Jak Romowie zamieszkujący województwo kujawsko‑pomorskie

Leźnicka
Probl
HigM,
Epidemiol
Klawe J. 2012,
Jak Romowie
93(2): 341-346
zamieszkujący województwo kujawsko-pomorskie oceniają swój stan zdrowia?
341
Jak Romowie zamieszkujący województwo
kujawsko‑pomorskie oceniają swój stan zdrowia?
Self-assessment of health status by the Romani living in the Kujawsko-Pomorskie province
Małgorzata Leźnicka 1/, Jacek Klawe 2/
Zakład Organizacji i Zarządzania w Ochronie Zdrowia, Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet
Mikołaja Kopernika w Toruniu
2/
Katedra i Zakład Epidemiologii Collegium Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy, Uniwersytet Mikołaja Kopernika
w Toruniu
1/
Wstęp. Zdrowie należy bez wątpienia do kilku najważniejszych filarów
poczucia szczęścia, udanego życia i radości. Kultura rozumiana jest jako
system norm, przekonań, wzorów postępowania, a także ogół wytworów
materialnych i niematerialnych wytworzonych przez grupę społeczną,
wyznacza zasady życia społecznego. Każda kultura tworzy własne wzory
dotyczące zdrowia i choroby. W Polsce mieszka obecnie około 20 000 osób
należących do romskiej mniejszości etnicznej, z czego 630 osób mieszka
w województwie kujawsko-pomorskim. Osoby te znajdują się przeważnie
w bardzo trudnej sytuacji społecznej i ekonomicznej, w sposób zasadniczy
odbiegającej od współczesnych standardów cywilizacyjnych.
Cel pracy. Zebranie informacji dotyczących samooceny stanu zdrowia
Romów zamieszkujących województwo kujawsko-pomorskie. Wyniki
badań będą mogły zostać wykorzystane przez organizacje zajmujące się
analizą potrzeb zdrowotnych tej mniejszości etnicznej, a także pomogą
w podejmowaniu działań na rzecz poprawy bezpieczeństwa zdrowotnego
i jakości życia Romów.
Materiał i metoda. Badano populację Romów o liczebności 156 osób
– 87 kobiet i 69 mężczyzn w wieku od 18 do 77 lat. Do zrealizowana celu
badań wykorzystano następujące metody badawcze: 1. pomiar ciśnienia
tętniczego krwi, 2. badania w kierunku otyłości – masa ciała, wysokość
ciała, określenie wskaźnika BMI, 3. sondaż diagnostyczny z wykorzystaniem
ankiety anonimowej, skonstruowanej na potrzeby tego badania.
Wyniki badań i wnioski. Romowie zamieszkujący województwo kujawskopomorskie najczęściej swój stan zdrowia określają jako „ani dobry ani zły”.
27% badanych twierdzi, że ich stan zdrowia jest dobry, 21% badanej grupy
swój stan zdrowia określa jako zły, 7% uważa, że stan ich zdrowia jest bardzo
zły a jedynie 5% badanych twierdzi, że ich stan zdrowia jest bardzo dobry.
Subiektywna ocena stanu zdrowia badanej grupy nie jest uzależniona od
płci. Istnieje natomiast zależność pomiędzy subiektywną oceną stanu
zdrowia a wykształceniem badanych. Osoby, które nie posiadają żadnego
wykształcenia częściej oceniają swój stan zdrowia jako zły i bardzo zły. Lepiej
swój stan zdrowia oceniają badani, których sytuacja materialna jest dobra.
Wpływ na ocenę własnego stanu zdrowia mają warunki mieszkaniowe
w jakich żyją. Większość badanych, którzy swój stan zdrowia oceniają jako
dobry i bardzo dobry żyje w dobrych i bardzo dobrych warunkach.
Introduction. Health is undoubtedly one of the most important elements
of happiness, good life and joy. The culture mode of an individual and
the community is a special factor determining human health and disease.
Culture as a system of norms, beliefs and behavioral patterns forms the
standards of social life of a given community. Each culture creates its own
health and disease patterns. At present about 20 000 people of the Romani
ethnic minority live in Poland, with 630 living in the Kujawsko-Pomorskie
province. Their standard of living is usually very poor.
Aim. To collect information on self-assessment of health status among the
Romani living in the Kujawsko-Pomorskie province. The study results can
be used by the organizations taking care of health needs of that minority
group, and can help to improve health safety and the quality of life in
the Romani community.
Material and methods. The study covered a group of 156 Romani
– 87 women and 69 men aged between18 and 77 years. The following
measurements were made: 1. arterial blood pressure, 2. body mass, body
height, BMI, 3. a diagnostic survey with an anonymous questionnaire
prepared for the study purpose.
Results and conclusions. The Romani living in the Kujawsko-Pomorskie
province assessed their health status as “neither good nor bad”. 27% of
the subjects regarded their health as good, 21% as bad, 7% as very bad,
with only 5% regarding their health as very good. The subjective assessment
of health status of the studied group is not gender-correlated, however,
there is a correlation between health and education level. The uneducated
subjects usually assess their health as bad and very bad. Material status is
correlated with health – the subjects assessing their health as good and
very good live in good and very good conditions.
Key words: health, self-assessment, Romani, public health
Słowa kluczowe: zdrowie, samoocena, Romowie, zdrowie publiczne
© Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 341-346
www.phie.pl
Nadesłano: 13.02.2012
Zakwalifikowano do druku: 29.05.2012
Adres do korespondencji / Address for correspondence
dr Małgorzata Leźnicka
Zakład Organizacji i Zarządzania w Ochronie Zdrowia, Collegium
Medicum im. L. Rydygiera w Bydgoszczy
ul. Sandomierska 16, 85-830 Bydgoszcz
e-mail: [email protected]
342
Wstęp
Zdrowie, jako wartość społeczna i prywatna od
wieków było cenione i usytuowane na jednej z najwyższych pozycji w hierarchii wartości. Badania prowadzone wśród ludzi dorosłych i młodzieży wskazują,
że zdrowie – obok wartości z obszaru życia osobistego
i rodzinnego – jest uznawane za najważniejsze. Większość badanych nie ryzykowałaby własnego zdrowia
dla uzyskania korzyści materialnych czy dla pracy
zawodowej [1]. Zdrowie należy bez wątpienia do kilku
najważniejszych filarów poczucia szczęścia, udanego
życia i radości.
W analizie czynników determinujących zdrowie
i chorobę człowieka warto zwrócić szczególną uwagę
na kulturę, w której żyje jednostka i społeczeństwo.
Kultura rozumiana jest jako system norm, przekonań, wzorów postępowania, a także ogół wytworów
materialnych i niematerialnych wytworzonych przez
grupę społeczną, wyznacza zasady życia społecznego.
Kształtuje świadomość ludzi, ich systemy wartości,
poglądy, przekonania i postawy wobec różnych zjawisk społecznych, w tym także zdrowia i choroby.
B. Tobiasz-Adamczyk znajduje wielopłaszczyznowe
związki między zdrowiem a kulturą społeczeństwa.
Każda kultura tworzy bowiem własne wzory dotyczące
zdrowia i choroby, wśród których można wyróżnić:
•definiowanie zdrowia i choroby;
•koncepcje dotyczące przyczyn chorób;
•role osób leczących (definicja, oczekiwanie, zachowania);
•rolę osoby chorej (definicja zachowania);
•zachowanie związane z leczeniem;
•system pomocy medycznej i promowania zdrowia;
•styl życia jako czynnik socjogenny w powstawaniu
chorób [2].
Elementy kultury zdrowotnej są wypadkową socjalizacji rozpoczynanej już w dzieciństwie i są modyfikowane kształtem naszych doświadczeń z własnymi
chorobami i chorobami najbliższego otoczenia [3].
Romowie – na co dzień bardziej znani nam jako
Cyganie, stanowią chyba jedyną grupę etniczną
w Polsce tak wyraźnie wyodrębniającą się ze społeczeństwa odmiennością, kształtującą się na poziomie
kulturowym oraz antropologicznym. Samą oryginalność stanowią różnice wynikające z odmienności
języka, specyfiki stroju oraz silnego przywiązania do
swoistych tradycji, traktowanych przez nich często
jako tabu. Tradycje tak pielęgnowane, z wolna ulegające zmodernizowaniu przyczyniają się samoistnie
do zamknięcia społeczeństwa romskiego we własnych
kręgach [4].
W kulturze romskiej istnieje silny związek między
„zdrowiem” i „szczęśliwym losem”, a wszystko to jest
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 341-346
połączone z elementami duchowymi i religijnymi.
Stare błogosławieństwo brzmi: „Niech Bóg obdarza cię
szczęściem i zdrowiem”. Z drugiej strony, istnieje przekonanie, że każdy jest w stanie do pewnego stopnia
wpływać na swoje szczęście, co oznacza, że określone
działania mogą mieć wpływ na ludzkie zdrowie i odwrotnie, choroba może być wywołana przez czynności
postrzegane jako powodujące nieczystość. A zatem
powrót do stanu czystości (zdrowia) nie jest wyłącznie
kwestią „szczęśliwego losu”, ale także „właściwego”
zachowania społecznego koniecznego do wyleczenia
stanów chorobowych. W tym sensie pojęcie „zdrowia” ma związki ze „szczęściem” oraz „bogactwem”.
Romowie wierzą, że im człowiek jest większy, tym
będzie szczęśliwszy i zdrowszy. Osoba otyła uchodzi za
zdrową i szczęśliwą, a osobie chudej współczuje się jako
chorej lub zbyt biednej, żeby jeść. Bogactwo częściowo
przypisuje się szczęśliwemu trafowi, ponieważ, mimo
że wszystkie rodziny osiągają podobne umiejętności
ekonomiczne, to tylko niektóre żyją w dobrobycie.
Część rodzin cieszy się dobrym zdrowiem, rozrasta się
i bogaci, podczas gdy inne są nękane przez choroby,
problemy rodzinne i ekonomiczne. Tradycyjna kultura
romska ma surowe zasady określające, co jest „marime”
– „nieczyste”, „skalane” lub „wykluczone”. Niewiele
wiadomo na temat „chorób ludowych” Romów żyjących we współczesnych społeczeństwach. Przypuszcza
się, że w społecznościach romskich utrzymują się
przekonania o istnieniu rożnego rodzaju „cygańskich
chorób”, których nie należy mylić z „nie-cygańskimi”,
przejętymi od „gadziów” (nie-Cyganów). Aby „wyleczyć cygańską chorobę”, Rom musi się zwrócić do
znachora, nazywanego „draparni” („starsze kobiety
znające się na leczeniu”) [5].
Z powodu złych warunków życia, braku ubezpieczenia zdrowotnego, niskiej świadomości zdrowotnej,
Romowie zgłaszają się do lekarza w późnym stadium
choroby, co powoduje, że na ogół choroby te są już
w stanie przewlekłym lub też są na etapie znacznego
zaawansowania procesu chorobowego, co powoduje
przedwczesną śmierć [6,7,8].
W Polsce mieszka obecnie około 20 000 osób
należących do romskiej mniejszości etnicznej, z czego
630 osób mieszka w województwie kujawsko-pomorskim. Osoby te znajdują się przeważnie w bardzo
trudnej sytuacji społecznej i ekonomicznej, w sposób
zasadniczy odbiegającej od współczesnych standardów
cywilizacyjnych. Według danych Ministerstwa Spraw
Wewnętrznych i Administracji Romowie w większym
stopniu, niż ogół społeczeństwa polskiego, zapadają
na różnego rodzaju choroby. W społeczności romskiej
częściej występują: cukrzyca, choroby układu krążenia
i układu oddechowego (astma, zapalenie oskrzeli,
zapalenie płuc, gruźlica) oraz wirusowe zapalenie
wątroby typu B. Wyższa zapadalność na choroby
Leźnicka M, Klawe J. Jak Romowie zamieszkujący województwo kujawsko-pomorskie oceniają swój stan zdrowia?
w połączeniu z problemami natury ekonomicznej oraz
niekorzystaniem przez wielu Romów z opieki zdrowotnej, wpływają na zwiększenie wskaźnika umieralności,
a tym samym na niższą od ogółu obywateli polskich
średnią długość życia Romów. Problemy zdrowotne
Romów wynikają przede wszystkim ze złej, a w wielu
przypadkach katastrofalnej sytuacji socjalnej: braku
wodociągów, kanalizacji, braku ocieplenia domostw
i ich złego stanu technicznego, braku pieniędzy na
opał, niewłaściwej diety, niekorzystania ze świadczeń
zdrowotnych oraz programów profilaktycznych.
Cele pracy
Zebranie informacji dotyczących samooceny stanu
zdrowia Romów zamieszkujących województwo kujawsko-pomorskie. Wyniki badań będą mogły zostać
wykorzystane przez organizacje zajmujące się analizą
potrzeb zdrowotnych tej mniejszości etnicznej, a także
pomogą w podejmowaniu działań na rzecz poprawy
bezpieczeństwa zdrowotnego i jakości życia Romów.
Tabela II. Subiektywna ocena stanu zdrowia a płeć badanych
Table II. Self-assessment of health status vs. subjects’ gender
Subiektywna ocena stanu zdrowia
dobry i bardzo ani zły ani zły i bardzo Razem
dobry
dobry
zły
Płeć
Badano populację Romów o liczebności 156 osób
– 87 kobiet i 69 mężczyzn w wieku od 18 do 77 lat.
Do zrealizowana celu badań wykorzystano następujące metody badawcze: 1. pomiar ciśnienia tętniczego, 2. badania w kierunku otyłości – masa ciała,
wysokość ciała, określenie wskaźnika BMI, 3. sondaż
diagnostyczny z wykorzystaniem ankiety anonimowej,
skonstruowanej na potrzeby tego badania. Badania
przeprowadzone zostały w ramach Regionalnego
Programu Profilaktyki Zdrowotnej dla Społeczności
Romskiej finansowanego z budżetu województwa
kujawsko-pomorskiego.
Wyniki
W badanej grupie 32% Romów określiło swój stan
zdrowia jako bardzo dobry i dobry, natomiast 28%
badanych swój stan zdrowia określiło jako zły i bardzo
zły (tab. I).
Wyniki ankietowania w celu wykonania analizy
statystycznej zostały zgrupowane w trzech kategoriach
(tab. II): 1. stan zdrowia dobry i bardzo dobry (50),
2. ani dobry ani zły (62), 3. zły i bardzo zły (44).
kobiety
29
33
25
mężczyźni
21
29
19
69
50
62
44
156
Razem
Test χ2
χ2
(χ2kr=5,99) p
87
0,28
0,87 (ns)
Nie wykazano zależności między subiektywną
oceną stanu zdrowia a płcią badanych – kobiety
i mężczyźni jednakowo oceniają swój stan zdrowia
(tab. III).
Tabela III. Subiektywna ocena stanu zdrowia a wykształcenie badanych
Table III. Self-assessment of health status vs. subjects’ education
Subiektywna ocena stanu zdrowia
dobry i bardzo dobry
Wykształcenie
Materiał i metoda
343
ani zły ani
dobry
brak 13 (24,5%) 17 (32,1%) 23 (43,4%)
tak
53 (100%)
37 (35,9%) 45 (43,7%) 21 (20,4%) 103 (100%)
Ogółem
50
Test χ2
χ2
(χ2kr=5,99) p
Razem
zły i bardzo
zły
62
44
156
9,17
0,01
Istnieje związek między poziomem wykształcenia a subiektywną oceną stanu zdrowia – wartość
obliczonej statystyki c2 jest większa od wartości krytycznej (tab. IV). Test dla dwóch frakcji wykrył, że
osoby, które nie mają żadnego wykształcenia, istotnie
częściej oceniają swój stan zdrowia jako zły i bardzo
zły: u=2,87>1,96=ukr, p=0,003. W pozostałych
przypadkach, mimo że liczbowo procenty odpowiedzi
są większe w grupie z wykształceniem, test nie wykrył
istotnej różnicy.
Wykryta została zależność korelacyjna między
sytuacją materialną a subiektywną oceną stanu zdrowia – lepiej stan zdrowia oceniają badani, którzy mają
lepszą sytuację materialną. Potwierdza ten wynik test
dla dwóch frakcji. Dla przykładu: odsetek osób odpowiadających, że stan zdrowia jest zły i bardo zły jest
Tabela IV. Subiektywna ocena stanu zdrowia a sytuacja materialna badanych
Table IV. Self-assessment of health status vs. subjects’ material status
Sytuacja materialna
zła
Tabela I. Subiektywna ocena stanu zdrowia
Table I. Self-assessment of health status
Subiektywna ocena
stanu
zdrowia
średnia
zły i bardzo 24 (45,3%) 16(31,4%)
zły
Subiektywna ocena stanu zdrowia
n
bardzo dobry
8
dobry
42
ani dobry ani zły
62
zły
33
Razem
bardzo zły
11
Razem
156
Test χ2
χ2
(χ2kr=9,49) p
ani zły ani
dobry
dobra
4 (7,7%)
Razem
44
18 (34,0%) 24 (47,1%) 20 (38,5%)
62
dobry i bar- 11 (20,7%) 11 (21,5%) 28 (53,8%)
dzo dobry
50
53 (100%)
26,14
<0,0001
51 (100%)
52 (100%)
156
344
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 341-346
istotnie większy w grupie gdzie sytuacja materialna
jest zła niż w grupie, gdzie dobra: u=4,68>1,96=ukr,
p<0,0001, natomiast istotnie więcej odpowiedzi że
stan zdrowia jest dobry i bardzo dobry zanotowano w
grupie z dobrą sytuacją materialną (tab. V).
W celu wykrycia ewentualnej zależności między oceną stanu zdrowia a występowaniem nadwagi
i otyłości zbudowano tablicę korelacyjną i zastosowano
nieparametryczny test niezależności c2.
Tabela V. Subiektywna ocena stanu zdrowia a BMI badanych
Table V. Self-assessment of health status vs. subjects’ BMI
Nadwaga
i otyłość
ani zły ani
dobry
zły i bardzo
zły
BMI<25 25 (55,6%) 12 (26,7%) 8 (17,8%)
Razem
45 (100%)
BMI≥25 25 (22,5%) 50 (45,0%) 36 (32,4%) 111 (100%)
Razem
50
Test χ2
χ2
(χ2kr=5,99) p
62
44
Tabela VII. Subiektywna ocena stanu zdrowia a aktywność fizyczna badanych
Table VII. Self-assessment of health status vs. subjects’ physical activity
Subiektywna ocena stanu zdrowia
Aktywność aktywni
fizyczna
bierni
Ogółem
Subiektywna ocena stanu zdrowia
dobry i bardzo dobry
Nie wykryto zależności między subiektywną oceną stanu zdrowia a aktywnością fizyczną (tab. VII).
156
16,06
<0,0004
Test χ2
χ2
(χ2kr=5,99) p
dobry
i bardzo
dobry
ani zły ani
dobry
zły i bardzo zły
21
20
13
54
29
42
31
102
50
62
44
156
Razem
1,86
0,39 (ns)
Nie wykryto zależności między subiektywną oceną stanu zdrowia a paleniem papierosów (tab. VIII).
Tabela VIII. Subiektywna ocena stanu zdrowia a palenie papierosów
Table VIII. Self-assessment of health status vs. subjects’ tobacco smoking
Subiektywna ocena stanu zdrowia
Testem c2 wykryto zależność korelacyjną między
subiektywną oceną stanu zdrowia a występowaniem
nadwagi i otyłości – wartość obliczonej c2 statystyki
jest większa od wartości krytycznej. Test dla dwóch
frakcji wykazał, że odsetek oceniających stan zdrowia
jako dobry i bardzo dobry jest istotnie większy w grupie z prawidłowym BMI (<25): u=3,96>1,96=ukr,
p<0,0001. Na poziomie istotności p=0,06 można
byłoby stwierdzić, że procent osób oceniających swój
stan zdrowia jako zły i bardzo zły jest większy w grupie
z BMI≥25 (tab. VI).
Tabela VI. Subiektywna ocena stanu zdrowia a ciśnienie tętnicze badanych
Table VI. Self-assessment of health status vs. subjects’ arterial blood pressure
Subiektywna ocena stanu zdrowia
dobry i bar- ani zły ani
dzo dobry
dobry
Ciśnienie
tętnicze
zły i bardzo
zły
Razem
w normie
39 (43,8%) 34 (38,2%) 16 (18,0%) 89 (100%)
podwyższone
11 (16,4%) 28 (41,8%) 28 (41,8%) 67 (100%)
Ogółem
Test χ2
χ2
(χ2kr=5,99) p
50
62
44
Palenie
papierosów
dobry i bardzo dobry
ani zły ani
dobry
zły i bardzo zły
Razem
nie
15
24
20
59
tak
35
38
24
97
50
62
44
156
χ2
2,14
p
0,30 (ns)
Ogółem
Test χ2
(χ2kr=5,99)
Na pytanie „Jak ocenia Pan/i swoje życie rodzinne?” 36 badanych określiło je jako bardzo dobre, 84
badanych jako dobre, 30 badanych – ani dobre ani złe
i tylko 6 jako złe.
W celu ustalenia ewentualnej zależności między
oceną stanu zdrowia a oceną życia rodzinnego zastosowano nieparametryczny test c2 (tab. IX).
Tabela IX. Subiektywna ocena stanu zdrowia a ocena życia rodzinnego
Table IX. Self-assessment of health status vs. subjects’ assessment of family life
Subiektywna ocena stanu zdrowia
dobry i bar- ani zły
dzo dobry ani dobry
156
16,76
<0,0003
Testem c2 wykryto zależność korelacyjną między
subiektywną oceną stanu zdrowia a występowaniem nadciśnienia tętniczego – wartość obliczonej
c2‑statystyki jest większa od wartości krytycznej.
Test dla dwóch frakcji wykazał, że odsetek oceniających stan zdrowia jako dobry i bardzo dobry jest
istotnie większy w grupie z prawidłowym ciśnieniem
tętniczym: u=3,79>1,96=ukr, p<0,0002, natomiast
istotnie większy procent oceniających stan zdrowia
jako zły i bardzo zły ma podwyższone ciśnienie:
u=3,29>1,96=ukr, p=0,001.
Ocena życia bardzo dobre
rodzinnego dobre
zły i bardzo zły
Razem
13
15
8
36
31
29
24
84
ani dobre ani źle
6
14
10
30
źle
0
4
2
6
50
62
44
156
Ogółem
Test χ2
χ2
(χ2kr=12,59) p
6,94
0,33 (ns)
Nie wykryto zależności między subiektywną oceną stanu zdrowia a oceną życia rodzinnego (tab. X).
Testem c2 wykryto zależność między warunkami
mieszkaniowymi a subiektywną oceną stanu zdrowia
– lepsze warunki mieszkaniowe związane są z lepszą
oceną stanu zdrowia i odwrotnie. Potwierdza to
Leźnicka M, Klawe J. Jak Romowie zamieszkujący województwo kujawsko-pomorskie oceniają swój stan zdrowia?
Tabela X. Subiektywna ocena stanu zdrowia a warunki mieszkaniowe badanych
Table X. Self-assessment of health status vs. subjects’ living conditions
Subiektywna ocena stanu zdrowia
dobry i bardzo dobry
Warunki
mieszkaniowe
dobre
i bardzo
dobre
ani zły ani
dobry
zły i bardzo
zły
Razem
41 (42,7%) 33 (34,4%) 22 (22,9%) 96 (100%)
ani dobre 5 (12,8%)
ani złe
22 (56,4%) 12 (30,8%) 39 (100%)
złe i bardzo złe
4 (19,0%)
7 (33,3%)
50
62
Ogółem
Test χ2
χ2
(χ2kr=9,49) p
10 (47,6%) 21 (100%)
44
156
16,50
<0,003
test dla dwóch frakcji – większość osób, którzy oceniają swój stan zdrowia jako dobry i bardzo dobry
mają dobre i bardzo dobre warunki mieszkaniowe:
u=2,16>1,96=ukr, p=0,03, natomiast procent osób
oceniających stan zdrowia jako zły i bardzo zły jest
większy w grupie osób mieszkających w warunkach
złych i bardzo złych niż w warunkach dobrych i bardzo
dobrych: u=2,18>1,96=ukr.
Dyskusja
Stan zdrowia Romów zamieszkujących województwo kujawsko-pomorskie jest zasadniczo gorszy niż
stan zdrowia populacji polskiej. Podobne wyniki badań
uzyskano podczas badania Romów w innych krajach
europejskich [7,8,9,10]. Tradycyjny sposób życia jest
bardzo ważny dla populacji romskiej. Postrzeganie
problemów zdrowotnych w swoisty sposób jest cechą
charakterystyczną dla romskiego stylu życia. Romowie
często uważają, że osoba chora, to osoba „przykuta do
łóżka” [11,12]. Z powodu złych warunków życia, niskiej świadomości zdrowotnej, zgłaszają się do lekarza
w późnym stadium choroby, co powoduje, że na ogół
choroby te są już w stanie przewlekłym lub też na
etapie znacznego zaawansowania procesu chorobowego co prowadzi do przedwczesnej śmierci [13,14].
Potrzeby zdrowotne populacji romskiej są bardzo duże
i powinny być traktowane priorytetowo przy opracowywaniu planów zdrowotnych mających na celu
wyrównywanie nierówności w zdrowiu oraz poprawę
stanu zdrowia społeczeństwa. Wielu Romów uważa,
że obecnie są społeczeństwem bardziej chorym, niż
to bywało w przeszłości. Uważają, że taki stan rzeczy
jest związany z osiadłym trybem życia co prowadzi do
częstych kontaktów z nie-Romami a kontakty te negatywnie oddziałują na ich stan zdrowia. Najbardziej
istotną granicą pomiędzy Romami i nie-Romami jest
to, że nie-Romowie nie rozdzielają ciała na górne (czyste) i dolne (nieczyste). Dlatego Romowie uważają,
że miejsca publiczne, w których przeważa populacja
nie-Romska (biura, urzędy, szpitale, szkoły, autobusy,
hipermarkety, jadłodajnie) są potencjalnym źródłem
345
choroby i są bardziej niebezpieczne (mniej „czyste”)
niż domy romskie lub otwarte przestrzenie (parki,
lasy) [15].
Romowie dzielą choroby na schorzenia pochodzące od nie-Romów oraz choroby własne. Te pierwsze
mogą być wyleczone przez lekarzy nie-Romów, zaś
drugie poddają się wyłącznie leczeniu przez romskich
medycznych praktyków. Romowie uważają, że lekarze mają wiedzę i zdolności do leczenia nie-romskich
chorób, ale nie wszyscy lekarze posiadają takie same
zdolności. Romowie uważają, że zły lekarz to ten, którego kuracja nie przynosi natychmiastowych zadawalających rezultatów. Obawa przed leczeniem szpitalnym
jest ogromna; większość Romów zdecyduje się na leczenie szpitalne wyłącznie w momencie zagrożenia życia.
Ponadto szpital to wrogie miejsce dla Romów, miejsce
pełne nie-romskich nieczystości. Z uwagi na ograniczenia w liczbie odwiedzających chorego w szpitalu,
Romowie czują się w nim wyjątkowo źle, gdyż pozbawieni są swojej rodziny w liczbie ich satysfakcjonującej.
Kiedy krewny jest chory, Romowie licznie przybywają
na teren szpitala, co sprawia poważne problemy dla
personelu medycznego. Romski styl szukania pomocy medycznej często frustruje personel medyczny.
Romowie bardzo często proszą o „sławnego lekarza”,
żądają określonego traktowania, a mimo to bywa, że
nawet jeśli są szczególnie traktowani i zajmuje się nimi
lekarz, którego żądali okazuje się są niezadowoleni.
W zakresie zaleceń medycznych Romowie rzadko
stosują długoterminowe terapie. Zdecydowanie wolą
lekarzy z długoletnią praktyką lekarską [15, 16]. Starsi
krewni odgrywają ważną rolę w procesie leczenia, ich
opinia często traktowana jest jak wyrocznia, dlatego
przy podejmowaniu działań na rzecz społeczności
romskiej należy traktować ich z szacunkiem i starać
się osiągnąć z nimi porozumienie.
Podsumowanie i wnioski
Romowie zamieszkujący województwo kujawskopomorskie najczęściej swój stan zdrowia określają jako
„ani dobry ani zły”; 27% badanych twierdzi, że ich
stan zdrowia jest dobry, 21% badanej grupy swój stan
zdrowia określa jako zły, 7% uważa, że stan ich zdrowia
jest bardzo zły a jedynie 5% badanych twierdzi, że ich
stan zdrowia jest bardzo dobry. Subiektywna ocena stanu zdrowia badanej grupy nie jest uzależniona od płci.
Istnieje natomiast zależność pomiędzy subiektywną
oceną stanu zdrowia a wykształceniem badanych.
Osoby, które nie posiadają żadnego wykształcenia,
częściej oceniają swój stan zdrowia jako zły i bardzo
zły. Lepiej swój stan zdrowia oceniają badani, których
sytuacja materialna jest dobra. Badani, którzy znaleźli
się w złej sytuacji materialnej częściej twierdzą, że ich
stan zdrowia jest zły i bardzo zły. Osoby, które maja
prawidłową masę ciała częściej aniżeli osoby z nadwagą
346
i otyłością twierdzą, że ich stan zdrowia jest dobry
i bardzo dobry. 50% badanych, u których stwierdzono
nadwagę i otyłość uważa, że ich waga jest prawidłowa.
Nie stwierdzono zależności pomiędzy subiektywną
ocena stanu zdrowia a uprawianiem aktywności fizycznej oraz paleniem tytoniu. Subiektywna ocena
Probl Hig Epidemiol 2012, 93(2): 341-346
stanu zdrowia badanych nie zależy też od oceny życia
rodzinnego. Wpływ na ocenę własnego stanu zdrowia
mają warunki mieszkaniowe w jakich żyją . Większość
badanych, którzy swój stan zdrowia oceniają jako dobry i bardzo dobry żyje w dobrych i bardzo dobrych
warunkach.
Piśmiennictwo / References
1. Korzeniowska E. Pozycja zdrowia w społecznych systemach
wartości pracowników przemysłu. [w:] Zachowania
zdrowotne. Gniazdowski A (red). Instytut Medycyny Pracy,
Łódź 1990.
2. Tobiasz-Adamczyk B. Wybrane elementy socjologii zdrowia
i choroby. CM UJ, Kraków 1998:15.
3. Ostrowska A. Zdrowie, choroba, ubóstwo (projekt badań)
ASK. Społeczeństwo Badania Metody 2003, 12: 179-189.
4. Grzegorek JN. Romowie wczoraj i dziś. Związek Romów
Polskich, Szczecinek 2007.
5. Babusik F. Differences in access to primary health care:
structure, equal opportunity and prejudice. The results of
an empirical study. Delphoi Consulting. (Research Report),
Budapest 2004.
6. Garcia C i wsp. What are Gypsies like and what do they suffer
from? Aten Primaria 2000, 26: 21.
7. Gonzalvo O. Maltreated gypsy children: social and health
risk factors and high-priority health care Leeds. An Pediatr
2004, 60: 28-34.
8. Ferrer F. The health status of the Gypsy community in Spain.
A review of the literature. Gac Sanit 2003, 17(suppl 3):
2‑8.
9. Braham M. The untouchables: a survey of the Roma people
in central and western Europe. UNHCR, Geneva 1993.
10. Kovac C. Overall health of Hungary’s Roma worse than
average population. BMJ 2002, 324: 755.
11. Uiters E, Deville W, Foets M, Groenewegen P. Use of health
care services by ethnic minorities in The Netherlands: do
patterns differ? Eur J Publ Health 2006, 16: 388-93.
12. Zeman C, Depkę D, Senchina D. Roma health issues: a review
of the literature and discussion. Ethn Health 2003, 8:
223‑49.
13. Cabedo G, Ortells i Ros E, Baquero TL, Bosch GN, et al. What
are Gypsies like and what do they suffer from? Aten Primaria
2000, 26: 21-25.
14. Corretger J, Fortuny C, Botet F, Valls O. Marginality, ethnic
groups and health. An Esp Pediatr 1992, 36(Suppl 48):
115‑117.
15. Sutherland A. Cross-cultural Medicine a Decade Later.
Gypsies and Health Care. West J Med 1992, 157:
276‑280.
16. Health and the Roma. Community. Ministry of Health and
Consumer Affairs. Madrid, 26-27 October 2006.