Gramatyka konfrontatywna bułgarsko – polska

Violetta Koseska – Toszewa
(edytor naukowy)
Gramatyka konfrontatywna bułgarsko – polska
Według opinii prof. dr hab. R. Laskowskiego Gramatyka
konfrontatywna bułgarsko – polska jest ,,dziełem bezprecedensowym nie
tylko w lingwistyce slawistycznej. Imponuje zakres dzieła obejmujący cały
system gramatyczny dwu porównywanych języków: bułgarskiego i
polskiego. Najistotniejsza nie jest jednak objętość dzieła – 9 tomów
obejmujących 12 monograficznych opracowań poszczególnych zagadnień,
lecz nowatorskie podejście do zagadnienia konfrontacji językowej. Jest to
opis, dla którego punktem wyjścia jest semantyka. Gramatyka… jest
pierwszym całościowym konfrontatywnym opisem dwu języków,
wychodzącym od uniwersalnych kategorii pojęciowych i ukazującym
środki językowe wyrażania tych kategorii w każdym z opisywanych
języków na wszystkich poziomach organizacji języka: morfologicznym,
syntaktycznym, leksykalnym. Przyjęte w Gramatyce wyjście od semantyki
przy konfrontacji językowej – zwłaszcza przy porównaniu języków
typologicznie istotnie różnych, jak rzecz się ma w wypadku bułgarskiego i
polskiego – jest rozwiązaniem naukowo płodnym. Tylko ten sposób
widzenia języka pozwala bowiem na uchwycenie różnic i podobieństw w
sposobie wyrażania kategorii semantycznych przy pomocy mechanizmów
swoistych danemu językowi, przy czym – co niezwykłe istotne – bez
tradycyjnie dotychczas w pracach konfrontatywnych stosowanego opisu z
perspektywy jednego z porównywanych języków. Znakomitym
przykładem płodności takiego modelu studiów konfrontatywnych może
być semantyczno-pragmatyczna kategoria określoności (t.2 autorstwa
Violetty Koseskiej-Toszewej i Georgiego Gargova, Sofia 1990), wyrażana
gramatycznie (ale też leksykalnie) w języku bułgarskim, zaś tylko
leksykalnie lub syntaktycznie w języku polskim (stąd przez dziesięciolecia
w ogóle nieobecna w opisach języka polskiego). Tom ten definiuje de facto
sposób widzenia języka przyjęty w całym wielotomowym opracowaniu.
Jak podkreśla ta opinia o Gramatyce, ,,wspomniany tom 2. autorstwa V.
Koseskiej-Toszewej i G. Gargova (wydany w Sofii), odwołujący się do
teorii deskrypcji Bertranda Russela i semantyki sytuacyjnej J. Barwise’a i
J. Perry’ego oraz R. Coopera (uwzględniającej sytuację komunikacji
językowej oraz stany jej uczestników i ich stosunek do komunikowanej
treści) jako semantycznego punktu wyjścia do analizy materiału
językowego, jest dziełem pionierskim nie tylko ze względu na przyjęty
tam rachunek kwantyfikatorów jako metajęzyk opisu kategorii
określoności. Tom przynosi nową interpretację tej kategorii w obu
językach, obejmującą – co stanowiło wówczas istotne novum – zarówno
kwantyfikację grup imiennych jak i fraz werbalnych (kwantyfikacja
stanów i zdarzeń, czasu).”
Z kolei w recenzji tomu 7. Studiów gramatycznych bułgarskopolskich, a wraz z nim całej wielotomowej Gramatyki konfrontatywnej
bułgarsko-polskiej (1.-9.) prof. dr L. Bednarczuk pisze: ,,jest to
najpoważniejsza synteza slawistyczna ostatnich lat, zawiera bowiem
ogromne bogactwo uporządkowanego i skonfrontowanego ze sobą
materiału dwu różnych typologicznie, ale spokrewnionych ze sobą
języków". Jego zdaniem na szczególnie uznanie zasługuje ,,jednolitość
metodologiczna i terminologiczna wynikająca ze wspólnej koncepcji
semantyczno-logicznej”, a teoretyczne założenia 7. i 8. tomu stanowią
,,ważny wkład nie tylko do gramatyki konfrontatywnej współczesnych
języków słowiańskich, lecz również do typologii i językoznawstwa
ogólnego”.
W swej opinii prof. R. Laskowski podkreśla też, że ,,tom VII autorstwa V.
Koseskiej-Toszewej Semantyczna kategoria czasu (Warszawa 2006) jest
nie tylko opisem głębokich typologicznych różnic między
skomplikowanym systemem temporalnym języka bułgarskiego i prostszą
gramatycznie strukturą kategorii czasu języka polskiego. Jest to przede
wszystkim pierwsza w literaturze światowej prezentacja semantycznej
kategorii czasu odwołująca się do modelu sieci Petriego, z
powodzeniem zastosowana praktycznie do opisu tej kategorii w dwu
istotnie typologicznie różnych językach. Po raz pierwszy w literaturze
lingwistycznej pokazano zależność znaczenia czasów przeszłych w
bułgarskim i polskim od kwantyfikacji stanów i zdarzeń. Konfrontacja
z językiem bułgarskim, oparta na dobrze zdefiniowanym metajęzyku
semantycznej kategorii czasu, pozwoliła m. in. ukazać odcienie
znaczeniowe tej kategorii dotąd niedostrzegane w języku polskim. W tym
miejscu Laskowski przypomina olbrzymią merytoryczna rolę, jaką odegrał
logik i matematyk prof. Antoni Mazurkiewicz w kształtowaniu koncepcji
Gramatyki, zwłaszcza konstrukcji metajęzyka semantycznego...” w opisie
czasu i aspektu.
Jego zdaniem, opiniowana gramatyka ,,jest jedynym pełnym
konfrontatywnym opisem systemów gramatycznych jakichkolwiek dwu
języków. Istotny jest charakter tej konfrontacji językowej: punktem
wyjścia jest semantyka – metajęzyk semantyczny służący jako tertium
comparationis dla porównywanych języków. Tym samym mamy tu do
czynienia z ważną, znakomicie przemyślaną, propozycją nowego
spojrzenia na metody analizy konfrontatywnej języków i ich typologii.
Wyjście od semantyki pozwoliło ukazać bogactwo różnorodnych środków
językowych (morfologicznych, składniowych, leksykalnych) służących
wyrażaniu kategorialnych znaczeń determinujących mechanizmy
komunikacji językowej. Gramatyka konfrontatywna bułgarsko-polska
stanowi istotny wkład w rozwój lingwistyki.
Jest to dzieło w pełni zasługujące na wystąpienie dla jego
Autorów (ze szczególnym uwzględnieniem animatorki i kierownika
projektu – prof. Violetty Koseskiej-Toszewej) o Nagrodę Premiera.”