doc141_Analizy i opinie.indd - Instytut Spraw Publicznych
download 
Reklamacja Transkrypt
141_Analizy i opinie.indd - Instytut Spraw Publicznych
ANALIZY I OPINIE O AUTORACH Sabine Kakuie – koordynator projektów we fryburskim Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (Zentrum für zivilgesellschaftliche Entwicklung). Studiowała socjologię, psychologię społeczną i pedagogikę na Uniwersytecie Johanna Wolfganga Goethego we Frankfurcie nad Menem. Specjalizuje się w zagadnieniu wolontariatu. Silke Marzluff – dyrektor wykonawczy w Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (Zentrum für zivilgesellschaftliche Entwicklung). Studiowała socjologię, nauki polityczne i psychologię na Uniwersytecie Alberta-Ludwika we Fryburgu oraz europeistykę na University of Sussex. Była członkiem zarządu niemieckiej części Service Civil International. Specjalizuje się w tematyce wolontariatu, demograficznych przemian na szczeblu lokalnym i zaangażowania społecznego. Filip Pazderski – prawnik i socjolog, absolwent Instytutu Socjologoo Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył również uzupełniające studia magisterskie European Master’s Degree in Human Rights and Democratisation w Wenecji. Doktorant w Szkole Nauk Społecznych IFiS PAN. Obecnie pełni obowiązki Kierownika Programu Demokracji i Społeczeństwa Obywatelskiego w Instytucie Spraw Publicznych. ANALIZY I OPINIE #141 02.2014 Instytut Spraw Publicznych Niniejsza analiza jest efektem projektu „Wolontariat w Niemczech i w Polsce oraz jego wpływ na zmiany wzajemnego nastawienia Niemców i Polaków oraz ich podejścia do idei integracji europejskiej”, realizowanego przez niemieckie Zentrum für zivilgesellschaftliche Entwicklung (zze) im Forschungs- und Innovationsverbund an der Evangelischen Hochschule Freiburg e.V. oraz polski Instytut Spraw Publicznych (ISP), finansowanego przez Polsko-Niemiecką Fundację na rzecz Nauki (PNFN/DPWS) oraz Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej (DPFWPN/SdpZ). Zespół badawczy: Beata Charycka, Sabine Kakuie, Silke Marzluff, Filip Pazderski Kierownik projektu (zze): prof. dr Thomas Klie Polskie tłumaczenie: Anna Dzięgiel Redakcja: Magdalena Otlewska (www.bezbledu.pl), Filip Pazderski © Copyright by Centre for Developments in Civil Society in FIVE e.V. oraz Instytut Spraw Publicznych, Freiburg – Warszawa 2014 Niniejszy dokument nie może być powielany, ani w całości, ani w części, bez pisemnej zgody wydawcy. Wykorzystanie fragmentów tekstu lub danych badawczych jest dozwolone z podaniem źródła ich pochodzenia. Wydawca: Fundacja Instytut Spraw Publicznych 00–031 Warszawa, ul. Szpitalna 5 lok. 22 tel. (22) 55 64 260, faks (22) 55 64 262 e-mail: [email protected] www.isp.org.pl Zentrum für zivilgesellschaftliche Entwicklung Bugginger Str. 38 79114 Freiburg im Breisgau Tel.: (0049) 0761 47812 14, Fax: (0049) 0761 47812 699 e-mail: [email protected] www.zze-freiburg.de 141_okladka.indd 1 #141 02.2014 SABINE KAKUIE, SILKE MARZLUFF, FILIP PAZDERSKI WOLONTARIAT W NIEMCZECH I W POLSCE ORAZ JEGO WPŁYW NA ZMIANĘ WZAJEMNEGO NASTAWIENIA NIEMCÓW I POLAKÓW ORAZ ICH PODEJŚCIA DO IDEI INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ UDZIAŁ W PROGRAMACH WOLONTARIATU MIĘDZYNARODOWEGO WPŁYWA NA ZMIANĘ WIZERUNKU KRAJU, W KTÓRYM SIĘ ODBYWA. ZMIENIA TEŻ U WOLONTARIUSZY NASTAWIENIE DO EUROPY I UNII EUROPEJSKIEJ ORAZ SPOSÓB ICH POSTRZEGANIA. TE CZĘSTO DEKLAROWANE REZULTATY TAKICH PROGRAMÓW SĄ JEDNAK RZADKO FAKTYCZNIE SPRAWDZANE. BADANIE POLSKICH I NIEMIECKICH WOLONTARIUSZY WYKONANE W 2013 ROKU PRZEZ ISP I ZZE POKAZUJE, ŻE ZAANGAŻOWANIE W WOLONTARIAT DŁUGOTERMINOWY W SĄSIEDNIM KRAJU WPŁYWA NA ROZWÓJ OSOBISTY – NABYWANIE KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH I ORIENTACJĘ ZAWODOWĄ. DODATKOWO, MŁODZI LUDZIE DZIĘKI TEJ AKTYWNOŚCI I POBYTOWI ZA GRANICĄ ZDOBYWAJĄ WIEDZĘ O KRAJU GOSZCZĄCYM, PRZEŁAMUJĄC POSIADANE STEREOTYPY NA JEGO TEMAT, W TYM TE ZWIĄZANE Z POZOSTAŁOŚCIAMI TRUDNEJ HISTORII WZAJEMNYCH RELACJI OBU NARODÓW. WPŁYW WOLONTARIATU NA ZMIANĘ WIZERUNKU SĄSIEDNIEGO KRAJU OBEJMUJE TEŻ POZOSTAŁYCH W DOMU PRZYJACIÓŁ I CZŁONKÓW RODZINY POSZCZEGÓLNYCH WOLONTARIUSZY ORAZ PRZEDSTAWICIELI SPOŁECZEŃSTWA GOSZCZĄCEGO, KTÓRYCH SPOTKAJĄ W TRAKCIE WOLONTARIATU. WOLONTARIUSZE ZAGRANICZNI, DZIĘKI PRZEBYWANIU W OBCYM KRAJU, W MIĘDZYNARODOWYM ŚRODOWISKU UCZĄ SIĘ TAKŻE, CO TO ZNACZY BYĆ CZŁONKIEM ZRÓŻNICOWANEJ KULTUROWO WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ. DOWIADUJĄ SIĘ, JAK OBOWIĄZUJĄCE NA JEJ OBSZARZE WARTOŚCI SĄ WYJĄTKOWE W PORÓWNANIU Z INNYMI CZĘŚCIAMI ŚWIATA I Z JAKIMI WYZWANIAMI W EUROPIE MOŻE WIĄZAĆ SIĘ ZARZĄDZANIE TAKIMI SPOŁECZEŃSTWAMI. POZYTYWNE REZULTATY WOLONTARIATU W SĄSIEDNICH PAŃSTWACH MOŻNA JESZCZE ROZSZERZYĆ DZIĘKI PEWNYM MODYFIKACJOM, WPROWADZONYM PRZEZ DECYDENTÓW EUROPEJSKIEGO I KRAJOWEGO SZCZEBLA, KTÓRZY MAJĄ WPŁYW NA KSZTAŁT PROGRAMÓW WOLONTARIATU ORAZ PRAKTYKÓW W ORGANIZACJACH WYSYŁAJĄCYCH LUB PRZYJMUJĄCYCH WOLONTARIUSZY W POLSCE I W NIEMCZECH. SUGESTIE TE MOGĄ BYĆ RÓWNIEŻ INTERESUJĄCE DLA OSÓB ZAANGAŻOWANYCH W WOLONTARIAT TRANSGRANICZNY, ODBYWAJĄCY SIĘ W INNYCH KONTEKSTACH NARODOWYCH. 2014-04-28 10:44:01 WSTĘP 1 141_Analizy i opinie.indd 1 SABINE KAKUIE, SILKE MARZLUFF, FILIP PAZDERSKI WOLONTARIAT W NIEMCZECH I W POLSCE ORAZ JEGO WPŁYW NA ZMIANĘ WZAJEMNEGO NASTAWIENIA NIEMCÓW I POLAKÓW ORAZ ICH PODEJŚCIA DO IDEI INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Przedmiotem zainteresowania omawianego w tej publikacji projektu badawczego był wpływ zagranicznego wolontariatu długoterminowego, odbywającego się w sąsiadującym kraju, na wizerunek państwa (i jego mieszkańców), w którym ten rodzaj aktywności był prowadzony. Drugim głównym pytaniem, na które w trakcie podjętych działań starał się odpowiedzieć zespół badawczy, było to, czy i jak aktywność wolontariacka wpływa na refleksje i postawy wobec Europy i Unii Europejskiej. Materiał źródłowy, w oparciu o który opracowano prezentowane tu wyniki, został zgromadzony w trakcie dwóch etapów prac badawczych. W pierwszej kolejności przeprowadzono badanie za pomocą kwestionariusza on-line. Próba składała się z 28 Polaków i 31 Niemców pracujących w ramach długoterminowego wolontariatu w Polsce lub w Niemczech w 2013 roku. W dalszej kolejności z tej grupy wybrano 19 uczestników, pochodzących z Polski i Niemiec, z którymi przeprowadzono indywidualne wywiady pogłębione. W niniejszej analizie przedstawiamy najważniejsze wyniki badania. Mogą one okazać się interesujące dla decydentów europejskiego i krajowego szczebla, którzy mają wpływ na kształt programów wolontariatu, a także dla praktyków w organizacjach wysyłających lub przyjmujących wolontariuszy w Polsce i w Niemczech. Konkluzje te mogą również zainteresować osoby zaangażowane w wolontariat transgraniczny, odbywający się w innych kontekstach narodowych.. 2014-05-07 07:41:02 2 ANALIZY I OPINIE 141_Analizy i opinie.indd 2 2014-05-07 07:41:03 WPROWADZENIE 3 141_Analizy i opinie.indd 3 SABINE KAKUIE, SILKE MARZLUFF, FILIP PAZDERSKI WOLONTARIAT W NIEMCZECH I W POLSCE ORAZ JEGO WPŁYW NA ZMIANĘ WZAJEMNEGO NASTAWIENIA NIEMCÓW I POLAKÓW ORAZ ICH PODEJŚCIA DO IDEI INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Dziesięć lat po tym, jak nowe państwa członkowskie z Europy Środkowej dołączyły do Unii Europejskiej, i 25 lat po przemianach demokratycznych w tej części kontynentu poziom integracji sąsiadujących ze sobą krajów można uznać za niewystarczający. Dotyczy to między innymi wiedzy o krajach sąsiednich i prezentowanych wobec nich postaw. Odnosi się to także do Polski i Niemiec, chociaż udało się osiągnąć wiele, aby zbliżyć do siebie te dwa kraje. Ostatnia edycja badania „Barometr Polska–Niemcy 2013”, przeprowadzonego przez Instytut Spraw Publicznych, pokazuje stałą poprawę poziomu znajomości sąsiedniego kraju przez mieszkańców danego państwa. Jednak tendencja ta jest dość powolna i ciągle jeszcze wiedza wielu Polaków i Niemców o ościennym kraju jest niewielka i pełna stereotypów. Poza tym od kilku lat Europa znajduje się w trudnym momencie swego rozwoju. W czasach kryzysu gospodarczego, kiedy warunki życia wielu Europejczyków się pogarszają, ludzie tracą wiarę w koncepcję zjednoczonej Europy. Dlatego też potrzebne są nowe wysiłki dla zbliżenia do siebie mieszkańców krajów europejskich. Powinny one pokazywać, czemu pozostawanie w zjednoczeniu w Unii Europejskiej ciągle ma znaczenie. Aby zwalczać wzajemne stereotypy i niewiedzę i przezwyciężać trudne dziedzictwo wzajemnych kontaktów w przeszłości krajów takich jak Polska i Niemcy, potrzebne są nowe wspólne pomysły, które wejdą do agendy politycznej UE. Wolontariat może być w tym kontekście jednym z narzędzi sprzyjających budowaniu silniejszych więzi między krajami Europy. 2014-05-07 07:41:03 4 ANALIZY I OPINIE 141_Analizy i opinie.indd 4 2014-05-07 07:41:03 WOLONTARIAT JAKO SPOSÓB NA GŁĘBSZE ZROZUMIENIE SĄSIADUJĄCYCH KRAJÓW I EUROPY 5 141_Analizy i opinie.indd 5 SABINE KAKUIE, SILKE MARZLUFF, FILIP PAZDERSKI WOLONTARIAT W NIEMCZECH I W POLSCE ORAZ JEGO WPŁYW NA ZMIANĘ WZAJEMNEGO NASTAWIENIA NIEMCÓW I POLAKÓW ORAZ ICH PODEJŚCIA DO IDEI INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Ogólnie można stwierdzić, że dla wszystkich wolontariuszy uczestniczących w badaniu, przeprowadzonym przez ISP i zze, zaangażowanie w wolontariat było cennym doświadczeniem. Jeden z wyników analizy pokazuje, że pobyt za granicą związany z charakterem podjętego wolontariatu sprzyja zdobywaniu wiedzy i refleksji nad stereotypami na temat sąsiedniego kraju i jego mieszkańców. Można także zaobserwować ważny efekt zwielokrotnienia – znajomi i rodzina, między innymi, dzięki odwiedzinom u wolontariuszy sami poznają sąsiedni kraj lub dowiadują się więcej na jego temat z opowieści, blogów czy relacji samych wolontariuszy. Badanie pokazało, że postrzeganie Polski czy Niemiec dzięki temu uległo zmianie, a wiedza na temat ościennego państwa została pogłębiona. Korzystając ze swobody podróżowania, wolontariusze doświadczyli korzyści płynących z istnienia Unii Europejskiej (szczególnie w porównaniu z wolontariuszami spoza Unii). To doświadczenie mogłoby zostać jeszcze wzbogacone poprzez lepsze zrozumienie pojęcia obywatelstwa europejskiego. Z jednej strony, dzięki zaangażowaniu w wolontariat osoby z krajów takich jak Polska, które ciągle uczą się, co to znaczy być członkiem UE, mają lepsze rozeznanie w samej idei Unii Europejskiej. Z drugiej strony, mieszkańcy starych państw Unii, takich jak Niemcy, mogą zdać sobie sprawę, na czym polegają realia życia w zróżnicowanym społeczeństwie europejskim, składającym się z grup będących na różnym poziomie rozwoju gospodarczego i dysponujących odmienną siłą ekonomiczną. Poza zdobyciem wiedzy na wspomniane wyżej tematy omawiane badanie pozwoliło na zgromadzenie danych, które prowadzą do jeszcze innych spostrzeżeń. Niektórzy wolontariusze zetknęli się w swojej pracy z różnymi wyzwaniami. Czasem wiązały się one z szokiem kulturowym wywołanym życiem w obcym kraju, a czasem dotyczyły pewnych niedociągnięć w organizacji wolontariatu. Ponieważ kwestie te zdecydowanie można poprawić, szczegółowiej będą przedstawione w rekomendacjach. Jednak w ostatecznej ocenie wszyscy wolontariusze, z którymi rozmawiano w trakcie badania, poleciliby innym udział w podobnym długoterminowym wolontariacie, co wskazuje na ogólny sukces tego typu programów. 2014-05-07 07:41:03 6 ANALIZY I OPINIE 141_Analizy i opinie.indd 6 2014-05-07 07:41:03 METODOLOGIA BADAŃ I OPIS PRÓBY 7 141_Analizy i opinie.indd 7 SABINE KAKUIE, SILKE MARZLUFF, FILIP PAZDERSKI WOLONTARIAT W NIEMCZECH I W POLSCE ORAZ JEGO WPŁYW NA ZMIANĘ WZAJEMNEGO NASTAWIENIA NIEMCÓW I POLAKÓW ORAZ ICH PODEJŚCIA DO IDEI INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ W ramach omawianego badania zgromadzono dane ilościowe i jakościowe dotyczące młodych dorosłych, którzy byli zaangażowani w charakterze wolontariuszy przez co najmniej sześć miesięcy. W pierwszym etapie 28 Polaków i 31 Niemców, którzy właśnie rozpoczęli służbę wolontariacką w sąsiednim kraju, wypełniło kwestionariusze on-line, dostępne w ich rodzimym języku. Ankieta dotyczyła takich kwestii, jak: motywacje wolontariuszy i ich oczekiwania związane z projektem, ocena relacji polsko-niemieckich, jak Polacy i Niemcy postrzegają siebie nawzajem, postawy wobec Europy i poziomu identyfikowania się z nią, dane demograficzne respondentów i ogólne informacje na temat projektów wolontariackich, w których uczestniczą. Rekrutacja uczestników badania okazała się dość trudna ze względu na brak jednego miejsca, w którym byłyby zgromadzone dane o wszystkich wolontariuszach. Dlatego też badacze musieli odnaleźć organizacje wysyłające wolontariuszy, skontaktować się z nimi i poprosić o pomoc w dotarciu do odpowiednich kandydatów do udziału w badaniu. Po przeanalizowaniu danych z ilościowej części badania zaprojektowano kwestionariusz do częściowo ustrukturyzowanych wywiadów jakościowych. Stosując go, przeprowadzono 10 wywiadów z polskimi i 9 wywiadów z niemieckimi respondentami pod koniec ich udziału w programie wolontariackim. Wywiady te dotyczyły ich doświadczeń w służbie wolontariackiej, zmiany postaw wobec sąsiedniego kraju i jego mieszkańców, postrzegania stosunków polsko-niemieckich, a także zmiany nastawienia wobec Europy oraz sposobu identyfikowania się z nią. W badaniu uwzględniono tylko osoby biorące udział w długoterminowym wolontariacie, czyli trwającym co najmniej 6 miesięcy. Spośród wolontariuszy, którzy wypełnili kwestionariusz on-line, 41 przebywało w sąsiednim kraju nawet 11 i 12 miesięcy, pozostali – do 10 miesięcy albo ponad 12 miesięcy. Większość z 59 uczestników badania z obu krajów stanowiły kobiety. Udział w nim wzięło 21 Niemek wobec 7 Niemców i 21 Polek wobec 5 Polaków. Pozostałe osoby nie podały płci. Wolontariusze z obu krajów w sposób znaczny różnili się wiekiem – Niemcy mieli od 19 do 23 lat, Polacy zaś od 24 do 30 lat. Rozbieżności te odzwierciedlały odmienną sytuację życiową tych osób – podczas gdy 26 (z 27) respondentów niemieckich zaangażowało się w wolontariat po ukończeniu szkoły średniej, to 16 (z 17) respondentów polskich miało już za sobą edukację zawodową (w większości – studia na poziomie uniwersyteckim). 2014-05-07 07:41:03 8 ANALIZY I OPINIE 141_Analizy i opinie.indd 8 2014-05-07 07:41:03 NAJWAŻNIEJSZE USTALENIA 9 Motywacja wolontariuszy do podejmowania tego rodzaju pracy w sąsiednim kraju jest różna. Polacy często wskazywali na naukę języka lub chęć poznania nowego kraju i nowych ludzi, byli także zainteresowani tematyką wybranego przez siebie projektu i często chcieli zdobyć doświadczenie zawodowe. W niektórych przypadkach mieli także nadzieję na znalezienie pracy w Niemczech z powodu braku perspektyw zawodowych w rodzinnym kraju. Wolontariusze niemieccy z kolei jako główny powód podawali chęć wyjazdu za granicę po ukończeniu szkoły po to, aby robić coś praktycznego, innego niż zdobywanie wiedzy teoretycznej, lub po to, aby podjąć decyzję co do swojej przyszłości. Ci, którzy mieli polskie korzenie, podkreślali także zamiar nauki języka polskiego. Uczestniczący w badaniu Niemcy deklarowali także zainteresowanie konkretnym projektem i chęć wypełnienia luki w wiedzy na temat sąsiedniego kraju. Pragnęli także dać przykład działania na rzecz pokoju, pojednania lub wzmocnienia więzów pomiędzy Niemcami a Polską. Rodzina i znajomi: Niemcy dziwią się wyborowi kraju, Polacy – decyzji o pracy w wolontariacie Reakcja rodziny i znajomych wolontariuszy z obu krajów wobec planów ich dzieci czy przyjaciół była różna. Rodzice niemieccy przyjmowali postawę neutralną lub byli zadowoleni z decyzji swoich dzieci o wyjeździe do Polski, przyjaciele za często mówili o znanych sobie stereotypach, tj. o tym, że Polacy kradną samochody czy nadużywają alkoholu. Sam zamiar podjęcia pracy w charakterze wolontariusza nie był kwestionowany przez znajomych, byli jednak zdziwieni, czemu wolontariusze nie wybrali jakiegoś „ciekawszego” lub bardziej egzotycznego kraju. W Polsce zaangażowanie w wolontariat nie jest tak powszechne i popularne jak w Niemczech. W efekcie rodzice polskich wolontariuszy czasami popierali ich decyzje, ale większość z nich martwiła się o przyszłość zawodową swoich dzieci (szczególnie gdy dziecko rezygnowało z pracy po to, aby wyjechać za granicę na wolontariat). Znajomi polskich respondentów byli głównie zaskoczeni decyzją o wyjeździe z kraju w celu zaangażowania 141_Analizy i opinie.indd 9 SABINE KAKUIE, SILKE MARZLUFF, FILIP PAZDERSKI WOLONTARIAT W NIEMCZECH I W POLSCE ORAZ JEGO WPŁYW NA ZMIANĘ WZAJEMNEGO NASTAWIENIA NIEMCÓW I POLAKÓW ORAZ ICH PODEJŚCIA DO IDEI INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Różna motywacja do podejmowania pracy w wolontariacie 2014-05-07 07:41:03 się w wolontariat w Niemczech. Jednakże przyczyny ich postaw różniły się i miały związek z podzielanymi przez nich stereotypami. Jeszcze inaczej sytuacja ta wyglądała w starszym pokoleniu. Niektórzy dziadkowie ciągle jeszcze kojarzyli Niemców z nazistami, podczas gdy część rodziców wolontariuszy łączyła ciągle wschodnie Niemcy z Niemiecką Republiką Demokratyczną (NRD) i nie zmieniła swojego sposobu myślenia o tym obszarze od czasów sprzed upadku muru berlińskiego. Wstępna wiedza na temat sąsiedniego kraju jest większa w Polsce niż w Niemczech 10 ANALIZY I OPINIE Dla większości wolontariuszy niemieckich Polska była białą plamą na mapie Europy, zanim przystąpili do programu wolontariatu. Podczas pobytu tam ta biała plama wypełniła się kolorami i powstał konkretny obraz sąsiedniego kraju. Kilku wolontariuszy z Niemiec miało polskie korzenie i znało Polskę już wcześniej. Według ich relacji, w rezultacie pobytu w tym kraju przede wszystkim potwierdzili swoje wyobrażenia o nim. Wolontariusze znad Wisły, rozpoczynając pracę w Niemczech, mieli większą wiedzę na temat sąsiedniego kraju. Większość z nich była już wcześniej w Republice Federalnej, niektórzy nawet kilka razy. Jednak wizyty te miały zazwyczaj charakter turystyczny i respondentom nie zdarzyło się wiele okazji, do poznania sąsiadów w ich codziennym życiu. Pobyt zagranicą zmienia obraz społeczeństwa przyjmującego Przed wyjazdem polscy wolontariusze mieli dość idealistyczny obraz Niemiec i Niemców. Uległ on jednak zmianie w trakcie pobytu w tym kraju, gdy podczas aktywności wolontariackiej poznali jego realia. Stereotypy dotyczące sąsiadów zostały potwierdzone albo przezwyciężone. W efekcie po kilku miesiącach przebywania zagranicą polscy uczestnicy programu opisywali Niemców jako mniej spontanicznych i bardziej zdystansowanych niż Polacy. Z drugiej strony, odbierali ich jako bardziej pragmatycznych, aktywnych i silniej zaangażowanych w sprawy swoich społeczności. Inne wymieniane przez nich różnice dotyczyły tego, że Niemcy są na ogół bardziej otwarci i tolerancyjni. W sumie społeczeństwa niemieckie i polskie uznano za dość podobne i bliskie sobie. Więcej było aspektów, które je łączą, niż takich, które dzielą. Relacje wolontariuszy na temat sąsiedniego państwa przekazywane rodzicom i przyjaciołom, jak również odwiedziny bliskich w krajach pobytu wolontariuszy także przyczyniły się do zmiany powszechnie panującego wizerunku i stereotypów o danym kraju. Szczególnie niemieccy wolontariusze starali się rysować rodzinie i przyjaciołom raczej pozytywny obraz Polski, zdając sobie sprawę, jak pełna uprzedzeń jest ich wiedza o sąsiednim państwie. Czasami zastanawiali się wręcz, czy powinni w ogóle mówić o negatywnych doświadczeniach, które im się również przytrafiały. Polscy wolontariusze nie starali się pełnić roli ambasadorów swojego kraju, ale próbowali w kontaktach z Niemcami pokazywać „normalny” czy też realistyczny obraz Polski i Polaków. Niemieccy uczestnicy programu przeważnie nie mieli poczucia, że są Polacy, którym mogliby przedstawiać odmienny obraz Niemiec i Niemców. Ich polscy koledzy często poznawali już wcześniej Niemców, także dzięki kontaktom z wolontariuszami z tego kraju. Niektórzy niemieccy rozmówcy mieli kontakt z Polakami poza pracą. Nawiązanie 141_Analizy i opinie.indd 10 2014-05-07 07:41:03 takiej relacji prowadziło często do zdziwienia po stronie tych ostatnich otwartością i życzliwością wolontariuszy zza zachodniej granicy. Wreszcie niektórzy z niemieckich wolontariuszy próbowali przekazać Polakom bardziej realistyczny obraz Niemiec w miejsce ich idealistycznych wyobrażeń, np. wyjaśniając, że nie wszyscy ludzie w Niemczech są bogaci. Poznanie ludzi z kraju przyjmującego wymaga wysiłku Pobyt zagranicą potęguje poczucie europejskości, a jednocześnie sprzyja rozpoznawaniu swoich narodowych korzeni Polscy wolontariusze odczuwali identyfikację z Europą, zwłaszcza wtedy, gdy korzystali z możliwości oferowanych przez UE, takich jak na przykład swoboda podróżowania do innych krajów europejskich bez ograniczeń czy możliwość życia, pracy lub studiowania w krajach Unii. Wielu polskich wolontariuszy podkreślało, że łatwiej było „czuć się Europejczykiem”, przebywając w Niemczech, bo życie i praca w międzynarodowym środowisku, stawanie twarzą w twarz z innymi kulturami czy po prostu z samą szeroko pojętą „odmiennością” – to wszystko skłaniało do refleksji nad różnorodnością, która wiąże się z identyfikowaniem się z Europą. W tym samym czasie młodzi ludzie zaczynali również zastanawiać się nad swoją polską tożsamością, zauważając choćby to, że religia jest dla nich czymś ważniejszym niż dla Niemców. Dla respondentów niemieckich ich tożsamość narodowa wydawała się nabierać znaczenia podczas ich pracy jako wolontariuszy. Zarówno powszechne różnice kulturowe, jak i bycie określanym przez innych jako „typowy” Niemiec, np. ze względu na swoją punktualność, a także identyfikowanie się z tymi cechami prowadziło do tego, że wolontariusze czuli się bardziej niemieccy. Ponadto mówiono o wrażeniu, iż niemiecki jako język ojczysty daje poczucie bezpieczeństwa w zestawieniu z brakiem umiejętności sprawnego posługiwania się językiem polskim. Jednocześnie niemieccy wolontariusze wspominali o współistnieniu tożsamości narodowej i ponadnarodowej. Poczucie związku z ludźmi z innych państw europejskich było często wymieniane pod koniec pracy w programie wolontariatu. 141_Analizy i opinie.indd 11 11 SABINE KAKUIE, SILKE MARZLUFF, FILIP PAZDERSKI WOLONTARIAT W NIEMCZECH I W POLSCE ORAZ JEGO WPŁYW NA ZMIANĘ WZAJEMNEGO NASTAWIENIA NIEMCÓW I POLAKÓW ORAZ ICH PODEJŚCIA DO IDEI INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Oczekiwania dotyczące kontaktów z mieszkańcami kraju przyjmującego wahały się od „bardzo dużych” do „całkowitego ich braku”. Nawiązanie takich relacji wydawało się raczej bardziej istotne dla polskich wolontariuszy, którzy deklarowali zainteresowanie zdobywaniem wiedzy o niemieckiej kulturze i poznawaniem ludzi. Możliwości realizacji tych oczekiwań były uwarunkowane jakością wsparcia oferowanego przez organizacje przyjmujące i podejściem samych wolontariuszy do kwestii poznawania innych osób. Tym, co ułatwiało wolontariuszom nawiązywanie kontaktów z rówieśnikami z sąsiedniego kraju, był przede wszystkim system mentoringu, ale także uprawianie jakiegoś hobby czy też wspólne mieszkanie w grupie z innymi młodymi osobami. Posiadanie natomiast kręgu przyjaciół składającego się tylko z innych wolontariuszy czasami zdawało się utrudniać nawiązywanie kontaktów z młodymi ludźmi z kraju przyjmującego. Ogólnie rzecz biorąc, wolontariusze opisywali nawiązywanie przyjaźni z mieszkańcami sąsiedniego państwa w trakcie przebywania tam na wolontariacie jako trudne. W sposób szczególny podkreślali to Polacy, którzy znaleźli się w Niemczech na terenach wiejskich. 2014-05-07 07:41:03 Dzięki pobytowi za granicą Europa stała się bardziej namacalna 12 ANALIZY I OPINIE Na poziomie mentalnym większość z Polaków i dwójka Niemców odróżniała Europę (jako kontynent) od Unii Europejskiej (rozumianej jako system polityczny). Wolontariusze z obu krajów kojarzyli Unię z korzyściami, które oferuje, szczególnie będąc w kontakcie z osobami spoza Unii. Ponadto wolontariusze z obu krajów wspominali o różnego rodzaju swobodach dotyczących podróżowania, pracy czy studiowania w innych krajach europejskich. Ogólnie rzecz biorąc, kategorie takie jak wolność wyboru były wskazywane przez dwójkę polskich wolontariuszy, swoboda wypowiedzi zaś przez trzech. Jeden z polskich wolontariuszy mówił też o „swobodzie pozostania anonimowym” w tak dużym organizmie w porównaniu z życiem w małej wiosce czy miasteczku. Kilku respondentów myślało o przyszłości Europy, żywiąc nadzieję, że kraje europejskie będą się razem rozwijać i zbliżą się do siebie. Podczas swojej pracy wolontariusze nawiązali kontakty z osobami lub wolontariuszami z innych krajów. Zetknęli się z różnorodnością europejskich kultur i społeczeństw, dostrzegając jednocześnie, że mają ze sobą dużo wspólnego. Dewiza Unii Europejskiej „Zjednoczeni w różnorodności” wydaje się najlepiej opisywać ich uczucia. Poza tym wolontariusze zaczęli się także zastanawiać, jak się jednoczyć przy całej tej różnorodności. Czy mimo różnic można dążyć do tych samych celów? Różny poziom wsparcia ze strony organizacji przyjmujących Wsparcie ze strony organizacji przyjmujących oceniano różnie. Trójka niemieckich wolontariuszy mówiła o doświadczeniu szybkiej i nieskomplikowanej pomocy, gdy była ona potrzebna. Dwie osoby spotkały się z trudnościami w uzyskaniu wsparcia lub było ono niewystarczające. Niektórzy wolontariusze pozytywnie wypowiadali się o kursach przygotowawczych, które przeważnie miały miejsce w Niemczech. Inne szkolenia, odbywające się w Polsce, były częścią tradycyjnego projektu dwustronnej współpracy, w której woluntariusz z Niemiec i woluntariusz z Ukrainy uczestniczyli w wymianie w Polsce, pracując razem w zespole. W przypadku polskich wolontariuszy poziom wsparcia w czasie aklimatyzacji w obcym kraju zależał od doświadczenia danej organizacji. Jedne były przygotowane bardzo dobrze, drugie bardzo słabo. Niektóre z organizacji przyjmujących nie miały czasu, aby wystarczająco zajmować się nową osobą, w tym zapoznać ją z jej zadaniami. W przypadku jednej respondentki, która nie mówiła po niemiecku, wsparcie ze strony organizacji nie było zadowalające pod względem przekazywania informacji o stawianych wobec niej wymaganiach. Ponadto trudności językowe były przyczyną barier w komunikacji. Niektórzy wolontariusze musieli również sami znajdować sobie konkretne zadania do wykonania, gdyż organizacja przyjmująca nie zapewniła im odpowiedniej albo wystarczającej pracy. Żaden z wolontariuszy nie zwrócił się o wsparcie do swojej organizacji wysyłającej. Mieli oni jednak poczucie, że w razie konieczności mogliby to zrobić. Jedna z organizacji wysyłających przygotowała spotkanie przedwyjazdowe, które uznane zostało przez uczestniczącą w nim osobę za przydatne. 141_Analizy i opinie.indd 12 2014-05-07 07:41:03 REKOMENDACJE – JAK POPRAWIĆ WZAJEMNY SPOSÓB POSTRZEGANIA SIĘ PRZEZ POLAKÓW I NIEMCÓW ORAZ JAK ROZWIJAĆ WIZERUNEK EUROPY POPRZEZ WOLONTARIAT 13 Poziom działań politycznych Stworzenie wspólnej bazy danych w celu zbierania informacji o międzynarodowych programach wolontariatu w Europie Trudno jest znaleźć dane o wolontariuszach uczestniczących w programach międzynarodowych innych, niż Wolontariat Europejski (EVS). W rezultacie niemożliwy jest stały monitoring tego, co dzieje się w obszarze międzynarodowych lub europejskich programów wolontariackich. Dlatego też należy rozważyć stworzenie wspólnej bazy danych funkcjonującej na poziomie europejskim, która zawierałaby informacje o wyjeżdżających i przyjeżdżających wolontariuszach, czy to w ramach EVS, czy w związku z programami narodowymi. Wysiłki na rzecz stworzenia takiej bazy danych obejmującej sam EVS były już podejmowane przez Komisję Europejską. Chociaż nie zakończyły się one sukcesem, to warto rozważyć nową próbę w tym zakresie lub przynajmniej sprawdzić, czy podobne narzędzie nie mogłoby powstać chociaż dla programów polsko-niemieckich. Z pewnością sprzyjałoby to wspieraniu i ułatwianiu pracy podmiotów zaangażowanych we współpracę polsko-niemiecką. Pomogłoby to też badaczom i decydentom dowiedzieć się więcej o tym, jak wielu młodych ludzi podejmuje taką aktywność, i obserwować, jak rozprzestrzenia się siatka miejsc docelowych wybieranych przez wolontariuszy w poszczególnych europejskich państwach członkowskich, a także krajach spoza UE, uczestniczących także w europejskich programach wolontariatu. Zebranie tych danych pozwoliłoby też na dokonanie oceny wykraczającej 141_Analizy i opinie.indd 13 SABINE KAKUIE, SILKE MARZLUFF, FILIP PAZDERSKI WOLONTARIAT W NIEMCZECH I W POLSCE ORAZ JEGO WPŁYW NA ZMIANĘ WZAJEMNEGO NASTAWIENIA NIEMCÓW I POLAKÓW ORAZ ICH PODEJŚCIA DO IDEI INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Gdyby programy wolontariackie cieszyły się większym uznaniem politycznym i gdyby wprowadzono pewne praktyczne modyfikacje organizacyjne w programach wolontariatu transgranicznego, mogłoby to zwiększyć jego wpływ na kształtowanie postaw wobec Europy oraz relacji polsko-niemieckich. W celu polepszenia strony organizacyjnej programów służby wolontariackiej, zwiększenia możliwości edukacji międzykulturowej oraz refleksji nad Europą i tożsamością europejską, rekomendujemy w tym miejscu podjęcie zróżnicowanych działań na poziomie politycznym, jak również dotyczących sposobu realizacji samych programów. 2014-05-07 07:41:03 poza poziom określonych pojedynczych programów i uprościłoby osiągnięcie ogólnego oglądu zakresu różnych programów wolontariatu proponowanych poza własnym krajem, na terenie Europy. Konieczne są dalsze badania i nowe metody szkolenia w zakresie budowania tożsamości europejskiej 14 ANALIZY I OPINIE W omawianym projekcie badawczym wyzwaniem okazało się uchwycenie zagadnienia kształtowania się tożsamości europejskiej za sprawą wolontariatu. Dużo uwagi poświęcono wzmocnieniu poziomu zrozumienia kultur innych krajów oraz kwestii różnorodności i wrażliwości międzykulturowej w ogólnym ujęciu. Jednak perspektywa kształtowania wrażliwości obywatelskiej i odczucia różnic narodowych dotyczące tego, na czym polega bycie częścią Europy albo Unii Europejskiej, wydaje się nie być w pełni zagospodarowane. Przyczynia się do tego brak praktycznych działań oraz narzędzi szkoleniowych stosowanych na szerszą skalę, szczególnie tych skupiających się na zagadnieniach europejskich na poziomie ponadnarodowym. Jako że wolontariat poszerza horyzonty ochotników i sprawia, że zalety Europy nabierają realnych kształtów, daje on solidną podstawę do rozwijania myślenia w kategoriach europejskich i pracy nad kształtowaniem silniejszego europejskiego obywatelstwa. Należy rozwijać programy wolontariatu w Polsce, a także konkretne programy dwustronne, polsko-niemieckie Ocena kondycji wolontariatu w Niemczech i w Polsce pokazuje znaczne różnice. W Niemczech istnieje wiele programów krajowych wspierających różne formy tego typu aktywności. Podczas gdy niektóre z nich realizowane są w sąsiednim kraju od dziesięcioleci i są dobrze znane społeczeństwu, w Polsce natomiast nie ma porównywalnych struktur. Po latach komunizmu i szybkiego wprowadzania gospodarki rynkowej, kiedy to większość ludzi myślała raczej o własnej karierze niż o dobru wspólnym, aktywność obywatelska i sam wolontariat są tu wciąż stosunkowo słabe (np. w porównaniu ze „starymi” państwami członkowskimi UE). W takich warunkach nie można oczekiwać wysokiego społecznego uznania dla wolontariatu w kontekście polsko-niemieckim. Stąd, szczególnie w Polsce, dużo trzeba zrobić, aby promować aktywność obywatelską w ogóle. Ponadto potrzebne są nowe programy wolontariatu transgranicznego pozwalające młodym Polakom na tego typu aktywność w innych krajach europejskich, poza Wolontariatem Europejskim, stanowiącym najważniejszy program umożliwiający im tę aktywność zagranicą. Mógłby to być ważny wkład w rozwój współpracy polsko-niemieckiej. Warto tu wykorzystać dobre doświadczenia z funkcjonowania niemiecko-francuskich programów wymiany. Większe uznanie dla roli wolontariuszy zagranicznych na poziomie krajowym i europejskim W oparciu o wyniki przeprowadzonego badania, można także zalecić podjęcie intensywniejszych wysiłków na rzecz zwiększenia świadomości o wypełnianej przez nich roli i uznania dla zagranicznych wolontariuszy we wszystkich państwach uczestniczących w międzynarodowych programach wolontariackich. Wydaje się, że ludzie wyjeżdżający do pracy w takim charakterze wolontariuszy do innego kraju, nawet sąsiedniego, dość często 141_Analizy i opinie.indd 14 2014-05-07 07:41:03 wydają się pozostawieni sami sobie. Ponadto, wolontariusze przebywający w innym państwie mogą być postrzegani jako ambasadorowie swojego kraju w społeczeństwie przyjmującym. W trakcie pobytu zagranicą nie tylko mają okazję zweryfikować uprzednio posiadaną wiedzę o sąsiadującym kraju, lecz również sami dzielą się swoimi nowymi doświadczeniami z krewnymi i przyjaciółmi, którzy zostali w domu. Rola, którą odgrywają w zbliżaniu do siebie różnych krajów, może też zostać doceniona na poziomie politycznym i powinna być odzwierciedlona w strukturze programów umożliwiających im zaangażowanie w aktywność zagranicą. Na przykład, można by ustanowić nagrodę dla wyróżniających się wolontariuszy, może nawet konkretnie w dziedzinie dialogu polsko-niemieckiego. Oprócz wyrażenia uznania dla wolontariuszy, którzy otrzymywaliby nagrodę, pomogłoby to w promowaniu programów wolontariatu w takich krajach jak Polska, które nie mają długiej tradycji działań wolontariackich. Rozwijanie wiedzy i edukacji na temat Europy i krajów europejskich 15 Poziom programowy Należy uwzględnić różnorodność motywacji i umiejętności wolontariuszy Porównanie polskich i niemieckich wolontariuszy pokazuje, że ich życiorysy różnią się. Polscy ochotnicy mają już ukończone studia, decydując się na podjęcie wolontariatu w Niemczech (albo w kraju niemieckojęzycznym), a ich zamiarem jest zrobienie czegoś dla swojego rozwoju zawodowego i, być może, znalezienie pracy w kraju przyjmującym. Pociąga to za sobą inne oczekiwania wobec organizacji przyjmującej i pobytu w sąsiednim państwie. Wśród Niemców typowe jest rozpoczynanie wolontariatu tuż po ukończeniu szkoły średniej jako sposób na spędzenie roku przerwy przed pójściem na studia (tzw. gap year). Jednym z ważnych celów jest dla nich zdobycie nowych doświadczeń i rozpoczęcie życia poza domem rodzinnym. Stąd ich oczekiwania wobec wykonywanych aktywności i trybu życia są inne. Chociaż jest to trudne dla organizacji przyjmujących i wysyłających, różnice te powinny być brane pod uwagę. Szczególnie wtedy, kiedy w nowej edycji programu EVS limit wiekowy dla jego uczestników zostanie podwyższony. Dotychczasowe doświadczenia pokazują też, że osoby z krajów europejskich mocno doświadczonych przez kryzys gospodarczy, chętniej angażują się w wolontariat międzynarodowy. Ułatwianie dostępu dla szerszych grup społeczeństwa W odniesieniu do poziomu wykształcenia wolontariuszy i ogólnego stanu rozwoju wolontariatu trzeba zauważyć, iż większość osób angażujących się w wolontariat za granicą ma ukończoną szkołę średnią lub nawet studia. Należy w związku z tym zastanowić się, jakie działania można by podjąć, aby zmniejszyć tę jednostronną dysproporcję pod względem wykształcenia 141_Analizy i opinie.indd 15 SABINE KAKUIE, SILKE MARZLUFF, FILIP PAZDERSKI WOLONTARIAT W NIEMCZECH I W POLSCE ORAZ JEGO WPŁYW NA ZMIANĘ WZAJEMNEGO NASTAWIENIA NIEMCÓW I POLAKÓW ORAZ ICH PODEJŚCIA DO IDEI INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Ze względu na fakt, że wiedza o Europie i krajach europejskich jest raczej ograniczona (także wśród wolontariuszy), wskazane byłoby włączenie, w większym stopniu, nauczania o państwach członkowskich Unii, a także o Europie. Mogłoby to pomóc w podnoszeniu świadomości na temat występujących wśród członków Unii różnic i podobieństw. 2014-05-07 07:41:03 osób angażujących się w wolontariat. Krokiem w stronę większego otwarcia programów wolontariatu ponadnarodowego na inne grupy społeczne mogłyby stanowić działania takie jak promowanie wymiany osób zaangażowanych w pracę z młodzieżą (multiplikatorów czy organizatorów wolontariatu), przyczyniające się do upowszechnienia wiedzy o samym wolontariacie, jak i płynących z niego korzyściach. Być może dobra praktyka realizowana w Niemczech, gdzie zaangażowanie w wolontariat jest wpisane w proces formalnej edukacji szkolnej, mogłaby zostać przeniesiona na poziom międzynarodowy, zaczynając od jakiegoś programu modelowego. Pokonanie barier językowych 16 ANALIZY I OPINIE Dla wielu wolontariuszy pobyt w sąsiednim kraju stanowi wyzwanie albo z powodu braku umiejętności językowych, albo nie występowania okazji, aby te umiejętności ćwiczyć. Dlatego też wskazane wydaje się podkreślanie znaczenia posiadania przez kandydatów na wolontariuszy co najmniej podstawowej wiedzy językowej. Dzięki temu komunikacja w miejscu pracy, a także poza nią, może być łatwiejsza i tym samym sprzyjać porozumieniu. Ten ostatni aspekt obejmuje także lepsze poznawanie społeczeństwa kraju przyjmującego i sprzyja refleksji nad stereotypami. Wysyłanie wolontariusza do innego kraju bez choćby podstawowej znajomości języka może być przyczyną potęgowania poczucia wyobcowania. Z drugiej strony, wolontariuszom przybywającym do organizacji przyjmującej bez odpowiedniej znajomości języka można by zaproponować specjalne wsparcie wolontariusza opiekuna z organizacji przyjmującej. Dla tego ostatniego pełnienie owej funkcji w strukturze organizacyjnej wraz z odpowiednimi procedurami, w związku z zajmowaniem się różnymi typami wolontariuszy, powinno pozwolić na dostęp do programu wymiany wolontariuszy. Ponadto wprowadzenie takich rozwiązań w organizacjach przyjmujących powinno być przedmiotem oceny wymiany wolontariuszy przez władze wspierające finansowo. Kontakty z rówieśnikami sprzyjają poczuciu integracji Wolontariuszom nie zawsze jest łatwo nawiązać kontakt z rówieśnikami z kraju przyjmującego. Osoby w podobnym wieku pomagają się zadomowić w kraju przyjmującym, a także przyczyniają się do lepszego zrozumienia że jest coś takiego jak ponadnarodowej kultury młodzieżowej, stanowiąca podstawę wzajemnego porozumienia – warto więc wspierać kontakty z rówieśnikami. Dlatego też należy intensywniej pracować nad pomysłem programu mentoringu rówieśniczego, w ramach którego byli wolontariusze pełniliby funkcję mentorów dla swoich „młodszych” kolegów i koleżanek. Również miejscowa młodzież, która nie angażowała się w wolontariat, mogłaby zostać pozyskana do pracy w charakterze mentorów pomagających wolontariuszom się aklimatyzować. Oprócz tworzenia owej wartości dodanej (w postaci lepszej aklimatyzacji) jest to też sposób, dzięki któremu młodzi ludzie w kraju przyjmującym mogą nawiązywać międzynarodowe kontakty. Poza tym warto zaangażować byłych wolontariuszy do przygotowywania przewodników po różnych krajach przyjmujących, udostępnianych w ramach pomocy w przygotowaniach do wyjazdu. Takie przewodniki są już dostępne w Niemczech, ale można by je bardziej rozpropagować i wprowadzić także w Polsce. Relacje 141_Analizy i opinie.indd 16 2014-05-07 07:41:03 dotyczące szczególnych przygód czy doświadczeń, jakie przytrafiły się wolontariuszom, mogłyby być zbierane w ramach konkursów i wykorzystywane jako podstawa do tworzenia wspomnianych przewodników. Uwagi ogólne Rozwijanie ogólnego zainteresowania Polską w Niemczech Wiedza na temat Niemiec w Polsce Poziom wiedzy Polaków na temat Niemiec także wymaga jeszcze poprawy. „Barometr Polsko-Niemiecki 2013” wskazuje co prawda na stałe polepszanie jakości stosunków pomiędzy oboma społeczeństwami (47% Polaków badanych w 2013 roku odczuwa sympatię do Niemców), jednocześnie pokazuje też, że wciąż jest jeszcze wiele do zrobienia, by pokonać trudne wzajemne relacje wynikające z przeszłości. Najczęstsze skojarzenia Polaków ze słowem „Niemcy” wiążą się z historią, głównie z II wojną światową (25% wszystkich deklarowanych skojarzeń wiąże się z tym momentem w przeszłości). Można zauważyć, że członkowie rodziny i przyjaciele polskich wolontariuszy przedstawiali podobne opinie. Było to szczególnie wyraźne wśród przedstawicieli „starszego pokolenia” oraz wśród rówieśników 141_Analizy i opinie.indd 17 17 SABINE KAKUIE, SILKE MARZLUFF, FILIP PAZDERSKI WOLONTARIAT W NIEMCZECH I W POLSCE ORAZ JEGO WPŁYW NA ZMIANĘ WZAJEMNEGO NASTAWIENIA NIEMCÓW I POLAKÓW ORAZ ICH PODEJŚCIA DO IDEI INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ Dla większości wolontariuszy Polska nie była krajem umieszczanym na pierwszym miejscu jako kraj docelowy ich wolontariatu. Pobyt w Polsce zwiększył więc ogólne zainteresowanie krajem, którego znajomość w początkowym etapie była raczej ograniczona. Ponieważ Niemcy są blisko związane z Polską ze względów historycznych, istnieje wiele programów i działań służących umacnianiu więzi pomiędzy tymi krajami: w ostatnich latach niemieccy ministrowie spraw zagranicznych odbywali swoje pierwsze oficjalne wizyty zagraniczne do Polski, aby podkreślić zainteresowanie Niemiec bliskimi związkami z tym krajem. Idąc za przykładem Niemiecko-Francuskiej Współpracy Młodzieży, założonej w roku 1964, utworzono w roku 1991 organizację Polsko-Niemiecka Współpraca Młodzieży, aby zacieśniać więzy między dawnymi przeciwnikami wojennymi – szczególnie wśród młodych ludzi. Istnieje kilka formalnych inicjatyw (do pewnego stopnia wspieranych przez władze obu państw) walczących z pozostałościami trudnej wspólnej przeszłości, które wciąż obciążają relacje pomiędzy oboma krajami. W charakterze przykładów wymienić można Wspólną Polsko-Niemiecką Komisję Podręcznikową (Gemeinsamen Deutsch-Polnischen Schulbuchkommission), działania finansowane i realizowane przez niemiecką Fundację „Pamięć, Odpowiedzialność i Przyszłość” (Stiftung EVZ) czy Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej (SdpZ). Pracując na różnych poziomach, prowadzą one lub wspierają działania służące rozwijaniu wymiany między obywatelami obu krajów. Jednakże, w przypadku Niemiec, szerzej pojęta niemiecka opinia publiczna raczej nie ma solidnej wiedzy ogólnej na temat Polski. Dlatego, należy podejmować więcej wysiłków, aby podnosić świadomość w tej dziedzinie. W ostatnich latach publikowano dość humorystyczne opowieści o doświadczeniach Niemców mieszkających w Polsce – niektóre z nich znalazły się nawet na liście bestsellerów. Warto próbować nowych rozwiązań w podejściu do kwestii porozumienia polsko-niemieckiego, aby przyciągnąć zainteresowanie ze strony opinii publicznej. 2014-05-07 07:41:03 o konserwatywnych poglądach. Ponadto, jak pokazuje badanie, wyjątkowo zły jest wizerunek wschodniej części Niemiec w Polsce i wymaga on naprawy. Szczególnie ludzie z pokolenia rodziców respondentów postrzegają ten region jako taki, który nie zmienił się zbytnio w porównaniu do funkcjonującej dawniej na jego terytorium Narodowej Republiki Demokratycznej, samo zaś NRD uważane było za gorszy system społeczno-polityczny. Prawdopodobnie może to wpływać na kształtowanie się u tych samych Polaków poczucia wyższości wobec Niemców ze wschodniej części kraju, które z całą pewnością może stanowić przeszkodę w umacnianiu wzajemnych kontaktów i promowaniu wzajemnego zrozumienia. Polscy uczestnicy wolontariatu wyobrażali sobie Niemcy jako kraj, gdzie „wszystko jest lepsze” niż w Polsce. W związku z tym, warto tworzyć realistyczny obraz różnorodności sytuacji życiowych ludzi w obu krajach. Seminaria przygotowujące do aktywności wolontariackiej oraz spotkania ewaluacyjne mogłyby intensywniej poruszać ten problem. 18 Promowanie wymiany doświadczeń organizacji przyjmujących i wysyłających ANALIZY I OPINIE Omawiany projekt badawczy pokazał, że organizacje przyjmujące i wysyłające z różnych krajów nie zawsze znają się wzajemnie. Dlatego wydaje się, że warto byłoby silniej promować wymianę doświadczeń ponad granicami. Być może przygotowanie wolontariuszy mogłoby nabrać charakteru bardziej międzynarodowego i uchwycić pewne szczególne cechy życia oraz pracy w różnych krajach. 141_Analizy i opinie.indd 18 2014-05-07 07:41:03 ANALIZY I OPINIE O AUTORACH Sabine Kakuie – koordynator projektów we fryburskim Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (Zentrum für zivilgesellschaftliche Entwicklung). Studiowała socjologię, psychologię społeczną i pedagogikę na Uniwersytecie Johanna Wolfganga Goethego we Frankfurcie nad Menem. Specjalizuje się w zagadnieniu wolontariatu. Silke Marzluff – dyrektor wykonawczy w Centrum Rozwoju Społeczeństwa Obywatelskiego (Zentrum für zivilgesellschaftliche Entwicklung). Studiowała socjologię, nauki polityczne i psychologię na Uniwersytecie Alberta-Ludwika we Fryburgu oraz europeistykę na University of Sussex. Była członkiem zarządu niemieckiej części Service Civil International. Specjalizuje się w tematyce wolontariatu, demograficznych przemian na szczeblu lokalnym i zaangażowania społecznego. Filip Pazderski – prawnik i socjolog, absolwent Instytutu Socjologoo Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył również uzupełniające studia magisterskie European Master’s Degree in Human Rights and Democratisation w Wenecji. Doktorant w Szkole Nauk Społecznych IFiS PAN. Obecnie pełni obowiązki Kierownika Programu Demokracji i Społeczeństwa Obywatelskiego w Instytucie Spraw Publicznych. ANALIZY I OPINIE #141 02.2014 Instytut Spraw Publicznych Niniejsza analiza jest efektem projektu „Wolontariat w Niemczech i w Polsce oraz jego wpływ na zmiany wzajemnego nastawienia Niemców i Polaków oraz ich podejścia do idei integracji europejskiej”, realizowanego przez niemieckie Zentrum für zivilgesellschaftliche Entwicklung (zze) im Forschungs- und Innovationsverbund an der Evangelischen Hochschule Freiburg e.V. oraz polski Instytut Spraw Publicznych (ISP), finansowanego przez Polsko-Niemiecką Fundację na rzecz Nauki (PNFN/DPWS) oraz Fundację Współpracy Polsko-Niemieckiej (DPFWPN/SdpZ). Zespół badawczy: Beata Charycka, Sabine Kakuie, Silke Marzluff, Filip Pazderski Kierownik projektu (zze): prof. dr Thomas Klie Polskie tłumaczenie: Anna Dzięgiel Redakcja: Magdalena Otlewska (www.bezbledu.pl), Filip Pazderski © Copyright by Centre for Developments in Civil Society in FIVE e.V. oraz Instytut Spraw Publicznych, Freiburg – Warszawa 2014 Niniejszy dokument nie może być powielany, ani w całości, ani w części, bez pisemnej zgody wydawcy. Wykorzystanie fragmentów tekstu lub danych badawczych jest dozwolone z podaniem źródła ich pochodzenia. Wydawca: Fundacja Instytut Spraw Publicznych 00–031 Warszawa, ul. Szpitalna 5 lok. 22 tel. (22) 55 64 260, faks (22) 55 64 262 e-mail: [email protected] www.isp.org.pl Zentrum für zivilgesellschaftliche Entwicklung Bugginger Str. 38 79114 Freiburg im Breisgau Tel.: (0049) 0761 47812 14, Fax: (0049) 0761 47812 699 e-mail: [email protected] www.zze-freiburg.de 141_okladka.indd 1 #141 02.2014 SABINE KAKUIE, SILKE MARZLUFF, FILIP PAZDERSKI WOLONTARIAT W NIEMCZECH I W POLSCE ORAZ JEGO WPŁYW NA ZMIANĘ WZAJEMNEGO NASTAWIENIA NIEMCÓW I POLAKÓW ORAZ ICH PODEJŚCIA DO IDEI INTEGRACJI EUROPEJSKIEJ UDZIAŁ W PROGRAMACH WOLONTARIATU MIĘDZYNARODOWEGO WPŁYWA NA ZMIANĘ WIZERUNKU KRAJU, W KTÓRYM SIĘ ODBYWA. ZMIENIA TEŻ U WOLONTARIUSZY NASTAWIENIE DO EUROPY I UNII EUROPEJSKIEJ ORAZ SPOSÓB ICH POSTRZEGANIA. TE CZĘSTO DEKLAROWANE REZULTATY TAKICH PROGRAMÓW SĄ JEDNAK RZADKO FAKTYCZNIE SPRAWDZANE. BADANIE POLSKICH I NIEMIECKICH WOLONTARIUSZY WYKONANE W 2013 ROKU PRZEZ ISP I ZZE POKAZUJE, ŻE ZAANGAŻOWANIE W WOLONTARIAT DŁUGOTERMINOWY W SĄSIEDNIM KRAJU WPŁYWA NA ROZWÓJ OSOBISTY – NABYWANIE KOMPETENCJI SPOŁECZNYCH I ORIENTACJĘ ZAWODOWĄ. DODATKOWO, MŁODZI LUDZIE DZIĘKI TEJ AKTYWNOŚCI I POBYTOWI ZA GRANICĄ ZDOBYWAJĄ WIEDZĘ O KRAJU GOSZCZĄCYM, PRZEŁAMUJĄC POSIADANE STEREOTYPY NA JEGO TEMAT, W TYM TE ZWIĄZANE Z POZOSTAŁOŚCIAMI TRUDNEJ HISTORII WZAJEMNYCH RELACJI OBU NARODÓW. WPŁYW WOLONTARIATU NA ZMIANĘ WIZERUNKU SĄSIEDNIEGO KRAJU OBEJMUJE TEŻ POZOSTAŁYCH W DOMU PRZYJACIÓŁ I CZŁONKÓW RODZINY POSZCZEGÓLNYCH WOLONTARIUSZY ORAZ PRZEDSTAWICIELI SPOŁECZEŃSTWA GOSZCZĄCEGO, KTÓRYCH SPOTKAJĄ W TRAKCIE WOLONTARIATU. WOLONTARIUSZE ZAGRANICZNI, DZIĘKI PRZEBYWANIU W OBCYM KRAJU, W MIĘDZYNARODOWYM ŚRODOWISKU UCZĄ SIĘ TAKŻE, CO TO ZNACZY BYĆ CZŁONKIEM ZRÓŻNICOWANEJ KULTUROWO WSPÓLNOTY EUROPEJSKIEJ. DOWIADUJĄ SIĘ, JAK OBOWIĄZUJĄCE NA JEJ OBSZARZE WARTOŚCI SĄ WYJĄTKOWE W PORÓWNANIU Z INNYMI CZĘŚCIAMI ŚWIATA I Z JAKIMI WYZWANIAMI W EUROPIE MOŻE WIĄZAĆ SIĘ ZARZĄDZANIE TAKIMI SPOŁECZEŃSTWAMI. POZYTYWNE REZULTATY WOLONTARIATU W SĄSIEDNICH PAŃSTWACH MOŻNA JESZCZE ROZSZERZYĆ DZIĘKI PEWNYM MODYFIKACJOM, WPROWADZONYM PRZEZ DECYDENTÓW EUROPEJSKIEGO I KRAJOWEGO SZCZEBLA, KTÓRZY MAJĄ WPŁYW NA KSZTAŁT PROGRAMÓW WOLONTARIATU ORAZ PRAKTYKÓW W ORGANIZACJACH WYSYŁAJĄCYCH LUB PRZYJMUJĄCYCH WOLONTARIUSZY W POLSCE I W NIEMCZECH. SUGESTIE TE MOGĄ BYĆ RÓWNIEŻ INTERESUJĄCE DLA OSÓB ZAANGAŻOWANYCH W WOLONTARIAT TRANSGRANICZNY, ODBYWAJĄCY SIĘ W INNYCH KONTEKSTACH NARODOWYCH. 2014-04-28 10:44:01
