ´ ´ słow 20:11). Unikniesz tego, jesli bdziesz pamitał o po˙ nizszych radach: ˘ Nie flirtuj. Flirciarz prawi komplementy i prowokuje ˙ ˙ swoim zachowaniem, lecz nie ma zadnych powaznych za´ miarow. Takie postpowanie przeczy biblijnej radzie, by ´ ´ traktowac „młodsze kobiety jak siostry, z wszelk czystosci” (1 Tymoteusza 5:2). Na flircie buduje si jedynie kiep´ ˙ ´ skie przyjaznie i jeszcze gorsze małzenstwa. Wie o tym ˙ kazda mdra dziewczyna. ´ Co mowi dziewczyny: „To po prostu odpychajce, ´ ´ ´ ˙ gdy ktos ci mowi pikne słowka, a ty wiesz, ze w zeszłym ´ miesicu tak samo słodził twojej przyjaciołce” (Helena). ´ ´ „Kiedys ten przystojniaczek zaczł mnie podrywac; ´ ´ mowił głownie o sobie. Potem przysiadła si do nas inna ´ ´ dziewczyna i uderzył do niej. Jeszcze pozniej dołczyła ´ ˙ ´ trzecia dziewczyna i j rowniez zaczł bajerowac. To było beznadziejne!” (Tina). plan działania! ´ ´ Mogłbym popracowac nad nastpujcym aspektem dobrych manier: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ˙ ´ Zeby ulepszyc sztuk prowadzenia rozmowy, bd: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ˙ ˘ Nie baw si uczuciami dziewczyny. Nie oczekuj, ze ´ ´ znajomosc midzy chłopakiem a dziewczyn bdzie funk´ cjonowac tak samo jak midzy samymi chłopakami. Nawet ´ ˙ jesli pochwalisz przyjaciela, ze dobrze wyglda w nowym garniturze, albo bdziesz czsto z nim rozmawiał i si mu ˙ ´ ˙ ˙ zwierzał, to przeciez nie pomysli sobie, ze zywisz do niego ´ romantyczne uczucia. Ale gdybys to dziewczyn chwalił za ˙ wygld, czsto z ni rozmawiał i si jej zwierzał, moze po´ ´ ˙ ˙ myslec, ze ci na niej zalezy. ´ Co mowi dziewczyny: „Nie sdz, by chłopaki rozu˙ ´ mieli, ze nie mog traktowac dziewczyn tak jak swoich kumpli” (Sheryl). ´ ˙ ˙ ´ ´ „Załozmy, ze chłopak zdobdzie moj numer i wysle ´ mi SMS-a. No i co to ma wtedy znaczyc? Czasami mo˙ ´ ´ ´ zesz nawizac SMS-ow znajomosc, a nawet si w ni ˙ ´ ˙ ´ zaangazowac, ale ile mozna przekazac w SMS-ie?” (Mallory). ´ ˙ „Mysl, ze niejeden chłopak nie rozumie, jak szybko ˙ ˙ ´ ´ dziewczyna moze si zaangazowac, zwłaszcza jesli jest ˙ troskliwy i fajnie si z nim rozmawia. Tu nie chodzi o to, ze ˙ ona jest zdesperowana. Po prostu wydaje mi si, ze wik´ ´ ´ szosc dziewczyn chce si zakochac i zawsze czeka na tego jedynego” (Alison). W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ˙ ´ ´ ´ Jak odroznic miłosc od zauroczenia? ´ ZASTANOW SI ˙ ´ ˙ ˘ Jak mozesz pokazac, ze szanujesz samego siebie? ˙ ´ ˙ ˘ Jak mozesz pokazac, ze szanujesz zdanie i uczucia dziewczyny? 202 pytania młodych ludzi 29 Jak ´ rozpoznac prawdziw ´ ´ miłosc? Ci ham Koc ˙ z Ci Ja teham koc ˙ Odpowiedz na ponizsze pytania: ´ 1. Jak bys´ zdefiniował miłos´ c? ı ........................................................... ........................................................... 2. Jak bys´ zdefiniował zauroczenie? .................................................................. .................................................................. ˙ 3. Jak dostrzegasz midzy nimi ro´ znic? .................................................................................................. .................................................................................................. ˙ ˙ ´ ´ MOZLIWE, ze nie miałes wikszych problemow z odpowie˙ dzeniem na powyzsze pytania. Gdy analizujesz t spraw ´ ˙ ´ czysto teoretycznie, roznica midzy miłosci a zauroczeniem wydaje si oczywista. ˙ ´ Wszystko to jednak moze si zmienic w chwili, gdy zoba´ czysz dziewczyn (chłopaka) swoich marzen. Raptem zupeł´ nie tracisz głow i nic innego si nie liczy. Jestes zakochany ´ ´ po uszy. Ale czy to naprawd miłosc, czy tylko zauroczenie? ´ ´ ´ Jak rozpoznac prawdziw miłosc? 203 ˙ ´ ´ Jak mozesz si o tym przekonac? Na pocztek zastanow si, ´ jak z upływem czasu zmieniło si twoje spojrzenie na płec przeciwn. Zadaj sobie na przykład nastpujce pytania: ´ ´ ˘ Co myslałem (myslałam) o dziewczynkach (chłopcach), ´ majc pic lat? ´ ˘ Co mysl o płci przeciwnej teraz? ˙ ´ ˙ Najprawdopodobniej zauwazyłes, ze wchodzc w okres ´ ´ ´ dojrzewania, zaczłes postrzegac płec przeciwn zupełnie ˙ inaczej. „Nagle si okazało, ze dziewczyny s całkiem ładne” — przyznaje 12-letni Brian. Szesnastoletnia Elaine opowiada o zmianie, jak dostrzegła kilka lat temu: „Wszystkie moje ˙ ´ kolezanki zaczły rozmawiac o chłopakach i ja sama dla nie´ jednego gotowa byłam stracic głow”. ˙ ´ Jak mozesz sobie radzic z takimi silnymi uczuciami? Za´ miast si ich wypierac— przez co tylko si nasil — wyko´ ´ ˙ ´ ´ rzystaj t sposobnosc, zeby nauczyc si czegos o pocigu do ´ ´ ˙ osob płci przeciwnej, zauroczeniu i miłosci. Jezeli zrozumiesz ´ ˙ ˙ ´ roznice midzy tymi trzema pojciami, mozesz oszczdzic so´ ´ ´ bie niepotrzebnych zmartwien i z czasem znalezc prawdziw ´ ´ miłosc. POCIG DO PŁCI PRZECIWNEJ @ To, co widzisz „Razem z kumplami cigle rozmawiamy o dziewczynach. ´ ´ ˙ Nawet gdy ktos rzuci jakis inny temat, wystarczy, ze obok ˙ ´ przejdzie ładna dziewczyna, a juz zapominamy, o czym mo´ wilismy!” (Alex). ˙ CZY WIESZ, ZE... „Nie byłabym obojtna wo´ ´ bec chłopaka, ktory by nawizał Młodzi, ktorzy lekko ´ ze mn kontakt wzrokowy, miło podchodz do´ zwizkow ´ ´ si usmiechnł i z ktorego poi lubi skakac z kwiatka na kwiatek, stawy przebijałoby zdecydowaw pewnym sensie nie” (Laurie). przygotowuj si ˙ To całkiem naturalne, ze do rozwodu. osoba o atrakcyjnym wygldzie ? 204 pytania młodych ludzi WICEJ WICEJ NA NA TEN TEN TEMAT TEMAT PRZECZYTASZ PRZECZYTASZ W W TOMIE TOMIE 2, 2, ROZDZIAŁACH ROZDZIAŁACH 11 II 33 ´ ´ „Obfite wody nie zdołaj zgasic miłosci ani jej nie zmyj rzeki” (Pies´ n´ 8:7). = ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ˙ moze wzbudzic twoje zainteresowanie. Rzecz w tym, ze wygld bywa mylcy. W Biblii czytamy: „Jak złoty kolczyk do nosa ´ tkwicy w ryju swini, taka jest kobieta pikna, lecz odrzucajca ´ ´ rozsdek” (Przysłow 11:22). Oczywiscie ta sama zasada odno˙ si si do mzczyzn. ZAUROCZENIE @ To, co czujesz ´ „W wieku 12 lat zakochałam si na zaboj w pewnym chłopaku. Dopiero kiedy mi przeszło, zrozumiałam, dlaczego tak ˙ ˙ mi na nim zalezało. Po prostu wszystkie kolezanki intereso´ wały si chłopakami, a ja nie chciałam byc gorsza” (Elaine). ˙ „Byłem zakochany wiele razy, ale przewaznie patrzyłem ˙ tylko na wygld. Gdy poznawałem dziewczyn blizej, okazy˙ wało si, ze nie pasujemy do siebie tak bardzo, jak mi si wydawało” (Mark). Zauroczenie pod pewnymi wzgldami przypomina mi´ ´ łosc. Obu towarzysz romantyczne uczucia. Jednak opieraj si one na zupełnie innych podstawach. Zauroczenie to powierzchowna fascynacja tym, co ´ ´ WSKAZOWKA widac na pierwszy rzut oka. Jest ´ ´ ˙ ´ slepe na słabosci drugiej osoby, Zeby si przekonac, a wyolbrzymia jej mocne strojak dobrze znasz oso´ ´ ny. Dlatego jest rownie nietrwab, ktora ci si podoba, łe jak zamek z piasku. „Szybskorzystaj z materiału ´ ´ cwiczeniowego ko przemija” — mowi Milena. ˙ ´ zamieszczonego „Jednego dnia mozesz szalec ´ w tomie 2, na stronie na czyims punkcie, a miesic 39 (dla dziewczyn) ´ ´ ´ ´ pozniej czuc dokładnie to samo lub 40 (dla chłopakow). ˙ ´ — ale juz do kogos zupełnie innego!” ´ ´ ´ Jak rozpoznac prawdziw miłosc? 205 ´ Zauroczenie jest rownie nietrwałe jak zamek z piasku ´ ´ MIŁOSC @ To, co wiesz ´ ˙ ´ ˙ ´ ´ „Mysl, ze o miłosci mozna mowic wtedy, gdy wiesz, dla˙ czego ta osoba ci pociga— i nie jest to zaden samolubny ´ powod” (David). ˙ ´ ´ „Wydaje mi si, ze prawdziwa miłosc rodzi si z czasem. ´ ´ Z pocztku jestescie dobrymi przyjaciołmi. W miar jak po´ znajesz t osob, zaczyna ci si coraz bardziej podobac i po´ jawiaj si nieznane ci wczesniej uczucia” (Judith). ´ ´ ´ ´ Podstaw miłosci jest dokładna znajomosc zarowno moc˙ nych, jak i słabych stron drugiej osoby. Nic wic dziwnego, ze ´ ´ Biblia nie sprowadza miłosci jedynie do sfery uczuc. Midzy ´ ˙ ˙ innymi mowi o niej, ze jest „cierpliwa i zyczliwa. (...) Wszystko znosi, wszystkiemu wierzy, na wszystko ma nadziej, ´ ´ wszystko przetrzymuje. Miłosc nigdy nie zawodzi” (1 Koryntian 13:4, 7, 8). Taka postawa wynika z wiedzy, a nie z łatwo´ wiernosci czy ignorancji. ´ Przykład prawdziwej miłosci ´ ´ Dobr ilustracj tego, co oznacza prawdziwa miłosc, jest biblijna relacja o Jakubie i Racheli. Po raz pierwszy spotkali ´ ´ si przy studni, do ktorej Rachela przyszła napoic owce swo´ jego ojca. Jakub od razu zwrocił na ni uwag. Dlaczego? ˙ Midzy innymi ´dlatego, ze „była zgrabna i pikna” (Rodzaju 29:17, Edycja Switego Pawła). 206 pytania młodych ludzi ’’ Miłos´ c´ potrafi pokonywac´ przeszkody. Natomiast zauroczenie zazwyczaj mija, ´ gdy tylko zmieniaj si okolicznosci lub pojawiaj problemy. Wypielgnowanie ´ wymaga czasu prawdziwej miłosci (Daniella). ’’ ˙ ´ ´ Pamitaj jednak, ze prawdziwa miłosc nie opiera si tylko ˙ na wygldzie zewntrznym. Jakub przekonał si, ze Rachela ´ ˙ ´ ˙ wyroznia si czyms wicej. Z Biblii wynika, ze nie poprzestał jedynie na fascynacji jej urod. To, co do niej poczuł, było ´ szczer miłosci (Rodzaju 29:18). ´ Ale do szczsliwego finału było jeszcze daleko. Ojciec Ra´ ´ cheli nie od razu zgodził si na slub — Jakub musiał czekac ´ ´ ´ siedem lat, zanim mogł j poslubic. Słusznie czy nie, jego ´ uczucie zostało poddane probie. Gdyby w gr wchodziło tylko ´ zauroczenie, Jakub z pewnosci nie czekałby na Rachel. ´ ˙ ˙ ´ Prob czasu moze przeciez przetrwac tylko prawdziwa mi´ ´ ˙ łosc. Co było dalej? W Biblii czytamy: „Jakub słuzył (...) za ´ Rachel siedem lat, ktore były dla niego jak kilka dni, bo kochał Rachel” (Rodzaju 29:20). plan działania! ˙ ´ Zeby si przekona c, czy moje uczucie to zauroczenie, ´ ´ czy miłosc, postaram si: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ˙ ´ Czego mozesz si nauczyc z przykładu Jakuba i Racheli? ´ ´ ´ Prawdziwa miłosc nie gasnie z upływem czasu. Poza tym nie ´ opiera si jedynie na atrakcyjnosci fizycznej. W gruncie rzeczy ´ ´ ˙ ˙ twoj przyszły wspołmałzonek moze na pierwszy rzut oka nie ´ ˙ zrobic na tobie wikszego wrazenia. Na przykład Barbara po˙ ´ znała młodego mzczyzn, na ktorego, jak sama przyznaje, ´ ´ pocztkowo nie zwrociła szczegolnej uwagi. „Ale gdy pozna˙ ˙ łam go blizej, wszystko si zmieniło” — wspomina. „Zauwazy˙ łam, ze Stephen troszczy si o innych i zawsze przedkłada ich ˙ ˙ dobro nad własne. Wiedziałam, ze s to zalety pozdane ˙ u mza. Poczułam sympati do Stephena, a potem go poko´ ´ ˙ ´ chałam”. Ta miłosc zaowocowała trwałym małzenstwem. ˙ ´ ˙ ˙ ´ ´ Jezeli jestes juz na tyle dojrzały, zeby si z kims spotykac ´ ˙ ´ ´ ´ z mysl o małzenstwie, jak rozpoznasz prawdziw miłosc? ´ Nie idz jedynie za głosem serca, ale zaufaj rozumowi i zasa´ dom biblijnym. Postaraj si poznac wntrze tej drugiej osoby. ´ ˙ Daj waszej znajomosci czas. Pamitaj, ze zauroczenie zazwy´ ´ czaj szybko mija. Z kolei prawdziwa miłosc z czasem si roz´ wija i staje „doskonał wizi jednosci” (Kolosan 3:14). ´ ˙ ˙ ´ ´ ´ Bdz pewny, ze mozesz rozpoznac prawdziw miłosc— ˙ pod warunkiem ze nie skupisz si jedynie na tym, co widzisz ´ ˙ i czujesz. W takim podejsciu do sprawy pomoze ci przeanalizowanie trzech kolejnych stron. ´ ˙ ´ Jestes przekonany, ze znalazłe s ´ ´ ´ ˙ ´ prawdziw miłosc. Ale czy jestes gotowy do małzenstwa? W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ´ ˘ Dlaczego Bog zaszczepił ludziom tak silny pocig ´ do osob płci przeciwnej? ´ ˘ Dlaczego tak wiele nastoletnich „miłosci” ´ konczy si niepowodzeniem? 208 pytania młodych ludzi ´ co ty bys zrobiła? Julita i Michał chodz ze sob od trzech miesicy ˙ i Julita twierdzi, ze jest „bez pamici zakochana”. Michał ˙ ´ ´ wciz jej nadskakuje, choc niekiedy przesadza — mowi jej ´ na przykład, jak ma si ubierac i z kim powinna si spoty´ ˙ kac, a z kim nie. Traktuje j jak ksizniczk, a w zasadzie ˙ traktował — az do zeszłego tygodnia, kiedy uderzył j za to, ˙ ze rozmawiała z innym chłopakiem. ´ ˙ Michał: „Julita powinna wiedziec, ze panicznie boj si ´ ´ ˙ ´ ´ ´ j stracic. Sama mysl, ze ktos mogłby mi j odbic, doprowa˙ dza mnie do szału! Głupio mi, ze j uderzyłem. Ale nie mog ´ ´ zniesc nawet tego, jak patrzy na innego chłopaka. Zreszt przeprosiłem!”. ˙ ˙ Julita: „Moi rodzice uwazaj, ze Michał jest zaborczy, ale on po prostu ma swoje zasady. Na przykład nigdy nie ´ ´ ´ probował mnie zmusic do czegos niemoralnego. A wtedy, kiedy mnie uderzył — o czym moi rodzice nic nie wiedz — ´ ˙ coz, rozmawiałam z innym chłopakiem. Michał jest o mnie ˙ okropnie zazdrosny, i to mi nawet pochlebia. W kazdym ˙ ˙ ´ razie przeprosił i obiecał, ze to si juz nie powtorzy”. ´ Twoja kolej: Czy dostrzegasz w tym zwizku cos ˙ ˙ niepokojcego? Zapisz ponizej swoje spostrzezenia. ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ Co powinna zrobic Julita? .................................................................................................. .................................................................................................. ´ Co ty bys zrobiła w takiej sytuacji? .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ´ ´ Jak rozpoznac prawdziw miłosc? 209 ´ co ty bys zrobił? ´ Marcin spotyka si z Agnieszk od dwoch miesicy ˙ ˙ ´ ´ i zdzył zauwazyc, jak bardzo potrafi byc zadziorna, zwłasz´ ´ cza wobec rodzicow. Cigle si z nimi kłoci i zwykle stawia ˙ na swoim. Po mistrzowsku forsuje własne zdanie, az um´ czeni rodzice w koncu daj za wygran. Sama pochwaliła ˙ ´ si Marcinowi, ze owinła ich sobie wokoł palca. ´ ´ Marcin: „Agnieszka zawsze mowi to, co mysli. Nikomu ´ nie ustpuje, nawet rodzicom. Jej tata potrafi byc irytujcy, ˙ nic wic dziwnego, ze traci przy nim nerwy. To nie znaczy, ˙ ˙ ´ ´ ze wszystko wymusza krzykiem. Potrafi tez płakac, dsac ´ si albo byc słodka jak cukierek — byle rodzice zgodzili si na to, czego chce”. ´ Agnieszka: „Dla mnie nie ma znaczenia, czy jestes ´ ˙ ´ kims waznym, czy nie — mowi otwarcie, bez lukrowania. Marcin o tym wie. Nieraz widział, jak rozmawiam z rodzicami”. ´ Twoja kolej: Czy dostrzegasz w tym zwizku cos ˙ ˙ niepokojcego? Zapisz ponizej swoje spostrzezenia. ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ Co powinien zrobic Marcin? .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. ´ Co ty bys zrobił w takiej sytuacji? .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. 210 pytania młodych ludzi ´ ´ miłosc czy zauroczenie? ˙ Uzupełnij brakujce słowa w ponizszych wypowie´ ´ dziach. Gdzie chodzi o miłosc, a gdzie o zauroczenie? ´ ´ 1. „ 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 to uczucie, ktore jest slepe i takie ´ ´ chce pozostac. Nie lubi patrzec prawdzie w oczy” (Calvin). ˙ ´ 2. „Jezeli w towarzystwie dziewczyny, ktora mi si ´ ´ podoba, musz si kreowac na kogos innego, jest to 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 ” (Thomas). ´ ˙ ˙ ´ 3. „Cos moze ci draznic w drugiej osobie. Ale gdy jest ´ ´ to 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 , dalej chcesz byc z t osob i jestes ´ gotowy zmierzyc si z problemem” (Ryan). 4. „Kiedy w gr wchodzi 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 , bierzesz pod uwag tylko to, co was łczy” (Claudia). ´ ´ ´ 5. „Jesli to 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 , nie probujesz ukrywac, ´ kim jestes” (Eve). 6. „9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 jest przejawem samolubstwa — ´ ˙ ˙ myslisz o sobie, na przykład o tym, ze mozesz si ´ pochwalic chłopakiem” (Allison). ˙ 7. „9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 zauwaza wady i dziwactwa, ale potrafi ˙ ´ z nimi zyc” (April). 8. „Gdy w gr wchodzi 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 , nie zastanawiasz si, dlaczego ta osoba ci si podoba — po prostu tak jest” (David). ˙ 9. „Jezeli to jest 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 , patrzysz na drug osob bezkrytycznie” (Chelsea). ´ ´ 10. „Jesli to 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 9 , przestajesz interesowac si ´ innymi osobami płci odmiennej, bo chcesz byc lojalny” (Daniel). ´ ´ Odpowiedzi: zauroczenie: 1, 2, 4, 6, 8, 9; miłosc: 3, 5, 7, 10. ´ ´ ´ Jak rozpoznac prawdziw miłosc? 211 30 ´ Trafiłes´ na swoj połowk. Spotykacie si ˙juz˙ dos´ c´ ´ ´ długo i´ wiesz, ze to sc. ˙ nskie ´ miło Szczscie małze jest na wycignicie rki. Ale czy na pewno?˙ U progu jednej z najpowa zniejszych ˙ decyzji w zyciu dopadaj ci ´ wtpliwosci... Czy naprawd ´ jestesmy ˙ gotowi ´ do małzenstwa? ´ ˙ ´ WTPLIWOSCI co do małzenstwa s rzecz normaln— nawet ´ ´ jesli dwoje ludzi darzy si miłos˙ ci. To zrozumiałe, ze widzc wiele ´ ´ nieszczsliwych zwizkow i rozwo´ ´ ´ ˙ dow, chcesz podejsc do tej zycio- ´ ˙ ´ wej decyzji z rozwag. Skd masz wiedziec, ze jestes goto˙ ´ wy na ten krok? Teraz bardziej niz kiedykolwiek powinienes ´ ˙ ˙ ´ odrzucic nierealistyczne wyobrazenia o małzenstwie i spoj´ ´ rzec prawdzie w oczy. Przeanalizujmy niektore z takich wy˙ ´ obrazen. ˙ ˙ ´ ´ WYOBRAZENIE 1 „Bdziemy zyc miłosci”. ˝ ´ ´ ´ ´ ´ Rzeczywistosc: Miłosc nie zapłaci rachunkow ani nie ˙ ´ ´ rozwize problemow finansowych. W gruncie rzeczy z badan ˙ ´ ´ wynika, ze pienidze to jedna z głownych przyczyn kłotni ˙ ´ ´ ´ małzenskich i rozwodow. Niewłasciwy stosunek do spraw ˙ ´ materialnych moze wyrzdzic szkody w sferze emocjonalnej ˙ ´ i duchowej, a takze negatywnie wpłync na twoje relacje z partnerem (1 Tymoteusza 6:9, 10). Jaki std wniosek? Nie odkładajcie rozmowy o gospodarowaniu pienidzmi na „po ´ slubie”! ´ ˙ ´ Co mowi Biblia: „Kto z was, chcc zbudowac wiez, nie ´ sidzie najpierw i nie obliczy kosztow?” (Łukasza 14:28). ˙ ´ ´ ´ Podpowiedz: Juz teraz omowcie z przyszłym wspołmał˙ ´ ˙ ´ zonkiem rozne kwestie finansowe (Przysłow 13:10). Roz˙ ´ wazcie na przykład takie pytania: „Jak bdziemy planowac ´ nasze wydatki? Czy bdziemy miec osobne konta bankowe, ´ ´ czy wspolne? Ktore z nas lepiej sobie poradzi z kontrolo´ waniem finansow i dokonywaniem opłat?1 Ile jedna oso˙ ´ ba moze wydac bez konsultacji z partnerem?”. Teraz jest ˙ ´ ´ ´ odpowiednia pora, zeby zaczc ze sob wspołpracowac! (Kaznodziei 4:9, 10). ˙ ˙ ´ WYOBRAZENIE 2 „Bdziemy idealnym małzenstwem, bo ˝ we wszystkim si zgadzamy”. ´ ´ ´ Rzeczywistosc: Jesli we wszystkim si zgadzacie, to ˙ prawdopodobnie jest tak dlatego, ze starannie omijacie ˙ ´ 1 Dzielna zona przedstawiona w Ksidze Przysłow 31:10-28 miała wiele odpo´ ´ ´ wiedzialnych zadan, ktore bezposrednio wpływały na sytuacj finansow rodziny. Zobacz wersety 13, 14, 16, 18 i 24. ´ ˙ ´ Czy naprawd jestesmy gotowi do małzenstwa? 213 ˙ ´ „Mzczyzna ˙ opusci ojca i matk i przylgnie do swej zony, i stan si jednym ciałem” = (Rodzaju 2:24). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ drazliwe tematy. Ale w małzenstwie nie bdziecie mogli so´ bie pozwolic na taki luksus! Dwie niedoskonałe osoby nie ´ mog stworzyc idealnej pary. Nieporozumienia s wic do pewnego stopnia nieuniknione (Rzymian 3:23; Jakuba 3:2). ´ A zatem musisz wzic pod uwag nie tylko to, w jak wielu ˙ kwestiach si zgadzacie, ale tez to, co si dzieje, gdy si ´ ˙ ´ w czyms nie zgadzacie. Mocny zwizek moze stworzyc dwo´ ´ ˙ ´ ´ ˙ je ludzi, ktorzy potrafi przyznac, ze cos ich rozni, a nastp´ nie załatwic spraw dojrzale i po przyjacielsku. ´ Co mowi Biblia: „Pojednajcie si jeszcze przed zacho´ ´ dem słonca” (Efezjan 4:26, Wspołczesny przekład ). ´ ´ Podpowiedz: Zastanow si, jak rozwizujesz konflikty ´ ´ z rodzicami i rodzenstwem. Sporzdz tabelk podobn do ˙ zamieszczonej na stronie 93 tej ksizki lub na stronie 221 w tomie 2. Zapisz, w jakiej sytuacji doszło do nieporozumie´ ´ nia, jak zareagowałes i jaka reakcja mogłaby byc lepsza. Je˙ ´ ´ zeli na przykład wypadłes z pokoju, ze złosci trzaskajc ˙ ´ drzwiami, zanotuj, co byłoby lepsze — zeby rozwizac pro´ ˙ ´ blem, zamiast go zaostrzac. Gdy juz teraz nauczysz si włas´ ciwie reagowac w sytuacjach konfliktowych, zdobdziesz ´ ´ ´ ´ umiejtnosc, ktora jest niezbdna do stworzenia szczsliwe˙ ´ go małzenstwa. ´ ˙ ´ WSKAZOWKA WYOBRAZENIE 3 „Bd mogł ˝ ´ ´ ´ bez ograniczen zaspokajac Porozmawiaj z jakims ´ swoje potrzeby seksualne”. do mał˙ swiadczonym ´ ´ ´ zenstwem. Zapytaj, Rzeczywistosc: Obrczka ´ ˙ co by poradzili swie zo na palcu nie gwarantuje sek˙ upieczonemu m ˙ ˙ ´ zowi su na zawołanie. Pamitaj, ze i zonie (Przysłow 27:17). ˙ ´ ´ w małzenstwie trzeba brac pod 214 pytania młodych ludzi (cig dalszy na stronie 218) ´ ´ WZOR DO NASLADOWANIA Rut ´ ´ ´ Owdowiała Rut wie, co to lojalnosc. Woli pozostac ´ ˙ ´ u boku Noemi, swojej starszej wiekiem tesciowej, niz wro´ ´ cic w rodzinne strony, gdzie mogłaby miec wygodniejsze ˙ ´ ˙ ´ ´ zycie. Taki wybor zmniejsza jej szanse na zamzpojscie, ˙ jednak Rut skupia si na sprawach wazniejszych. ´ ´ ´ ´ Miłosc do Noemi oraz pragnienie przebywania wsrod ˙ ´ ludu Jehowy znacz dla niej wicej niz pospieszne ˙ zaspokojenie potrzeby załozenia rodziny (Rut 1:8-17). ´ ˙ ´ ´ Myslisz o małzenstwie? W takim razie nasladuj Rut. Nie koncentruj si tylko na swoich emocjach, lecz zasta´ ˙ ´ now si, jakie pozytywne cechy wniesiesz do małzenstwa. ´ ´ ´ ´ Czy na przykład okazujesz lojalnosc i gotowosc do ´ ´ ˙ poswicen? Czy trzymasz si Bozych zasad — nawet ´ wtedy, gdy niedoskonałe ciało pragnie czegos innego? ˙ Rut nie szukała rozpaczliwie mza. Ale z czasem wyszła ´ ˙ za dojrzałego mzczyzn, ktory przejawiał podobne ´ ´ cechy jak ona — przede wszystkim miłosc do Boga. ˙ ´ W twoim wypadku moze byc tak samo. ´ ˙ ´ czy jestes przygotowany do małzenstwa? Przeanalizuj kwestie poruszone na tej i nastpnej ´ ´ ´ ˙ ´ ´ stronie. Mogłbys to rowniez zrobic wspolnie z przyszłym ´ ˙ wspołmałzonkiem. Koniecznie przeczytaj podane wersety. kwestie finansowe ´ ˚ Jaki masz stosunek do pienidzy? (Hebrajczykow 13:5, 6) ´ ˙ ˙ ˚ W jaki sposob juz teraz dowodzisz, ze umiesz ´ odpowiedzialnie korzystac z pienidzy? (Mateusza 6:19-21) ´ ´ ˙ ˚ Czy masz jakies długi? Jesli tak, to co robisz, zeby je ´ ´ spłacic? (Przysłow 22:7) ´ ˚ Jakie bd koszty zwizane z waszym slubem? Czy ˙ ´ ´ chcecie pozyczyc pienidze, a jesli tak, to jaka kwota wydaje si wam rozsdna? (Łukasza 14:28) ´ ´ ´ ˚ Czy po slubie bdziecie musieli pracowac oboje? Jesli ˙ ´ ˙ ´ ´ tak, to jak rozwizecie kwesti roznych rozkładow zajc ´ ´ oraz dojazdow? (Przysłow 15:22) ˚ Gdzie zamieszkacie? Ile pienidzy bdziecie musieli ´ przeznaczyc na czynsz, jedzenie, ubrania i inne rzeczy? ´ ´ 24:27) Czy bdziecie w stanie pokryc te wydatki? (Przysłow sprawy rodzinne ˚ Jak układaj si twoje relacje z rodzicami ´ ´ 20:12; Rzymian 12:18) i rodzenstwem? (Wyjscia ˚ Jak juz˙ teraz rozwizujesz domowe konflikty? (Kolosan 3:13) ˙ ´ ´ ˚ Jezeli jestes młod kobiet, to w jaki sposob dowodzisz, ˙ ze masz „cichego i łagodnego ducha”? (1 Piotra 3:4) ´ ˚ Czy planujecie miec´ dzieci? (Psalm 127:3). Jesli nie, to jaki rodzaj antykoncepcji wybierzecie? ˙ ´ ˙ ˚ Jezeli jestes młodym mzczyzn, to jak zamierzasz ´ zapewnic rodzinie przewodnictwo pod wzgldem duchowym? (Mateusza 5:3) ´ cechy osobowosci ´ ´ ˚ W jaki sposob dajesz dowody pracowitosci? ´ (Przysłow 6:9-11; 31:17, 19, 21, 22, 27) ´ ´ ˚ Jak okazujesz gotowos´ c´ do poswice n? (Filipian 2:4) ˙ ´ ˙ ´ ˚ Jezeli jestes młodym mzczyzn, to w jaki sposob ˙ dowodzisz, ze masz taki stosunek do sprawowania władzy jak Chrystus? (Efezjan 5:25, 28, 29) ˙ ´ ˚ Jezeli jestes młod kobiet, to co wskazuje na to, ˙ ´ ze umiesz podporzdkowac si zwierzchnictwu? (Efezjan 5:22-24) ´ ˙ ´ Czy naprawd jestesmy gotowi do małzenstwa? 217 (cig dalszy ze strony 214) ˙ ´ uwag uczucia drugiej strony. Czasami si zdarzy, ze twoj ´ ˙ ´ ˙ wspołmałzonek po prostu nie bdzie miec ochoty na zblize˙ ´ nie. Małzenstwo nie daje prawa do wymuszania na partne˙ rze, zeby zaspokoił twoje potrzeby (1 Koryntian 10:24). ´ W gruncie rzeczy zarowno w stanie wolnym, jak i w mał˙ ´ ´ zenstwie konieczne jest panowanie nad sob (Galatow 5:22, 23). ˙ ´ Co mowi Biblia: „Panujcie nad swoim ciałem i z naleznym poszanowaniem trzymajcie je na wodzy. Nie dajcie si ´ ˙ powodowac niepowstrzymanym zdzom” (1 Tesaloniczan 4:4, 5, Wp). ´ Podpowiedz: Starannie przeanalizuj swoje pragnienia ´ ´ i zainteresowania zwizane z seksualnosci i przemysl, jak ´ ˙ ´ mog rzutowac na twoje przyszłe małzenstwo. Czy na przykład nie ulegasz samolubnej praktyce masturbacji? Czy nie ˙ ogldasz pornografii? Czy nie rzucasz ukradkiem pozdli´ wych spojrzen na osoby płci przeciwnej? Zadaj sobie pyta˙ ´ nie: „Jezeli trudno mi zapanowac nad pragnieniami seksual´ nymi przed slubem, to co bdzie potem?” (Mateusza 5:27, ´ ˙ 28). Zastanow si tez, czy nie masz opinii playboya lub flir´ ´ ciary. Jesli tak, to co bdzie po slubie, kiedy swoje zaintere´ sowania bdziesz musiał ograniczyc do jednej osoby — swo´ ˙ ´ jego wspołmałzonka? (Przysłow 5:15-17). ˙ ˙ ´ WYOBRAZENIE 4 „Małzenstwo ˝ ˙ ´ CZY WIESZ, ZE... mnie uszczsliwi”. ´ ´ ˙ ´ Rzeczywistosc: Osoba nieW udanym małzenstwie ´ ˙ ˙ szczsliwa w stanie wolnym zamz i zona ´ s dla siebie ´ ´ przyjaciołmi, dbaj zwyczaj jest nieszczsliwa row´ ˙ ˙ ´ o wymian mysli, ´ niez w małzenstwie. Dlaczego? ˙ ´ ˙ potrafi rozwizywa c Poniewaz szczscie zalezy nie ˙ problemy i ˙ uwa ´ ´ zaj tyle od okolicznosci, ile od podejswoje małzenstwo ´ ˙ ´ ˙ za scia do zycia (Przysłow 15:15). zwizek na całe zycie. Ludzie majcy pesymistyczne ? 218 pytania młodych ludzi ˙ ´ Pochopne małzenstwo przypomina skok do nieznanej wody — dlatego najpierw zbadaj grunt ´ nastawienie na ogoł koncentruj si na tym, czego w ich zwizku nie ma, zamiast na tym, co jest. A zatem opty´ mizm warto wypracowac, bdc jeszcze w stanie wolnym. ´ Dziki temu po slubie łatwiej ´ wydobywac z siebie i z partnera to, co najlepsze. ´ ´ Co mowi Biblia: „Lepiej jest korzystac z tego, co jest ˙ ˙ ´ ´ przed oczyma, niz pozdac czegos innego” (Kaznodziei 6:9, Biblia warszawska). ´ ´ ´ Podpowiedz: Czasami negatywny sposob myslenia wy´ nika z nierealistycznych oczekiwan. Na osobnej kartce pa´ pieru zapisz dwie lub trzy rzeczy, ktorych spodziewasz si po ˙ ´ małzenstwie. Przyjrzyj si im i zadaj sobie pytania: „Czy mo´ je oczekiwania nie s oderwane od rzeczywistosci? Czy nie ´ zostały ukształtowane pod wpływem romantycznych filmow ˙ lub ksizek? Czy nie koncentruj si na tym, co ja zyskam plan działania! ˙ ´ ´ ˙ Zeby ˙ miec dobre relacje ´ z przyszłym wspołmałzonkiem, juz teraz bd pracowac nad nastpujc cech: ı ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ’’ ˙ nstwo ´ ˙ decyzja. Małze to powazna ´ Musisz wiedziec nie tylko, w co wchodzisz, (Audra). ale tez˙ z kim ’’ ˙ ´ ˙ dziki małzenstwu— na przykład ze uwolni si od samot´ nosci, zaspokoj swoje pragnienia seksualne, zaimponuj ´ ´ znajomym?”. Gdyby tak było, musisz przestawic si z mysle´ nia w kategoriach „ja” na myslenie w kategoriach „my”. Na ´ ´ pocztek sprobuj zanotowac dwa lub trzy oczekiwania zwi˙ ˙ ´ ´ zane z małzenstwem, ktore dotycz ciebie, a takze twojego ´ ˙ przyszłego wspołmałzonka. ˙ ˙ ´ Wyidealizowane wyobrazenia o małzenstwie mogłyby ne´ ´ ´ gatywnie wpłync na twoj zwizek. Dlatego nie pozwol sobie na bujanie w obłokach. W realistycznym spojrzeniu na spra˙ ˙ ´ w pomoze ci rozwazenie pytan zamieszczonych na stro´ nach 216 i 217. Dziki dobremu przygotowaniu ty i twoj ´ ˙ ˙ ´ ´ przyszły wspołmałzonek mozecie stworzyc zwizek, ktory ´ ´ ´ ´ bdzie dla was zrodłem prawdziwego szczscia (Powtorzo´ nego Prawa 24:5; Przysłow 5:18). Po rozstaniu ´ ˙ ´ z sympati niektorzy maj wra zenie, jakby co s w nich ´ ´ ˙ umarło. Jak odzyskac rownowag po takim przezyciu? W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ´ ˙ ´ ´ ˘ W niektorych krajach wiele małzenstw konczy si rozwodem. Dlaczego twoim zdaniem tak si dzieje? ˙ ´ ˘ Na jakie ˙ ´ ryzyko naraza si osoba, ktora traktuje´ małzenstwo po prostu jak ucieczk od problemow w domu? ˙ ´ ˘ Dlaczego w twoim przyszłym mał ˙ ´ zenstwie wazn rol powinny odgrywac zasady biblijne? 220 pytania młodych ludzi 31 ´ Jak si otrzsnc po zerwaniu? ´ ´ „Chodzili ´ smy ´ ze sob od szesciu miesicy, a przyjaznilismy si jednak ´ od piciu lat. Kiedy ´ ´ postanowił zerwac nasz znajomosc, nie zdobył si nawet na rozmow twarz w twarz. Po prostu ´ przestał si do mnie odzywac. ˙ Czułam si bezradna i zupełnie przytłoczona. Wciz zadawałam sobie pytanie: ‚Co zrobiłam nie tak?’ ” (Renata). 221 ˙ ´ ´ ROZSTANIE z chłopakiem moze ograbic z radosci, wrcz ˙ ´ ´ pogrzyc w czarnej rozpaczy1. Wezmy na przykład Jol ´ i Arka, ktorzy spotykali si ze sob dwa lata. Przez ten okres zwizali si uczuciowo. Kilka razy dziennie Arek wysyłał Joli czułe SMS-y, a od czasu do czasu w do´ ´ wod pamici dawał jej prezenty. „Starał si mnie słuchac ´ i rozumiec” — wspomina dziewczyna. „Przy nim miałam ˙ ˙ ´ wrazenie, ze jestem kims wyjtkowym”. ˙ ´ ´ ´ Rozmawiali juz o slubie i o tym, gdzie pozniej zamiesz´ kaj. Arek wywiedział si nawet, jaki rozmiar pierscionka ´ ´ nosi Jola. Jednak potem nagle zerwał znajomosc! Dziew´ czyna si załamała. Choc wypełniała codzienne obowizki, popadła w głbok apati. „Psychicznie i fizycznie byłam całkowicie wyczerpana” — opowiada. Dlaczego tak boli ˙ ´ ´ ˙ Jezeli spotkało ci cos podobnego, byc moze zastana´ wiasz si, czy kiedykolwiek si z tego otrzsniesz. To zro˙ ´ ´ ˙ zumiałe, ze czujesz si przygnbiona. „Miłosc jest potzna ´ ´ ´ ´ ´ jak smierc” — napisał krol Salomon (Piesn 8:6). Niewyklu˙ ˙ czone wic, ze zerwanie z chłopakiem to jedno z najciz´ ´ ˙ szych doswiadczen w twoim dotychczasowym zyciu. Nie´ ´ ˙ ˙ ktore osoby mowi w takiej sytuacji, ze maj wrazenie, ´ ˙ jakby cos w nich umarło. Mozesz nawet dostrzec u siebie ˙ ´ ˙ typowe etapy załoby, do ktorych nalez: ˙ ´ Negacja. To nie moze byc ˙ ´ koniec. Za dzien lub dwa na CZY WIESZ, ZE... pewno zmieni zdanie. ´ Zwizki nastolatk ´ ´ ´ ´ ow Złosc. Jak mogł mi to zrorzadko kiedy ko ncz si ´ ˙ ´ bic? Nie cierpi go! małzenstwem, a nawet ? ´ jesli, to takie pary czsto si rozstaj. 222 pytania młodych ludzi 1 W rozdziale tym cytujemy wypowiedzi ˙ ´ kobiet i dla ˙ ´ uproszczenia bdziemy uzywac rodzaju zenskiego, ale podane zasady od´ ˙ ˙ nosz si rowniez do mzczyzn. ´ Rozpacz. Jestem do niczeWSKAZOWKA go. Nikt nigdy mnie nie poJola wspomniana na kocha. poprzedniej stronie spoPogodzenie si ze strat. rzdziła sobie ´ ´ podrczn ´ Jakos dam sobie rad. Bolało, list wersetow, do ktorych zagldała, gdy nie ale jest coraz lepiej. ´ radziła sobie ze´ swoimi Na szczscie etap pogodze˙ emocjami. Ty ´ rowniez ˙ nia si ze strat jest osigalny. mozesz zrobic tak ´ To, ile czasu zajmie ci dojscie do list, wykorzystujc ˙ ´ ˙ niego, zalezy od roznych czynna przykład wersety ´ podane w tym rozdziale. nikow, midzy innymi od tego, ´ jak długo si spotykaliscie i jak bardzo zaawansowany był wasz ´ ˙ ´ zwizek. Co zatem robic, zeby otrzsnc si po zerwaniu? ´ ´ Jak odzyskac rownowag ´ Przysłowie mowi: „Czas goi rany”. Zaraz po zerwaniu te ´ słowa mog ci si wydawac pustym frazesem. To prawda, ˙ ˙ ze upływ czasu to nie wszystko. Rozwazmy przykład: Gdy ˙ ´ si skaleczysz, wiesz, ze rana z czasem si zagoi, ale bol od˙ ´ ´ czuwasz teraz. Nalezy wic go złagodzic, no i oczywiscie za´ ˙ ´ ´ ˙ tamowac krwawienie. Nie wolno tez dopuscic do zakazenia. Podobnie jest z ran emocjonaln. Z pocztku bardzo ˙ ´ boli. Jednak mozna poczynic pew˙ ´ ´ ne kroki, zeby ukoic bol i nie Zerwanie przypomina skaleczenie — boli, ale z czasem rana si zagoi ´ Jak si otrzsnc po zerwaniu? 223 ˙ czego nauczyło mnie to przezycie? Czy chłopak powiedział ci, z jakiego powodu zrywa? ˙ ´ ˙ Jezeli tak, zapisz ten powod ponizej — bez wzgldu na to, ˙ ˙ czy uwazasz go za słuszny, czy tez nie. ı .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ´ Czy domyslasz si, jakie jeszcze czynniki mogły wchodzic w gr? .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. ˙ ´ ´ ´ Czy z perspektywy czasu dostrzegasz, ze mogłas cos zrobic, ´ ˙ by sprawy potoczyły si inaczej? Jesli tak, zapisz to ponizej. .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. ˙ Czy to przezycie pokazało, pod jakimi wzgldami ´ ´ chciałabys dojrzec duchowo i emocjonalnie? .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. ´ Co zrobiłabys inaczej w nastpnym zwizku? .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. 224 pytania młodych ludzi = „[Jehowa] uzdrawia majcych złamane serce i przewizuje im obolałe miejsca” (Psalm 147:3). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ ˙ dopuscic do „zakazenia si” gorycz. Czas zrobi swoje, ale ´ ˙ ´ jak ty osobiscie mozesz si przyczynic do odzyskania do´ ˙ ´ brego samopoczucia? Wyprobuj ponizsze wskazowki: ˙ ´ ˘ Pozwol sobie na smutek. To naturalne, ze niekiedy ´ ˙ trzeba si wypłakac. Biblia przyznaje, ze jest „czas płaczu” czy wrcz „czas lamentowania” (Kaznodziei 3:1, 4). Łzy nie ´ ´ ˙ ´ swiadcz o słabosci. Nawet odwazny wojownik Dawid, kto˙ ˙ ry przezywał nieraz cizkie chwile, wyznał: „Cał noc zale˙ wam swe łoze — łzami swymi przeobficie zraszam swoje posłanie” (Psalm 6:6). ´ ˙ ˘ Dbaj o zdrowie fizyczne. Ruch oraz własciwe odzywia˙ ´ ´ nie si pomoze ci odzyskac siły utracone wskutek stresow ˙ spowodowanych zerwaniem. Biblia potwierdza, ze aktyw´ ´ ´ nosc fizyczna przynosi pewne korzysci (1 Tymoteusza 4:8). ´ Jakim sprawom zwizanym ze zdrowiem powinnas po´ ´ swicic uwag? ı ................................................................... .................................................................................................. .................................................................................................. ´ ´ ˘ Staraj si byc czyms zajta. Nie rezygnuj ze swoich ´ ˙ ˙ zainteresowan. I bardziej niz kiedykolwiek dbaj o to, zeby ´ ´ si nie izolowac (Przysłow 18:1). Przebywanie w towarzy´ ´ ˙ ˙ ´ ´ stwie osob, ktorym na tobie zalezy, pomoze ci skupiac mysli na sprawach pozytywnych. ´ ˙ ´ W jakie zajcia mogłabys si angazowac? ....................... .................................................................................................. .................................................................................................. ´ Jak si otrzsnc po zerwaniu? 225 ˘ W modlitwie opowiadaj Bogu o swoich odczuciach. ˙ ´ ˙ ´ Moze to nie byc łatwe. Zdarza si, ze dziewczyna, ktora do˙ ´ znała zawodu sercowego, ma zal do Boga. Mysli: „Tak bar˙ ´ ´ ´ dzo si modliłam, zeby kogos znalezc, a tu prosz, co si ˙ ´ ˙ stało!” (Psalm 10:1). Czy jednak słusznie byłoby uwazac, ze ˙ ´ ´ ˙ małzenstwa kojarzone s w niebie? Oczywiscie, ze nie. I to ˙ nie jest wina Jehowy, gdy jedna ze stron nie chce juz kon´ ´ ˙ ´ ˙ tynuowac znajomosci. Mozesz jednak byc pewna, ze On si o ciebie troszczy (1 Piotra 5:7). Dlatego zwierzaj Mu si ´ w modlitwie ze swych uczuc. W Biblii czytamy: „Niech wa´ sze gorce prosby zostan przedstawione Bogu (...); a po´ ˙ ´ ˙ ´ koj Bozy, ktory przewyzsza wszelk mysl, bdzie strzegł waszych serc i władz umysłowych przez Chrystusa Jezusa” (Filipian 4:6, 7). ˙ ´ ´ O czym konkretnie mozesz mowic Jehowie, gdy starasz ´ si otrzsnc po zerwaniu? ı ............................................... .................................................................................................. .................................................................................................. plan działania! ˙ ´ Zeby szybciej stanc na nogi, bd: ı .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Zanim znowu zaczn si z kims spotykac, popracuj nad: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ’’ Z czasem widzisz wszystko z innej perspektywy. Kiedy emocje nieco opadn, potrafisz ocenic´ spraw obiektywnie i zaczc´ ˙ nowy rozdział w zyciu. Poza tym wiesz wicej o samej sobie, o tym, czego oczekujesz ˙ jak ustrzec si od partnera, a takze ´ podobnej sytuacji w przyszłosci (Corrina). ’’ ´ ´ Patrz w przyszłosc ˙ Gdy minie troch czasu i rana w sercu nie bdzie juz tak ´ ´ dotkliwa, warto przeanalizowac, co własciwie zaszło w za´ ˙ ´ ˙ konczonym zwizku. Pomocne moze si okazac rozwaze´ ˙ nie pytan z ramki „Czego nauczyło mnie to przezycie?”, zamieszczonej na stronie 224. ˙ ˙ ´ To prawda, ze przezyłas bolesne rozczarowanie. Pami´ ´ ´ taj jednak: W srodku nawałnicy mamy skłonnosc do koncentrowania si na ciemnym niebie i strugach deszczu. Ale ˙ ´ ´ ´ przeciez po deszczu prdzej czy pozniej wychodzi słonce! ´ ´ Osoby, ktorych wypowiedzi zacytowalismy w tym rozdzia´ ˙ ˙ le, z biegiem czasu stanły na nogi. Tobie rowniez moze si ´ to udac! ˙ ´ Jak mozesz si chronic przed wykorzystaniem seksualnym? W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ´ ´ ´ ˘ Czego zakonczona znajomosc nauczyła ci o tobie samej? ´ ˘ Czego si dowiedziałas o płci przeciwnej? ´ Jak si otrzsnc po zerwaniu? 227 Co roku ˙ ´ miliony ludzi pada ofiar gwałtu lub ´ innych´ naduzyc seksualnych i jak wynika z bada n, najczsciej s ˙ to ludzie młodzi. Szacuje si, ze na przykład w USA mniej ´ ´ wicej połowa zgwałconych osob nie ukonczyła jeszcze ´ ´ 18 lat. Ze wzgldu na ˙ powszechno ´ sc takich przestpstw tematu tego nie mozna pominc milczeniem. 32 ´ Jak si chronic przed wykorzystaniem seksualnym? ˙ „Zanim zdzyłam si ´zorientowac,´ co si dzieje, chwycił mnie i przewr ocił. Na wszystkie sposoby ´ probowałam si bronic.´ Wycignłam spray ´ pieprzowy, ale wytrcił mi go z rki. Chciałam krzyczec, niestety głos uwizł´ mi w gardle. Odpychałam go, kopałam, biłam pisciami i drapałam. I wtedy poczułam, ˙ przecina ´ jak ostrze˙ noza mi skor. Zdrtwiałam z przerazenia” (Annette). ´ MŁODZI s naprawd czstym celem ataku przestpcow ´ seksualnych. Niektorzy, jak Annette, s napastowani przez ´ ´ kogos nieznajomego, a inni przez kogos, kogo znaj, na ´ przykład ssiada. Tak było w wypadku Natalie, ktora miała zaledwie 10 lat, gdy została wykorzystana przez nastolatka ˙ ´ ˙ mieszkajcego w poblizu. Mowi: „Byłam tak przerazona i za˙ wstydzona, ze z pocztku nikomu o tym nie powiedziałam”. ˙ ´ ˙ Do naduzyc seksualnych czsto dochodzi tez w rodzinie. ˙ „Midzy 5 a 12 rokiem zycia byłam molestowana przez 228 pytania młodych ludzi ojca”— opowiada Carmen. „Gdy miałam 20 lat, zdobyłam ´ ´ si na rozmow z nim. Przeprosił, ale kilka miesicy pozniej wyrzucił mnie z domu”. Wykorzystywanie seksualne przez znajomych czy człon´ ˙ kow rodziny przybiera dzisiaj zatrwazajce rozmiary1. Nie ˙ ´ znaczy to, ze krzywdzenie młodych jest czyms nowym. Do ´ ˙ takich potwornosci dochodziło juz w czasach biblijnych (Joela 3:3; Mateusza 2:16). Jednak obecnie sytuacja jest szcze´ golnie krytyczna. Wielu ludzi jest „wyzutych z naturalnego ´ uczucia” i bez skrupułow napastuje seksualnie dziewczta ˙ ´ ˙ ˙ (a takze chłopcow)2 (2 Tymoteusza 3:1-3). Chociaz zadne ´ ˙ ´ srodki ostroznosci nie zapewni ci stuprocentowego bezpie´ ˙ ´ ˙ ´ czenstwa, to mozesz zrobic wiele, zeby si chronic przed wy´ ´ korzystaniem. Wez pod uwag nastpujce wskazowki: ´ ´ ´ Zachowuj czujnosc. Gdy gdzies idziesz, miej oczy do´ okoła głowy. Niektore miejsca s niebezpieczne, zwłaszcza ˙ ´ ´ ˙ po zmroku. W miar mozliwosci unikaj ich lub popros, zeby ´ ´ ktos dotrzymał ci towarzystwa (Przysłow 27:12). ´ Nie wysyłaj dwuznacznych sygnałow. Unikaj flirto´ wania i nie ubieraj si prowokacyjnie. W ten sposob mogła´ ´ ˙ ´ bys sygnalizowac, ze jestes otwarta na kontakt fizyczny ˙ ´ — albo przynajmniej ze nie bdziesz oponowac (1 Tymoteusza 2:9, 10). ˙ ´ ´ Zakresl granice. Jezeli masz chłopaka, omow z nim, jakie zachowanie jest stosowne, a jakie nie3. Nastpnie unikaj ´ ´ ´ ´ sytuacji, w ktorych mogłabys zostac wykorzystana (Przysłow 13:10). ´ ´ Nie boj si zaprotestowac. Masz pełne prawo stanow´ ´ czo powiedziec: „Przestan!” albo „Nie dotykaj mnie w taki 1 Niekiedy do gwałtu dochodzi ´ ´ na randce. Dziewczyna zostaje zmuszona do seksu sił albo po podaniu srodkow odurzajcych. ˙ ´ ˙ ´ 2 W tym rozdziale dla uproszczenia bdziemy uzywac rodzaju zenskiego, ale ofiar napastowania padaj osoby obojga płci. 3 Wicej informacji znajdziesz w tomie 2, rozdziale 4. ´ Jak si chronic przed wykorzystaniem seksualnym? 229 ´ „gdybys mnie kochała...” ´ ´ ˙ ´ Niektorzy pozbawieni skrupułow mzczyzni nie uciekaj si do metod siłowych, lecz graj na uczuciach dziewczyny. ´ ´ W jaki sposob? Mowi na przykład: „Wszyscy to robi”, „Nikt si nie dowie” albo — jak wspomniano w rozdziale ´ ´ 24 — „Gdybys mnie kochała, zgodziłabys si”. Nie daj sobie ´ ´ ˙ ´ ´ wmowic, ze seks jest dowodem miłosci. Chłopak, ktory ´ ´ ´ probuje nakłonic ci do seksu, mysli jedynie o zaspokoje´ ´ niu własnych pragnien. Na pewno nie mysli o tobie i twoim ´ ˙ szczsciu. Natomiast prawdziwy mzczyzna przedkłada twoje dobro nad własne i ma sił niezbdn do trzymania ˙ si Bozych zasad moralnych (1 Koryntian 10:24). Kobiety nie s dla niego po prostu obiektami seksualnymi. Wprost przeciwnie, traktuje „młodsze kobiety jak siostry, z wszelk ´ czystosci” (1 Tymoteusza 5:1, 2). ´ ˙ sposob!”. Niech ci nie powstrzyma obawa, ze stracisz chło˙ paka. Jezeli z tego powodu zerwie z tob, to nie jest ciebie ˙ ´ wart! Zasługujesz na prawdziwego mzczyzn, ktory bdzie szanował ciebie i twoje zasady. ´ ˙ Bdz ostrozna w Internecie. Nigdy nie podawaj swoich ´ ´ danych ani nie zamieszczaj zdjc, ktore zdradzałyby, gdzie ˙ ´ ˙ mozna ci spotkac1. Jezeli otrzymasz nieprzyzwoit wiado´ ´ ´ mosc, najlepiej nie odpowiadaj. Brak reakcji na ogoł pozbawia internetowych drczy˙ CZY WIESZ, ZE... cieli pola manewru. Dziki zastosowaniu poW USA ponad 90 pro˙ ´ wy zszych wskazowek bdziesz cent nieletnich ofiar ˙ ´ mniej narazona na atak (Przynapasci na tle seksu- ? alnym zna sprawc. 230 pytania młodych ludzi 1 Wicej informacji znajdziesz w tomie 2, rozdziale 11. = „W dniach ostatnich nastan krytyczne czasy trudne do zniesienia. Albowiem ludzie bd rozmiłowani w samych sobie, (...) wyzuci z naturalnego uczucia, (...) nie panujcy nad sob, zajadli, nie miłujcy dobroci” (2 Tymoteusza 3:1-3). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ ˙ słow 22:3). Trzeba jednak realistycznie przyznac, ze nie za´ wsze masz wpływ na okolicznosci. Na przykład nie zawsze ˙ ´ ˙ ´ ´ mozesz poprosic, zeby ktos ci towarzyszył, albo ominc nie˙ bezpieczne miejsce. Niewykluczone nawet, ze mieszkasz w takiej okolicy. ´ ˙ ´ ´ ˙ Byc moze na własnej skorze gorzko si przekonałas, ze ´ czasami przytrafia si cos złego pomimo zachowywania ´ ´ ˙ ´ ˙ ´ srodkow ostroznosci. Moze tak jak wspomniana wczesniej ´ Annette zostałas zaskoczona i obezwładniona. Albo jak Car´ men zostałas skrzywdzona jako dziecko— bezradne lub na˙ ´ wet nierozumiejce w pełni, co si dzieje. Jak mozesz radzic ´ ´ sobie z poczuciem winy, ktore czsto przesladuje ofiary napastowania seksualnego? Zmaganie si z poczuciem winy ˙ Annette wciz obwinia si o to, co si wydarzyło. „Jestem swoim najgorszym wrogiem” ´ ´ WSKAZOWKA — mowi. „Cigle odtwarzam ´ ˙ ´ ten wieczor w głowie. WyrzuJezeli padłas ofiar ˙ cam sobie, ze nie broniłam si przemocy seksualnej, trzymaj pod rk list skuteczniej. Prawda jest ta˙ ˙ pokrzepiajcych werseka, ze gdy zranił mnie nozem, ´ ˙ tow biblijnych, takich sparalizował mnie strach. Nie jak: Psalm 37:28; ´ ´ 46:1; mogłam zrobic nic wicej, ale 118:5-9; Przysłow 17:17; ˙ wydaje mi si, ze powinnam Filipian 4:6, 7. była”. ´ Jak si chronic przed wykorzystaniem seksualnym? 231 ’’ ˙ jest rozmawiac´ o tym, Bardzo cizko ˙ze zostałas´ wykorzystana, ale to najlepsze, ˙ co mozesz zrobic.´ Dziki temu łatwiej ´ uporac si ze smutkiem i gniewem i odzyskac´ siły (Natalie). ’’ ´ ˙ Z poczuciem winy zmaga si rowniez Natalie. „Byłam ˙ zbyt ufna” — opowiada. „Rodzice ustalili, ze kiedy idziemy ´ ´ z siostr pobawic si na dworze, mamy trzymac si razem. ˙ Ale ja nie posłuchałam. I dlatego wydaje mi si, ze stworzyłam ssiadowi okazj, by mnie skrzywdził. To, co si stało, ˙ ´ przysporzyło mojej rodzinie duzo bolu — czuj si za to od´ powiedzialna. Własnie to drczy mnie najbardziej”. ˙ ´ ˙ Jezeli ciebie rowniez przytłacza poczucie winy, jak mo˙ ´ zesz si z nim uporac? Przede wszystkim ani przez chwil ˙ ´ nie zapominaj, ze nie działo si to za twoj zgod. Niektorzy ´ ˙ ´ ˙ spłycaj spraw, mowic: „Mzczyzni juz tacy s” albo: ˙ „Dziewczyny same si o to prosz”. Ale gwałtu nie mozna ni´ ˙ ´ czym usprawiedliwic. Jezeli padłas ofiar takiego ohydnego ´ czynu, nie jestes niczemu winna! ´ ´ Oczywiscie łatwo si czyta: „Nie jestes niczemu winna”; ´ uwierzyc w to jest znacznie trudniej. Osoby trawione poczuciem winy i innymi negatywnymi emocjami nieraz dusz ˙ w sobie to, co si stało. Komu jednak bardziej słuzy milcze´ nie — tobie czy sprawcy? Dla własnego dobra powinnas za´ ´ ´ czc mowic! Przerwij milczenie ˙ ˙ W Biblii czytamy, ze gdy prawy Hiob przezywał skrajn udrk, powiedział: „Dam upust swemu zatroskaniu ´ o siebie. Bd mowił w goryczy swej duszy!” (Hioba 10:1). ´ ´ Warto, bys postpiła podobnie. Zwierzenie si komus zaufa232 pytania młodych ludzi ˙ ´ ´ ´ nemu moze pomoc ci si pozbierac i z czasem zaznac ulgi w cierpieniu. ˙ ´ ´ ´ ´ Jezeli jestes chrzescijank, nie wahaj si zwrocic do star˙ szych zboru. Serdeczni pasterze pociesz ci i zapewni, ze ´ ´ ´ to nie ty popełniłas grzech, wic nie powinnas si czuc zbrukana. Z takiej pomocy skorzystała Annette. Wspomina: ´ ˙ „Przyjaciołka zachciła mnie, zebym porozmawiała z dwoma starszymi z mojego zboru. Ciesz ˙ si, ze to zrobiłam. Spotkali si ze mn kilka razy i powiedzieli mi dokładnie to, czego potrze˙ bowałam — ze nie jestem odpowiedzialna za to, co si zdarzyło. Nie było w tym ani troch mojej winy”. Osoba wykorzystana ´ ˙ dzwiga cizar ponad jej ˙ siły. Dlatego warto, zeby skorzystała ´ z czyjejs pomocy plan działania! ´ Gdy zacznie mnie drczyc poczucie winy, bd: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Dziki takiej rozmowie dasz upust swoim uczuciom ˙ ´ ´ i nie pozwolisz, zeby zawładnły tob złosc i rozgoryczenie ´ ˙ ´ (Psalm 37:8). Prawdopodobnie poczujesz rowniez ulg, byc ˙ ´ moze po raz pierwszy od lat. Natalie, ktora zwierzyła si rodzicom, przyznaje: „Okazali si dla mnie ogromnym wsparciem. Pod wpływem ich zacht otworzyłam si i wyrzuciłam ˙ z siebie tłumiony smutek i gniew”. Natalie znalazła tez pocieszenie w modlitwie: „Rozmowa z Bogiem bardzo mi poma´ gała, zwłaszcza wtedy, gdy nie potrafiłam zwierzyc si ni˙ ´ komu z ludzi. Kiedy si modl, mog swobodnie wyrazac swoje emocje. Naprawd si wtedy wyciszam i odzyskuj ´ spokoj”1. ´ ˙ ˙ ´ ˙ Ty rowniez mozesz si przekonac, ze jest ´ „czas gojenia ran” (Koheleta [Kaznodziei] 3:3, Edycja Switego Pawła). ´ ´ Korzystaj ze wsparcia przyjacioł, ktorzy tak jak starsi w zbo´ rze mog okazac si dla ciebie „schronieniem przed wiatrem ´ i kryjowk przed deszczow nawałnic” (Izajasza 32:2). Dbaj o swoje zdrowie fizyczne i emocjonalne. Nie zapominaj o odpoczynku. A przede wszystkim polegaj na Jehowie, Bogu ´ ˙ ´ wszelkiego pocieszenia, ktory juz wkrotce zaprowadzi nowy ´ ´ swiat i spełni nastpujc obietnic: „Złoczyncy (...) zostan wytraceni, lecz pokładajcy nadziej w Jehowie — ci posid ziemi” (Psalm 37:9). ´ 1 Niektore ofiary wykorzystania seksualnego cierpi na depresj. W takim wy˙ ´ padku niezbdna moze si okazac pomoc lekarza. Wicej informacji na temat radzenia sobie z przytłaczajcymi uczuciami znajdziesz w rozdziałach 13 i 14. ´ ZASTANOW SI ˘ Dlaczego warto, by osoba wykorzystana seksualnie ´ porozmawiała z kims o tym, co zaszło? ´ ´ ˘ Na co ´mogłabys narazic siebie i innych, gdybys milczała? 234 pytania młodych ludzi ´ moje przemyslenia ´ ´ ´ ´ SEKS, MORALNOSC, MIŁOSC 4 ´ Zapisz trzy ´ osobiste postanowienia, w ktorych zamierzasz ´ wytrwac. Uzasadnij, dlaczego twoim zdaniem taki sposob postpowania jest mdry 1. ı 1. 2. 3. ´ ˙ ´ ˙ ˙ 1 Na przykład: „Bd si wystrzegac seksu przedmałzenskiego. Uwazam, ze jest ´ ˙ ˙ ´ to najlepszy wybor, poniewaz...”. Pamitaj, ze maj to byc twoje postanowienia, ´ a nie kogos innego. 235 237 Palenie 246 Alkohol 252 Narkotyki 5NAŁOGI 33 Co powinienem ´ wiedziec o paleniu? ˙ Z jakiego powodu moze ´ ci cignc do palenia? Postaw znaczek przy pasujcych do ciebie punktach. ı O Ciekawi mnie, jak to jest. O Nie radz´ sobie ze stresem. O Chc byc´ akceptowany. O Chc byc szczupły. 237 ˙ ´ ´ ´ JEZELI zaznaczyłes ktorykolwiek z punktow na poprzedniej stro´ ´ ´ ´ ´ nie, to masz cos wspolnego ze swoimi rowiesnikami, ktorzy pal ´ ´ albo chcieliby sprobowac1. Przyjrzyjmy si paru wypowiedziom: ´ Zaspokojenie ciekawosci. „Zastanawiałam si, jak to jest, wic wziłam papierosa od jednej dziewczyny w szkole, wymknłam si i zapaliłam” (Tracy). ˙ Odreagowanie stresu i pragnienie akceptacji. „Kolezanki ´ ´ w szkole mowiły: ‚Musz zapalic’, a potem: ‚Od razu mi lepiej!’. ˙ Gdy dopadał mnie stres, tez tak chciałam” (Nikki). ´ ˙ ´ Kontrola wagi. „Niektore dziewczyny pal, zeby zachowac ˙ figur — to o wiele łatwiejsze niz dieta” (Samantha). Zanim jednak zapalisz swojego pierwszego — albo kolejne´ ´ ´ go — papierosa, dobrze si zastanow. Nie bdz jak ryba, ktora ´ ˙ rzuca si na przynt, ale nie widzi haczyka. Byc moze ma z te´ ´ ˙ ´ go chwilow korzysc, ale za jak cen! Jezeli nie chcesz dac si ´ ˙ ´ złapac na haczyk, posłuchaj biblijnej rady, zeby korzystac ´ ´ z „umiejtnosci jasnego myslenia” (2 Piotra 3:1). Przeanalizuj ˙ ponizsze kwestie. Co naprawd wiesz o paleniu? Ocen´ nastpujce twierdzenia: ˙ miı a. Palenie pomoze O prawdziwe ´ radzic sobie ze stresem. O fałszywe b. Wikszos´ c´ dymu O prawdziwe i tak wydmucham. O fałszywe ´ jestem młody, nie musz c. Dopoki ˙ zachoruj. O prawdziwe si martwic,´ ze O fałszywe d. Bd bardziej atrakcyjny O prawdziwe dla płci przeciwnej. O fałszywe O prawdziwe e. Szkodz tylko sobie. O fałszywe f. Dla Boga nie ma znaczenia, O prawdziwe czy pal, czy nie. O fałszywe ´ ˙ ´ ´ ˙ ´ 1 Przedstawione tu kwestie dotycz rowniez osob, ktore zuj tyton. 238 pytania młodych ludzi Jak ryba złapana na przynt, ´ ´ palacz za chwilow korzysc ´ musi zapłacic straszliw cen Odpowiedzi a. Fałszywe. Złagodzenie napicia odczuwane po zapale´ niu jest rezultatem chwilowego ustpienia objawow abstynen´ ˙ cyjnych. Z badan wynika, ze nikotyna w gruncie rzeczy podno´ si poziom hormonow stresu. ´ ˙ b. Fałszywe. Niektore badania dowodz, ze czstki stałe wchodzce w skład dymu tytoniowego w przeszło 80 procentach pozostaj w organizmie palacza. c. Fałszywe. Co prawda długotrwałe palenie niesie ze sob ˙ ´ wiksze zagrozenia, jednak niektore skutki s natychmiastowe. ˙ ´ ˙ ˙ Uzaleznic moze juz jeden papieros. Palenie zmniejsza pojem´ ´ nosc płuc i wywołuje chroniczny ˙ ´ ´ kaszel. Na skorze przedwczesnie CZY WIESZ, ZE... pojawiaj si zmarszczki. Wzras˙ ´ Podczas zazywania ta ryzyko zaburzen seksualnych, tytoniu bezdymnego, ´ atakow lku oraz depresji. na przykład ˙ przeznaczo˙ d. Fałszywe. Badania przenego do zucia, moze si ´ ´ ´ ´ prowadzone wsrod nastolatkow uwalniac nawet wicej ˙ nikotyny niz podczas przez psychologa społecznego ´ ˙ palenia Lloyda Johnstona wskazuj, ze ´ papierosow. ´ Tyto n taki zawiera osoby palce „na ogoł s pookoło 25 ´ ´ substancji ´ strzegane przez płec przeciwn rakotworczych, ktore jako mniej atrakcyjne”. podnosz ryzyko zachorowania na nowotwory e. Fałszywe. Wskutek bier˙ gardła i jamy ustnej. nego palenia kazdego roku umiera tysice ludzi. Palacz szkodzi ? ´ Co powinienem wiedziec o paleniu? 239 ’’ Kiedy ktos´ proponuje mi papierosa, ´ ´ po prostu usmiecham si i mowi: ‚Dziki, nie pal, nie chc dostac´ raka’ (Alana). ’’ swojej rodzinie, przyjaciołom, a nawet zwierztom trzymanym w domu. ´ ´ ´ f. Fałszywe. Kto chce si podobac Bogu, musi oczyscic si „z wszelkiego skalania ciała” (2 Koryntian 7:1). Nie ulega wtp´ ˙ ˙ liwosci, ze palenie kala ciało. Jezeli wybierasz nieczyste post˙ powanie i z premedytacj szkodzisz sobie i innym, nie mozesz ´ ´ byc przyjacielem Boga (Mateusza 22:39; Galatow 5:19-21). ´ Jak oprzec si pokusie ´ Co wic zrobisz, gdy ktos poczstuje ci papierosem? Nie´ raz wystarczy prosta, lecz stanowcza odpowiedz: „Dzikuj, nie ´ ´ pal”. Gdyby ktos nie ustpował, a nawet zaczł z ciebie drwic, ˙ ´ ´ ´ pamitaj, ze masz prawo wyboru. Mogłbys powiedziec: ˙ ˘ „Wiem, czym to grozi, i doszedłem do wniosku, ze to nie dla mnie”. ˙ ´ ´ ´ ˘ „Mam troch waznych planow na przyszłosc, wic płuca jeszcze mi si przydadz”. ˘ „Odmawiasz mi prawa do własnego zdania?”. A co wtedy, gdy to ciebie samego — tak jak młodych cytowanych na pocztku rozdziału — cignie do palenia? Gdyby tak ˙ było, przeanalizuj ponizsze pytania: ´ ´ ˘ Czy sigajc po papierosa, naprawd cos zyskam? Jesli ˙ ´ na przykład zdecyduj si na palenie, zeby zdobyc akceptacj ´ ´ kolegow, z ktorymi tak czy owak niewiele mnie łczy, to czy ´ ´ rzeczywiscie mnie zaakceptuj? I czy w ogole chc dopasowy´ ´ wac si do ludzi, ktorych nie obchodzi moje zdrowie? ´ ˘ Ile pienidzy i zdrowia bdzie mnie kosztowac palenie? ´ ´ ˙ I czy nie strac szacunku u osob, na ktorych mi zalezy? 240 pytania młodych ludzi ˙ czy marihuana jest az tak zła? ´ ˙ „Niektorzy twierdz, ze marihuana to ´ ´ ´ sposob na ucieczk od problemow”, mowi ˙ ˙ Ellen z Irlandii, „i ze nie wywołuje zadnych ´ ˙ ´ skutkow ubocznych”. Czy tez spotkałes si ´ z tak opini? Zweryfikujmy kilka mitow na temat marihuany (popularnie zwanej trawk). Mit. Marihuana nie jest szkodliwa. ´ ´ ´ ˙ Fakty. Wsrod trwałych skutkow ubocznych zazywania marihuany wymienia si: kłopoty z pamici, zaburzenia ´ ˙ procesu uczenia si, osłabienie odpornosci, a takze ´ ˙ zaburzenia potencji płciowej zarowno u mzczyzn, jak ˙ ˙ ´ i u kobiet. Marihuana moze tez wywoływac napady lku, psychozy i paranoje. Dzieci palaczek s bardziej podatne na zaburzenia zachowania oraz maj wiksze problemy z koncentracj i z podejmowaniem decyzji. ˙ ´ Mit. Marihuana jest mniej szkodliwa niz tyton. ´ Fakty. W porownaniu z palaczami tytoniu w drogach ˙ ´ oddechowych palaczy marihuany moze si odkładac cztery razy wicej substancji smolistych. Poza tym do ich ´ krwi przenika pic razy wicej trujcego tlenku wgla. ´ Po wypaleniu piciu skrtow z marihuany do organizmu ˙ ´ ´ moze si przedostac tyle substancji rakotworczych, ´ ile po wypaleniu całej paczki papierosow. ˙ Mit. Marihuana nie uzaleznia. ˙ ´ Fakty. Najszybciej od marihuany mog si uzaleznic ´ nastolatki, ktore maj problemy natury emocjonalnej ˙ ´ ˙ czy psychicznej. Inni mog si uzaleznic po dłuzszym ˙ ´ ˙ zazywaniu. W dodatku z badan wynika, ze nastolatki, ´ ´ ktore pal marihuan, znacznie czsciej sigaj po inne narkotyki, na przykład kokain. ´ Co powinienem wiedziec o paleniu? 241 ´ ˘ Czy dla palenia poswiciłbym ´ ´ przyjazn z Bogiem? ´ ˙ ´ Nie szukaj usprawiedA co jesli juz wcignłes si ´ liwien w rodzaju: ´ ˙ w nałog palenia? Jak mozesz z nim „Zacign si tylko ´ ´ zerwac? raz”. Takie´ myslenie czsto konczy si ´ Jak rzucic palenie powrotem do nałogu 1. Przekonaj samego siebie. (Jeremiasza 17:9). Wypunktuj, co ciebie pobudza do zerwania z paleniem, i regularnie ˙ ´ przegldaj t list. Siln motywacj moze si okazac pragnienie bycia czystym w oczach Boga (Rzymian 12:1; Efezjan 4:17-19). ´ ´ ˙ 2. Szukaj pomocy. Jesli ukrywałes przed innymi, ze palisz, ˙ ´ ˙ to teraz jest pora, zeby si do tego przyznac. Powiedz, ze z tym ´ ´ ˙ ´ konczysz, i popros o pomoc. Jezeli chcesz podobac si Bogu, ´ modl si do Niego o wsparcie (1 Jana 5:14). ˙ 3. Wyznacz dat. Daj sobie nie wicej niz dwa tygodnie ´ i zaznacz t dat w kalendarzu. Uprzedz rodzin i znajomych, ˙ ze tego dnia rzucasz palenie. ´ ´ ´ 4. Znajdz i zniszcz. Przed wybran dat przetrzsnij pokoj, ´ ˙ samochod, kieszenie w ubraniach. Zniszcz kazdy znaleziony ´ papieros. Wyrzuc zapalniczki i popielniczki. WSKAZOWKA ´ plan działania! ˙ ´ ´ Jezeli ktos w szkole bdzie namawiac mnie do palenia, to: ı .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... = ´ ´ „Oczyscmy si ze wszystkiego, co zanieczyszcza nasze ciało” ´ (2 Koryntian 7:1, Edycja Switego Pawła). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ 5. Walcz z objawami abstynencyjnymi. Pij duzo wody lub ´ ´ ˙ sokow owocowych i staraj si wicej spac. Pamitaj, ze przykre ´ objawy s chwilowe, a korzysci — trwałe ! 6. Nie wystawiaj si na pokus. Wystrzegaj si miejsc ´ ´ ´ i sytuacji, w ktorych mogłaby ci przyjsc ochota na papierosa. ˙ ˙ ´ Niewykluczone tez, ze bdziesz musiał zrezygnowac z kontak´ ´ tow towarzyskich z palaczami (Przysłow 13:20). ´ Nie daj si nacignc ˙ ´ Kazdego roku koncerny tytoniowe wydaj miliardy dolarow na reklam. Do kogo przede wszystkim j adresuj? W wewntrznym dokumencie jednej z takich firm napisano: „Dzisiej˙ ´ szy nastolatek jutro moze byc wiernym klientem”. Nie nabijaj kieszeni producentom tytoniu. Nie daj si zła´ pac na ich przynt. Ani im, ani twoim palcym kolegom nie ˙ ´ ´ zalezy na twoim szczsciu. Zamiast wic słuchac ich, słu´ ˙ ˙ chaj rad biblijnych, ktore słuz twojemu pozytkowi (Izajasza 48:17). Czy koledzy namawiaj ci´ do picia alkoholu? Przeczytaj, dlaczego powinienes ´ wyznaczyc sobie nieprzekraczalne granice. W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ˙ ´ ´ ˘ Dlaczego ´ ´ moze ci cignc do palenia, nawet jesli jestes swiadomy zwizanego z tym ryzyka? ˙ ´ ˘ Co ci przekonuje, ze palenie to zły wybor? ´ Co powinienem wiedziec o paleniu? 243 ´ jak tyton wpływa na nasze ciało ´ Porownaj zdrowo wygldajcych ludzi ´ ´ z reklam papierosow ze zdjciami, ktore pokazuj, co tak naprawd palenie robi z ciałem człowieka. Jama ustna,´ gardło i krtan rak rak jzyka ˙ Serce stwardnienie i zwzenie ttnic, ograniczony dopływ tlenu do serca i nawet czterokrotnie ´ wiksze ryzyko chorob serca ˙ zwzona ttnica Płuca pkanie ´ pcherzykow płucnych, ´ stan zapalny drog oddechowych i nawet dwudziestotrzykrotnie wiksze ryzyko raka płuc płuco palacza 244 ´ Mozg nawet czterokrotnie wiksze ryzyko udaru ´ Skora przedwczesne starzenie si Zby przebarwienia Nerki rak ˙ Zołdek rak Trzustka rak Pcherz rak 34 Co jest złego w upijaniu si? ˙ Odpowiedz na ponizsze pytania: Czy twoi koledzy si upijaj albo czy sigaj po alkohol, ı choc´ s niepełnoletni? O tak O nie Czy koledzy namawiali ci kiedys´ do picia? O tak O nie ´ Czy zdarzyło ci si kiedy ˙ s wypic´ za duzo? O tak O nie ´ ´ ˙ WSROD młodziezy coraz popularniejsze staj si imprezy, ´ ˙ ´ na ktorych pije si po prostu po to, zeby si upic. W raporcie ´ ˙ amerykanskiego Krajowego Instytutu Walki z Naduzywaniem Alkoholu i Alkoholizmem epizodyczne picie nadmierne ˙ (binge drinking) zdefiniowano jako „spozywanie piciu lub ´ ˙ wicej drinkow pod rzd w wypadku mzczyzn albo czterech ´ lub wicej drinkow w wypadku kobiet”. Czy podobnie jak inni młodzi odczuwasz nieraz pokus, ˙ ´ ´ ´ ˙ zeby si upic, albo — jesli jestes jeszcze niepełnoletni — zeby ´ ´ ˙ ´ w ogole signc po alkohol?1 Jezeli tak, to zastanow si: „Czy naprawd wiem, dlaczego cignie mnie do alkoholu i jak ˙ ´ ´ ´ moze on na mnie wpłync?”. Sprobuj na przykład ocenic, ´ ˙ ´ ´ ktore z ponizszych twierdzen jest prawdziwe, a ktore fałszywe. Nastpnie przyjrzyj si faktom. ı a. Nastolatki pij po prostu dlatego, O prawdziwe ˙ze alkohol im smakuje. fałszywe O b. Młodym, zdrowym ludziom ˙ naduzywanie alkoholu nie szkodzi O prawdziwe tak bardzo jak starszym. O fałszywe ˙ od czasu do czasu si upij, c. Jezeli O prawdziwe nie umr. O fałszywe d. Biblia całkowicie zabrania O prawdziwe picia alkoholu. O fałszywe e. Jedynym skutkiem upijania si O prawdziwe s kłopoty zdrowotne. O fałszywe ˙ a. Nastolatki pij po prostu dlatego, ze alkohol im ˙ smakuje. Fałszywe. Jak wynika z sondazu sprawdzajcego wiedz na temat alkoholu, 36 procent młodych Australijczy´ ˙ ´ kow przyznaje, ze pije głownie dla towarzystwa. W USA dwie ˙ trzecie ankietowanych odpowiedziało, ze pije pod presj 1 Zobacz ramk „Kto pije?”, zamieszczon na stronie 249. Co jest złego w upijaniu si? 247 = ´ Pijak popadnie w ubostwo’ ´ (Przysłow 23:21). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ ´ ˙ ´ rowiesnikow, a ponad połowa — zeby zapomniec o problemach. ˙ b. Młodym, zdrowym ludziom naduzywanie alkoholu ´ nie szkodzi tak bardzo jak starszym. Fałszywe. W czasopismie Discover zamieszczono nastpujc informacj: „Wyni´ ˙ ˙ ki niedawnych badan wskazuj, ze młodzi spozywajcy al˙ kohol igraj z ogniem”. Dlaczego? Poniewaz „nadmierne picie ´ ´ w znaczcy sposob ogranicza zdolnosci umysłowe nasto´ latkow”. ˙ ´ Poza tym czste picie moze prowadzic do nasilenia zmian trdzikowych, przedwczesnego pojawienia si zmarszczek, ˙ ˙ ´ ˙ tycia, a takze uzaleznienia od alkoholu i narkotykow. Moze ˙ ´ tez uszkodzic układ nerwowy, wtrob i serce. ˙ c. Jezeli od czasu do czasu si upij, nie umr. Fałszy´ ´ we. Nadmierne ilosci alkoholu pozbawiaj mozg tlenu, przez ´ ˙ co zakłocone zostaj wazne funkcje organizmu. Dochodzi ´ ´ midzy innymi do wymiotow, utraty przytomnosci, spowol´ ´ nienia lub nieregularnosci oddechu, a w niektorych wypad´ kach nawet do smierci. ˙ CZY WIESZ, ZE... d. Biblia całkowicie zabrania picia ´ alkoholu. Fałszywe. Według ˙ ´ ´ pewnych baPismo Swite nie potpia uzydan, ktore przeprowa´ ´ wania alkoholu ani nie ma nic dzono w USA, wsrod ´ przeciwko temu, by młodzi miosob regularnie si upijajcych osiem razy ło spdzali czas (Psalm 104:15; ´ ´ czsciej odnotowuje si Kaznodziei 10:19). Oczywiscie ˙ ´ absencj szkoln, zeby signc po alkohol, musisz ´ ´ zaległo ˙ sci w nauce, byc pełnoletni (Rzymian 13:1). obrazenia ciała i akty Biblia ostrzega jednak przed wandalizmu. ˙ naduzywaniem alkoholu. W Ksi- ? 248 pytania młodych ludzi kto pije? Jak wynika z ankiety przeprowadzonej w szkołach ´ srednich Anglii, Szkocji i Walii, nawet co czwartemu 13´ ´ ´ i 14-latkowi zdarzyło si wypic co najmniej pic drinkow pod ´ rzd. Do tego samego przyznała si połowa 15- i 16-latkow. ´ W Polsce według danych Panstwowej Agencji Rozwizywa´ nia Problemow Alkoholowych do picia „przyznaje si ponad ´ ´ 92% uczniow III klas gimnazjalnych i ponad 96% uczniow ´ ´ II klas szkoł srednich”. W cigu roku poprzedzajcego bada´ ´ nia upiło si „niemal 50% pitnastolatkow (58% chłopcow ´ i 40% dziewczt) i ponad 65% siedemnastolatkow (74% ´ chłopcow i 54% dziewczt)”. A badanie przeprowadzone ˙ ˙ w Australii pokazało, ze w kraju tym alkoholu naduzywa ˙ ´ ´ wicej dziewczt niz chłopcow — potrafi one wypic ´ od 13 do 30 drinkow przy jednej okazji! ´ dze Przysłow 20:1 czytamy: „Wino to szyderca, odurzajcy na´ ´ poj jest hałasliwy, a kto pod jego wpływem błdzi, nie jest ˙ ´ ˙ mdry”. A zatem alkohol moze sprawic, ze bdziesz si zacho´ ˙ wywac głupio. Co prawda przez chwil mozesz si dobrze ba´ ´ ˙ wic, ale jesli z nim przesadzisz, uksi jak wz’— pozostawi ci ´ ´ ´ z mnostwem problemow (Przysłow 23:32). e. Jedynym skutkiem upijania si s kłopoty zdrowotne. ´ Fałszywe. Bdc pod wpływem alkoholu, jestes w wikszym ˙ stopniu narazony na niebezpie´ ´ ´ czenstwo napasci, a nawet gwałWSKAZOWKA ˙ tu. Z drugiej strony sam mozesz ˙ ˙ ´ Jezeli cignie ci do ´pizagrazac innym, zachowujc si ´ cia alkoholu, zastanow w sposob zupełnie nieobliczalsi dlaczego. Nastpnie ˙ ´ ´ ny. Biblia ostrzega, ze jesli si obmysl lepsze sposoby upijesz, nie bdziesz umiał „jasna udan zabaw lub ´ ´ ´ ´ ´ no myslec ani mowic” (Przysłow odreagowanie stresu. 23:33, Today’s English Version). Co jest złego w upijaniu si? 249 Kiedy koledzy ze szkoły proponuj mi alkohol, ´ ˙ nie musz pic,´ zeby ˙ mowi, ze si dobrze ´ (Mark). bawic ’’ ’’ ´ Krotko rzecz ujmujc, skompromitujesz si! Poza tym do przy´ ˙ ˙ ´ krych skutkow naduzywania alkoholu nalez utrata przyjacioł, gorsze wyniki w szkole i w pracy, popadnicie w konflikt z pra´ ´ wem oraz ubostwo (Przysłow 23:21). ˙ I jeszcze najwazniejsza sprawa: upijanie si wyrzdza ´ ´ ˙ szkody duchowe. Jehowa Bog pragnie, bys słuzył Mu „całym swym umysłem” — a nie umysłem przytpionym nadmier´ ˙ n ilosci alkoholu (Mateusza 22:37). Słowo Boze potpia ˙ ˙ nie tylko „naduzywanie wina”, ale takze „pijatyki” (1 Piotra 4:3). Dlatego branie udziału w imprezach alkoholowych jest ´ sprzeczne z wol naszego Stworcy i przeszkadza w utrzymy´ waniu z Nim przyjacielskich stosunkow. Jakiego wyboru dokonasz? ´ ´ ´ ´ ´ ˙ Czy bdziesz slepo nasladowac kolegow, ktorzy naduzy˙ ´ waj alkoholu? Biblia przestrzega: „Czy nie wiecie, ze jesli od´ ´ ˙ ´ dajecie siebie komus jako niewolnikow, zeby mu byc posłusz´ ni, to bdc mu posłuszni, jestescie jego niewolnikami?” plan działania! ˙ ´ Jezeli koledzy bd mnie zapraszac na imprez alkoholow, powiem: ı .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ˙ Alkohol ´ moze ˙ uksic jak wz ´ ´ (Rzymian 6:16). Czy naprawd chciałbys stac si niewolni´ ´ ´ kiem rowiesnikow albo alkoholu? ´ ´ ´ ˙ ´ ´ Co jednak powinienes zrobic, jesli juz zaczłes przebierac ´ ´ ´ miar w piciu? Jak najszybciej zwroc si do rodzicow lub ja´ ´ kiegos dojrzałego przyjaciela. Modl si do Jehowy, błagajc ˙ Go o wsparcie. Przeciez jest On „pomoc łatw do znalezie˙ ˙ nia w czasie udrk” (Psalm 46:1). Poniewaz do naduzywania alkoholu czsto dochodzi wskutek presji otoczenia, prawdo´ podobnie bdziesz musiał stac si bardziej wybredny w dobo´ rze przyjacioł1. Dokonanie potrzebnych zmian nie bdzie łatwe, ale z pomoc Jehowy zapewne ci si uda. 1 Wicej informacji znajdziesz w rozdziałach 8 i 9 oraz w tomie 2, rozdziale 15. W NASTPNYM ROZDZIALE ˙ ´ Z narkotykami mozna zerwac. Przekonaj si jak. ´ ZASTANOW SI ˘ Dlaczego twoi koledzy szukaj towarzystwa do picia? ˙ ˘ Czy naduzywajc alkoholu, zaimponujesz osobom płci przeciwnej? Dlaczego tak odpowiadasz? Co jest złego w upijaniu si? 251 35 ´ Jak zerwac z narkotykami? ´ ˙ ´ CZY jestes uzalezniony od narkotykow? Pewnie wiesz, jak ˙ rujnujcy wpływ maj na twoj psychik i ciało. I moze nawet ´ ´ ˙ ´ ´ probowałes juz z nimi zerwac, ale bezskutecznie. Jesli tak ´ ´ własnie jest, nie poddawaj si. Innym udało si pokonac ten ´ ˙ ´ ´ nałog, wic i tobie moze si udac! Poznaj historie trzech osob, ´ ktore wygrały t walk. IMI Marta ´ Byłam nieslubnym dzieckiem i razem ´ z siostr wychowywałam si bez ojca. Kiedy miałam jakies 12 ´ ´ ´ lat, z młodsz siostr mamy, ktora uwielbiała tanczyc, zacz´ ´ łam chodzic na dyskoteki. Lubiłam nawizywac nowe znajo´ mosci i szybko wpadłam w nieciekawe towarzystwo. W wie´ ku 13 lat zaczłam eksperymentowac z narkotykami. Brałam midzy innymi kokain. Z pocztku mi si to podobało. Ale ´ ´ po jakims czasie zaczłam miec halucynacje i wszystkiego si ´ bałam. Gdy narkotyki przestawały działac, nachodziły mnie ´ ´ ´ ´ mysli samobojcze. Chciałam skonczyc z tym nałogiem, jednak brakowało mi silnej woli. ´ ´ CO MI POMOGŁO Zaczłam myslec o Bogu ´ i nawet kilka razy poszłam do koscioła. Mimo to czułam si coraz bardziej przybita. W wieku 18 lat zamieszkałam z moim chłopakiem i urodził si nam syn. Jako matka jeszcze bardziej zapragnłam uporzdko´ ˙ wac swoje zycie. W domu naprzeciwko zamieszka˙ ła moja dawna kolezan- ´ ´ MOJA PRZESZŁOSC 252 Dziki dostosowaniu si do wysokich ´ norm biblijnych znalazłam szczscie ˙ (Marta). i sens zycia ’’ ’’ ´ ka. Odwiedziła mnie i zapytała, co u mnie´ słychac. Szczerze ˙ si jej zwierzyłam. Powiedziała, ze została Swiadkiem Jehowy, i zaproponowała mi studium Biblii. Zgodziłam si. ˙ ´ ˙ Dowiedziałam si, ze Bog nie akceptuje mojego stylu zy˙ ´ cia i ze musz rzucic narkotyki i papierosy. Z narkotykami nie było tak łatwo. Wiele razy w cigu dnia błagałam Jehow Bo˙ ´ ´ ´ ga, zeby mi pomogł. Chciałam si Mu podobac (Przysłow ´ 27:11).´ Po szesciu miesicach studiowania Biblii i spotykania ´ si ze Swiadkami Jehowy udało mi si zerwac z narkotykami. ˙ ˙ Moje zycie nabrało sensu. Nie jestem juz wiecznie przygn˙ biona. W zborze poznałam wspaniałego mzczyzn i wyszłam za niego. Teraz wychowuj syna zgodnie z zasadami ˙ biblijnymi. Jestem ogromnie wdziczna Jehowie, ze wysłu´ chał moich modlitw i mi pomogł! IMI Marcio ´ Dorastałem na peryferiach Santo Andre, ˜ gsto zaludnionego miasta w brazylijskim stanie Sao Paulo. ˙ ´ ´ Juz w bardzo młodym wieku zaczłem palic, brac narkotyki ´ ´ ´ i krasc. Paru moich kolegow kradło samochody i handlowało narkotykami. Jeden z nich rozdawał narkotyki mło˙ ´ ˙ dziezy z naszej dzielnicy. Kiedy ktos si uzaleznił, stawał si jego stałym klientem. Nasz okolic regularnie patrolowała policja. Kilka razy zostałem zatrzymany za drobne przestpstwa, a raz pod zarzutem handlu narkotykami. Przechowywałem w domu rzeczy ˙ ´ z kradziezy oraz bron. ´ ´ MOJA PRZESZŁOSC ´ ´ Budziłem wsrod ludzi strach. Miałem przekrwione oczy i poNarkotyki mog wywonury, morderczy wyraz twarzy. ´ ´ ˜ łac´ zmiany w strukturze Mowiono na mnie „Tufao” („Tajmozgu. fun”), bo moje pojawienie si zawsze oznaczało kłopoty. Poza tym upijałem si i prowadziłem niemoralnie. Wielu moich ko´ legow umarło albo trafiło do wizienia. Czułem si tak prze˙ ´ grany, ze pewnego dnia zawizałem na gałzi sznur i probo´ wałem si powiesic. ´ CO MI POMOGŁO Prosiłem Boga o pomoc. Po jakims czasie ´ ´ ´ spotkałem Swiadkow Jehowy i zaczłem studiowac Bibli. ˙ ´ ˙ ´ Dowiedziałem si, ze Bog ma na imi Jehowa i ze ci, ktorzy ˙ ´ ´ staraj si zyc zgodnie z Jego zasadami, mog liczyc na Jego trosk i wsparcie (Psalm 83:18; 1 Piotra 5:6, 7). Musiałem ´ ´ dokonac wielu zmian. I choc nie było to łatwe, nauczyłem si ´ przejawiac pogodne usposobienie. ˙ Wciz modliłem si do Jehowy i wprowadzałem w czyn ´ rady z Pisma Switego. Na przykład zerwałem kontakty ´ ´ ´ z pseudoprzyjaciołmi i przestałem chodzic do barow. Wybra´ łem towarzystwo osob trzymajcych si zasad biblijnych. Sto˙ ˙ czyłem cizk walk, ale si opłaciło — nie jestem juz złodziejem ani awanturnikiem. I od przeszło dziesiciu lat ´ nie tknłem narkotykow. ? ˙ CZY WIESZ, ZE... IMI Craig ´ ´ MOJA PRZESZŁOSC Wychowałem si na farmie na ´ południu Australii. Moj ojciec był alkoholikiem i gdy miałem osiem lat, rodzice si rozstali. Zamieszkałem ´ z mam, ktora ponownie ˙ wyszła za mz. W wieku 17 254 pytania młodych ludzi = „Jehowa jest moj sił i m potg” (Izajasza 12:2). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ lat nauczyłem si strzyc owce i przyłczyłem do postrzyga´ ´ ˙ ˙ czy, ktorzy podrozowali po kraju za prac. Zaczłem naduzy´ ´ ´ ˙ ´ wac alkoholu i brac rozne narkotyki. Zapusciłem włosy i zro´ biłem sobie dredy, w ktore wplotłem koraliki. Stałem si człowiekiem zawistnym, agresywnym i wybuchowym. Kilka razy wyldowałem w wizieniu. Przeprowadziłem si do małego miasteczka na zachodzie kraju. Moja dziewczyna była barmank w miejscowym hote´ ˙ lu. Oboje palilismy i naduzywa´ ´ ´ lismy alkoholu, a nawet mielisWSKAZOWKA my własn upraw marihuany. ˙ ´ ´ ´ W miar mozliwosci CO MI POMOGŁO Bylismy własnie trzymaj si z dala od po zbiorach marihuany, gdy do ludzi, miejsc i rzeczy drzwi naszej majcych zwizek ´ obskurnej rudery z twoim dawnym zapukali Swiadkowie Jehowy. ˙ nałogiem. To nie było tak, ze bezkrytycz´ Jak wynika z bada´n, sam widok nie akceptowałem wszystko, co czegos kojarzcego si ´ ˙ mowili. Potrzebowałem czasu, z braniem moze wywo´ ˙ ´ ´ by si przekonac, ze Biblia załac głod narkotyczny. wiera prawd. Potem krok po plan działania! ˙ ´ Jezeli zdarzy mi si nawrot, to: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. Zerwanie z narkotykami przypomina ucieczk z płoncego domu ˙ — dla ratowania zycia trzeba z pewnych rzeczy ´ zrezygnowac ´ kroku zaczłem mierzyc si ze swoimi problemami. ´ ˙ Wkrotce dotarło do mnie, ze mu´ ´ sz przestac palic marihuan. Z czym si ˙ ˙ to wizało? Poniewaz włozyłem wiele wysiłku w jej wyhodo´ ˙ wanie, z pocztku pomyslałem, ze j rozdam. Doszedłem jed˙ nak do wniosku, ze to nie jest dobry pomysł, i wszystko ˙ ´ ´ zniszczyłem. Zeby pokonac nałog narkotykowy i alkoholowy, ˙ ˙ ˙ ´ duzo si modliłem. Prosiłem, zeby duch Bozy pomogł mi od´ ´ niesc zwycistwo w tych zmaganiach. Poza tym zerwałem ze złym towarzystwem. Poznajc i wprowadzajc w czyn nauki ´ ´ biblijne, odzyskiwałem rownowag emocjonaln, ktorej po´ trzebowałem, by uporac si ze swoimi wadami. Moja dziew˙ ´ czyna tez studiowała Bibli i zaczła zmieniac swoje zwyczaje ˙ ´ i styl zycia. Pobralismy si. Od 21 lat cieszymy si lepszym ´ ´ ´ ´ zdrowiem. Mamy dwoch synow, ktorych z radosci wycho´ ´ wujemy. Boj si nawet myslec, co by ze mn było, gdyby Je´ ´ ˙ howa nie pomogł mi przeobrazic zycia. ´ ZASTANOW SI ˙ ´ ˘ Dlaczego zerwanie z narkotykami moze˙ wymagac dokonania radykalnych zmian w stylu zycia? ˙ ´ ˘ Jak w walce z nałogiem moze pomoc poznanie prawdy o Bogu? 256 pytania młodych ludzi 5 NAŁOGI ´ moje przemy slenia ´ ´ Zapisz, z jakich powodow mogłoby ´ ci cignc do palenia, upijania si czy brania narkotykow. ı ˙ ´ ´ Napisz, jak mozna dobrze si bawi ´ c lub odreagowywac stres bez sigania po szkodliwe srodki. 257 259 Media elektroniczne 265 Rozrywka 6CZAS WOLNY 36 Czy jestem ˙ uzalezniony ´ od mediow elektronicznych? „Kocham, kocham, kocham SMS-y! To najwspanialszy wynalazek. Zupełnie ˙ zawładnły moim zyciem” (Alan). KIEDY twoi rodzice byli nastolatkami, media elektroniczne znajdowały si jeszcze w powijakach — przecitny człowiek miał dostp jedynie do radia i telewizji. Telefony były po pro˙ stu telefonami— słuzyły tylko do przekazu głosowego i mu´ siały byc podłczone do gniazdka. Brzmi beznadziejnie archa´ ´ ´ ´ icznie? Tak własnie pomyslałaby Anna, ktora mowi: „Moi ´ rodzice dorastali w technologicznym sredniowieczu. Dopiero ´ ´ teraz poznaj niektore funkcje swoich telefonow!”. ˙ ´ Czy jestem uzalezniony od mediow elektronicznych? 259 ´ ´ Obecnie za pomoc jednego urzdzenia, ktore miesci si ˙ ´ ´ ´ w kieszeni, mozesz do kogos zadzwonic, posłuchac muzyki, ´ ´ ´ obejrzec filmik, wysłac mejla do przyjaciela, zrobic zdjcie czy ´ ˙ ´ przejrzec strony internetowe. Poniewaz od dziecka jestes obe´ znany z komputerami, telefonami komorkowymi, telewizj i Internetem, korzystasz z nich non stop i nie widzisz w tym ˙ ´ ˙ ´ ˙ problemu. Ale twoi rodzice mog uwazac, ze jestes uzaleznio´ ´ ´ ˙ ny. Jesli o tym mowi, nie zakładaj z gory, ze s oderwani od ´ ´ ˙ ´ rzeczywistosci. Mdry krol Salomon zauwazył: „Gdy ktos od´ powiada w jakiejs sprawie, zanim jej wysłucha, jest to jego ´ głupota” (Przysłow 18:13). ´ Zastanawiasz si, czemu rodzice mieliby si martwic? Po˙ ´ ´ nizej znajdziesz informacje, ktore pomog ci ustalic, czy ´ ˙ ´ nie masz objawow uzaleznienia od jakiegos elektronicznego sprztu. ´ ˙ „Czy rzeczywiscie jestem uzalezniony?” ˙ Jedna z encyklopedii definiuje uzaleznienie jako „notorycz´ ny brak umiaru w pewnych zachowaniach, ktorych dana oso˙ ´ ba nie moze lub nie chce zaprzestac pomimo negatywnych ´ ˙ konsekwencji”. Rozłozmy t definicj na czynniki pierwsze. ´ Czytajc zamieszczone wypowiedzi, zastanow si, czy i ty nie ´ mowisz lub nie robisz podobnie. Nastpnie odpowiedz na postawione pytania. Brak umiaru. „Godzinami ˙ CZY WIESZ, ZE... grałem w gry elektroniczne. Robiłem to kosztem snu i nie Wszystkie zdjcia i ko´ ´ potrafiłem rozmawiac o niczym mentarze, ktore teraz innym. Odizolowałem si od rozamieszczasz w Internecie, mog ´jeszcze dziny i zatraciłem w wyimagi´ po latach byc dostpne nowanych swiatach moich gier” dla twoich potencjal(Andrew). ´ nych pracodawc ´ ow Jaka jest twoim zdaniem lub innych osob. ´ ´ ´ ˙ rozsdna ilosc czasu, ktor moz- ? 260 pytania młodych ludzi = „Nie stawaj si mdry ´ we własnych oczach. Boj si Jehowy i odwracaj si od złego” ´ (Przysłow 3:7). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ´ ´ na poswicic dziennie na korzystanie z mediow elektronicznych? ı .................. ´ Jakie jest w tej sprawie zdanie twoich rodzicow? ................ ´ ´ ´ ´ ˙ Jaka w rzeczywistosci jest ilosc czasu, ktor kazdego dnia przeznaczasz łcznie na esemesowanie, ogldanie telewizji, ´ ´ umieszczanie w Internecie zdjc i wpisow, granie w gry elektroniczne i tym podobne zajcia? ................ ˙ Czy patrzc na swoje odpowiedzi, stwierdzasz, ze w ko´ rzystaniu z mediow elektronicznych brakuje ci umiaru? O tak O nie ´ ´ Brak chci lub niezdolnosc do dokonania zmian. „Ro˙ ˙ ´ ˙ dzice maj wrazenie, ze cigle esemesuj, i mowi, ze przesa˙ ´ dzam. Szkoda, ze nie widz moich kolegow — ja przy nich ´ ´ wypadam blado. Oczywiscie w porownaniu z rodzicami ese˙ ´ ´ ´ mesuj duzo. Ale to tak, jakby porownywac jabłka z pomaranczami— rodzice maj 40 lat, a ja 15” (Alan). ´ ˙ ´ Czy rodzice lub przyjaciele mowi ci, ze poswicasz zbyt ˙ ´ duzo czasu na korzystanie z jakiegos elektronicznego sprztu? O tak O nie ´ WSKAZOWKA Czy nie chcesz lub nie potra´ ˙ ´ fisz tego kontrolowac? Zeby nie stracic konO tak O nie troli nad korzystaniem ´ z telefonu, Negatywne konsekwencje. ˙ wyjasnij znajomym, ze nie zawsze „Koledzy esemesuj bez przerwy bdziesz od´ razu — nawet gdy prowadz samoodpowiadac na ich ´ ˙ chod. A to przeciez takie niebezSMS-y, mejle i telefony. pieczne!” (Julie). ˙ ´ Czy jestem uzalezniony od mediow elektronicznych? 261 ’’ ˙ W pokonaniu uzaleznienia od telewizji pomogło mi kilka rzeczy. Narzuciłam sobie dyscyplin i ograniczyłam ilos´ c´ czasu spdzanego przed telewizorem. Czsto rozmawiałam o swoim problemie z mam. ˙ si tez˙ modliłam (Kathleen). Duzo ’’ ´ ´ ´ „Kiedy dostałam pierwsz komork, w kołko z kims rozmawiałam lub esemesowałam. Pochłaniało mnie to bez re´ szty. Ucierpiały na tym moje relacje z rodzin, a nawet z czs´ ´ ci przyjacioł. Teraz kiedy jestem gdzies w towarzystwie, ˙ ´ ´ widz, ze niektorzy co chwila przerywaj rozmow i mowi: ´ ‚Poczekaj. Musz odpisac na SMS-a’. Midzy innymi dlatego ˙ nie jestem z nimi w blizszych stosunkach” (Shirley). ´ ´ Czy zdarza ci si czytac lub wysyłac SMS-y podczas pro´ ´ wadzenia samochodu, na lekcjach albo podczas chrzescijan´ skich zebran? ı O tak O nie ´ ´ Czy masz w zwyczaju przerywac rozmow z kims z rodzi˙ ´ ´ ny lub przyjacielem, zeby odebrac telefon, odpowiedziec na mejla albo SMS-a? O tak O nie Czy media elektroniczne ograbiaj ci z czasu przeznaczonego na sen lub przeszkadzaj ci w nauce? O tak O nie ´ ˙ Czy dostrzegasz potrzeb dokonania jakichs zmian? Jezeli ´ ´ tak, wez pod uwag kilka wskazowek. ´ ´ Jak zachowac rownowag ´ ´ Jesli korzystasz z komputera, telefonu komorkowego lub ˙ innego urzdzenia elektronicznego, zadaj sobie cztery ponizsze pytania. Wprowadzajc w czyn zasady biblijne i kilka prostych ˙ ˙ ´ ´ sugestii, ustrzezesz si zagrozen i zachowasz rownowag. ´ ´ ´ ˘ Jaka jest tresc przekazu? „Myslcie o sprawach dobrych i godnych pochwały, o tym, co prawdziwe, szlachetne, słusz´ ne, czyste, miłe i nienaganne” (Filipian 4:8, Wspołczesny przekład ). 262 pytania młodych ludzi WICEJ WICEJ NA NA TEN TEN TEMAT TEMAT PRZECZYTASZ PRZECZYTASZ W TOMIE 2, ROZDZIALE 30 Czy masz kontrol nad sprztem elektronicznym, ˙ czy moze on ma kontrol nad tob? ´ ´ Co robic. Bdz w kontakcie z rodzin ´ i przyjaciołmi. Dziel si z nimi budujcymi infor˙ ´ macjami i spostrzezeniami (Przysłow 25:25; Efezjan 4:29). ´ Czego nie robic. Nie rozpowszechniaj szkodliwych plo´ ´ tek, nieprzyzwoitych SMS-ow ani zdjc; nie ogldaj niemoral´ ´ nych teledyskow ani programow (Kolosan 3:5; 1 Piotra 4:15). ˘ Kiedy korzystam z tego urzdzenia? „Na wszystko jest wyznaczony czas” (Kaznodziei 3:1). ˙ ´ ´ Co robic. Ustal, ile czasu maksymalnie mozesz poswi´ cic na rozmowy telefoniczne, SMS-y, gry i ogldanie telewizji. ´ ˙ ´ Czego nie robic. Nie pozwol, zeby korzystanie ze sprztu elektronicznego zabierało ci czas przeznaczony dla przyja´ cioł i rodziny, na nauk lub na sprawy duchowe (Efezjan 5:15-17; Filipian 2:4). plan działania! ˙ ´ Jezeli zaczn tracic kontrol nad korzystaniem z ı ................................................................, ogranicz ´ poswicany na to czas do ................................... w tygodniu. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ˘ Z jakim towarzystwem mam kontakt? „Nie dajcie si ´ ˙ wprowadzic w błd. Złe towarzystwo psuje pozyteczne zwyczaje” (1 Koryntian 15:33). ´ ´ ´ Co robic. Wykorzystuj elektroniczne srodki łcznosci ´ ´ do zaciesniania wizi z osobami, ktore maj na ciebie dobry ´ wpływ (Przysłow 22:17). ´ ´ ´ Czego nie robic. Nie probuj oszukiwac samego siebie — nie unikniesz przyswojenia sobie zasad, jzyka oraz sposo´ ´ ´ ´ bu myslenia osob, z ktorymi masz kontakt za posrednictwem ´ ´ ´ ´ mejlow, SMS-ow, telewizji, filmow czy Internetu (Przysłow 13:20). ˘ Ile czasu mi to zajmuje? Upewniajcie si co do rzeczy ˙ wazniejszych’ (Filipian 1:10). ´ Co robic. Kontroluj, ile czasu przeznaczasz na korzys´ tanie z mediow elektronicznych. ´ Czego nie robic. Gdy przyjaciele i rodzice zwracaj ci ˙ ´ ˙ uwag, ze korzystanie z jakiegos sprztu za bardzo angazuje ´ ci czasowo, nie bagatelizuj tego (Przysłow 26:12). ´ Kwesti zachowywania pod tym wzgldem rownowagi ´ trafnie podsumowuj słowa cytowanego wczesniej Andrew: „Sprzt elektroniczny zapewnia dobr zabaw, ale tylko na ´ ˙ ˙ krotk met. Teraz juz nie pozwalam, zeby był murem odgra´ dzajcym mnie od rodziny i przyjacioł”. ˙ ´ ´ W NASTPNYM ROZDZIALE Jak mozesz przekonac rodzicow, ˙ ´ zeby od czasu do czasu pozwolili ci si zabawic? ´ ZASTANOW SI ´ ´ ˙ ´ ˙ ˙ ´ ˘ Dlaczego m´ ogłbys nie zauwazyc, ze si uzalezniłes od jakiegos elektronicznego sprztu? ´ ´ ˘ Co mogłoby si stac, gdyby korzystanie z mediow elektronicznych wymknło ci si spod kontroli? 264 pytania młodych ludzi 37 Dlaczego rodzice nie pozwalaj´ mi si zabawic? Dla nastoletniej Allison z Australii poniedziałek w szkole jest jak zwykle bardzo stresujcy. ˙ „Wszystkie kolezanki opowiadaj, co robiły w weekend” ´ — mowi. „Ekscytuj si tym, ile imprez zaliczyły, z iloma chłopakami si całowały, a nawet jak uciekały przed ˙ policj. Z jednej˙ strony brzmi to przerazajco, ale z drugiej wyglda na to, ze dobrze si bawiły. Wracaj o pitej nad ranem i ich rodzice wcale si tym nie´ przejmuj. A ja ˙ musz byc´ w ło´ zku, zanim one w ogole wyjd z domu! „Kiedy juz˙ mi opowiedz o swoich przygodach, pytaj, ´ co ja robiłam w weekend.˙ (...) A ja byłam na chrzescija n-´ skich˙ zebraniach i w słuzbie kaznodziejskiej. I mam wrazenie, jakby ´ ominło mnie˙ cos´ naprawd fajnego. ´ Dlatego najczsciej mowi, ze nie robiłam nic, a wtedy one pytaj, czemu si do nich nie przyłczyłam. ˙ by pomysle ´ c,´ ze ˙ gdy minie poniedziałek, bdzie „Mozna ´ łatwiej. Ale wcale nie jest. Od wtorku wszyscy juz˙ mowi o kolejnym weekendzie. A ja zwykle tylko słucham. ˙ jestem I czuj, ze poza nawiasem!” ´ ˙ CZY twoje poniedziałki wygldaj podobnie? Byc moze ˙ ˙ ´ masz wrazenie, ze cały swiat si bawi, tylko ciebie rodzice ´ trzymaj pod kluczem. Albo czujesz si tak, jakbys był w we´ ´ ˙ sołym miasteczku, ale nie mogł skorzystac z zadnej atrakcji. ˙ ´ ´ ´ Nie znaczy to, ze chcesz robic wszystko, co twoi rowiesnicy. ´ ´ ´ Po prostu czasem miałbys ochot si zabawic. Wezmy na ˙ przykład najblizszy weekend. Jaka rozrywka sprawiłaby ci ´ ´ przyjemnosc? ı O taniec O koncert O inne O impreza O kino ..................................... ˙ ´ To zrozumiałe, ze potrzebujesz rozrywki. Stworca prag´ ˙ ´ nie, bys cieszył si zyciem (Kaznodziei 3:1, 4). I choc czasa˙ ´ mi mozesz w to wtpic, twoi rodzice chc dla ciebie tego samego. Słusznie jednak interesuj ich dwie sprawy: 1) co ´ bdziesz robic i 2) w jakim towarzystwie. ´ ˙ ˙ ´ ´ Załozmy zatem, ze zostałes gdzies zaproszony, ale nie ´ ˙ jestes pewny, jak zareaguj rodzice. Co zrobisz? Rozwaz trzy ˙ ´ ´ mozliwosci i wez pod uwag skutki. ´ ´ ´ OPCJA A NIE PYTAC — ISC ˝ ´ ´ ´ Dlaczego ta opcja mogłaby ci przyjsc na mysl: Chcesz ´ ˙ ´ zaimponowac kolegom swoj niezaleznosci. Wydaje ci si, ˙ ˙ ze wiesz lepiej niz rodzice, albo nie liczysz si z ich zdaniem ´ (Przysłow 14:18). ´ ˙ Skutki: Byc moze zrobisz ˙ ˙ CZY WIESZ, ZE... wrazenie na kolegach, ale jed´ ˙ ˙ noczesnie pokazesz im, ze jesKochajcy rodzice wol ´ ´ ´ tes zdolny posunc si do dmucha c na zimne. ´ ´ ´ Jesli nie do konca rozuwybiegu. Skoro oszukałes ro´ ˙ ˙ ´ miej, o co ich dzicow, to mozesz tez oszukac ˙ prosisz, ´ albo czuj, ze pomijasz ich. Z kolei rodzice — jesli spraistotne fakty, to jest ´ ˙ wa wyjdzie na jaw — poczuj duze prawdopodobie n˙ ´ si zranieni i zawiedzeni i prawstwo, ze ci odmowi. dopodobnie wprowadz wik- ? 266 pytania młodych ludzi = ´ ´ „Bdz mdry, moj synu, i rozweselaj ´ 27:11). moje serce” (Przysłow ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ szy rygor. A zatem zlekcewazenie rodzicow to nie jest md´ ´ ry wybor (Przysłow 12:15). ´ ´ ´ OPCJA B NIE PYTAC — NIE ISC ˝ ´ ´ ´ Dlaczego ta opcja mogłaby ci przyjsc na mysl: Docho˙ dzisz do wniosku, ze zaproponowana forma rozrywki nie jest ˙ zgodna z twoimi zasadami albo ze przyjcie zaproszenia naraziłoby ci na przebywanie w złym towarzystwie (1 Koryn´ ´ ´ tian 15:33; Filipian 4:8). Druga ewentualnosc: chciałbys ´ ´ ´ ˙ ´ ´ pojsc, ale brakuje ci odwagi, zeby zapytac rodzicow. ´ ˙ Skutki: Jesli rozumiesz, ze przyjcie zaproszenia byłoby złym pomysłem, bdziesz umiał z wikszym przekonaniem ´ ´ ´ odmowic kolegom. Jesli jednak zrezygnujesz z propozycji, ´ ´ ˙ bo po prostu nie masz odwagi zapytac rodzicow, to moze ´ ´ ˙ ´ skonczyc si na tym, ze bdziesz siedziec w domu w ponu˙ ´ rym nastroju i uzalac si nad sob. ´ ´ OPCJA C ZAPYTAC — POCZEKAC NA REAKCJ ˝ ´ ´ ´ Dlaczego ta opcja mogłaby ci przyjsc na mysl: Sza´ nujesz władz rodzicow i cenisz ich zdanie (Kolosan 3:20). Kochasz ich i nie chcesz spra´ ´ ´ ´ WSKAZOWKA wic im przykrosci, robic cos ´ za ich plecami (Przysłow 10:1). Gdy wybierasz si ´ ´ Poza tym chciałbys przedstagdzies ze znajomymi, ´ ´ wic rodzicom swoj punkt wiprzygotuj sobie plan dzenia. awaryjny. Zawczasu ´ obmysl, co powiesz lub Skutki: Rodzice bd czuli, ´ ˙ zrobisz, ´ ´ gdybys musiał ze ich kochasz i darzysz szaopu ´ ˙ scic towarzystwo, ´ cunkiem. I jesli uznaj twoj zeby zachowac czyste ´ prosb za rozsdn, mog posumienie. ´ wiedziec „tak”. ´ Dlaczego rodzice nie pozwalaj mi si zabawic? 267 ’’ Kiedy byłem młodszy, zachowywałem si strasznie głupio. Nieraz robiłem dla zabawy ˙ cos,´ co na dłuzsz met wcale nie było takie zabawne. Gdy si nawarzy piwa, ˙ ˙ nie trzeba je potem wypic.´ Załuj, ze ´ (Brian). słuchałem rodzicow ’’ ´ Dlaczego rodzice mog powiedziec „nie” ´ ´ A co wtedy, gdy odpowiedz rodzicow bdzie negatywna? ˙ ´ Mozesz si poczuc sfrustrowany. Kiedy jednak zrozumiesz ´ ich punkt widzenia, łatwiej ci bdzie pogodzic si z odmow. ˙ ´ Rozwazmy przykładowe powody, dla ktorych rodzice mog ´ powiedziec „nie”. ´ ´ Maj wicej wiedzy i doswiadczenia. Gdybys miał wy´ ´ ´ ˙ ˙ bor, prawdopodobnie wolałbys popływac na plazy strzezonej ´ przez ratownikow. Dlaczego? Podczas zabawy w wodzie łat´ ´ wo przeoczyc niebezpieczenstwo. Natomiast ratownicy ma´ j dobry punkt obserwacyjny, z ktorego mog w por do˙ strzec zagrozenie. Podobnie jest z rodzicami. Dziki wikszej wiedzy i do´ ´ ´ swiadczeniu mog widziec cos, czego ty nie dostrzegasz. ˙ ´ I tak jak ratownicy na plazy, nie chc ci pozbawic zabawy. ´ Wrcz przeciwnie, chc ci ustrzec przed problemami, ktore ´ mogłyby ci t zabaw popsuc. ´ Kochaj ci. Rodzice bardzo pragn ci chronic. Kieru´ ˙ ´ jc si miłosci, gdy to tylko mozliwe, mowi „tak”, ale gdy to ´ ´ konieczne, mowi „nie”. Kiedy prosisz ich o cos, zadaj sobie ´ pytanie, czy mog ci na to pozwolic i czy potem bd w sta˙ ´ nie zyc z konsekwencjami swojej decyzji. Odpowiedz sobie ´ ˙ — i tobie — „tak”, jesli bd przekonani, ze nie stanie ci si nic złego. 268 pytania młodych ludzi WICEJ WICEJ NA NA TEN TEN TEMAT TEMAT PRZECZYTASZ PRZECZYTASZ W TOMIE 2, ROZDZIALE 32 ˙ Tak jak ratownicy na plazy, rodzice widz wicej i mog ˙ ci ostrzec przed zagrozeniem ´ Jak zwikszyc swoje szanse na usłyszenie „tak” W gr wchodz cztery czynniki. ´ ´ Uczciwosc: Przede wszystkim sam sobie uczciwie odpo´ ´ wiedz na pytania: „Dlaczego chc tam isc? Czy lubi ten ro´ ´ dzaj rozrywki, czy po prostu nie chc odstawac od kolegow? ˙ ´ A moze bdzie tam ktos, kto wpadł mi w oko?”. Nastpnie ˙ ´ szczerze porozmawiaj z rodzicami. Oni tez byli kiedys mło´ dzi, a poza tym dobrze ci znaj. Nawet jesli im tego nie po´ wiesz, zapewne domysl si, co naprawd tob kieruje. Gdy ´ ´ zdobdziesz si na szczerosc, doceni to i udziel ci md´ ´ rych, praktycznych rad (Przysłow 7:1, 2). Gdybys jednak nie plan działania! ˙ Jezeli poczuj wyrzuty sumienia z powodu tego, co ogldam w kinie, lub tego, co si dzieje na imprezie, to: ı ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: ................................................................................................................................. ................................................................................................................................. ´ ´ był uczciwy, straciłbys w ich oczach i zmniejszyłbys swoje szanse na usłyszenie „tak”. ´ ´ Wybor odpowiedniej pory: Nie wyrywaj si z prosb, ´ ´ gdy rodzice akurat wrocili z pracy albo s czyms zaabsorbo˙ wani. Zagadnij ich, kiedy s odprzeni. Ale nie czekaj do ˙ ostatniej chwili, zeby nie poczuli si przyparci do muru. Nie ´ ´ spodoba im si, jesli bd musieli podjc decyzj naprdce. ´ Gdy poprosisz ich odpowiednio wczesnie, dajc im czas do ´ namysłu, bd to sobie cenic. ´ ´ Jasny przekaz informacji: Unikaj ogolnikow. Dokładnie ´ ´ wyjasnij, co bdziesz robic. Kiedy rodzice pytaj: „Kto jesz´ cze został zaproszony?”, „Czy bdzie ktos z dorosłych?” albo ´ ´ ´ ´ „O ktorej wrocisz?”, a ty mowisz: „Nie wiem”, mog poczuc si zaniepokojeni. ˙ ´ ´ ´ Własciwe nastawienie: Nie uwazaj rodzicow za wrogow. ´ ´ ˙ ´ Bdz co bdz, gracie w jednej druzynie. Gdy bdziesz patrzec ´ ´ na nich jak na sprzymierzencow, znajdzie to odbicie w twoim ´ tonie głosu, a wtedy oni przychylniej spojrz na twoj prosb. Unikaj wypowiedzi w rodzaju: „Nie macie do mnie zaufania”, „Id wszyscy moi koledzy” albo „Inni rodzice si zgadzaj”. Po˙ ˙ ´ ´ kaz, ze jestes na tyle dojrzały, by uszanowac decyzj rodzi´ ´ cow. W ten sposob zaskarbisz sobie ich szacunek i nastp´ ´ nym razem mog byc bardziej skłonni wyrazic zgod. ´ ZASTANOW SI ˙ ´ ˘ Co moze ci powstrzymywac przed ´podaniem rodzicom wszystkich informacji, ktorych potrzebuj do podjcia decyzji? ´ ´ ˘ Co mogłoby si stac, gdyby ´ ˙ s uzyskał ´ zgod rodzic ow tylko dlatego, ze zataiłe s przed nimi ˙ wazne fakty? 270 pytania młodych ludzi 6 CZAS WOLNY ´ moje przemyslenia Napisz,´ w jakiej rozrywce rodzice ostatnio nie pozwolili ci wzic udziału i dlaczego twoim zdaniem czasami ci odmawiaj. ı ´ ´ ´ ˙ Zanotuj, ktore w tej cz ´ mysli poruszone ´ ´ ˙ sci ksizki powiniene s uwzgldnic, je´ sli chcesz, zeby ´ rodzice ´ czsciej pozwalali ci wzic udział w jakiejs rozrywce. 271 ´ 273 Wielbienie Boga z radosci 280 Cele 7WIELBIENIE BOGA 38 ´ ˙ Co zrobic, zeby wielbienie Boga´ ´ sprawiało mi radosc? ˙ ´ ˙ Szesnastoletni Jonatan lezy wycignity na łozku, gdy w drzwiach ´ zjawia si jego mama. „Jonatan, ˙ wstawaj!” — mowi stanowczo. „Przeciez wiesz, ˙ ze zaraz wychodzimy na zebranie!” ´ ´ Chłopak jest ´ wychowywany w rodzinie Swiadk ow Jehowy, w kt˙ orej ´ ´ chrzescijanskie zebrania s stałym elementem ´ ´zycia. Ale ostatnio jakos nie ma ochoty na nie chodzic. ´ ´ „Mamo, czy ja naprawd musz isc?” — pyta głosem cierpitnika. ´ ˙ ´ „Nie marudz,´ ´ tylko si ubieraj. Nie chc, zebysmy znowu si spoznili!” — mama odwraca si i wychodzi. „Ale mamo, zrozum” — wyrzuca z siebie Jonatan, gdy mama w zasigu ˙ ˙ jest jeszcze ty nale zysz do tej religii, jego głosu. „To, ze ˙ ˙ musz”. Zorientował nie znaczy, ze ja te z ˙ si, ze usłyszała jego słowa, bo na chwil przystanła. Nic jednak nie powiedziała i poszła dalej. Jonatanowi zrobiło si´ głupio. W gruncie rzeczy˙ nie chciał zrani c mamy. Ale nie chce ´ jej tez przepraszac. Nie pozostaje mu nic innego, jak tylko... ´ ´ Wzdychajc, zaczyna si´ ubiera c. Mowi pod ´ ´ nosem: „Wczesniej czy pozniej i tak bd sam o sobie ´ decydował. Nie pasuj do ludzi w Sali ´ Krolestwa. Nie nadaj si na Swiadka Jehowy”. 273 ´ ´ CZY miałes kiedys podobne odczucia? Czy masz czasami ˙ ˙ wrazenie, ze inni chtnie bior udział w zajciach ducho´ wych, a ty zmuszasz si do nich dla zachowania pozorow? Zadaj sobie na przykład takie pytania: ˘ Czy studiowanie Biblii traktuj po prostu jak kolejn ´ ´ prac domow, ktor musz odrobic? ˙ ˘ Czy do słuzby od domu do domu podchodz bez entuzjazmu? ´ ´ ˘ Czy czsto si nudz na chrzescijanskich zebraniach? ´ ´ ´ ´ ´ Jesli na ktores z tych pytan odpowiedziałes twierdzco, ˙ ´ ´ nie poddawaj si. Zobacz, jak mozesz si nauczyc czerpac ´ ´ ˙ radosc ze słuzenia Bogu. KWESTIA 1 Studiowanie Biblii ˝ ˙ ´ Dlaczego nie jest to łatwe. Moze po prostu nie jestes ty˙ ˙ pem mola ksizkowego i trudno ci przez dłuzszy czas sie´ ´ dziec w jednym miejscu i koncentrowac uwag. A poza tym ˙ ˙ ´ ˙ ˙ ˙ mozesz uwazac, ze wystarczajco duzo nauki masz juz w szkole. ´ ´ ´ Dlaczego powinienes to robic. Pismo Swite jest natchnione przez Boga i „cenne dla nauczania prawdy, (...) po´ ˙ prawiania wad i cwiczenia w prawidłowym zyciu” (2 Tymote˙ usza 3:16, Komentarz zydowski do Nowego Testamentu). ´ ´ Studiowanie Biblii i rozmyslanie nad jej tresci zupełnie ˙ zmienia spojrzenie na zycie. Ale jak wiadomo, ´ ˙ to, co wartosciowe, wymaga wysiłku. Jezeli na ´ ´ przykład chcesz byc dobry w jakiejs dyscypli´ nie sportowej, musisz poznac obowizujce ˙ ´ ˙ w niej reguły i duzo trenowac. Jezeli chcesz ´ ˙ ´ miec dobr kondycj, musisz zazywac ruchu. ´ ´ ´ ´ I podobnie jesli chciałbys lepiej poznac Stwor´ c, musisz studiowac Jego Słowo. ´ ´ ´ ´ Co mowi twoi rowiesnicy. „Szkoła srednia okazała si przełomowym okresem w mo274 pytania młodych ludzi = ˙ Przemieniajcie si´ przez przeobra ´ zanie swego umysłu, abyscie sami doswiadczyli, co jest dobr˙ i mił, i doskonał wol Boz’ (Rzymian 12:2). ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ´ ˙ im zyciu. Kolezanki i koledzy robili rozne złe rzeczy, co zmu´ ´ siło mnie do przemyslenia paru spraw: ‚Czy własnie tak chc ´ ´ si zachowywac? Czy rodzice rzeczywiscie ucz mnie praw˙ ´ dy?’. Zrozumiałam, ze sama powinnam sobie odpowiedziec na te pytania” (Tshedza). ˙ „Zawsze wierzyłem, ze uczono mnie prawdy, ale musia´ ˙ łem sam si o tym upewnic. Chciałem, zeby to była moja własna religia — a nie po prostu religia wyznawana przez moj rodzin” (Nelisa). ˙ ´ Co mozesz zrobic. Opracuj indywidualny, dostosowany do własnych potrzeb plan studium Biblii. Sam wybierz tema´ ´ ´ ´ ´ ´ ty, ktorym chciałbys poswicic uwag. Na pocztek mogłbys ´ ´ dogłbnie zbadac, czy to, w co wierzysz, rzeczywiscie jest ˙ ´ ˙ prawd. W takiej analizie moze ci pomoc ksizka Czego naprawd uczy Biblia? 1. ´ ´ 1 Wydawnictwo Swiadkow Jehowy. ˙ ´ Jezeli chcesz miec dobr kondycj ˙ ´ fizyczn, musisz zazywac ruchu. ˙ ´ Jezeli chcesz miec dobr kondycj duchow, ´ ˙ musisz studiowac Słowo Boze 275 ˙ Zacznij od razu! Zaznacz ponizej dwa lub trzy zagadnie´ ´ ´ ´ nia, ktore chciałbys przeanalizowac, albo dopisz jakies inne interesujce ci tematy. ´ ı O Czy Bog istnieje? ˙ O Co potwierdza, ze Biblia jest natchniona przez Boga? ´ O Dlaczego powinienem wierzyc w stwarzanie, a nie w ewolucj? ´ ˙ ˙ ˙ O Czym jest Krolestwo Boze i jakie s dowody, ze juz panuje? ´ ´ ´ ´ O Jak wyjasnic komus, co si dzieje z człowiekiem po smierci? ˙ Co mnie przekonuje, ze nastpi zmartwychwstanie? O ´ ´ ´ ´ O Skd mog miec pewnosc, ktora religia jest prawdziwa? .................................................................................................. .................................................................................................. .................................................................................................. ˙ KWESTIA 2 Udział w słuzbie kaznodziejskiej ˝ ´ Dlaczego nie jest to łatwe. Nawizywanie rozmow ˙ ˙ o Biblii — albo perspektywa spotkania w słuzbie kolezanki ˙ ´ lub kolegi ze szkoły — moze bardzo stresowac. ´ ´ Dlaczego powinienes to robic. Jezus polecił swym na´ ´ ´ ´ sladowcom: „Czyncie uczniow (...), uczc ich przestrzegac wszystkiego, co wam nakazałem” (Mateusza 28:19, 20). ˙ ´ Ale s jeszcze inne powody, zeby uczestniczyc w tej dzia´ ´ ˙ łalnosci. Z badan wynika, ze ˙ CZY WIESZ, ZE... w wielu krajach zdecydowana ´ ´ ´ wikszosc nastolatkow wierzy Nie ma nic złego w Boga i uznaje autorytet Biblii. w stawianiu sobie py´ Zarazem jednak ci sami młotan dotyczcych swojej religii. W gruncie rzeczy dzi nie maj realnej nadziei na ´ ´ szukanie na nie odpo-´ przyszłosc. Dziki studiowaniu wiedzi to dobry spos ob, ˙ ´ Biblii masz do przekazania cenzeby si przekonac, czy ´ ´ ne informacje, ktorych twoi roto, w co si wierzy, jest ´ wiesnicy szukaj i potrzebuj! prawd (Dzieje 17:11). Dzielc si z nimi swoimi wie- ? 276 pytania młodych ludzi ´ rzeniami, wzmocnisz poczucie własnej wartosci, a co naj˙ ´ wazniejsze, rozweselisz serce’ Jehowy (Przysłow 27:11). ´ ´ ´ Co mowi twoi rowiesnicy. „Razem z przyjacielem ob´ ´ ´ ´ myslalismy skuteczne wstpy, uczylismy si, jak reagowac ´ na zarzuty i jak poprowadzic rozmow podczas kolejnej wi´ ˙ zyty. Odkd zaczłem bardziej przykładac si do słuzby, ´ mam z niej wicej radosci” (Nelisa). „Bardzo mi pomogła pewna siostra ze zboru. Jest ode ´ ´ ˙ mnie szesc lat starsza. Umawia si ze mn do słuzby, a cza´ ´ ´ ´ sem idziemy cos zjesc na miescie. Pokazała mi pokrzepiaj´ ´ ce wersety biblijne, dziki ktorym zrewidowałam swoj spo´ ´ sob myslenia. Zachcona jej przykładem, wykazuj teraz ´ wicej inicjatywy w kontaktach z ludzmi. Nie wiem, jak jej za ´ to dzikowac!” (Shontay). ´ ˙ ´ Co mozesz zrobic. W porozumieniu z rodzicami znajdz ´ ´ ´ sobie w zborze kogos starszego od siebie, z kim mogłbys ´ ˙ chodzic do ˙ słuzby kaznodziejskiej (Dzieje 16:1-3). W Biblii ˙ czytamy: „Zelazo ostrzy si zelazem. Tak jeden człowiek ´ zaostrza oblicze drugiego” (Przysłow 27:17). Przebywanie ´ ´ w towarzystwie osob dojrzalszych, bogatszych w doswiad˙ ˙ ´ czenie przynosi duzo pozytku. „W gronie starszych przyjacioł ´ czujesz si pewniej” — mowi 19-letnia Alexis. ˙ ´ Zacznij od razu! Wpisz ponizej imi kogos ze zboru ´ ´ ´ ´ ´ ˙ (oprocz rodzicow), kto mogłby ci pomoc pełnic słuzb kaznodziejsk. ı .................................................................................................. ´ ´ KWESTIA 3 Chodzenie na chrzescijanskie zebrania ˝ Dlaczego nie jest to łatwe. Po całym dniu w szkole roz˙ ´ wazanie przez prawie dwie godziny zagadnien biblijnych mo˙ ´ ´ ze si wydawac wiecznosci. ´ ´ ´ Dlaczego powinienes to robic. Biblia zachca chrzesci˙ ˙ ´ jan: „Zwazajmy jedni na drugich, zeby si pobudzac do ´ ˙ ´ ´ Co zrobic, zeby wielbienie Boga sprawiało mi radosc? 277 ’’ ´ wyznaj, nie jest juz˙ po prostu Religia, ktor ´ ale moj własn. religi moich rodzicow, Jehowa jest moim Bogiem i nie chc zrobic´ niczego, co by zaszkodziło łczcej mnie (Samantha). z Nim wizi ’’ ´ ´ miłosci i do szlachetnych uczynkow, nie opuszczajc na´ ´ ´ szych wspolnych zebran, jak to niektorzy maj w zwyczaju, ale zachcajc si nawzajem, i to tym bardziej, gdy widzicie ˙ ´ przyblizanie si dnia” (Hebrajczykow 10:24, 25). ´ ´ ´ Co mowi twoi rowiesnicy. „Przygotowywanie si do ´ ´ ´ zebran zborowych to absolutna koniecznosc. Czasem trzeba ´ ´ si po prostu zmobilizowac. Gdy jestes przygotowany, ze´ ´ branie sprawia ci przyjemnosc, bo dobrze wiesz, o czym mo˙ ´ wa, i mozesz uczestniczyc w dyskusji” (Elda). ´ ˙ ˙ „Jakis czas temu zauwazyłam, ze kiedy zabieram głos na zebraniu, staje si ono dla mnie o wiele ciekawsze” (Jessica). ˙ ´ Co mozesz zrobic. Rezerwuj sobie czas na przygotowy´ ´ wanie si do zebran i staraj si na nich wypowiadac. Da ci plan działania! Zarezerwuj ı ............... minut dziennie na czytanie Biblii i ........................................ tygodniowo na przygotowywanie si ´ do zebran. ˙ ´ Zeby lepiej si koncentrowac na zebraniach, bd: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ Sprawy, o ktore zapytam rodzicow: .......................................................................................................................... .......................................................................................................................... ´ ´ ´ ˙ ´ ´ to swiadomosc, ze cos w nie WSKAZOWKA wnosisz. ´ ˙ ˙ Załoz notes Posłuzmy si przykładem: ´ i ´zacznij ´ zapisywac głowne mysli ´ Co sprawia wicej radosci — poruszane na zebraogldanie meczu w telewizji czy niach. Przekonasz si, ˙ branie w nim udziału? Wize czas płynie szybciej, ´ a przyswajanie wiedzy cej satysfakcji z pewnosci daje jest łatwiejsze. aktywne uczestnictwo. Dlacze´ ´ go nie odniesc tej zasady do ´ ´ ´ chrzescijanskich zebran? ˙ ´ Zacznij od razu! Ponizej napisz, w ktorym dniu tygodnia ´ ´ ´ ´ ´ ´ i o ktorej godzinie mogłbys poswicic chocby 30 minut na ´ przygotowywanie si do jednego z zebran. ı .................................................................................................. ´ ´ Wielu młodych przekonało si o prawdziwosci słow ˙ z Psalmu 34:8: „Skosztujcie i zobaczcie, ze Jehowa jest do´ ´ bry”. Czy zadowoliłbys si samym słuchaniem opisu jakiejs ´ ´ ´ apetycznej potrawy? Czy nie wolałbys jej sprobowac? Podob´ ´ nie ma si rzecz z wielbieniem Boga: Sprobuj i osobiscie si ´ ˙ przekonaj, ile radosci daje angazowanie si w zajcia ducho´ we! Jak czytamy w Biblii, szczscia zaznaje ten, kto jest nie tylko „słuchaczem, lecz wykonawc dzieła” (Jakuba 1:25). ˙ Dowiedz si, ´ ´ ´ jak mozesz sobie wytyczac — i osigac — wartosciowe cele. W NASTPNYM ROZDZIALE ´ ZASTANOW SI ˙ ´ ˘ Dlaczego nastolatkom moze si wydawac, ˙ ˙ ze udział w zyciu religijnym jest nudny? ´ ˘ Nad´ ktor z trzech dziedzin wielbienia ´ Boga ´ omowionych w tym rozdziale chciałbys popracowac? ´ ˙ ´ ´ Co zrobic, zeby wielbienie Boga sprawiało mi radosc? 279 oni wyznaczali sobie cele ´ Biblia mowi: „Nie wiecie, co jutro bdzie z waszym ˙ ´ ´ zyciem” (Jakuba 4:14). Czasami smierc zupełnie niespodziewanie dosiga ludzi młodych. Czytajc o Catrinie ´ ´ ´ i Kyle’u, zwroc uwag, jak w cigu swego krotkiego ˙ zycia zyskali dobre imi u Jehowy Boga dziki temu, ˙ ze stawiali sobie cele duchowe i je realizowali (Kaznodziei 7:1). ˙ Catrina zmarła w wieku 18 lat, ale juz jako 13-latka ´ ˙ ´ ´ spisała swoj „plan na zycie” — list celow, ktore zamie´ ´ ˙ rzała osignc. Pragnła pełnoczasowo pełnic słuzb ´ kaznodziejsk, usługiwac w kraju, gdzie brakuje nauczy´ cieli Biblii, i pracowac razem z tat na budowach Sal ´ ˙ Krolestwa. „Oddałam swoje zycie Jehowie Bogu!” ´ — napisała. Za cel postawiła sobie „trzymac si Jego ˙ ´ ´ ´ zasad, zeby sprawiac Mu radosc”. Podczas pogrzebu ´ nazwano j „wspaniał młod kobiet, ktora całe swoje ˙ ´ ˙ zycie chciała koncentrowac na słuzbie dla Jehowy”. Kyle’a od najmłodszych lat zachcano do wytyczania ´ sobie celow. Gdy w wieku 20 lat zginł w tragicznym ´ ˙ wypadku samochodowym, jego bliscy znalezli „ksizk ´ ´ celow”, ktor zrobił z pomoc mamy, majc zaledwie ´ cztery latka. Chciał midzy innymi przyjc chrzest, ´ ´ ´ ´ wygłaszac przemowienia w Sali Krolestwa i pracowac ´ ´ ´ w Biurze Głownym Swiadkow Jehowy, gdzie drukuje si ´ literatur pomagajc ludziom poznawac Boga. Po ˙ ´ przejrzeniu ksizki Kyle’a, powstałej tyle lat wczesniej, ˙ ´ jego mama powiedziała: „Osignł kazdy z tych celow”. A jakie cele ty sobie wytyczasz? Nie wiesz, co czeka ˙ ´ ci jutro. Dlatego w pełni wykorzystuj kazdy dzien. Tak ´ jak Catrina i Kyle poswicaj czas na to, co najbardziej ´ ´ ´ wartosciowe. Nasladuj apostoła Pawła, ktory pod koniec ˙ ´ ´ swego zycia mogł powiedziec: „Walczyłem w szlachetnej ´ walce, bieg ukonczyłem, wiar zachowałem” (2 Tymoteu˙ sza 4:7). Pomoze ci w tym nastpny rozdział. 281 39 ´ Jak mog osigac swoje cele? ´ ˙ Na ktorej z ponizszych rzeczy ˙ najbardziej ci zalezy? ı O Miec´ wicej wiary we własne siły. ´ ´ przyjacioł. O Miec wicej ´ O Odczuwac wicej zadowolenia. ´ ˙ PRAWD mowic, mozesz ´ miec to wszystko! Dziki czemu? Dziki wytyczaniu ´ i osiganiu celow. Przyj˙ rzyjmy si temu blizej. Wicej wiary we własne siły. Kiedy wytyczasz sobie ´ chocby niewielkie cele i je osigasz, wzmacniasz poczucie ´ ´ ˙ ´ własnej wartosci i jestes gotowy do powazniejszych wyzwan. ˙ ´ ´ Nabierasz tez odwagi, by stawiac czoła codziennym trudnos´ ´ ´ ciom, na przykład presji rowiesnikow. ´ ´ Wicej przyjacioł. Ludzie lubi towarzystwo tych, ktorzy ´ maj rozsdne cele — ktorzy wiedz, czego chc, i z determi˙ nacj do tego dz. Wicej zadowolenia. Powiedzmy sobie szczerze: Siedze˙ ˙ ˙ nie z załozonymi rkami i czekanie, az w zyciu wydarzy si ´ cos ciekawego, jest po prostu nudne. Kiedy jednak wyznaczasz sobie cele i je realizujesz, masz powody do satysfakcji. ´ ´ ´ Czy jestes gotowy sprobowac? W takim razie uwzgldnij ´ wskazowki zamieszczone na kolejnych stronach1. ´ ´ ´ 1 Podane wskazowki ´ ´ dotycz ˙ celow krotkoterminowych, ale zastosowanie si do nich pomaga osigac rowniez cele długofalowe. 282 pytania młodych ludzi ’’ ˙ nie działasz według konkretnego Jezeli ˙ ci dopas´ c´ frustracja. planu, łatwo moze Ale gdy wytyczasz sobie cele i je osigasz, ´ (Reed). czujesz si dowartosciowany 1 POSTANOWIENIE ’’ ´ ´ 1. Rusz głow. Spisz tyle celow, ile ci przyjdzie na mysl (co najmniej 10). Na tym etapie nie roztrzsaj ich. Potraktuj to jak dobr zabaw. ´ 2. Przeanalizuj zapisane pomysły. Ktore s najbardziej ´ frapujce? Najtrudniejsze? Ktore dałyby ci najwicej satys˙ ´ ˙ fakcji? Pamitaj, ze łatwiej osigniesz te cele, ktore s wazne dla ciebie. ´ 3. Uszereguj swoje cele. Ponumeruj je według kolejnos´ ´ ´ ci, w ktorej chciałbys je zrealizowac. Przykładowe cele ´ im ´ ´ ´ si z kims, kto nie jest mo Pr´ zyja´ zn. Zaprzyjazni r przyjaz´ n.´ rowiesnikiem. Odnowi sta nut ´ ˙ ruchu przynajmniej 90 mi Zdrowie. Bd zazywa´ c dzin na dob. go w tygodniu. Bd spac 8 ´ tematyki. Jesli koledzy bd si z ma ´ Szkoła. Podcign sji. pre ich ´ si r op , s złego mnie namawiac do czego czy´ ´ ic 15 minut dziennie na Rozwoj duchowy. Posw ˙ ego tygodnia porozmawiam zsz ˙ k z klasy. tanie Biblii. W cigu najbli koleg lub kolezan z ch nia na eko o swoich prz 2 PLAN W zwizku ˙ z kazdym celem, ´ ktory obierzesz, uwzgldnij punkty z ramki obok: Zdefiniuj cel. Wyznacz termin realizacji. Cel bez terminu ´ pozostaje w sferze marzen. ´ Zaplanuj poszczegolne etapy. ´ ´ Sprobuj przewidziec ´ trudnosci. Nastpnie ´ zastanow si, jak je pokonasz. ´ Bdz zdeterminowany. ˙ Obiecaj sobie, ze zrobisz ˙ wszystko, co mozesz, ´ by osignc ten cel. Na koniec podpisz si i wstaw dat. ? ˙ CZY WIESZ, ZE... Im ambitniejszy cel, tym wiksza satysfakcja z jego osignicia! 284 pytania młodych ludzi ´ , Naucz si´ jakiegos jzyka ˙ y głosic obcokrajowcom zeb 1 lipca Etapy ´ 1. Kupi rozmowki. ´ ´ słowek. 2. Co tydzien naucz´ si 10 ˙ . c kontakt z zywym jzykiem 3. Postaram si mie ´ by poprawiał moj wymow 4. Poprosz kogos, i gramatyk. ´ Ewentualne trudnosci ´ Nie znam nikogo, kto mowi w tym jzyku. ˙ Mozliwe rozwizanie ´ www.jw.org. Scign nagrania ze strony ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... podpis Cele s jak projekty — trzeba si ´ dobrze napracowa c, ˙ zeby zmieniły si ´ ´ w rzeczywistosc ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... ..... .... data ´ WSKAZOWKA Nie musisz sztywno ´ trzyma ´ c si planu. Bdz elastyczny i w razie potrzeby wprowadzaj niezbdne zmiany. = ´ „Plany pilnego z cał sci ´ ´ pewno ´ 21:5). przynosz korzysc” (Przysłow ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ ˙ 3 DZIAŁANIE! Zacznij od razu. Zadaj sobie nastpujce pytanie: „Co ´ ˙ ˙ ´ mog zrobic, zeby juz dzisiaj zaczc realizacj swojego pla´ ˙ nu?”. Byc moze nie masz dopracowanych wszystkich szcze´ ´ ´ ´ gołow, ale nie pozwol, by ci to powstrzymało. Jak mowi Bib˙ lia, „kto zwaza na wiatr, nie bdzie siał, a kto patrzy na ˙ ´ ´ chmury, nie bdzie zł” (Kaznodziei 11:4). Pomysl, co mogł´ ´ ´ bys zrobic dzisiaj — nawet cos zupełnie drobnego — i po prostu si do tego zabierz. ´ ´ Codziennie wracaj myslami do swoich celow. Przypo˙ ˙ minaj sobie, dlaczego kazdy z nich jest dla ciebie wazny. ´ ´ ´ Sledz swoje postpy. Po zakonczeniu danego etapu postaw znaczek (lub zapisz dat). ´ ˙ ´ Zaangazuj wyobrazni. Wybiegnij mysl do przodu i wy´ ˙ ´ ´ obraz sobie, ze osignłes swoj cel. Poczuj smak sukcesu. ´ ´ ´ ´ Potem cofnij si myslami i sprobuj zobaczyc w wyobrazni po´ ´ szczegolne etapy swojego planu. Na koniec wyobraz sobie, ˙ jak realizujesz kazdy z nich i jak daje ci to satysfakcj. Po takiej wizualizacji przystp do działania! ´ ZASTANOW SI ´ ˘ Dlaczego nie warto stawiac sobie naraz zbyt wielu ´ celow? (Filipian 1:10) ´ ˘ Czy wyznaczanie sobie celow oznacza planowanie dnia co do minuty? (Filipian 4:5) 286 pytania młodych ludzi ´ ´ WZOR DO NASLADOWANIA Tymoteusz ˙ Tymoteusz opuszcza dom — ale nie po to, zeby uciec ˙ ´ od rodziny, lecz zeby razem z apostołem Pawłem wyruszyc ´ ˙ ´ ˙ w podroz misjonarsk. Byc moze nie ma jeszcze 20 lat, ˙ ´ ˙ a juz jest odpowiedzialnym młodym mzczyzn, ktory cieszy si dobr opini u braci w Listrze oraz Ikonium’ ˙ ˙ (Dzieje 16:2). Paweł jest przekonany, ze w słuzbie dla Boga ˙ ´ ´ Tymoteusz moze zdziałac wiele dobrego. I rzeczywiscie ˙ ´ tak si dzieje! W kolejnych latach Tymoteusz duzo podro˙ zuje, zakładajc zbory i wspierajc braci. Dziki swym ´ wspaniałym przymiotom staje si Pawłowi szczegolnie ´ ´ ´ bliski. Jakies 11 lat pozniej apostoł pisze o nim do Filipian: „Nie mam bowiem nikogo wicej o jego usposobieniu, kto by si szczerze zatroszczył o to, co was dotyczy” (Filipian 2:20). ˙ Czy stawiasz si do dyspozycji w słuzbie dla Boga? ´ ´ Jesli tak, to naprawd wiele zyskasz! Jehowa Bog bardzo ´ ´ ceni młodych, ktorzy s gotowi ochoczo si zaofiarowac’ ˙ ´ ˙ (Psalm 110:3). Mozesz byc pewny, ze On nie jest nieprawy, ˙ ´ ´ zeby miał zapomniec o twojej pracy’ (Hebrajczykow 6:10). ´ moje przemy slenia ˙ WIELBIENIE BOGA 7 ˙ Napisz ponizej, ´ co ci przekonuje, ze istnieje kochajcy Bog. ı ´ ´ ´ Zapisz dwa cele, ktore chciałbys sobie wyznaczyc w zwizku z wielbieniem Boga. 288 pytania młodych ludzi D O D A T E K PYTANIA ´ RODZICOW ´ ˙ „Co zrobic, zeby moje nastoletnie dziecko chtnie si przede mn otwierało?” ´ ´ „Co zrobic, gdy dziecko nie wroci do domu o wyznaczonej godzinie?” ´ ´ ´ „Jak´ pomoc corce wyrobic sobie własciwy stosunek do jedzenia?” ´ ´ To zaledwie kilka z 17 pytan omowionych na kolejnych stronach. Materiał został podzielony na ´ ´ ´ ˙ szesc czsci; w kazdej znajduj si odsyłacze do od´ ˙ powiednich rozdziałow w obu tomach ksizki Pytania młodych ludzi — praktyczne odpowiedzi. ˙ ´ Przeczytaj cały dodatek i w miar mozliwosci ´ ˙ ´ przedyskutuj go ze wspołmałzonkiem. Wprowadz po˙ ˙ dane rady w zycie. Przekonasz si, ze s godne zau˙ ´ fania, gdyz nie opieraj si na zawodnej mdrosci ˙ ludzkiej, lecz na Słowie Bozym, Biblii (2 Tymoteusza 3:16, 17). ´ 290 Wymiana mysli 297 Reguły ˙ ´ ´ 302 Niezaleznosc 307 Seks i randki 311 Emocje 315 Sprawy duchowe Dodatek 289 ´ WYMIANA MYSLI ´ WYMIANA MYSLI ´ ´ Co zrobi ´ c, gdy ˙ dochodzi do kłotni midzy mn a wspołmałzonkiem lub dzieckiem? ˙ ´ ´ ˙ ´ W małzenstwie roznice zdan s nieuniknione. Ale to, jak ˙ reagujesz w takich sytuacjach, zalezy od ciebie samego. ´ ´ Kłotnie rodzicow mocno odbijaj si na psychice dzieci. Warto si nad t spraw głboko zasta´ ZOBACZ ROZDZIAŁ 2 nowic, bo kiedy dzieci same wstpuj ˙ ´ W TOMIE 1 w zwizek małzenski, czsto wzoruj si ORAZ ROZDZIAŁ 24 na relacjach istniejcych midzy rodzicaW TOMIE 2 ´ ˙ ´ mi. Gdy zachodzi roznica zdan, jest to do´ ´ ˙ ´ ˙ bra sposobnosc, zeby im pokazac, jak mozna skutecznie ´ szukac porozumienia. Oto kilka praktycznych rad: Słuchaj. Biblia radzi, by człowiek był „prdki do słucha´ nia, nieskory do mowienia, nieskory do srogiego gniewu” (Jakuba 1:19). Nie dolewaj oliwy do ognia, oddajc złem za ˙ złe’ (Rzymian 12:17). Nawet wtedy, gdy wydaje ci si, ze ´ ˙ ´ wspołmałzonek nie chce słuchac, ty słuchaj. ´ Wyjasniaj, a nie krytykuj. Spokojnie wytłumacz, jak wpływa na ciebie zachowanie partnera („Jest mi bardzo ˙ ˙ przykro, kiedy...”). Nie oskarzaj ani nie krytykuj („Nie zalezy ci na mnie”. „Ty nigdy nie słuchasz”). ´ ´ ´ ˙ ´ ´ Odłoz rozmow na pozniej. Nieraz lepiej wrocic do sprawy dopiero wtedy, gdy emocje ostygn. W Biblii czytamy: ´ „Pocztek sporu to tak, jakby ktos wypuszczał wody; zanim ´ ´ ´ wic wybuchnie kłotnia, odejdz” (Przysłow 17:14). 290 pytania młodych ludzi ˙ ˙ ´ 1 Uwazaj przy tym, zeby nie motywowac dziecka przez wywoływanie w nim poczucia winy. Dodatek 291 ´ WYMIANA MYSLI ´ ´ ˙ ´ ˙ Przepros wspołmałzonka, a jesli trzeba, takze dzieci. ´ ´ Czternastoletnia Paulina mowi: „Czasem po kłotni rodzice przepraszaj mnie i mojego starszego brata, bo wiedz, jak ´ to si na nas odbija”. Uczc dzieci pokornego mowienia „przepraszam”, udzielasz im jednej z najcenniejszych lekcji. ´ A co wtedy, gdy kłotnie wybuchaj midzy tob a twoim ´ ´ nastoletnim dzieckiem? Zastanow si, czy nieswiadomie nie pogarszasz sytuacji. Przypomnij sobie na przykład scenk opisan w rozdziale 2 tego tomu, na stronie 15. Jak za´ chowanie matki Roksany przyczyniło si do kłotni? Co ty ˙ ´ ˙ ´ mozesz zrobic, zeby nie dochodziło do sporow midzy tob ´ a dzieckiem? Oto kilka wskazowek: ´ ´ ˘ Unikaj uogolnien typu „Bo ty zawsze...” albo „Ty nigdy...”. Reakcj na takie sformułowania jest zajcie posta´ wy obronnej. Mowic tak, prawdopodobnie wyolbrzymiasz ´ ˙ ˙ ˙ problem — i dziecko dobrze o tym wie. Byc moze wie tez, ze ´ ´ ´ takie uogolnienia w rzeczywistosci bardziej swiadcz o two˙ im zdenerwowaniu niz o jego niedopisaniu. ´ ´ ´ ˘ Zamiast krytykowac dziecko, sprobuj wyrazic, jak jego postpowanie wpływa na ciebie. Powiedz szczerze, jak si ´ ´ ˙ czujesz, gdy ono zachowuje si w okreslony sposob. Moze tego nie dostrzegasz, ale nastolatek w głbi duszy liczy si ´ z twoimi uczuciami, wic kiedy je sobie uswiadomi, przy´ puszczalnie bdzie chtniejszy do wspołpracy1. ´ ˙ ˘ Poza tym — chocby nie było to łatwe — poczekaj, az ´ ˙ ochłoniesz (Przysłow 29:22). Jezeli punktem zapalnym s obowizki domowe, porozmawiaj o nich z dzieckiem. Zapisz, czego dokładnie oczekujesz. W razie potrzeby wytłumacz, jakie poniesie konsekwencje, gdy si z tego nie wy˙ ´ ´ wize. Cierpliwie wysłuchaj jego argumentow, nawet jesli ˙ ´ uwazasz je za chybione. Taka postawa z pewnosci lepiej ˙ ´ wpłynie na nastolatka niz prawienie mu kazan. ´ ˙ ˘ Nie spiesz si z wnioskiem, ze twoje dziecko przeja˙ ´ wia ducha buntu. Pamitaj, ze wiele jego zachowan jest naturalnym elementem rozwoju. Nastolatek czsto spiera si ´ ´ ˙ ˙ o cos tylko po to, by udowodnic, ze nie jest juz małym dziec´ ´ kiem. Nie daj si wcignc w kłotni. Twoja reakcja w na˙ pitej sytuacji jest dla niego wazn nauk. Okazuj cierpli´ ´ ´ ´ wosc i wielkodusznosc, a staniesz si dobrym wzorem do ´ ´ nasladowania (Galatow 5:22, 23). ´ WYMIANA MYSLI ˙ ´ Jak duzo powiedzie ´ c dziecku o swojej przeszłosci? ´ Wyobraz sobie nastpujc sytuacj: Jesz obiad ze ´ ˙ ´ wspołmałzonkiem, cork i paroma znajomymi. W pewnym ´ momencie ktos mimochodem wspomina o twojej dawnej ´ ˙ sympatii. Corka robi wielkie oczy. Nigdy nie słyszała, ze ˙ w twoim zyciu była taka osoba. Teraz za´ ZOBACZ ROZDZIAŁ 1 czyna si dopytywac. Co zrobisz? W TOMIE 1 Gdy dzieci zadaj pytania, zazwyczaj ´ ˙ ´ jest to powod do zadowolenia. Przeciez w ten sposob nawi´ ´ ´ zujecie dialog — cos, na czym wikszosci rodzicow bardzo ˙ zalezy. ˙ ´ ´ ´ Jak duzo o swojej przeszłosci wyjawic synowi lub corce? ˙ ´ Rzecz zrozumiała, ze pewne krpujce szczegoły wolisz za´ ´ chowac dla siebie. Ale jesli jest to stosowne, warto opowie´ ˙ ˙ dziec o swoich przezyciach, gdyz dzieci mog si z nich wie´ le nauczyc. ˙ Rozwazmy przykład. Apostoł Paweł napisał o sobie: ´ „Gdy chc czynic to, co słuszne, jest we mnie to, co złe. (...) Nieszczsny ja człowiek!” (Rzymian 7:21-24). Jehowa ´ Bog natchnł apostoła, by te szczere słowa utrwalił dla ˙ ´ naszego pozytku. Z wypowiedzi Pawła rzeczywiscie odnosi˙ ´ ˙ my pozytek. Bo ktoz z nas nie czuje si czasami tak jak on? 292 pytania młodych ludzi ´ ˙ Co zrobic, zeby moje nastoletnie dziecko chtnie si przede mn otwierało? Kiedy twoje dzieci były małe, prawdopodobnie przybie˙ ´ ´ gały do ciebie z kazd spraw. Gdy je o cos pytałes, bez wa´ ´ hania odpowiadały. Czsto nie musiałes nawet pytac — same wyrzucały z siebie informacje niczym gejzer wod. ´ Tymczasem proba wyduszenia czegokolwiek z nastolatka ´ ´ wydaje si rownie daremna jak proba wydobycia wody z wyschnitej studni. Zastanawiasz si: „Rozmawia ze swoimi ´ kolegami. Dlaczego nie chce rozmawiac ze mn?”. ZOBACZ ROZDZIAŁY 1 I 2 W TOMIE 1 Dodatek 293 ´ WYMIANA MYSLI Podobnie gdy dziecko dowiaduje si nie tylko o twoich ˙ mdrych decyzjach, lecz takze o błdach, łatwiej mu zna´ ´ ´ ˙ ´ lezc z tob wspolny jzyk. To prawda, ze dorastałes w in´ nych czasach. Ale choc czasy si zmieniaj, natura ludzka i zasady biblijne pozostaj niezmienne (Psalm 119:144). ´ Rozmawiajc z nastolatkiem o swoich młodzienczych trud´ ˙ ´ ˙ nosciach — i o tym, jak je przezwycizałes — pomozesz mu ´ ˙ rozwizywac jego problemy. „Kiedy odkrywasz, ze rodzice ´ musieli sprostac podobnym wyzwaniom jak ty, staj si dla ´ ciebie znacznie bardziej autentyczni” — mowi Darek. I dodaje: „Nastpnym razem, gdy masz problem, zastanawiasz ˙ ´ ˙ si, czy rodzice tez cos takiego przezywali”. ˙ ´ ´ Słowo przestrogi: Nie kazda historia musi si konczyc ˙ ´ ˙ udzieleniem rady. Co prawda mozesz si martwic, ze na´ stolatek wycignie z twojej opowiesci błdne wnioski albo ´ ´ ´ poczuje si osmielony do jakichs wybrykow, jednak za´ ´ miast prawic mu morały („Własnie dlatego nigdy nie po´ winienes...”), po prostu podziel si własnymi odczuciami ˙ („Z perspektywy czasu załuj tego, bo...”). Dziki temu wy˙ ´ cignie cenn lekcj z twoich przezyc, ale nie odniesie ˙ ˙ ´ wrazenia, ze musiał wysłuchac kolejnego kazania (Efezjan 6:4). ´ WYMIANA MYSLI ´ ˙ Nie sdz, ze skoro twoje dorastajce dziecko odgradza ˙ ´ si murem milczenia, to ci odtrca albo nie chce, zebys in˙ teresował si jego zyciem. W gruncie rzeczy teraz potrzebu˙ ´ je ci bardziej niz kiedykolwiek. I co ciekawe, z badan wyni˙ ´ ˙ ´ ka, ze na ogoł nastolatki wciz ceni rady rodzicow — licz ˙ ´ si z ich zdaniem nawet bardziej niz z opini kolegow czy ´ mediow. Dlaczego wic tak niechtnie otwieraj si przed rodzi˙ ´ cami? Przeczytaj uwaznie, jak młodzi ludzie wyjasnili, skd si bior ich opory. Nastpnie zadaj sobie pytania zamieszczone pod ich wypowiedziami i odszukaj wskazane wersety. ´ ´ ´ „Trudno mi zwrocic si do taty, bo ma na głowie mno˙ stwo spraw — i w pracy, i w zborze. Mam wrazenie, ˙ ze zawsze jest nieodpowiedni moment na rozmow” (Andrew). ´ ˙ „Czy nieswiadomie nie daj dziecku do zrozumienia, ze ´ jestem zbyt zajty i nie mam dla niego czasu? Jak mog byc ´ ´ bardziej przystpny? Jak por mogłbym zarezerwowac na ´ ´ wspolne rozmowy?” (Powtorzonego Prawa 6:7). „Ze łzami w oczach opowiedziałem mamie o sprzecz˙ ce w szkole. Chciałem, zeby mnie pocieszyła, ale tylko mi si oberwało. Od tamtej pory nie podzie˙ ˙ liłem si z ni zadn wazn spraw” (Kenji). ´ „Jak reaguj, gdy dziecko przychodzi do mnie z jakims ´ ´ problemem? Czy mog si nauczyc z empati go słuchac, zanim w razie potrzeby udziel mu napomnienia lub rady?” (Jakuba 1:19). ´ ˙ ˙ ´ „Rodzice mowi, ze mozemy porozmawiac i nie bd ´ ´ zli, ale potem i tak zaczynaj si denerwowac. Nastolatek czuje si wtedy oszukany” (Rachel). ˙ ´ ´ ´ ˙ „Jezeli syn lub corka mowi cos, co sprawia, ze puszcza´ ´ j mi nerwy, jak mog nad sob zapanowac?” (Przysłow 10:19). 294 pytania młodych ludzi Dodatek 295 ´ WYMIANA MYSLI „Czsto gdy zwierzałam si mamie z bardzo osobistych spraw, zaraz opowiadała o tym swoim ´ przyjaciołkom. Na długo straciłam do niej zaufanie” (Chantelle). „Czy szanuj uczucia mojego dziecka i nie rozpowiadam ´ o jego prywatnych sprawach, ktore mi w zaufaniu powierzy´ ło?” (Przysłow 25:9). ´ ´ „Jest tyle rzeczy, o ktorych chciałabym porozmawiac z rodzicami. Potrzebuj jedynie troch pomocy ´ z ich strony, by si rozkrcic” (Courtney). ´ „Czy wykazuj inicjatyw, by rozmawiac z dzieckiem? Kiedy byłaby na to najlepsza pora?” (Kaznodziei 3:7). ˙ ˙ ´ ˙ ´ Jezeli jako rodzic dołozysz staran, zeby miec lepszy kon´ ˙ ´ takt z synem lub cork, mozesz osignc naprawd dobre ´ ´ ´ rezultaty. Zwroc uwag na wypowiedz 17-letniej Junko z Ja´ ˙ ponii: „Kiedys zwierzyłam si mamie, ze swobodniej si czu˙ ˙ ´ ´ ´ j w towarzystwie kolezanek w szkole niz wsrod wspoł´ chrzescijan. Nastpnego dnia znalazłam na biurku list. ˙ ˙ ´ Mama napisała, ze jej tez kiedys brakowało w zborze przy´ ´ ˙ jacioł. Przypomniała mi o postaciach biblijnych, ktore słuzy´ ´ ´ ´ ły Bogu, choc wokoł nie było nikogo, kto mogłby udzielic im ˙ ´ wsparcia. Pochwaliła mnie, ze staram si zabiegac o przy´ ´ ´ ˙ jazn z wartosciowymi osobami. Byłam zaskoczona, ze ma˙ ˙ ma tez miała ten problem. Zrozumiałam, ze nie jestem odo˙ ˙ ˙ sobniona w swoich odczuciach. Tak mi ulzyło, ze az si ´ ´ rozpłakałam. Opowiesc mamy podniosła mnie na duchu i zachciła do dalszego obstawania przy tym, co słuszne”. Jak si przekonała mama Junko, nastolatki chtniej ´ ´ zwierzaj si rodzicom ze swoich mysli i uczuc, gdy s pew˙ ˙ ´ ´ ne, ze nie naraz si na wysmianie lub krytyk. A co jesli dziecko podczas rozmowy z tob jest poirytowane czy wrcz ´ ˙ ´ wybucha złosci? Nie ulegaj pokusie, zeby zareagowac tak ´ ˙ ´ samo (Rzymian 12:21; 1 Piotra 2:23). Choc moze byc to ´ WYMIANA MYSLI ˙ bardzo trudne, pokaz na własnym przykładzie, jakiego zachowania i mowy od niego oczekujesz. ˙ ´ Pamitaj, ze dorastanie to okres przejsciowy. Eksperci ˙ ´ przyznaj, ze zachowania nastolatkow s bardzo zmienne: raz młody człowiek wydaje si dojrzały ponad wiek, kiedy in´ dziej — kompletnie dziecinny. Co zatem zrobisz, jesli zauwa˙ ˙ ´ zysz, ze twoje nastoletnie dziecko zachowuje si w sposob, ´ ˙ ´ z ktorego powinno juz wyrosnc? Nie naskakuj na nie ani nie wdawaj si z nim w dziecin˙ n dysput. Potraktuj je powaznie, stosownie do wieku ˙ ´ (1 Koryntian 13:11). Jezeli na przykład mowi: „Dlaczego ´ ˙ cigle si mnie czepiasz?”, byc moze od razu podnosi ci si ´ ´ ´ cisnienie. Ale gdybys wybuchnł, straciłbys kontrol nad sy´ tuacj i niepotrzebnie uwikłał si w kłotni. Lepiej byłoby ´ ˙ ´ ˙ ´ powiedziec: „Widz, ze jestes zdenerwowany. Moze wroci´ ´ my do tego pozniej, jak opadn emocje”. Dziki temu zapa´ nujesz nad sytuacj — unikniesz kłotni i stworzysz grunt pod rozmow. 296 pytania młodych ludzi REGUŁY Dodatek 297 REGUŁY ´ ´ Co zrobic, gdy dziecko nie wroci do domu o wyznaczonej godzinie? ´ ´ ´ Sprobuj wyobrazic sobie tak sytuacj: Twoj syn powinien ´ ˙ ´ byc w domu juz od poł godziny. Wreszcie słyszysz, jak powo´ ˙ ´ lutku otwieraj si drzwi wejsciowe. „Liczy na to, ze spi” — ´ ´ myslisz sobie. Oczywiscie nie w głowie ci ´ ZOBACZ ROZDZIAŁ 3 teraz spanie — od poł godziny siedzisz jak W TOMIE 1 na szpilkach. Syn staje w drzwiach i waORAZ ROZDZIAŁ 22 sze oczy si spotykaj. Co powiesz? Jak W TOMIE 2 si zachowasz? ´ ˙ ˙ ´ ˙ Masz rozne mozliwosci. Mozesz na przykład zbagatelizo´ ´ ´ ´ ´ ´ wac spoznienie, mowic sobie: „Młodosc ma swoje prawa”. ˙ ˙ ´ ´ ´ ´ ˙ Mozesz tez popasc w drug skrajnosc, wyrokujc: „W zyciu ˙ ´ ci juz nigdzie nie puszcz!”. Ale zamiast działac pod wpły˙ ´ ´ wem impulsu, najpierw wysłuchaj syna, bo moze spoznił si ´ ´ ˙ z uzasadnionej przyczyny. A pozniej postaraj si, zeby wycignł z tego zdarzenia lekcj. ˙ ´ ´ Wskazowka: Powiedz, ze wrocicie do sprawy jutro. Wy´ bierz odpowiedni por, by porozmawiac o tym, jakie zamie´ ´ rzasz wycignc konsekwencje. Niektorzy rodzice postana˙ ´ wiaj, ze nastpnym razem wyznacz synowi lub corce ´ ´ wczesniejsz por powrotu, na przykład o poł godziny. Z ko´ ˙ ˙ lei jesli nastolatek przez dłuzszy czas wykazuje, ze jest ´ punktualny i godny zaufania, zastanawiaj si, czy nie dac ´ mu wicej swobody — na przykład niekiedy zgodzic si, by REGUŁY ´ ´ ´ ˙ ˙ ´ wrocił do domu o nieco pozniejszej porze. Wazne jest, zebys ´ ´ ´ wyraznie powiedział dziecku, o ktorej godzinie ma byc z powrotem i co je czeka w razie niedotrzymania słowa. A potem konsekwentnie wymagaj przestrzegania ustalonych reguł. ´ Warto jednak zgodnie z biblijn zacht kierowac si rozsdkiem (Filipian 4:5). Zanim ustalisz godzin powrotu do do˙ ´ mu, moze zechcesz porozmawiac o tym z dzieckiem. Wysłu´ ´ chaj jego propozycji oraz argumentow i wez je pod rozwag. ˙ ´ Jezeli s rozsdne, a dziecko wykazuje si odpowiedzialnos´ ˙ ´ ˙ ci, byc moze uznasz za słuszne uwzgldnic te zyczenia. ´ ´ ˙ Punktualnosc odgrywa w zyciu ogromn rol. Gdy wic wyznaczasz dziecku godzin powrotu do domu, nie tylko je ´ ´ ˙ chronisz. W ten sposob przygotowujesz je rowniez do doros´ ´ łosci (Przysłow 22:6). ´ Jak reagowac, gdy nie zgadzam si z dzieckiem w kwestii ubioru? Przeczytaj scenk opisan na stronie 77 tego tomu. Wy´ ˙ ´ obraz sobie, ze Natalia to twoja corka. Na widok jej skpego ´ ´ ubrania od razu reagujesz: „Idz si przebrac, moja panno. ´ ´ W przeciwnym razie nigdzie nie pojdziesz!”. Corka prawdo˙ podobnie ci posłucha. Przeciez nie ma wielkiego wyboru. ´ ˙ Co jednak zrobic, zeby zmieniła nie tylko ˙ ´ ´ ZOBACZ ROZDZIAŁ 11 ubranie, lecz takze sposob myslenia? W TOMIE 1 ˙ ˘ Po pierwsze, pamitaj, ze konsek´ ´ wencje braku skromnosci musz byc dla twojego dziecka ´ ˙ ˙ ˙ rownie wazne jak dla ciebie, a moze nawet wazniejsze. ´ ´ W gruncie rzeczy corka lub syn nie chce wygldac głupio ani ´ ´ scigac na siebie niestosownej uwagi. Cierpliwie tłumacz, ˙ dlaczego wyzywajcy styl nie robi dobrego wrazenia1. Zapro´ ponuj cos w zamian. ˙ ˙ 1 Poniewa˙ z nastolatki´ s zazwyczaj bardzo wrazliwe na punkcie swojego wygldu, nie sugeruj dziecku, ze ma jakies mankamenty urody. 298 pytania młodych ludzi ´ ˘ Po drugie, kieruj si rozsdkiem. Zastanow si: „Czy ˙ ´ ´ ta rzecz budzi zastrzezenia w swietle jakiejs zasady biblij´ nej, czy po prostu nie jest w moim guscie?” (2 Koryntian ˙ 1:24; 1 Tymoteusza 2:9, 10). Jezeli to kwestia gustu, czy ´ ´ ´ nie mogłbys zrobic ustpstwa? ´ ˘ Po trzecie, nie poprzestan na powiedzeniu, co jest nie´ ˙ ´ ´ stosowne. Pomoz corce lub synowi wybrac odpowiednie ´ ubrania. Wykorzystaj na przykład materiał cwiczeniowy za´ mieszczony na stronach 82 i 83. Twoj czas i wysiłek na ´ pewno nie pojd na marne. Dodatek 299 REGUŁY ´ Czy pozwoli c dziecku ´ grac w gry elektroniczne? ´ Od czasu, kiedy byłes nastolatkiem, gry elektroniczne ˙ ´ ˙ przeszły ogromn metamorfoz. Co mozesz zrobic, zeby ´ ´ twoje dziecko umiało rozpoznawac i omijac zwizane z nimi ˙ zagrozenia? ´ Z pewnosci na niewiele si zda potpianie w czambuł ˙ wszystkich gier lub twierdzenie, ze s kompletn strat cza˙ su. Pamitaj, ze nie wszystkie budz za˙ ˙ ZOBACZ ROZDZIAŁ 30 strzezenia. Prawd jest jednak, ze mog W TOMIE 2 ˙ ´ uzalezniac. Dlatego przeanalizuj, ile cza´ ´ su dziecko spdza przed monitorem. Zwroc uwag, jakie ˙ ´ gry go wcigaj. Mozesz na przykład zadac mu nastpujce pytania: ˘ „Jak gr najbardziej lubi twoi koledzy?” ˘ „Co si dzieje w tej grze?” ˘ „Dlaczego twoim zdaniem jest tak popularna?” ˙ ´ Niewykluczone, ze dziecko zaskoczy ci znajomosci te˙ ´ ˙ ´ matu. Moze si nawet okazac, ze grało w gr, ktora budzi ˙ ˙ twoje zastrzezenia. Jezeli tak, wstrzymaj si z gwałtownymi REGUŁY ´ ´ ´ reakcjami. Potraktuj to jako sposobnosc, by pomoc mu roz´ ´ winc władze poznawcze (Hebrajczykow 5:14). ´ ˙ ´ Pomoz dziecku ustalic, skd bierze si u niego zaintere´ ˙ ´ sowanie niewłasciwymi grami. Mozesz na przykład zadac mu nastpujce pytanie: ˙ ´ ˘ „Czy czujesz, ze odstajesz od kolegow, bo nie wolno ci ´ ´ grac w jaks gr?” ´ ´ ˙ ´ Niektorzy graj w jaks gr, zeby miec temat do rozmo˙ wy z kolegami. Jezeli tak jest w wypadku twojego dziecka, ´ ˙ ˙ z pewnosci zareagujesz inaczej, niz gdyby si okazało, ze ´ gry pełne przemocy lub podtekstow seksualnych je pocigaj (Kolosan 4:6). ´ Co jednak wtedy, gdy szkodliwe elementy gry rzeczywiscie pocigaj dziecko? Niejeden młody człowiek zapew˙ ˙ nia, ze wirtualne krwawe sceny nie maj na niego zadnego ´ ˙ ´ ´ ´ wpływu. Byc moze mowi: „Nawet jesli robi cos na ekra˙ ˙ nie, to wcale nie znaczy, ze zachowam si tak w zyciu”. ˙ ´ ´ Jezeli własnie w ten sposob tłumaczy si twoje dziecko, ˙ ´ pokaz mu Psalm 11:5. Wypowiedz ta nie pozostawia wtpli´ ˙ ´ wosci co do tego, ze Bog patrzy z dezaprobat nie tylko ´ ˙ na osoby dopuszczajce si przemocy, lecz rowniez na te, ´ ´ ktore j miłuj. Ta sama zasada odnosi si do niemoralnos˙ ci płciowej czy innych praktyk potpionych w Słowie Bozym (Psalm 97:10). ˙ Jezeli twoje dziecko ma problem z grami elektroniczny´ ´ ˙ ´ mi, sprobuj zastosowac ponizsze wskazowki: ´ ˘ Nie pozwalaj mu grac poza zasigiem twojego wzroku, na przykład w jego pokoju. ˘ Ustal podstawowe zasady (w rodzaju: nie ma grania przed odrobieniem lekcji, zjedzeniem obiadu lub innymi ˙ waznymi zajciami). ´ ˘ Zachcaj je do aktywnosci fizycznej. 300 pytania młodych ludzi ˘ Obserwuj je w trakcie gry albo jeszcze lepiej — od czasu do czasu sam z nim zagraj. ´ ˙ ´ Oczywiscie zeby skutecznie udzielac dziecku rad w spra´ wie wyboru gier, musisz miec swobod mowy. Dlatego za´ stanow si, jakie sam ogldasz filmy i programy telewizyjne. ´ ´ Gdybys stosował podwojne mierniki, twoje dziecko na pew˙ no to zauwazy! Dodatek 301 REGUŁY ´ ´ ˙ Co zrobic, jesli moje dziecko uzalezniło si ´ od telefonu komorkowego, komputera lub innego urzdzenia elektronicznego? Czy twoje dziecko zbyt długo przesiaduje przed kompu´ terem, cigle esemesuje, czsciej słucha odtwarzacza MP3 ˙ ˙ ´ niz ciebie? Co mozesz zrobic w takiej sytuacji? ´ ´ ´ ´ Oczywiscie mogłbys mu po prostu zabrac ulubiony ga˙ ˙ dzet. Ale przeciez urzdzenie samo w sobie nie jest niczym ´ złym. Z pewnosci sam korzystasz z me´ ´ ZOBACZ ROZDZIAŁ 36 diow elektronicznych, do ktorych twoi W TOMIE 1 rodzice nie mieli dostpu. Zamiast wic ´ ˙ ˙ konfiskowac urzdzenie — chyba ze istniej ku temu waz´ ´ ´ ´ ´ ne powody — mogłbys nauczyc syna lub cork posługiwac si mediami mdrze i z umiarem. Jak si do tego za´ brac? ´ Usidz z dzieckiem i porozmawiajcie na ten temat. Po ´ pierwsze, wyjasnij, co ci niepokoi. Po drugie, wysłuchaj, co ´ ono ma w tej sprawie do powiedzenia (Przysłow 18:13). Po ´ trzecie, wypracujcie praktyczne rozwizanie. Nie boj si ´ ´ wprowadzic konkretnych granic, bdz jednak rozsdny. „Kiedy za bardzo wcignło mnie esemesowanie”, opowia´ da nastoletnia Ellen, „rodzice nie zabrali mi komorki, ale ustalili pewne reguły. Dziki temu łatwiej mi si kontrolo´ wac, nawet wtedy, gdy ich przy mnie nie ma”. ´ A co jesli dziecko przyjmie postaw obronn? Nie wy´ ˙ ˙ ´ chodz z załozenia, ze zignorowało twoje słowa. Bdz cierpli´ wy i daj mu czas na przemyslenie sprawy. Całkiem prawdo˙ podobne, ze w sercu si z tob zgadza i z czasem dokona niezbdnych zmian. Wielu młodych przypomina kilkunasto´ letni Hailey, ktora przyznaje: „Gdy rodzice powiedzieli mi, ˙ ˙ ze jestem uzalezniona od komputera, z pocztku si na ´ nich obraziłam. Ale im wicej o tym myslałam, tym bardziej ´ ˙ sobie uswiadamiałam, ze maj racj”. ˙ ´ ´ NIEZALEZNOSC ´ Ile swobody dac dziecku? ˙ ´ Z pytaniem tym wize si delikatna kwestia prywatnos˙ ci. Co na przykład zrobisz, jezeli syn siedzi zamknity w swoim pokoju? Czy wejdziesz bez pukania? Albo co wtedy, gdy 302 pytania młodych ludzi Dodatek 303 ˙ ´ ´ NIEZALEZNOSC ´ ´ corka, pospiesznie szykujc si do szkoły, zostawiła w do´ ´ mu komork? Czy zajrzysz do jej SMS-ow? ´ Nie jest łatwo odpowiedziec na te pyZOBACZ ROZDZIAŁY ´ tania. Jako rodzic masz prawo wiedziec, 3 I 15 W TOMIE 1 ˙ co si dzieje w zyciu nastoletniego dziec´ ka, i twoim obowizkiem jest zapewnienie mu bezpieczen˙ ˙ ´ stwa. Z drugiej strony nie mozesz przez całe zycie chodzic ´ ´ ˙ za nim jak cien i kontrolowac kazdego jego kroku. Jak za´ ´ tem zachowac rownowag? ´ ´ ´ ˙ ˙ Po pierwsze, miej swiadomosc, ze dzenie nastolatka ˙ ´ do strzezenia prywatnosci niekoniecznie oznacza problemy. Czsto jest to naturalny element dorastania. Młody czło´ ´ ´ wiek probuje rozwinc skrzydła — nawizuje nowe przyjaz´ ´ nie i stara si pokonywac trudnosci, korzystajc z własnej ´ „zdolnosci rozumowania” (Rzymian 12:1, 2). Stosowna mia´ ´ ´ ´ ´ ´ ra prywatnosci pomaga mu cwiczyc umiejtnosc myslenia, ˙ ´ ´ niezbdn w dorosłym zyciu. Pozwala mu przemyslec swoje ´ stanowisko przed podjciem jakiejs decyzji albo rozstrzyg´ niciem skomplikowanej kwestii (Przysłow 15:28). ´ ˙ Po drugie, pamitaj, ze proby drobiazgowej kontroli mo˙ ´ ´ g nastolatka draznic i wywoływac w nim bunt (Efezjan 6:4; ˙ ´ Kolosan 3:21). Czy to znaczy, ze masz si całkiem wycofac? ˙ ˙ ´ ˙ Nie, przeciez wciz jestes rodzicem. Jednak zalezy ci na ´ ˙ tym, by twoje dziecko nauczyło si kierowac w zyciu wyszko´ ´ lonym sumieniem (Powtorzonego Prawa 6:6, 7; Przysłow ´ 22:6). Osigniesz to, udzielajc rad i wskazowek, a nie stosujc inwigilacj. Po trzecie, porozmawiaj z dzieckiem na temat prywat´ ˙ ´ ´ nosci. Uwaznie go wysłuchaj. Czy nie mogłbys niekiedy ´ ´ ´ ´ pojsc na ustpstwa? Pozwol mu na pewn miar prywat´ ˙ nosci — pod warunkiem ze nie zawiedzie twojego zaufania. ´ ´ ´ Wyjasnij, z czym musi si liczyc, jesli przecignie strun, ´ ˙ i w razie potrzeby bdz konsekwentny. Zapewne mozesz ´ ´ pozwolic dziecku na troch prywatnosci, nie przestajc przy ´ tym byc troskliwym rodzicem. ˙ ´ ´ NIEZALEZNOSC ´ ´ ´ Co zrobic, jesli dziecko chce rzucic szkoł? ˙ ´ „Na lekcjach jest nudno”. „Za duzo nam zadaj”. „Chocbym nie wiem jak si starał, i tak dostaj kiepskie oceny”. ´ Zniechceni takimi problemami, niekto´ ZOBACZ ROZDZIAŁ 19 rzy młodzi mysl o opuszczeniu szkoły, W TOMIE 1 ´ ´ choc nie zdobyli jeszcze umiejtnosci po˙ ´ trzebnych do zarobienia na utrzymanie. Co mozesz zrobic, ´ ´ ´ jesli z takim zamiarem nosi si twoj syn lub corka? ˘ Przeanalizuj swoje własne nastawienie do edukacji. ˙ ´ ´ Czy uwazałes szkoł za strat czasu, za „wyrok”, ktory mu´ ´ ˙ ´ ˙ siałes odsiedziec, zeby potem zajc si wazniejszymi spra˙ ´ ´ ´ wami? Jezeli tak, to twoj stosunek do nauki mogł wpłync ˙ na twoje dziecko. A przeciez rzetelne wykształcenie pomo˙ ´ ´ ´ ´ ze mu nabyc „praktycznej mdrosci i zdolnosci myslenia”, ´ ˙ ´ ktorych potrzebuje, zeby osigac wystawiane sobie cele ´ (Przysłow 3:21). ´ ´ ˘ Stworz dziecku dobre warunki do nauki. Niektorzy ´ uczniowie mogliby dostawac lepsze oceny, gdyby wiedzieli, ´ jak si uczyc — albo mieli do tego odpowiednie warunki. Dlatego zapewnij dziecku dostp do pomocy naukowych i biur´ ˙ ˙ ka z dobrym oswietleniem. Jezeli zadbasz, zeby miało miejs´ ˙ ´ ce sprzyjajce skupieniu mysli, pomozesz mu rozwijac si ˙ ´ pod wzgldem intelektualnym, a takze duchowym (porownaj 1 Tymoteusza 4:15). ˙ ´ ˘ Angazuj si. Patrz na nauczycieli i pedagogow szkol´ ´ ´ nych jak na sprzymierzencow, a nie wrogow. Poznaj ich ´ z imienia i nazwiska. Bdz z nimi w kontakcie. Rozmawiaj´ cie o celach, do ktorych zmierza twoje dziecko, i o napoty´ ´ ´ kanych przez nie trudnosciach. Jesli syn lub corka ma sła304 pytania młodych ludzi ´ ˙ be stopnie, postaraj si ustalic przyczyn. Czy nie boi si, ze ´ jako dobry uczen narazi si na ataki szkolnych drczycieli? ˙ ˙ A moze ma problem z nauczycielem? Albo nie nadza za programem? Wymagania stawiane uczniowi powinny go ´ ´ ˙ mobilizowac, a nie przytłaczac. Poza tym w gr moze wcho´ ´ ´ dzic jeszcze cos innego, na przykład słaby wzrok albo jakies ´ zaburzenie zdolnosci uczenia si. ˙ Im bardziej si zaangazujesz w umysłowy i duchowy roz´ ˙ woj swojego dziecka, tym wiksza szansa, ze odniesie ono ˙ zyciowy sukces (Psalm 127:4, 5). Dodatek 305 ˙ ´ ´ NIEZALEZNOSC ˙ Jak poznam, ze dziecko jest przygotowane do opuszczenia domu? Sandra, zacytowana w rozdziale 7 tego tomu, jest pełna ´ obaw na mysl o wyprowadzce z domu. Co jest jednym z po´ ´ wodow? Wyjasnia: „Nawet kiedy chciała´ ´ ZOBACZ ROZDZIAŁ 7 bym kupic cos za własne pienidze, tata mi W TOMIE 1 ´ ˙ nie pozwala. Mowi, ze to jego działka. Gdy ´ ˙ ´ wic pomysl, ze miałabym sama za siebie płacic rachunki, wpadam w panik”. Tata Sandry niewtpliwie chce dobrze, ´ ´ ´ ale czy w ten sposob pomaga corce przygotowac si do ra˙ ´ dzenia sobie w dorosłym zyciu? (Przysłow 31:10, 18, 27). ´ ´ Czy nie jeste˙ s nadopiekunczy? Czy nie trzymasz dziecka ´ pod kloszem? Zeby to sprawdzic, przeanalizuj — z punktu wi´ dzenia rodzica — cztery dziedziny omowione we wspomnia´ ´ nym rozdziale, pod srodtytułem „Czy jestem przygotowany?”. Gospodarowanie pienidzmi. Czy twoje starsze dzieci po´ trafi wypełnic PIT i czy orientuj si w przepisach podatko´ wych? (Rzymian 13:7). Czy maj odpowiedzialne podejscie ˙ ´ ´ do zacigania pozyczek i kredytow? (Przysłow 22:7). Czy po´ ˙ trafi układac budzet i czy ich wydatki nie przekraczaj ´ ´ dochodow? (Łukasza 14:28-30). Czy zaznały przyjemnosci ˙ ´ ´ NIEZALEZNOSC ˙ ´ ´ z tego, ze mogły sobie cos kupic za samodzielnie zarobione ´ ´ pienidze? I czy doswiadczyły jeszcze wikszej przyjemnosci, ´ ´ jak sprawia dawanie innym swojego czasu i srodkow? (Dzieje 20:35). ´ ´ ˙ Praktyczne umiejtnosci. Czy twoje corki, a takze syno´ ´ ´ ´ wie umiej gotowac? Czy nauczyłes dzieci prac i prasowac? ´ ´ Jesli maj prawo jazdy, to czy potrafi wykonac proste prace zwizane z eksploatacj samochodu, takie jak wymiana bezpiecznika, oleju lub koła? Relacje z innymi. Co robisz, gdy twoje nastoletnie dzieci si posprzeczaj: Czy zawsze podejmujesz si roli arbitra, ´ ˙ narzucajc im sposob rozwizania problemu? A moze zachcasz je, by same dochodziły do zgody, a potem opowiedziały ci o rezultatach? (Mateusza 5:23-25). ˙ ´ Zycie duchowe. Czy po prostu mowisz dzieciom, w co po´ ´ winny wierzyc, czy raczej starasz si trafiac im do przekona´ nia? (2 Tymoteusza 3:14, 15). Czy zamiast dawac im gotowe odpowiedzi w kwestiach religijnych i moralnych, uczysz ´ ´ ´ ´ je korzystac z „umiejtnosci myslenia”? (Przysłow 1:4). Czy dajesz im dobry przykład pod wzgldem osobistego studio˙ ˙ ´ ´ ´ wania Biblii? A moze widzisz, ze powinienes cos ulepszyc?1 ˙ ˙ To prawda, ze kształtowanie dzieci w powyzszych dziedzinach wymaga czasu i niemało wysiłku. Ale takie starania ´ ˙ ´ ˙ z pewnosci zaprocentuj, gdy juz nadejdzie dzien pozegnania i dziecko wyfrunie z rodzinnego gniazda. 1 Zobacz strony 315-318. 306 pytania młodych ludzi SEKS I RANDKI Dodatek 307 SEKS I RANDKI ´ Czy rozmawiac z dzieckiem o seksie? ´ Obecnie dzieci bardzo wczesnie słysz o seksie. Biblia ˙ ˙ juz dawno temu zapowiedziała, ze „w dniach ostatnich na˙ stan krytyczne czasy trudne do zniesienia”. Ludzi zyjcych w tym okresie scharakteryzowano jako nie panujcych nad ˙ sob, miłujcych bardziej rozkosze niz Boga’ (2 Tymoteusza ˙ ´ 3:1, 3, 4). O tym, ze to proroctwo si sprawdza, swiadczy midzy innymi moda na przygodny seks. ZOBACZ ROZDZIAŁY ´ ´ 23, 25, 26 I 32 W TOMIE 1 Choc dzisiejszy swiat bardzo si ORAZ ROZDZIAŁY ´ ˙ ´ ´ 4-6, 28 I 29 W TOMIE 2 rozni od swiata, w ktorym ty do´ ´ rastałes, niektore problemy si nie ´ zmieniły. Nie musisz wic czuc si przytłoczony czy przera˙ ´ zony z powodu szkodliwych wpływow wywieranych na twoje ´ ´ dziecko. Bdz raczej zdecydowany wspierac je w działa´ ´ ´ niach, do ktorych 2000 lat temu zachcał wspołwyznawcow ´ ˙ ˙ ´ apostoł Paweł: „Nałozcie cał zbroj od Boga, zebyscie ´ mogli stac niewzruszenie wobec machinacji Diabła” (Efez´ jan 6:11). Wielu młodych chrzescijan toczy godn pochwały ´ ´ walk, by pomimo negatywnych oddziaływan postpowac ´ ˙ ´ własciwie. Jak mozesz w tym pomoc swojemu dziecku? ´ ´ Sprobuj na przykład podyskutowac z nim na podstawie ´ ´ ´ wybranych rozdziałow z czsci 4 tego tomu oraz z czsci ´ 1 i 7 tomu 2. Znajdziecie tam wiele dajcych do myslenia ´ wersetow biblijnych. Czytajc je, poznacie prawdziwe historie ´ ´ osob, ktore obstawały przy tym, co słuszne, i dziki temu za´ ´ ˙ znały błogosławienstw, oraz takich, ktore zlekcewazyły prawa ˙ Boze i poniosły tego konsekwencje. Inne wersety zawieraj ´ ´ zasady, ktore jeszcze bardziej uswiadomi twojemu dziecku ˙ ˙ ˙ ˙ — a takze tobie — ze zycie według praw Bozych to prawdziwy ˙ zaszczyt. Zaplanuj juz teraz, kiedy o tym porozmawiacie. SEKS I RANDKI ´ ´ Czy pozwolic dziecku chodzic na randki? ´ ´ Prdzej czy pozniej twoje dziecko stanie wobec kwes´ ´ tii randek. „Nawet nie musz nic robic!” — mowi Phillip. „Dziewczyny same podchodz i mnie zapraszaj, a ja wtedy ´ ˙ ´ ´ ´ mysl: ‚I co teraz?’ Cizko jest odmowic, bo niektore z nich s bardzo atrakcyjne”. ZOBACZ ROZDZIAŁY ˙ ´ Najlepsze, co mozesz zrobic, to po1-3 W TOMIE 2 ´ rozmawiac z nastolatkiem na temat ran´ dek, wykorzystujc na przykład rozdział 1 w tomie 2. Sprobuj ´ ´ si dowiedziec, jak syn lub corka radzi sobie z wyzwaniami, ´ ktore napotyka w szkole czy nawet w zborze. Tak wymian ´ ˙ ´ mysli mozesz zainicjowac, „gdy siedzisz w domu i gdy idziesz ´ drog”, czyli bez specjalnej okazji (Powtorzonego Prawa ´ ´ 6:6, 7). Bez wzgldu na okolicznosci bdz „prdki do słucha´ nia, nieskory do mowienia” (Jakuba 1:19). ´ ´ Jesli twoje dziecko zainteresuje si jaks osob płci przeciwnej, nie wpadaj w panik. „Kiedy tata si dowiedział, ˙ ze mam chłopaka, okropnie si zdenerwował!” — wspomina ´ ´ pewna nastolatka. „Probował mnie przestraszyc pytaniami ˙ ´ w rodzaju, czy jestem gotowa do małzenstwa. Ale na młodego człowieka działa to jak płachta na byka — masz ochot ´ ´ ´ ´ ´ na przekor rodzicom kontynuowac t znajomosc i pokazac, ˙ ze nie maj racji!” Gdyby w waszej rodzinie randki były tematem tabu, mog´ ´ łoby si zdarzyc cos bardzo niedobrego: dziecko mogłoby 308 pytania młodych ludzi Dodatek 309 SEKS I RANDKI ´ ´ ´ zaczc umawiac si z kims w tajemnicy. „Kiedy rodzice s ´ przeczuleni”, mowi pewna dziewczyna, „dzieci ukrywaj ´ przed nimi swe znajomosci. Wcale z nich nie rezygnuj, tylko staj si sprytniejsze”. ´ O wiele lepsze rezultaty uzyskuje si dziki otwartosci. Dwudziestoletnia Brittany opowiada: „Moi rodzice bez skrpowania rozmawiaj ze mn o randkach. Gdy spodoba mi ´ ˙ ˙ ´ si jakis chłopak, zalezy im na tym, zeby go poznac, i to jest ´ ´ ´ miłe! Tata zawsze z nim rozmawia. Jesli rodzicow cos niepo´ koi, szczerze mi o tym mowi. Zazwyczaj zanim jeszcze ´ ˙ umowi si na pierwsz randk, dochodz do wniosku, ze ´ nie jestem zainteresowana dalsz znajomosci”. ´ ˙ Byc moze si zastanawiasz, czy twoje dziecko mogłoby ´ umawiac si na randki w tajemnicy przed tob (zagadnieniu ´ ´ ´ temu poswicono rozdział 2 w tomie 2). Zwroc uwag, co ´ o powodach takiego postpowania mowi kilkoro młodych lu´ ´ dzi, i sprobuj odpowiedziec na postawione pytania. ´ „Niektorzy nie znajduj oparcia w domu, wic szukaj go u sympatii” (Wendy). ´ ˙ ´ W jaki sposob mozesz odpowiednio zaspokajac emocjo´ ´ ´ nalne potrzeby swojego dziecka? Czy nie mogłbys czegos ´ ´ pod tym wzgldem poprawic? Jesli tak, to co konkretnie? ´ „Kiedy miałam 14 lat, chłopak, ktory uczestniczył w wymianie midzyszkolnej, zaproponował mi ´ ˙ chodzenie. Zgodziłam si. Pomyslałam, ze fajnie ´ ´ bdzie miec si do kogo przytulic” (Diane). ´ ´ Gdyby Diane była twoj cork, jak bys podszedł do tej sprawy? ´ „Dziki telefonom komorkowym nietrudno jest ´ utrzymac wszystko w tajemnicy. Rodzice o niczym nie maj pojcia!” (Annette). ´ ˙ ´ ˙ ´ ´ Jakie srodki ostroznosci mozesz podjc, jesli chodzi ´ o korzystanie przez twoje dziecko z telefonu komorkowego? SEKS I RANDKI ´ „Łatwiej umawiac si na randki, gdy rodzice nie za bardzo interesuj si tym, co robi ich dzieci i w jakim towarzystwie si obracaj” (Thomas). ´ ˙ ˙ ´ ˙ W jaki sposob mozesz angazowac si w zycie nastolet´ niego dziecka, pozostawiajc mu jednoczesnie stosown miar swobody? „Dzieci czsto siedz w domu same. Albo maj ˙ za duzo swobody i chodz z kolegami, gdzie chc” (Nicholas). ˙ ´ Z kim najblizej przyjazni si twoje dziecko? Czy naprawd wiesz, co robi, gdy si spotykaj? ´ ´ „Młodzi mog zaczc umawiac si na randki bez wie´ dzy rodzicow, gdy s oni nadmiernie surowi” (Paul). ˙ Jak bez łamania praw i zasad biblijnych mozesz si oka´ zac człowiekiem rozsdnym? (Filipian 4:5). „Jako nastolatka miałam niskie poczucie własnej ´ ´ wartosci i potrzebowałam czyjegos zainteresowania. ´ Zaczłam pisac mejle do chłopaka z ssiedniego ´ zboru i si zakochałam. Przy nim czułam si kims wyjtkowym” (Linda). ´ ´ Jak rodzina mogła wyjsc naprzeciw potrzebom Lindy? ´ Postaraj si wykorzystac rozdział 2 w tomie 2 oraz t ´ ´ ´ ˙ czsc dodatku do rozmowy z synem lub cork. Jezeli nie ˙ ´ chcesz, zeby dziecko cos przed tob ukrywało, zadbaj ´ ´ o szczer i swobodn wymian mysli (Przysłow 20:5). 310 pytania młodych ludzi EMOCJE Dodatek 311 EMOCJE ´ ´ ´ Jak zareagowac, gdy dziecko mowi o samobojstwie? ´ ´ ´ ´ ´ ´ W niektorych czsciach swiata samobojstwa wsrod mło˙ dych zdarzaj si zatrwazajco czsto. Na przykład w USA w grupie wiekowej od 15 do 25 lat jest to trzecia z najczst´ szych przyczyn smierci, a w grupie wie´ ZOBACZ ROZDZIAŁY kowej od 10 do 14 lat w cigu dwoch ´ 13 I 14 W TOMIE 1 dekad liczba samobojstw si podwoiła. ORAZ ROZDZIAŁ 26 Ryzyko zwikszaj zaburzenia psychiczW TOMIE 2 ´ ne, przypadki samobojstw w rodzinie ´ ´ ˙ oraz wczesniejsze proby odebrania sobie zycia. Do sygna´ ˙ łow ostrzegawczych nalez: ´ ˘ izolowanie si od rodziny i przyjacioł ´ ˙ ˘ zmiana zwyczajow zywieniowych i zaburzenia snu ˘ utrata zainteresowania ulubionymi zajciami ´ ˘ znaczca zmiana osobowosci ˙ ´ ˘ naduzywanie alkoholu lub branie narkotykow ˘ rozdawanie cennych rzeczy ´ ´ ˘ mowienie o smierci i zaabsorbowanie tym, ˙ co si z ni wize. ´ ˙ ´ Jednym z najwikszych błdow, jakie moze popełnic ro´ ˙ dzic, jest zignorowanie takich sygnałow. Kazdy z nich nale˙ ´ ˙ ´ ˙ zy potraktowac powaznie. Nie sdz pochopnie, ze syn lub ´ corka po prostu ma gorszy okres. EMOCJE ˙ Jezeli twoje dziecko cierpi na depresj lub inne zaburze´ ´ nie psychiczne, nie wstydz si szukac dla niego pomocy. ˙ ´ ˙ Gdy podejrzewasz, ze chce odebrac sobie zycie, zapytaj je ˙ ´ o to. Pogld, ze taka rozmowa zachci je do samobojstwa, jest fałszywy. Wielu młodych doznaje ulgi, kiedy rodzice porusz ten temat. Gdyby wic dziecko dało ci do zrozumie˙ ´ ´ ´ nia, ze mysli o samobojstwie, postaraj si dowiedziec, czy ˙ ´ ´ ma juz jakis plan, a jesli tak, to jak dokładny. Im bardziej ´ ˙ ´ szczegołowy si okaze, tym szybciej musisz działac. ˙ Nie zakładaj, ze depresja ustpi samoistnie. A nawet gdy´ ´ ˙ by zdawała si ustpowac, nie mysl, ze problem został rozwi˙ ´ zany. Wprost przeciwnie, moze to byc najbardziej niebezpieczny moment. Dlaczego? Nastolatek w głbokiej depresji nieraz ˙ ´ ´ po prostu jest zbyt słaby, zeby zrealizowac samobojcze zamia˙ ´ ´ ry. Kiedy poczuje si lepiej, moze mu wrocic energia i bdzie ´ ´ ´ ´ ˙ miec dosc siły, by targnc si na zycie. ˙ ´ To naprawd straszne, ze niektorzy młodzi w akcie despe´ ´ racji s gotowi popełnic samobojstwo. Ratunkiem dla takich ´ ´ ´ ´ osob mog si okazac rodzice i inni troskliwi dorosli, ktorzy ˙ zauwaz niepokojce sygnały i zareaguj na nie, pocieszajc sw mow dusze przygnbione’ (1 Tesaloniczan 5:14). ´ ´ Czy ´ ukrywac przed bol ´ dzieckiem ˙ po smierci wspołmałzonka? ´ ˙ ˙ Strata wspołmałzonka to bardzo bolesne przezycie. Co ˙ ´ ´ mozesz zrobic, jesli spadło na ciebie w chwili, gdy twoje ´ dziecko jest w trudnym okresie dorastania? Jak pomoc mu ´ ˙ ´ ´ ukoic zal, jednoczesnie nie ignorujc własnego? Wyprobuj nastpujce rady: ˘ Nie kryj si ze swymi uczuciami. Twoje dziecko wyci˙ ga wiele cennych lekcji zyciowych, obserwujc ciebie. Tak ´ ´ samo jest z umiejtnosci radzenia sobie z bolem po stra´ ˙ cie bliskiej osoby. Nie mysl wic, ze dla dobra dziecka 312 pytania młodych ludzi ZOBACZ ROZDZIAŁ 16 W TOMIE 1 ´ ´ ´ Jak pom oc corce wyrobic sobie ´ własciwy stosunek do jedzenia? ˙ ´ ´ ´ Co mozesz zrobic, gdy twoja corka ma jakies zaburzenie ˙ ´ ´ odzywiania?1 Najpierw sprobuj wniknc w przyczyny. ´ ˙ ˙ ´ ´ ˙ ´ 1 Problem zaburzen odzywiania moze dotyczyc rowniez chłopcow. Dodatek 313 EMOCJE ´ ´ musisz byc „silny” i ukrywac swoje cierpienie. Takie za´ chowanie mogłoby mu si udzielic. Kiedy natomiast uze˙ wntrzniasz swoje bolesne emocje, pokazujesz mu, ze za˙ ´ ˙ ´ ˙ zwyczaj uczucia lepiej jest wyrazac, niz w sobie tłumic, i ze ´ ´ ´ smutek, gorycz czy nawet złosc s w niektorych sytuacjach całkiem naturalne. ˘ Rozmawiaj z dzieckiem. Bez wywierania nacisku za˙ ˙ chcaj je do wyjawiania, co mu lezy na sercu. Jezeli ma opo´ ´ ry, zaproponuj wspolne omowienie rozdziału 16 w tym ´ tomie. Dziel si miłymi wspomnieniami o zmarłym wspoł˙ ˙ ˙ małzonku. Przyznaj, ze bdzie ci bez niego cizko. Gdy ´ dziecko usłyszy, jak otwarcie mowisz o swoich uczuciach, ´ łatwiej mu bdzie robic to samo. ´ ´ ´ ˘ Bdz swiadomy własnych ograniczen. To zrozumiałe, ˙ ´ ze w tych trudnych chwilach chcesz byc dla swego dziecka ˙ ´ ´ prawdziw opok. Poniewaz jednak smierc ukochanej oso´ ˙ by jest dla ciebie ogromnym ciosem, przez jakis czas moze ´ ci brakowac sił emocjonalnych, psychicznych i fizycznych ´ ˙ ´ (Przysłow 24:10). Niewykluczone, ze bdziesz musiał zwro´ ´ ´ cic si o pomoc do kogos z rodziny lub dojrzałych przyjacioł. ´ ´ ´ Prosba o wsparcie wcale nie swiadczy o słabosci. Jak wyni´ ´ ´ ka z Ksigi Przysłow 11:2, „mdrosc jest u skromnych”, ´ ´ czyli u ludzi swiadomych swoich ograniczen. ˙ ´ ´ Najlepszej pomocy moze ci udzielic sam Jehowa Bog, ´ ´ ´ ktory swym sługom obiecuje: „Ja, Jehowa, twoj Bog, ujmuj ´ ´ twoj prawic — Ten, ktory do ciebie mowi: ‚Nie lkaj si. Ja ci pomog’ ” (Izajasza 41:13). EMOCJE ˙ Zaobserwowano, ze osoby z zaburzeniami apetytu czs´ to maj niskie poczucie własnej wartosci i tendencj do per´ fekcjonizmu, ktory przejawia si w stawianiu sobie nierea´ ˙ ´ ´ listycznych wymagan. Uwazaj, by nie podsycac w corce ´ ´ ´ takich skłonnosci. Staraj si raczej pomoc jej budowac zdrow samoocen (1 Tesaloniczan 5:11). ˙ ´ Warto tez przeanalizowac własny stosunek do jedzenia i do wagi ciała. Czy bezwiednie nie wyolbrzymiasz znacze˙ nia tych spraw przez nierozwazne słowa ˙ ZOBACZ ROZDZIAŁ 10 lub zachowanie? Nie zapominaj, ze młoW TOMIE 1 dzi bardzo si przejmuj swoim wyglORAZ ROZDZIAŁ 7 ˙ W TOMIE 2 dem. Nawet niewinne zarty z pulchnych ´ kształtow lub z gwałtownej zmiany pro˙ porcji ciała typowej dla okresu dojrzewania mog we wrazli´ ´ wych młodych umysłach zostawic trwały slad. ´ Po przemysleniu wszystkiego z modlitw szczerze poroz´ ´ ˙ ´ mawiaj z cork. Wez pod uwag ponizsze wskazowki: ´ ´ ˘ Dobrze si zastanow, co i kiedy powiedziec. ˘ Przedstaw jasno swe obawy i zaproponuj pomoc. ´ ˘ Nie zdziw si, jesli najpierw przyjmie postaw obronn. ˘ Cierpliwie słuchaj. ˙ ´ ˙ ´ Najlepsze, co mozesz zrobic, to w pełni zaangazowac si ´ ´ w walk corki z zaburzeniem. Jej powrot do zdrowych nawy´ ˙ ´ kow zywieniowych powinien stac si celem całej rodziny! 314 pytania młodych ludzi SPRAWY DUCHOWE Dodatek 315 SPRAWY DUCHOWE ´ ´ Jak wszczepiac wartosci duchowe dorastajcemu dziecku? Jak czytamy w Biblii, Tymoteusz odbierał duchowe szko´ ´ lenie „od najwczesniejszego dziecinstwa” (2 Tymoteusza ˙ ´ ´ ´ ´ 3:15). Zapewne ty tez rownie wczesnie zaczłes dbac o du´ chowy rozwoj swojego dziecka. Ale gdy ZOBACZ ROZDZIAŁ 38 wkracza ono w okres dojrzewania, koW TOMIE 1 nieczne jest dostosowanie metod wyORAZ ROZDZIAŁY ´ chowawczych do nowych okolicznosci. 34-36 W TOMIE 2 ´ Nastolatek zaczyna pojmowac coraz bar´ ´ ´ dziej skomplikowane kwestie, ktorych wczesniej nie mogł ´ ˙ w pełni zrozumiec. Teraz bardziej niz kiedykolwiek bdziesz ´ ´ musiał odwoływac si do jego „zdolnosci rozumowania” (Rzymian 12:1). Piszc do Tymoteusza, Paweł wspomniał o rzeczach, ´ ´ ktorych ten młody człowiek si nauczył i w ktore uwierzył ´ ˙ ´ po przekonaniu si’ (2 Tymoteusza 3:14). Byc moze włas˙ ´ ˙ ´ nie nadszedł czas, zeby rowniez twoje dziecko osobiscie ´ ´ si przekonało o prawdziwosci nauk biblijnych, ktore zna ´ ´ ˙ od dziecinstwa. Chcc trafic mu do serca, nie mozesz po´ ´ ´ przestac na mowieniu, co powinno robic lub w co powinno ´ ´ wierzyc. Ono samo musi to zbadac. Jak mu w tym po´ ´ moc? Zacznij od tego, by stwarzac mu jak najwicej okazji ´ do rozmyslania i dyskutowania na przykład na takie tematy: SPRAWY DUCHOWE ˙ ´ ˘ Co mnie przekonuje, ze Bog istnieje? (Rzymian 1:20) ˙ ˘ Skd wiem, ze nauki biblijne wpajane mi przez rodzi´ cow s prawdziwe? (Dzieje 17:11) ˙ ˙ ˘ Dlaczego uwazam, ze przestrzeganie zasad biblijnych wyjdzie mi na dobre? (Izajasza 48:17, 18) ´ ˙ ˘ Dlaczego mog byc pewny, ze proroctwa zawarte w Biblii si spełni? (Jozuego 23:14) ˙ ´ ˘ Co mnie przekonuje, ze nic na swiecie nie ma tak wiel´ kiej wartosci jak poznanie Jezusa Chrystusa? (Filipian 3:8) ˙ ˘ Czym dla mnie jest ofiara okupu złozona przez Chrys´ tusa? (2 Koryntian 5:14, 15; Galatow 2:20). ´ Przed podsuwaniem dziecku takich pytan mogłaby ci ´ ˙ powstrzymywac obawa, ze nie znajdzie na nie odpowiedzi. ´ ´ ´ Ale czy wahałbys si spojrzec na wskaznik paliwa z obawy, ˙ ˙ ze zobaczysz zapalon kontrolk rezerwy? Jezeli paliwo rze´ ´ ´ czywiscie si konczy, lepiej o tym wiedziec, zanim samo´ chod stanie! Tak samo teraz — gdy dziecko jeszcze z wami ˙ ´ mieszka — jest dobry czas na to, zeby mu pomoc rozstrzyg´ ´ nc dylematy religijne i uwierzyc po przekonaniu si’1. ˙ ´ ´ Pamitaj, ze nie ma w tym nic złego, jesli syn lub corka ´ zadaje sobie pytanie: „Dlaczego w to wierz?”. Tak własnie robiła 22-letnia Diane, gdy była nastolatk. „Nie chciałam ´ ´ ´ miec wtpliwosci co do swoich wierzen” — opowiada. „Zna´ lezienie jasnych, wyczerpujcych odpowiedzi uswiadomiło ˙ ´ ´ ´ mi, ze pragn byc Swiadkiem Jehowy. Gdy ktos mnie pytał, ´ ´ dlaczego czegos nie robi, nie mowiłam: ‚Zabrania mi tego religia’, ale: ‚To wbrew moim przekonaniom’. Innymi słowy, pogldy biblijne stały si moimi pogldami”. ´ ´ Wskazowka: Kiedy wyłoni si jakis problem, wykorzystaj ´ ´ ´ ´ zdolnosc myslenia dziecka i zachc je do poszukania roz´ ´ ´ 1 Rozdział 36 w tomie 2 zawiera informacje, ktore mog pomoc nastolatkowi osobiscie ´ si przekonac o istnieniu Boga. 316 pytania młodych ludzi wizania zgodnego z zasadami biblijnymi. W tym celu zapro˙ ´ ˙ ˙ ´ ponuj mu, zeby wcieliło si w twoj rol. Załozmy, ze corka ´ ´ ´ ´ chce pojsc na imprez, ktora budzi twoje (i prawdopodobnie ´ ˙ ˙ ´ rowniez jej) zastrzezenia. Zamiast po prostu si nie zgodzic, ˙ ´ ´ ˙ ´ ˙ mozesz powiedziec: „Wyobraz sobie, ze jestes rodzicem i ze ´ ´ ´ ´ to twoja corka chce pojsc na t imprez. Poszukaj na ten te´ mat wskazowek (na przykład w rozdziale 37 tego tomu ´ i w rozdziale 32 tomu 2). Jutro do tego wrocimy. Ja bd ´ ´ grac ciebie, a ty mnie i wyjasnisz mi, czy ta impreza to dobry pomysł”. ´ Co zrobic, gdy nastoletnie dziecko przestało ´ si interesowac sprawami duchowymi? ´ ˙ Przede wszystkim nie sdz pochopnie, ze dziecko odrzuca religi wyznawan przez wasz rodzin. Czsto chodzi ´ ´ ˙ o cos zupełnie innego. Byc moze... ´ ´ ´ ˙ ˘ spotyka si z presj rowiesnikow i boi si, ze prze´ strzegajc zasad biblijnych, bdzie od nich odstawac ´ ´ ˘ widzi, jak inni młodzi (na przykład rodzenstwo) swiet˙ ˙ nie sobie radz pod wzgldem duchowym, i uwaza, ze nigdy ´ im nie dorowna ´ ´ ´ ´ ´ ˘ bardzo chce miec przyjacioł, ale wsrod wspołwyznaw´ cow czuje si samotne lub wyobcowane ´ ´ ˙ ´ ˘ widzi „chrzescijansk” młodziez, ktora prowadzi po´ ˙ dwojne zycie ˙ ´ ˘ poszukuje swojej tozsamosci, co skłania je do kwes´ ´ tionowania wartosci uznawanych przez rodzicow ˙ ˘ dostrzega, ze koledzy ze szkoły robi, co im si tylko ˙ ˙ podoba, i ma wrazenie, ze uchodzi im to na sucho ´ ´ ˘ probuje ´zyskac akceptacj rodzica ZOBACZ ROZDZIAŁ 39 niebdcego Swiadkiem Jehowy. W TOMIE 1 ORAZ ROZDZIAŁY 37 I 38 W TOMIE 2 Dodatek 317 SPRAWY DUCHOWE SPRAWY DUCHOWE ´ Rzecz ciekawa, takie kwestie maj niewiele wspolnego ´ ´ z zasadami religii. W gr wchodz raczej okolicznosci, ktore ˙ sprawiaj, ze jej praktykowanie staje si dla dziecka wyzwa˙ ´ niem — przynajmniej w tej chwili. Jak mozesz mu pomoc? ´ ´ Bdz elastyczny, ale nie idz na kompromis. Posta´ raj si zrozumiec przyczyn zniechcenia dziecka i doko˙ ´ naj stosownych zmian, zeby zapewnic mu lepsze warunki ´ ˙ do rozwoju duchowego (Przysłow 16:20). Na przykład ze´ by nabrało pewnosci siebie w obliczu presji napotykanej ´ w szkole, zaproponuj mu skorzystanie ze wskazowek podanych w „Planie taktycznym” na stronach 132 i 133 w to´ ´ ´ ˙ mie 2. A jesli czuje si samotne, wyjdz z inicjatyw i pomoz ´ ´ ´ ´ mu znalezc wartosciowych przyjacioł. ´ Zapewnij dziecku pomoc dojrzałego chrzescijanina. Nie´ ´ kiedy wsparciem i zrodłem zacht dla młodego człowieka ˙ ´ ´ moze byc ktos dorosły spoza rodziny. Czy przychodzi ci na ´ ´ ´ mysl jakas duchowo usposobiona osoba, ktora mogłaby po´ działac na twoje nastoletnie dziecko mobilizujco? Czy nie ´ ´ ´ mogłbys zadbac, by spdzała z nim troch czasu? Nie cho˙ ´ ´ ´ dzi o to, zebys odpowiedzialnosc za jego wychowanie zrzucił ´ ´ na kogos innego. Pomysl jednak o Tymoteuszu. Z przebywa´ ˙ nia w towarzystwie Pawła odniosł wiele pozytku, a i sam oka˙ zał si dla apostoła duzym wsparciem (Filipian 2:20, 22). ´ Dopoki dziecko mieszka z tob pod jednym dachem, ´ ˙ ˙ masz prawo wymagac, zeby uczestniczyło w zyciu ducho´ wym rodziny. Ale oczywiscie nie chcesz, by robiło to rutyno´ wo — twoim głownym celem jest zaszczepienie w jego sercu ´ ´ ˙ ´ ´ miłosci do Boga. Pomoz mu zostac prawdziwym chrzescijaninem, dajc mu dobry przykład. Nie miej wobec niego nie´ ˙ rozsdnych oczekiwan. Zadbaj, zeby miało odpowiednie ˙ wzorce i obracało si w budujcym towarzystwie. Mozesz ´ ˙ ´ miec nadziej, ze pewnego dnia twoje dziecko powtorzy za psalmist: „Jehowa jest m urwist skał i moj twierdz, i Sprawc mego ocalenia” (Psalm 18:2). 318 pytania młodych ludzi materiały ´ cwiczeniowe TYTUŁ STRONA Ustal istot problemu 42 Quiz ubraniowy 82, 83 ´ Jak pokonac smutek 93 Moje refleksje 116 Zaplanuj swoj reakcj 127 Moje cele zwizane z edukacj 139 ´ Co ty bys zrobiła? 209 ´ Co ty bys zrobił? 210 ´ ´ Miłosc czy zauroczenie? 211 ´ ˙ ´ Czy jestes przygotowany do małzenstwa? 216, 217 ˙ Czego nauczyło mnie to przezycie? 224 Wicej informacji znajdziesz na stronie internetowej www.jw.org ´ ´ ´ Czy chciałbys dowiedzie c si czegos wicej? ´ ´ ´ Wejdz na oficjaln stron Swiadkow Jehowy www.jw.org/pl Reset Book
