Partia polityczna

Partia polityczna
• funkcje partii kontestujących opresyjny reżim wynikają z wymogów prowadzonej w warunkach nielegalności walki i przygotowania do zmiany systemu i
przejęcia władzy.
Partia polityczna (“partia” od łac. pars 'część', w trad.
pol. 'stronnictwo') – dobrowolna organizacja społeczna o
określonym programie politycznym, mająca na celu jego realizację poprzez zdobycie i sprawowanie władzy lub
wywieranie na nią wpływu.
Partie polityczne są organizacjami o charakterze członkowskim (są korporacjami) i dlatego są zaliczane do organizacji społecznych, podobnie jak stowarzyszenia, czy
związki zawodowe. Jednak partii politycznych nie zalicza
się na ogół do organizacji pozarządowych, do których z
kolei należą przede wszystkim stowarzyszenia i fundacje.
Powodem niewłączania partii politycznych do organizacji
pozarządowych jest zbyt bezpośrednie powiązanie tych
pierwszych z władzą publiczną: partie są często wręcz organizacjami “rządowymi” (ang. governmental organisations) i politycznymi.
1 Historia
Podział sceny politycznej na świecie jest ściśle związany
z rozwojem parlamentaryzmu. Najwcześniej wyraźniejsze podziały zarysowały się we Francji, co miało związek
z Wielką Rewolucją Francuską. W tym okresie w świadomości społecznej ukształtowały się tradycyjne podziały na lewicę i prawicę, gdyż we francuskim parlamencie
rewolucjoniści zasiadali po lewej stronie, natomiast zwolennicy mniej radykalnych przemian – po prawej. Pierwsze partie powstały natomiast w Wielkiej Brytanii, gdzie
w latach 30. XIX wieku jako kontynuacja stronnictwa
torysów powstała Partia Konserwatywna oraz wywodząca się od myśli politycznej wigów – Partia Liberalna. Zarówno ich nazwy jak i programy były odbiciem dwóch
głównych wówczas ideologii. W drugiej połowie XIX
wieku na europejskiej scenie politycznej pojawiły się
nowe ugrupowania – partie socjaldemokratyczne, wyrosłe na bazie ruchów robotniczych i związków zawodowych. Z nich z kolei, na początku XX wieku wyodrębniły się partie głoszące ideologię komunizmu. W odpowiedzi na rozwój ateistycznego w swym charakterze
socjalizmu powstała ideologia chrześcijańskiej demokracji, co spowodowało powstanie partii nowego typu. W
tym samym okresie zaczęły pojawiać się również partie
chłopskie, sytuujące się blisko ugrupowań chadeckich.
Za prawicowe zaczęto uznawać partie odwołujące się
do ideologii konserwatyzmu i liberalizmu (ewoluujące
stopniowo w kierunku centrum), za lewicowe natomiast
– przede wszystkim socjaldemokratyczne. Kolejnym rodzajem partii, jakie pojawiły się na scenach politycznych różnych państw były partie nacjonalistyczne, wywodzące swe idee z konserwatyzmu. Dodatkowo w drugiej
połowie XX wieku popularność zaczęły zdobywać nowe ideologie – nowa prawica, nowa lewica (ekologizm
i feminizm), co również doprowadziło do powstania kolejnych partii.
Współcześnie partie są dobrowolnymi organizacjami
zrzeszającymi obywateli świadomych wspólnoty swych
interesów i poglądów i skłonnych do zdyscyplinowanego
zabiegania o ich realizację przez zdobywanie i sprawowanie władzy państwowej.
Demokratyczne systemy są tym bardziej funkcjonalne, im
lepiej partie:
• konsolidują polityków wedle zdolności artykułowania i reprezentowania interesów określonych odłamów społeczeństwa,
• potrafią skutecznie starać się o ich realizację, ukierunkowując zgodnie z demokratycznymi procedurami politykę państwa i międzypaństwowych instytucji,
• są zdolne do kojarzenia rywalizacji o władzę i wpływy w państwie i międzypaństwowych instytucjach,
z umiejętnością negocjowania, zawierania kompromisów, współdziałania w kwestiach, w których interesy szerszych odłamów społeczeństwa bądź całego
narodu są zgodne.
W systemach autorytarnych funkcje partii są istotnie odmienne i zróżnicowane w zależności od ich stosunku do
panującego w danym państwie reżimu:
• funkcje partii legalnych wyznacza właściwa im ro- 2 Klasyfikacja partii politycznych
la narzędzia arbitralnego panowania nad społeczeństwem pozbawionym realnego wpływu na rządzą- Klasyfikacji wszystkich partii politycznych dokonuje się
przeważnie na dwóch płaszczyznach – ze względu na
cych,
1
2
2
cechy organizacyjne i sposób funkcjonowania oraz ze
względów ideologiczno-programowych.
2.1
Podział organizacyjno-funkcyjny
• ze względu na strukturę organizacyjną
• komitetowe – pełniące rolę komitetu wyborczego (klasyczne przykłady to amerykańskie
partie: Demokratyczna i Republikańska; w
Polsce zbliżoną strukturę ma Platforma Obywatelska)
• rozwinięte – z rozwiniętą strukturą organizacyjną (np. niemieckie CDU, polskie PZPR,
SLD)
• ze względu na genezę organizacyjną
• parlamentarno-wyborcze – wyłonione z grupy deputowanych, wokół której tworzą się komitety wyborcze, stopniowo integrujące się w
jedną organizację (np. niemiecka FDP, brytyjska Partia Konserwatywna)
• pozaparlamentarne – powstałe z inicjatywy organizacji, której dotychczasowym celem nie
był udział w wyborach (np. niemieckie SPD,
Bündnis 90/Die Grünen, polskie PSL)
• ze względu na stopień upartyjnienia kandydatów
• masowe – skupiające dużą liczbę osób, z której
wyłaniają się elity partyjne (częściej spotykana
forma wśród partii lewicowych, np. francuska
Partia Socjalistyczna)
• kadrowe – zrzesza niewielki procent swych
wyborców (częściej partie centrowe, np. Partia
Demokratyczna – demokraci.pl)
• ze względu na typ członkostwa
• z członkostwem bezpośrednim (np. niemieckie FDP)
KLASYFIKACJA PARTII POLITYCZNYCH
• zakładowe – z komórką podstawową partii
w zakładzie pracy, przedsiębiorstwie (np. radziecka KPZR)
• terytorialne – z komórką podstawową obejmującą daną jednostkę terytorialną (np. polskie
ZChN, PPS)
• ze względu na sposób powoływania władz
• demokratyczne – z władzą powoływaną i kontrolowaną przez członków (np. niemieckie
CSU, FDP)
• niedemokratyczne – z władzą pochodzącą
z mianowania, tzw. zasada wodzostwa (np.
NSDAP, radziecka KPZR)
• ze względu na typ kierownictwa partyjnego
• z kierownictwem jednoosobowym – z rozbudowaną władzą przywódcy (np. NSDAP, radziecka KPZR)
• z kierownictwem wieloosobowym (kolegialnym) – najwyższą władzę sprawuje kongres,
czyli zjazd partyjny (np. polski SLD)
• parlamentarne – z dominacją frakcji parlamentarnej w kierownictwie partyjnym (np.
brytyjska Partia Konserwatywna)
• pozaparlamentarne – z kierownictwem
organu partyjnego, znajdującego się poza
parlamentem (np. radziecka KPZR)
• ze względu na cele partii
• wyborcze - ogniskujące swoją aktywność
wokoło wyborów (np. amerykańskie partie:
Demokratyczna i Republikańska)
• społeczności (np. polskie SLD)
• totalitarne (np. radziecka KPZR, NSDAP)
2.2 Podział ze względów ideologicznoprogramowych
• z członkostwem pośrednim (np. brytyjska
Partia Pracy, Austriacka Partia Ludowa)
Z czasów rewolucji francuskiej pochodzi podział na
• ze względu na rozdział kompetencji w strukturze lewicę i prawicę. Innym tradycyjnym kryterium podziału
partyjnej
jest podział partii na konserwatywne oraz liberalne, al• scentralizowane – skupiające władzę w struk- ternatywnie zwane progresywnymi. Kryterium podziału
turach centralnych partii (np. brytyjska Partia jest wówczas idea praw jednostki i roli państwa w życiu
Konserwatywna, polskie Prawo i Sprawiedli- społecznym i gospodarce.
wość)
W Europie partie zwykle dzieli się na obozy zależnie
od wyznawanej przez nie ideologii. Podział ten
• zdecentralizowane – z szeroką autonomią inwywodzi
się jeszcze z XIX wieku, kiedy między
stancji niższych w podejmowaniu decyzji (np.
partiami
występowały
bardzo duże różnice. Współfrancuska Partia Socjalistyczna, niemieckie
cześnie
różnice
te
objawiają
się w większym stopniu
Bündnis 90/Die Grünen)
w nazwie i w stosowanej retoryce niż w programie.
• ze względu na rodzaj komórki podstawowej
Można zatem mówić o podziale partii wg kryterium
3.2
Finansowanie partii w Polsce
programowo-ideologicznego. W tym wypadku wobec
partii przeważnie używa się następujących określeń:
monarchistyczne, konserwatywne, konserwatywnoliberalne,
liberalne,
libertariańskie,
liberalnodemokratyczne,
socjalliberalne,
chrześcijańskodemokratyczne, chłopskie, chrześcijańsko-narodowe,
narodowe, nacjonalistyczne, protestu, faszystowskie, robotnicze, socjaldemokratyczne, zielonych, feministyczne,
socjalistyczne, komunistyczne. Osobny rodzaj partii stanowią partie regionalne. Warto też dodać, że w historii
występowały partie, których identyfikacja z danym
nurtem ideologicznym nie może być jednoznaczna,
np. tzw. partia gaullistowska, czyli Rassemblement du
Peuple Français (RPF) i Bezpartyjny Blok Współpracy
z Rządem.
Istnieją też alternatywne podziały:
• na partie populistyczne i merytoryczne;
3
metodami demokratycznymi wpływu na kształtowanie polityki państwa lub sprawowanie
władzy publicznej [1] .
Artykuł 13. Konstytucji RP zakazuje istnienia partii odwołujących się w swoich programach do totalitarnych
metod i praktyk działania nazizmu, faszyzmu i komunizmu, a także tych, których program lub działalność zakłada lub dopuszcza nienawiść rasową i narodowościową,
stosowanie przemocy w celu zdobycia władzy lub wpływu na politykę państwa albo przewiduje utajnienie struktur lub członkostwa.
Partia polityczna może korzystać z praw wynikających
z ustaw dopiero po uzyskaniu wpisu do ewidencji partii
politycznych prowadzonej przez Sąd Okręgowy w Warszawie. Wniosek o wpisanie partii do ewidencji musi być
poparty przez co najmniej 1000 obywateli polskich, którzy ukończyli 18 lat i mają pełną zdolność do czynności
prawnych.
• ze względu na charakter programu: partie patronażu,
Kontrolę działalności i celów partii politycznych sprawuje
partie interesu i partie światopoglądowe;
Trybunał Konstytucyjny.
• specyficzne dla danego kraju, np. w Polsce: ugrupowania postsolidarnościowe i ugrupowania postkomunistyczne;
3.2 Finansowanie partii w Polsce
• tak zwany podział dwuosiowy. W tym wypadku jedna z osi oznacza poglądy gospodarcze
(socjalizm – leseferyzm), druga natomiast światopoŹródła finansowania partii politycznych w Polsce są jawgląd (konserwatyzm – liberalizm).
ne. Majątek partii powstaje ze składek członkowskich,
W praktyce okazuje się jednak, że jednoznaczna klasyfi- darowizn, spadków, zapisów, z dochodów z majątku oraz
kacja partii jest niezwykle trudna i często pozostaje nie- z dotacji i subwencji państwowych. Partia nie może projednoznaczna. Dzieje się tak, gdyż oprócz kwestii gospo- wadzić działalności gospodarczej, jednak za takową nie
darczych i światopoglądowych partie powinny uwzględ- uważa się sprzedaży przez partię publikacji z nią związaniać w swych programach także poglądy na nowe pro- nych i przedmiotów ją symbolizujących.
blemy i zagadnienia ściśle związane z danym krajem i
jego sytuacją geopolityczną. Są to takie kwestie jak np.
stosunek do imigrantów, stosunek do Unii Europejskiej,
w tym do przyjęcia euro, w przypadku państw byłego
Bloku Wschodniego jest to także podejście do lustracji
i dekomunizacji, a np. w Hiszpanii osobny problem stanowi działalność ETA i baskijskie dążenia do niepodległości.
3
3.1
Partie polityczne w Polsce
Sytuacja prawna
Sytuację prawną partii politycznych w Polsce reguluje
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej i Ustawa z dnia 27
czerwca 1997 r. o partiach politycznych. Ustawa definiuje
partię polityczną jako:
dobrowolną organizację, występującą pod
określoną nazwą, stawiającą sobie za cel
udział w życiu publicznym poprzez wywieranie
Od 2001 r. głównym źródłem finansowania partii są subwencje oraz dotacje z budżetu państwa. Subwencje mogą
otrzymywać partie, które w ostatnich wyborach do Sejmu
przekroczyły próg 3% (jeśli samodzielnie tworzyły komitet wyborczy) lub 6% głosów (jeśli wchodziły w skład
koalicyjnego komitetu wyborczego). Dotacje otrzymują
partie za każde miejsce zdobyte w Sejmie lub Senacie.
Zasada finansowania partii politycznych znajdują się w:
1. Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych Dz. U. z 1997 r. Nr 98, poz. 604.
2. Ustawa z dnia 12 kwietnia 2001 r. Ordynacja wyborcza do Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej i do Senatu
Rzeczypospolitej Polskiej, Dz. U. z 2001 r. Nr 46,
poz. 499.
4 Dodatkowe informacje
• Pod względem liczby członków, największą na świecie partią polityczną jest Komunistyczna Partia
4
8
Chin: Około 75 milionów. Wydaje się dużo, jednakże stanowią w Chinach około 5-6 procent społeczeństwa.
• Niekiedy tworzone są partie będące satyrą polityczną, np.:
• Kanadyjska Partia Nosorożców
• Polska Partia Przyjaciół Piwa
5
Zobacz też
• Partia polityczna na poziomie europejskim
6
Przypisy
[1] Art 1. Ustawy z dnia 27 czerwca 1997 r. o partiach politycznych
7
Bibliografia
• Mariusz Gulczyński, Andrzej Małkiewicz: Wiedza
o partiach i systemach partyjnych, Wyd. Druktur,
Warszawa 2008, ISBN 978-83-60197-60-8
• Konstanty Adam Wojtaszczyk, Wiedza o społeczeństwie, Warszawa 2004, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, ISBN 83-02-09147-2
• Marcin Krzemiński, Kontrola konstytucyjności celów
i działalności partii politycznych w Polsce (w: Konstytucja i sądowe gwarancje jej ochrony), Kraków
2004, ISBN 83-7444-056-2
8
Zobacz też
• Scena polityczna
• Partie polityczne Polski
• System partyjny
ZOBACZ TEŻ
5
9
Text and image sources, contributors, and licenses
9.1
Text
• Partia polityczna Source: http://pl.wikipedia.org/wiki/Partia%20polityczna?oldid=40834940 Contributors: Taw, Polimerek, Kaczor, Beno, Filemon, Tawbot, Yano, ABX, Jozef-k, Olafbot, CiaPan, Kocio, Tsca.bot, Cubinsideme, Roo72, Mzopw, P, Quest-88, AndrzejzHelu,
Rklisowski, Smat, Bocianski, LA2, Palladinus, Julo, Jpp, Skotos, Margosbot, Doppler, Starco, Grzegorz B., Ariok, Wojtek Kłosowski,
BartekChom, Kimodin, Radoc, Szoltys, Buldożer, Gregul, Wiktoryn, Chobot, YurikBot, Andrzej19, Eteru, Eskimbot, Odder, Erwin-Bot,
Kzk, Shalom, Yenidai, Barry Kent, Masur, Gładka, Kaszkawal, Dariusz Szwed, Pan 666, Mathel, Yokichi, Marszałek, Starscream, Klemens,
Przemek Jahr, DodekBot, Litwin Gorliwy, Thijs!bot, Elfhelm, Szczepan1990, JAnDbot, Dono, BzBot, Grotesque, Świstak1, MarcinS, TR,
Gbylski, Viejo, Bugbot, Masti, Morsekk, Leno77, Idioma-bot, VolkovBot, TXiKiBoT, ArcWriter, Fraximus, Matiolafoskar, Qblik, Mat86,
Monopol, Odojl, SieBot, Grzeslaff, MastiBot, Gerakibot, Hulek, Admik, PowerBot, Loraine, NickyBot, MatmaBot, Iks89, Warschauer,
Alexbot, ClueBot, Gulmar, SilvonenBot, Omega933, Pablo000, Tomasz Raburski, Luckas-bot, Ptbotgourou, AlohaBOT, ArthurBot, Cojan,
Xqbot, Jarosław Zieliński, GhalyBot, OverMind, Azureus, D'ohBot, Chlorofil, TobeBot, Harkew, Kaceper2001, GrouchoBot, EmausBot,
Maria Nowak, ChuispastonBot, WikitanvirBot, Pirtim, MerlIwBot, Rekakaka, Makecat-bot, Addbot, LeszekPrzybylski oraz Anonymous:
93
9.2
Images
• Plik:Information_icon.svg Source: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/3/35/Information_icon.svg License: Public domain
Contributors: en:Image:Information icon.svg Original artist: El T
• Plik:OpenEye_icon.svg Source: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/0/0e/OpenEye_icon.svg License: CC-BY-SA-3.0 Contributors: Praca własna Original artist: MGalloway (WMF)
• Plik:WiktionaryPl_nodesc.svg Source: http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/67/WiktionaryPl_nodesc.svg License: CCBY-SA-3.0 Contributors:
• WiktionaryPl.svg Original artist: WiktionaryPl.svg: *WiktionaryFr.svg: User:Smurrayinchester
9.3
Content license
• Creative Commons Attribution-Share Alike 3.0