OchrOna własnOści nieruchOmOści przed immisjami w prawie

MONOGRAFIE PRAWNICZE
Ochrona własności
nieruchomości
przed immisjami
w prawie polskim
Anna Wilk
Wydawnictwo C.H.Beck
MONOGRAFIE PRAWNICZE
ANNA WILK • OCHRONA WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI
PRZED IMMISJAMI W PRAWIE POLSKIM
Polecamy nasze najnowsze publikacje z tej serii:
Marcin Zięba
PODMIOTOWOŚĆ PRAWNA WSPÓLNOT MIESZKANIOWYCH
Katarzyna Czerwińska-Koral
PODZIAŁ QUOAD USUM NIERUCHOMOŚCI ROLNEJ
Maria Królikowska-Olczak, Beata Pachuca-Smulska (red.)
OCHRONA PRAWNA KONSUMENTA NA RYNKU MEDIÓW
ELEKTRONICZNYCH
Sabina Kubsik
PRZEDKONTRAKTOWA ODPOWIEDZIALNOŚĆ
ODSZKODOWAWCZA Z TYTUŁU NIEUCZCIWYCH
NEGOCJACJI
Aneta Kaźmierczyk
NIERUCHOMOŚĆ WSPÓLNA WŁAŚCICIELI LOKALI.
PROBLEMATYKA PRAWNO-RZECZOWA
www.ksiegarnia.beck.pl
OCHRONA WŁASNOŚCI
NIERUCHOMOŚCI
PRZED IMMISJAMI
W PRAWIE POLSKIM
ANNA WILK
WYDAWNICTWO C.H.BECK
WARSZAWA 2016
Wydawca: Natalia Adamczyk
© Wydawnictwo C.H.Beck 2016
Wydawnictwo C.H.Beck Sp. z o.o.
ul. Bonifraterska 17, 00-203 Warszawa
Skład i łamanie: Wydawnictwo C.H.Beck
Druk i oprawa: Elpil, Siedlce
ISBN 978-83-255-8368-2
ISBN e-book 978-83-255-8369-9
Spis treści
Wstęp ...........................................................................................................................
VII
Wykaz skrótów ..........................................................................................................
XIII
Wykaz aktów prawnych ..........................................................................................
XVII
Wykaz literatury .......................................................................................................
XIX
Wykaz orzecznictwa ................................................................................................
XXIX
Rozdział I. Konstytucyjne i aksjologiczne podstawy ochrony własności
nieruchomości przed immisjami ...................................................................
§ 1. Uwagi wstępne ...........................................................................................
§ 2. Ewolucja poglądów na istotę prawa własności i możliwość jego
ograniczenia w kontekście ochrony przed immisjami ........................
§ 3. Własność i jej ograniczenia w ujęciu Konstytucji RP z 1997 r.
a ochrona przed immisjami .....................................................................
1
1
2
8
Rozdział II. Sąsiedztwo nieruchomości i prawo sąsiedzkie ............................
§ 1. Pojęcie sąsiedztwa nieruchomości ..........................................................
§ 2. Pojęcie i zakres tzw. prawa sąsiedzkiego ...............................................
33
33
35
Rozdział III. Pojęcie i rodzaje immisji ...............................................................
§ 1. Pojęcie immisji ...........................................................................................
§ 2. Rodzaje immisji .........................................................................................
1. Immisje bezpośrednie i pośrednie ................................................
2. Immisje poprzez działanie i zaniechanie .....................................
3. Immisje pozytywne i negatywne ...................................................
4. Immisje materialne i niematerialne ..............................................
41
41
43
43
50
59
67
Rozdział IV. Granice wykonywania prawa własności i przesłanki
uznania oddziaływań na nieruchomość za immisje według Kodeksu
cywilnego .............................................................................................................
§ 1. Uwagi wstępne ...........................................................................................
§ 2. Ustawy i problem pozaustawowych ograniczeń prawa własności ....
§ 3. Zasady współżycia społecznego ..............................................................
§ 4. Przeciętna miara ........................................................................................
1. Społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości .............
2. Stosunki miejscowe .........................................................................
75
75
77
88
104
117
141
V
Spis treści
Rozdział V. Cywilnoprawne środki ochrony przed immisjami ....................
§ 1. Uwagi wstępne ...........................................................................................
§ 2. Roszczenie negatoryjne ............................................................................
1. Legitymacja czynna .........................................................................
2. Legitymacja bierna ...........................................................................
3. Charakter, treść i przesłanki roszczenia negatoryjnego .............
§ 3. Roszczenie posesoryjne ............................................................................
§ 4. Roszczenie odszkodowawcze ...................................................................
§ 5. Roszczenie o ochronę dóbr osobistych ..................................................
§ 6. Roszczenie o zapobieżenie szkodzie (art. 439 KC) ..............................
§ 7. Roszczenia cywilnoprawne wynikające z PrOchrŚrod ........................
§ 8. Roszczenie o wstrzymanie budowy (art. 347 KC) ................................
§ 9. Roszczenie z art. 16 WłLokU ...................................................................
§ 10. Roszczenie z art. 13 OchrLokU ...............................................................
§ 11. Zabezpieczenie i egzekucja roszczeń związanych z immisjami ..........
147
147
148
149
168
173
188
200
223
229
238
249
256
259
263
Rozdział VI. Ochrona przed immisjami w świetle PrBud ..............................
§ 1. Uwagi wstępne i podstawowe pojęcia PrBud istotne dla
problematyki ochrony przed immisjami ...............................................
§ 2. Możliwości ochrony interesów właścicieli i osób korzystających
z nieruchomości znajdujących się w obszarze oddziaływania
obiektu budowlanego ................................................................................
273
Podsumowanie i wnioski ........................................................................................
289
Indeks rzeczowy ........................................................................................................
301
VI
273
275
Wstęp
Problemu uciążliwego sąsiedztwa doświadcza wielu właścicieli nieruchomości
oraz osób korzystających z nieruchomości na podstawie różnych tytułów prawnych.
W znacznej mierze wiąże się to z pojęciem tzw. immisji, którym to terminem określa
się w nauce prawa uciążliwe i szkodliwe oddziaływania z zewnątrz na nieruchomości,
ograniczające możliwość swobodnego korzystania z nich i naruszające prawo własności. W miarę rozwoju gospodarczego, postępu technologicznego i zwiększania się gęstości zabudowy, narastanie konfliktów sąsiedzkich związanych z immisjami jest zjawiskiem nieuchronnym i przybierającym na sile, co można zaobserwować w praktyce.
Rodzi to pytanie o skuteczność poszczególnych przewidzianych przez prawo środków
ochrony przed tego typu oddziaływaniami.
Do podjęcia tej problematyki skłania zatem jej społeczna doniosłość oraz praktyczne znaczenie, a także potrzeba przeglądu i aktualizacji dotychczasowego dorobku
polskiej literatury prawniczej w tym zakresie. Takie czynniki jak postęp technologiczny,
procesy urbanizacyjne, zmiany społeczne i gospodarcze wpływają bowiem na sposób
rozwiązywania sporów sąsiedzkich związanych z immisjami, a także na sposób interpretacji przesłanek, którymi ustawodawca nakazuje posługiwać się w celu oceny, czy
dane oddziaływania stanowią immisje. Warto przy tym zauważyć, iż immisje stanowią
wyraz konfliktu pomiędzy prawem własności właściciela nieruchomości będącej ich
źródłem, a prawem własności właściciela nieruchomości, na której odczuwalne są ich
skutki. Rozstrzygnięcie takiego sporu wymaga zatem w istocie ustalenia, czyje prawa
i interesy mają pierwszeństwo przed prawami i interesami drugiej strony. Nie ma jednej, uniwersalnej recepty na rozwiązywanie tego typu konfliktów, dlatego też refleksja
naukowa nad tą problematyką musi uwzględniać aktualne realia społeczno-polityczne
i ekonomiczne.
Dotychczasowa literatura poruszająca problematykę immisji obejmuje przede
wszystkim komentarze do Kodeksu cywilnego, podręczniki, a także szereg publikacji
artykułowych w czasopismach prawniczych, omawiających to zagadnienie bądź ogólnie, bądź też w wybranych jego aspektach. Natomiast jeżeli chodzi o monografie, podstawową i w zasadzie jedyną w powojennej polskiej bibliografii prawniczej pozycją poświęconą wyłącznie tej tematyce jest monografia „Ochrona własności nieruchomości
przed naruszeniami pośrednimi” autorstwa W.J. Katnera z 1982 r. Warto natomiast odnotować, iż w 2014 r. wydane zostało w formie pozycji książkowej krótkie opracowanie
dotyczące problematyki immisji – „Niedopuszczalne immisje” autorstwa T.J. Olejka,
jednakże z uwagi na jego niewielką objętość i zakres omawianych kwestii nie można
go uznać (aczkolwiek jest to pozycja cenna) za kompleksową monografię. Zagadnie-
VII
Wstęp
nie immisji i środków ochrony przed nimi poruszone zostało jednak także w innych
pozycjach książkowych – tytułem przykładu warto wskazać następujące publikacje:
„Ochrona własności w polskim prawie cywilnym” T. Dybowskiego czy też „Prewencyjna ochrona praw rzeczowych” R. Mikosza. Istnieją również komentarze obejmujące
szczególną gałąź prawa cywilnego, do której zalicza się także przepisy dotyczące immisji – prawo sąsiedzkie. Najważniejszą pozycją tego typu jest „Sąsiedztwo nieruchomości. Problematyka prawna” S. Rudnickiego, choć warto również odnotować pojawienie się nowej (z 2014 r.) publikacji „Sąsiedztwo nieruchomości. Komentarz”, autorstwa
M. Balwickiej-Szczyrby, G. Karaszewskiego i A. Sylwestrzak. Powyższe publikacje ujmują
jednak immisje jako jedno z wielu omawianych w nich zagadnień, na szerszym tle ogólnej problematyki ochrony własności bądź prawa sąsiedzkiego, natomiast jedyną kompleksową monografią poświęconą wyłącznie tej kwestii jest wspomniane już opracowanie W.J. Katnera. Jest to pozycja niezwykle cenna, stanowiąca w istocie fundament
dla późniejszych publikacji z tego zakresu, jednakże z uwagi na mające miejsce już po
jej wydaniu istotne przekształcenia ustrojowe, istnieje potrzeba nowego spojrzenia na
opisaną w niej problematykę, uwzględniającego zasadniczą zmianę poglądów na kwestie gospodarcze i własnościowe, jaka zaszła w polskiej doktrynie prawniczej i judykaturze po 1989 r. Tę potrzebę widać także po analizie literatury artykułowej poświęconej
zagadnieniu immisji, z której znaczna część pochodzi z okresu przed zmianą ustrojową
w Polsce. Nie oznacza to oczywiście deprecjonowania wartości tych publikacji; wręcz
przeciwnie – są one bardzo wartościowe, a wiele z wyrażonych w nich poglądów zachowuje aktualność również obecnie, jednakże przeglądając literaturę z zakresu ochrony
przed immisjami, można odnieść wrażenie, iż współcześnie nie jest ona zbyt często podejmowana. Ten fakt implikuje pytanie, na ile cywilnoprawna regulacja ochrony przed
immisjami, która w zasadniczej części nie była zmieniana od momentu wejścia w życie
aktualnie obowiązującego Kodeksu cywilnego, tj. od 1965 r., jest dostosowana do obecnych realiów społeczno-gospodarczych. W moim przekonaniu, wobec, jak się wydaje,
zbyt małego zainteresowania najnowszej doktryny tą kwestią, warto objąć ją refleksją
naukową.
Znaczna jest natomiast liczba orzeczeń sądowych w sprawach konfliktów sąsiedzkich związanych z immisjami, co zdaje się potwierdzać tezę o zwiększającej się praktycznej doniosłości tego problemu. Warto przy tym odnotować, iż do przepisów z zakresu
prawa cywilnego, dotyczących immisji, coraz częściej odwołują się sądy administracyjne, co jest wyrazem wzajemnego przenikania się prawa publicznego i prywatnego.
Problematyka immisji, jak również prawa rzeczowego w ogóle, była zresztą ze swej
istoty zawsze powiązana z normami o charakterze administracyjnym (np. z zakresu
budownictwa czy ochrony środowiska). Stosunek regulacji cywilnoprawnych do administracyjnych w kwestii ochrony przed immisjami zostanie zatem również omówiony
w niniejszej pracy.
Powyższe względy zadecydowały o wyborze tematyki niniejszego opracowania, którego przedmiotem będzie zdefiniowanie samego zjawiska immisji, omówienie ich rodzajów oraz kryteriów uznania określonych oddziaływań za immisje, jak również cha-
VIII
Wstęp
rakterystyka poszczególnych środków ochrony przed immisjami. Celem pracy i jej zasadniczym problemem badawczym jest odpowiedź na pytanie, czy aktualne regulacje
prawne w tym zakresie odpowiadają rzeczywistym potrzebom w zakresie właściwego
wyważenia interesów właścicieli nieruchomości generujących immisje i nieruchomości, na których odczuwalne są ich skutki; czy też należy rozważyć ich modyfikację poprzez zmiany legislacyjne bądź też zmianę wykładni poszczególnych przepisów.
Rozprawa niniejsza składa się z sześciu rozdziałów. Rozdział pierwszy poświęcony
jest konstytucyjnym i aksjologicznym podstawom ochrony własności przed immisjami.
W rozdziale tym zaprezentowany został zarys zmian koncepcji ochrony własności
na przestrzeni dziejów, jak również aktualny kształt regulacji Konstytucji RP w tym zakresie. Szczególną uwagę poświęcono konstytucyjnemu unormowaniu dopuszczalności ograniczeń prawa własności. Prawo do ochrony przed uciążliwymi oddziaływaniami
jest bowiem elementem sfery uprawnień właściciela, jednakże w niektórych sytuacjach
można od niego wymagać znoszenia pewnych zakłóceń przez wzgląd na konieczność
ochrony społecznie uznanych wartości. Dlatego też warto rozważyć, w jaki sposób problem ten ujmuje ustawa zasadnicza i jak jej unormowania w tej kwestii mogą wpływać
na wykładnię przepisów Kodeksu cywilnego, dotyczących ochrony przed immisjami.
W rozdziale drugim omówiono podstawowe dla tematyki niniejszej pracy pojęcie sąsiedztwa nieruchomości oraz prawa sąsiedzkiego jako pewnej szczególnej gałęzi
prawa cywilnego, a ściślej rzeczowego, regulującej sposób wykonywania prawa własności nieruchomości w stosunkach sąsiedzkich.
Rozdział trzeci poświęcony jest samej definicji immisji oraz charakterystyce wyodrębnianych w doktrynie podziałów tych oddziaływań. Zawiera on także refleksje dotyczące zasadności tych podziałów i ewentualnej konieczności wprowadzenia nowych,
a także szczególnych problemów związanych z poszczególnymi rodzajami immisji.
Treścią rozdziału czwartego jest omówienie kryteriów uznania określonych zakłóceń w wykonywaniu prawa własności nieruchomości za immisje na tle przewidzianych w Kodeksie cywilnym ograniczeń wykonywania prawa własności. Nieodzowna
jest tu zatem szczegółowa charakterystyka poszczególnych przesłanek oceny oddziaływań, określonych w art. 144 KC, a zatem przede wszystkim przesłanki przeciętnej
miary, którą należy rozpatrywać przez pryzmat dwóch kryteriów: społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości oraz stosunków miejscowych. Konieczne jest jednak także odwołanie się do treści art. 140 KC jako podstawowego przepisu regulującego treść i zakres prawa własności, bowiem przy określaniu, czy dane oddziaływania
stanowią niedozwolone immisje, często niezbędne będzie rozważenie również wskazanych w tym przepisie ograniczeń w wykonywaniu prawa własności, a mianowicie ustaw
(a także szczególnych, wynikających z nich możliwości ograniczenia prawa własności)
oraz zasad współżycia społecznego.
W związku z faktem, iż zarówno treść art. 144, jak i 140 KC jest obiektem krytyki
w doktrynie z uwagi na posługiwanie się kryteriami wywodzącymi się z marksistowskiej koncepcji własności (chodzi o zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie nieruchomości), podjęta zostanie także refleksja na temat zasad-
IX
Wstęp
ności proponowanych w literaturze zmian tych przepisów, jak również ewentualnego
wpływu tych zmian na sytuację prawną właścicieli nieruchomości w zakresie ochrony
przed immisjami.
Rozdział piąty koncentruje się na charakterystyce poszczególnych cywilnoprawnych środków ochrony przed immisjami. Szczególna uwaga poświęcona jest oczywiście
roszczeniu negatoryjnemu (art. 222 § 2 KC), jednakże przedmiotem omówienia są także
pozostałe środki zarówno zapobiegania uciążliwym oddziaływaniom, jak i naprawienia
szkód przez nie spowodowanych bądź zapobiegania tym szkodom, przewidziane przez
Kodeks cywilny oraz przez przepisy odrębne, a mianowicie:
1) roszczenie posesoryjne z art. 344 KC;
2) roszczenie odszkodowawcze, oparte na przepisach dotyczących czynów niedozwolonych (art. 415 i n. KC);
3) roszczenie o ochronę dóbr osobistych, oparte na art. 23 i 24 KC, które może
znaleźć zastosowanie w sytuacjach, gdy immisje stanowią jednocześnie naruszenie dóbr osobistych;
4) roszczenie o wstrzymanie budowy z art. 347 KC;
5) roszczenie o odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa i zapobieżenie szkodzie,
określone w art. 439 KC;
6) szczególne środki cywilnoprawnej ochrony przed immisjami zagrażającymi środowisku naturalnemu, ustanowione w art. 129–132 oraz art. 323–327 ustawy
z 27.4.2001 r. – Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1232);
7) roszczenia znajdujące zastosowanie w przypadku immisji pochodzących z lokali mieszkalnych, określone w art. 16 ustawy z 24.6.1994 r. o własności lokali
(t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1892) oraz art. 13 ustawy z 21.6.2001 r. o ochronie
praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego
(t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 150 ze zm.).
Treść rozdziału piątego obejmuje nie tylko roszczenia przysługujące właścicielom
nieruchomości, ale również środki ochrony prawnej podmiotów korzystających z nieruchomości na podstawie różnorakich stosunków prawnych o charakterze rzeczowym
i obligacyjnym. Dodatkowo poruszone są także wybrane problemy zabezpieczenia i egzekucji roszczeń związanych z immisjami.
Rozdział szósty poświęcony jest ochronie przed immisjami w świetle przepisów
ustawy z 7.7.1994 r. – Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1409 ze zm.). Chociaż rozprawa niniejsza jest opracowaniem z zakresu prawa cywilnego, to jednak nie
można pominąć faktu coraz silniejszego przenikania się prawa prywatnego i publicznego. Problematyka immisji, jak i prawa sąsiedzkiego w ogóle, jest z natury powiązana
z normami z zakresu prawa administracyjnego, szczególnie dotyczącymi szeroko pojętego budownictwa i gospodarki nieruchomościami. Kwestie wpływu tych norm na
sposób rozstrzygania cywilnoprawnych konfliktów sąsiedzkich są wielokrotnie poruszane we wszystkich rozdziałach niniejszej pracy. Szczegółowe omówienie wszystkich
administracyjnoprawnych możliwości ochrony przed immisjami przekraczałoby oczywiście ramy tego opracowania. Wybór jednego, szczegółowego problemu z tego zakresu
X
Wstęp
uzasadniony był przede wszystkim praktyczną doniosłością tego zagadnienia, bowiem
spora liczba przypadków immisji związana jest z wzniesieniem na nieruchomości sąsiedniej budowli będącej źródłem uciążliwych oddziaływań. Natomiast znaczna liczba
orzeczeń sądów administracyjnych z tego zakresu świadczy o coraz większej świadomości właścicieli nieruchomości co do możności poszukiwania ochrony prawnej przed
immisjami nie tylko w drodze procesu cywilnego, ale również na drodze administracyjnej. Możliwość uczestniczenia przez sąsiadów planowanej inwestycji budowlanej w postępowaniu administracyjnym w przedmiocie pozwolenia na budowę w charakterze
strony jest zresztą o tyle istotna, że pozwala na zapobieżenie uciążliwym oddziaływaniom zanim jeszcze one powstaną, podczas gdy ewentualny proces cywilny może zazwyczaj mieć miejsce dopiero post factum. Te właśnie okoliczności przesądziły o wyborze tego właśnie zagadnienia z zakresu prawa administracyjnego, które zostało omówione w niniejszej pracy.
Rozprawę zamykają wnioski z przeprowadzonych rozważań, stanowiące próbę odpowiedzi na pytanie będące głównym problemem badawczym pracy, a mianowicie czy
aktualny stan prawny zapewnia właścicielom oraz innym osobom korzystającym z nieruchomości dostateczną ochronę przed immisjami i jakie ewentualne zmiany legislacyjne należałoby przedsięwziąć w celu wzmocnienia tej ochrony.
Tematyka niniejszego opracowania, obejmująca przede wszystkim analizę istniejących uregulowań prawnych w kwestii ochrony przed immisjami, zdeterminowała wybór podstawowej metody badawczej, którą jest metoda formalno-dogmatyczna, oparta
na językowo-logicznej analizie przepisów prawa i wyciąganiu na tej podstawie wniosków co do ich wykładni. Przedmiotem badań jest jednak również orzecznictwo z zakresu ochrony przed immisjami. Analiza poszczególnych przypadków rozpoznawanych przez judykaturę pozwala na dokonanie pewnych uogólnień co do linii orzeczniczej kształtującej się w określonych kwestiach, a także na ukazanie praktycznych
skutków zastosowania obowiązujących regulacji prawnych. Uwzględniony został również aspekt aksjologiczny ochrony własności. Na podstawie wniosków płynących z dokonanych rozważań sformułowane zostały propozycje de lege ferenda, obejmujące postulowane sposoby wykładni poszczególnych regulacji prawnych, jak również zmiany
legislacyjne w tym zakresie.
Praca niniejsza stanowi uzupełnioną i uaktualnioną wersję rozprawy doktorskiej
obronionej na Wydziale Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach.
Dlatego też szczególne podziękowania autorka pragnie skierować do Promotora pracy,
Pana Prof. Leszka Ogiegły, za życzliwą i cierpliwą opiekę naukową, a także do Recenzentów – Pana Prof. Edwarda Gniewka z Uniwersytetu Wrocławskiego oraz Pana
dr hab. Michała Warcińskiego z Uniwersytetu Warszawskiego, za cenne uwagi i wskazówki.
Anna Wilk
Cieszyn, marzec 2016 r.
XI
Wykaz skrótów
1. Akty prawne
EKPCz ............................................. Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61,
poz. 284 ze zm.)
GospNierU ..................................... ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1774 ze zm.)
KC .................................................... ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U.
z 2014 r. poz. 121 ze zm.)
Konstytucja RP .............................. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r.
(Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
KPA ................................................. ustawa z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 23)
KPC ................................................. ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze zm.)
KPP .................................................. Karta praw podstawowych Unii Europejskiej
z 30.3.2010 r. (Dz.Urz. UE C 83, s. 389)
KRO ................................................. ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2082)
KRSU ............................................... ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1142 ze zm.)
KWU ............................................... ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 707 ze zm.)
OchrLokU ....................................... ustawa z 21.6.2001 r. o ochronie praw lokatorów,
mieszkaniowym zasobie gminy i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 150 ze
zm.)
OchrPrzyrU .................................... ustawa z 16.4.2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U.
z 2015 r. poz. 1651 ze zm.)
OchrZwU ........................................ ustawa z 21.8.1997 r. o ochronie zwierząt (t.j. Dz.U.
z 2013 r. poz. 856 ze zm.)
PDPCz ............................................. Powszechna Deklaracja Praw Człowieka; rezolucja
Zgromadzenia Ogólnego ONZ 217A(III) przyjęta
10.12.1948 r., www.unesco.pl
XIII
Wykaz skrótów
PlanZagospU .................................. ustawa z 27.3.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. z 2015 r.
poz. 199 ze zm.)
PPM ................................................. ustawa z 4.2.2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1792)
PrBud .............................................. ustawa z 7.7.1994 r. – Prawo budowlane (t.j. Dz.U.
z 2013 r. poz. 1409 ze zm.)
PrŁow .............................................. ustawa z 13.10.1995 r. – Prawo łowieckie (t.j. Dz.U.
z 2015 r. poz. 2168 ze zm.)
PrOchrŚrod .................................... ustawa z 27.4.2001 r. – Prawo ochrony środowiska
(t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1232 ze zm.)
Protokół Nr 1 i Nr 4 ..................... Protokół Nr 1 do Konwencji o ochronie praw
człowieka i podstawowych wolności, sporządzony
w Paryżu 20.3.1952 r. oraz Protokół Nr 4 do
powyższej Konwencji, sporządzony w Strasburgu
16.9.1963 r. (Dz.U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175 ze zm.)
PrRzeczD ........................................ dekret z 11.10.1946 r. – Prawo rzeczowe (Dz.U.
Nr 57, poz. 319 ze zm.)
SpółMieszkU .................................. ustawa z 15.12.2000 r. o spółdzielniach mieszkaniowych (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1222 ze zm.)
SwobDziałGospU .......................... ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 584 ze zm.)
SzkodUpPłRolR ............................. rozporządzenie Ministra Środowiska z 8.3.2010 r.
w sprawie sposobu postępowania przy szacowaniu
szkód oraz wypłat odszkodowań za szkody w uprawach i płodach rolnych (Dz.U. Nr 45, poz. 272)
WarTechBudR ............................... rozporządzenie
Ministra
Infrastruktury
z 12.4.2002 r. w sprawie warunków technicznych,
jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1422)
WłLokU .......................................... ustawa z 24.6.1994 r. o własności lokali (t.j. Dz.U.
z 2015 r. poz. 1892)
ZagPrzestU ..................................... ustawa z 7.7.1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. Nr 15, poz. 139 ze zm.)
ZapSzkodŚrodU ............................. ustawa z 13.4.2007 r. o zapobieganiu szkodom
w środowisku i ich naprawie (t.j. Dz.U. z 2014 r.
poz. 1789 ze zm.)
2. Instytucje, organy, sądy
ETPCz ............................................. Europejski Trybunał Praw Człowieka
XIV
Wykaz skrótów
ETS .................................................. Europejski Trybunał Sprawiedliwości (obecnie
TSUE)
GKA ................................................ Główna Komisja Arbitrażowa
NSA ................................................. Naczelny Sąd Administracyjny
ONZ ................................................ Organizacja Narodów Zjednoczonych
SA .................................................... Sąd Apelacyjny
SN .................................................... Sąd Najwyższy
SO .................................................... Sąd Okręgowy
SR ..................................................... Sąd Rejonowy
TK .................................................... Trybunał Konstytucyjny
TSUE ............................................... Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej
WSA ................................................ Wojewódzki Sąd Administracyjny
3. Czasopisma, publikatory
AUL .................................................
AUWr .............................................
Dz.U. ...............................................
Dz.Urz. UE .....................................
GSP ..................................................
KPP ..................................................
Nier. .................................................
NP ....................................................
OSNC ..............................................
OSP ..................................................
OSPiKA ...........................................
Pal. ...................................................
PiP ...................................................
PL .....................................................
PS .....................................................
PUG .................................................
PWPMEP ........................................
Rej. ...................................................
RPEiS ...............................................
Rzeczp. ............................................
RZNP ..............................................
SC .....................................................
SI ......................................................
SP .....................................................
SPE ...................................................
Acta Universitatis Lodziensis
Acta Universitatis Wratislaviensis
Dziennik Ustaw
Dziennik Urzędowy Unii Europejskiej
Gdańskie Studia Prawnicze
Kwartalnik Prawa Prywatnego
Nieruchomości
Nowe Prawo
Orzecznictwo Sądu Najwyższego. Izba Cywilna
Orzecznictwo Sądów Polskich
Orzecznictwo Sądów Polskich i Komisji Arbitrażowych
Palestra
Państwo i Prawo
Przegląd Legislacyjny
Przegląd Sądowy
Przegląd Ustawodawstwa Gospodarczego
Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego
Rejent
Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny
Rzeczpospolita
Rozprawy z Zakresu Nauk Prawnych
Studia Cywilistyczne
Studia Iuridica
Studia Prawnoustrojowe
Studia Prawno-Ekonomiczne
XV
Wykaz skrótów
Zb.Orz. ............................................ Zbiór Orzeczeń
ZNSA ............................................... Zeszyty Naukowe Sądownictwa Administracyjnego
ZNUŁ .............................................. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Łódzkiego
4. Inne skróty
art. ....................................................
LED ..................................................
m.in. ................................................
n. ......................................................
niepubl. ...........................................
np. ....................................................
Nr .....................................................
pkt ....................................................
por. ..................................................
post. .................................................
poz. ..................................................
r. .......................................................
s. .......................................................
t. .......................................................
t.j. .....................................................
tj. ......................................................
tzw. ..................................................
uchw. ...............................................
UE ....................................................
ust. ...................................................
w zw. ...............................................
zd. ....................................................
ze zm. ..............................................
zob. ..................................................
XVI
artykuł
Lighting Emitting Diode
między innymi
następny (-a, -e)
niepublikowany (-e)
na przykład
numer
punkt
porównaj
postanowienie
pozycja
rok
strona (-y)
tom
tekst jednolity
to jest
tak zwany (-a, -e)
uchwała
Unia Europejska
ustęp
w związku
zdanie
ze zmianami
zobacz
Wykaz aktów prawnych
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z 2.4.1997 r. (Dz.U. Nr 78, poz. 483 ze zm.)
Powszechna Deklaracja Praw Człowieka; rezolucja Zgromadzenia Ogólnego ONZ
217A(III) przyjęta 10.12.1948 r., www.unesco.pl
Konwencja o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności z 4.11.1950 r. (Dz.U.
z 1993 r. Nr 61, poz. 284 ze zm.)
Protokół Nr 1 do Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych wolności,
sporządzony w Paryżu 20.3.1952 r. (Dz.U. z 1995 r. Nr 36, poz. 175 ze zm.)
Karta praw podstawowych Unii Europejskiej z 30.3.2010 r. (Dz.Urz. UE C 83, s. 389)
Ustawa z 14.6.1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (t.j. Dz.U. z 2016 r.
poz. 23)
Ustawa z 25.2.1964 r. – Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2082)
Ustawa z 23.4.1964 r. – Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 121 ze zm.)
Ustawa z 17.11.1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 101 ze
zm.)
Ustawa z 6.7.1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 707 ze
zm.)
Ustawa z 24.6.1994 r. o własności lokali (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1892)
Ustawa z 7.7.1994 r. o zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 199 ze
zm.)
Ustawa z 7.7.1994 r. – Prawo budowlane (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1409 ze zm.)
Ustawa z 13.10.1995 r. – Prawo łowieckie (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 2168 ze zm.)
Ustawa z 20.8.1997 r. o Krajowym Rejestrze Sądowym (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1142 ze
zm.)
Ustawa z 21.8.1997 r. o ochronie zwierząt (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 856 ze zm.)
Ustawa z 21.8.1997 r. o gospodarce nieruchomościami (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1774 ze
zm.)
Ustawa z 27.4.2001 r. – Prawo ochrony środowiska (t.j. Dz.U. z 2013 r. poz. 1232 ze zm.)
Ustawa z 21.6.2001 r. o ochronie praw lokatorów, mieszkaniowym zasobie gminy
i o zmianie Kodeksu cywilnego (t.j. Dz.U. z 2014 r. poz. 150 ze zm.)
Ustawa z 27.3.2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (t.j. Dz.U.
z 2015 r. poz. 199 ze zm.)
Ustawa z 16.4.2004 r. o ochronie przyrody (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1651 ze zm.)
Ustawa z 2.7.2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (t.j. Dz.U. z 2015 r.
poz. 584 ze zm.)
XVII
Wykaz aktów prawnych
Ustawa z 13.4.2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (t.j. Dz.U.
z 2014 r. poz. 1789 ze zm.)
Ustawa z 4.2.2011 r. – Prawo prywatne międzynarodowe (t.j. Dz.U. z 2015 r. poz. 1792)
Ustawa z 20.2.2015 r. o zmianie ustawy – Prawo budowlane oraz niektórych innych
ustaw (Dz.U. z 2015 r. poz. 443)
Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 12.4.2002 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (t.j. Dz.U. z 2015 r.
poz. 1422)
Rozporządzenie Ministra Środowiska z 8.3.2010 r. w sprawie sposobu postępowania
przy szacowaniu szkód oraz wypłat odszkodowań za szkody w uprawach i płodach
rolnych (Dz.U. Nr 45, poz. 272)
XVIII
Wykaz literatury
Agopszowicz A., Obowiązek zapobieżenia szkodzie, Wrocław 1978
Agopszowicz A., Roszczenie o odwrócenie grożącego niebezpieczeństwa (art. 439 k.c.),
PiP 1973, Nr 4
Armata M., Glosa do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16.12.1992 r., I CRN 188/92,
OSP 1994, Nr 4
Balwicka-Szczyrba M., Karaszewski G., Sylwestrzak A., Sąsiedztwo nieruchomości. Komentarz, Warszawa 2014
Banaszkiewicz B., Konstytucyjne prawo do własności, w: M. Wyrzykowski (red.), Konstytucyjne podstawy systemu prawa, Warszawa 2001
Bielecki M., Roszczenia właściciela nieruchomości związane z hałasem emitowanym
przez lotnisko, Nier. 2013, Nr 7
Bieniek G., Ciepła H., Dmowski S., Gudowski J., Kołakowski K., Sychowicz M., Wiśniewski T., Żuławska C., Komentarz do kodeksu cywilnego. Księga trzecia – Zobowiązania, t. 1, Warszawa 2011
Bieniek G., Marmaj Z., Własność lokali. Komentarz, Warszawa 2008
Bieniek G., Rudnicki S., Nieruchomości. Problematyka prawna, Warszawa 2011
Bladowski B., Gola A., Spory sąsiedzkie właścicieli nieruchomości, Warszawa 1983
Bogdanowicz P., Interes publiczny w prawie energetycznym Unii Europejskiej, Legalis
2012
Bogusławski W., Roszczenie o zapobieżenie szkodzie, NP 1981, Nr 4
Bojarski M., Warunki techniczne i usytuowanie budynków. Zagadnienia administracyjnoprawne, Warszawa 2009
Bończak-Kucharczyk E., Ochrona praw lokatorów i najem lokali mieszkalnych. Komentarz, Warszawa 2013
Bończak-Kucharczyk E., Własność lokali i wspólnota mieszkaniowa. Komentarz, Warszawa 2012
Borysiak W., Ochrona własności a nadużycie prawa, SI 2010, Nr 52
Breyer S., Glosa do orzeczenia GKA z 15.12.1962 r., BO 7209/62, PiP 1963, Nr 12
Buczek J., Cywilnoprawna problematyka hodowli pszczół, PS 2003, Nr 2
Ciechanowicz-McLean J., Bukowski Z., Rakoczy B., Prawo ochrony środowiska. Komentarz, Warszawa 2008
Ciemniewski J., Niektóre problemy konstytucyjnej regulacji prawa własności, w: M. Zubik (red.), Księga XX-lecia orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, Warszawa
2006
XIX